Quan hệ giữa truyền thông và hiện đại trong kiến trúc ở tp HCM (tóm tắt)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN
-----o0o-----

NGÔ QUANG HUY

QUAN HỆ GIỮA TRUYỀN THỐNG
VÀ HIỆN ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC
Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: Triết học
Mã số: 62.22.03.01

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2016


Công trình được hoàn thành tại:
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
Thuộc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh

Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. ĐẶNG HỮU TOÀN
TS. LÊ QUANG QUÝ

Phản biện 1: ...........................................................
Phản biện 2: ...........................................................
Phản biện 3: ...........................................................

Phản biện độc lập 1:..............................................

Phản biện độc lập 2: ..............................................

Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án cấp cơ sở đào tạo
họp tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia
Thành phố Hồ Chí Minh
Vào hồi…….giờ……ngày…....tháng…....năm 2016

Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Tp. Hồ Chí Minh
- Thư viện Khoa học Tổng hợp, Số 9 Lý Tự Trọng, Q.1, Tp. Hồ Chí Minh


DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ
1. “Thế giới quan triết học phương Đông cổ đại với kiến trúc Việt Nam –
Một số nét độc đáo”, Tạp chí Khoa học Chính trị, số 1+2, năm 2016, tr.109 112.
2. “Toàn cầu hoá với vấn đề hội nhập văn hoá – góc nhìn từ kiến trúc”, Tạp
chí Khoa học Chính trị, số 3, năm 2016, tr. 48 – 52.


4
PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Do tính khách quan của xu thế toàn cầu, không một quốc gia nào có
thể phát triển trong sự biệt lập với thế giới bên ngoài. Thậm chí, sự tùy
thuộc lẫn nhau ngày càng gia tăng giữa các nước còn tác động trực tiếp
đến từng quốc gia, từng khu vực và toàn thế giới. Chính lúc này, vấn đề
giữ gìn và bảo vệ bản sắc văn hóa trở thành vấn đề quan trọng hàng đầu
trong chiến lược phát triển của các quốc gia. Đứng trước bối cảnh như vậy,
làm thế nào để phát triển mà vẫn giữ được những giá trị tinh hoa vốn có

của dân tộc là câu hỏi vô cùng quan trọng, cần được giải quyết
Với Việt Nam chúng ta, văn hoá được xác định là nền tảng tinh thần
của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực cho sự phát triển kinh tế – xã
hội. Vì vậy, trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội năm 1991 (được bổ sung và phát triển năm 2011), Đảng
ta đã khẳng định chủ trương xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến,
đậm đà bản sắc dân tộc. Cho đến nay, Đảng ta vẫn chủ trương “tiếp tục cụ
thể hóa chiến lược phát triển văn hóa, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp
thu những thành tựu và tinh hoa văn hóa nhân loại, hoàn thiện hệ thống
giá trị của con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại
hóa, hội nhập quốc tế”1 Nhiệm vụ hàng đầu của việc xây dựng nền văn
hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc chính là kế thừa và phát
huy những truyền thống văn hoá tốt đẹp của tất cả các dân tộc cộng đồng
các dân tộc Việt Nam. Bên cạnh đó, chúng ta còn phải phát huy tính năng
động, sáng tạo trong việc tiếp thu có chọn lọc những thành tựu, tinh hoa
văn hoá của nhân loại nhằm đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất
nước.
Kiến trúc là một lĩnh vực văn hoá có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển
kinh tế – xã hội, nên mọi sự vận động và phát triển của nó phải gắn với
chủ trương xây dựng nền văn hoá mới mà Đảng đã đề ra. Tuy nhiên, sự
1.

Đảng Cộng sản Việt Nam (2006): Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính
trị quốc gia, Hà Nội, trang 284 – 285.


5

phát triển của kiến trúc nước ta vẫn chưa thực hiện được phương châm
“hiện đại và dân tộc”. Mặc dù sự phát triển của kiến trúc trong những năm

gần đây đã ghi nhận nhiều thành tựu to lớn. Chúng ta tự hào đã có những
công trình, đại lộ, cao ốc hiện đại. Tuy nhiên, về số lượng còn hạn chế, về
chất lượng thật sự vẫn chưa bắt kịp tốc độ phát triển kinh tế và nhu cầu
thực tiễn xã hội. Về nội dung, tuy chúng ta đã có trong tay rất nhiều chủng
loại vật liệu bền chắc, dẻo dai cùng với khoa học và công nghệ hiện đại,
nhưng lại đang loay hoay tìm kiếm một hệ thống ngôn ngữ nghệ thuật kiến
trúc có khả năng phản ánh những nét đặc sắc riêng có của dân tộc mình.
Hiện tượng kiến trúc lai căng, quá đề cao tính hiện đại mà bỏ quên những
giá trị truyền thống kiến trúc đang dần trở nên phổ biến.
Đặc biệt, ở những đô thị sầm uất, trung tâm kinh tế lớn như thành
phố Hồ Chí Minh, chúng ta rất dễ bắt gặp những thành tựu trong phát triển
kiến trúc đô thị. Đã có rất nhiều công trình cao ốc liên tục mọc lên, phản
ánh sự năng động trong phát triển kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, xét về tổng
thể bộ mặt kiến trúc, chúng ta thấy ở đây đang có những biểu hiện của sự
xáo trộn, hỗn tạp và đương nhiên là thiếu hẳn không chỉ yếu tố thẩm mỹ,
mà còn hơn nữa, cả yếu tố bản sắc. Lẽ dĩ nhiên, kiến trúc phải đáp ứng
nhu cầu phát triển, nhưng không thể không phù hợp với con người và hoàn
cảnh đặc thù riêng có của nơi đây. Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh
không thể chỉ quan tâm đến việc phát huy tính hiện đại mà bỏ qua vai trò
quan trọng của những giá trị truyền thống. Thực tế, người ta cũng đã cố
gắng đưa các yếu tố dân tộc vào những công trình kiến trúc như mái ngói,
ốp gốm, sử dụng vật liệu truyền thống trong trang trí nội, ngoại thất... kết
hợp với vật liệu hiện đại. Nhưng sự kết hợp đó chỉ dừng lại ở mức độ chấp
vá, bắt chước các phong cách khác nhau, làm cho kiến trúc thành phố Hồ
Chí Minh càng trở nên hỗn tạp. Phát huy tính truyền thống như vậy chỉ là
cái vỏ hình thức bên ngoài. Thực trạng kiến trúc thành phố như vậy cho
thấy có sự sai lệch trong việc nắm bắt vai trò của những giá trị truyền
thống và hiện đại trong kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh. Một khi có cái
hiểu không đúng về vai trò của truyền thống trong kiến trúc, người ta dễ
dẫn đến lối tư duy nhại cổ, hoặc thích thú với lối kiến trúc lai căng. Điều

6

này càng làm tăng nguy cơ khiến kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh truyền
thống không ra truyền thống, mà hiện đại cũng chưa hẳn hiện đại.
Như vậy, để kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh đạt được mục tiêu
“hiện đại – dân tộc”, việc nghiên cứu lý luận về quan hệ giữa truyền thống
và hiện đại trong kiến trúc là một nhu cầu rất cần thiết. Truyền thống trong
kiến trúc phải được hiểu là tinh thần của dân tộc trong cấu trúc không
gian, cái đó không chỉ nằm trong các chi tiết trang trí, mà chủ yếu nằm
trong sự thích nghi của con người với môi trường sống, trong thói quen và
phong tục tập quán lâu đời của dân tộc… Những giá trị truyền thống đó
luôn có vai trò rất quan trọng và do vậy, nó cần phải được bảo tồn và phát
huy. Đồng thời, nó còn là cơ sở để kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh có thể
tiếp nhận những giá trị mới mà vẫn giữ được nét bản sắc. Nói cách khác,
chỉ có sự kết hợp hài hoà giữa truyền thống với hiện đại thì kiến trúc thành
phố Hồ Chí Minh mới có thể tạo lập những không gian hiện đại để đáp
ứng nhu cầu phát triển, song vẫn phản ánh được nét đặc sắc trong văn hoá
truyền thống của nơi đây, bảo đảm sự phát triển bền vững cho con người
hôm nay và các thế hệ trong tương lai.
Trước những trăn trở trên, tác giả nhận thấy việc nghiên cứu đề tài
Quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ
Chí Minh là rất cần thiết. Bản thân tác giả là cán bộ giảng dạy tại trường
đại học Kiến Trúc thành phố Hồ Chí Minh nên việc dễ dàng tiếp cận lĩnh
vực kiến trúc sẽ là một thuân lợi cho quá trình nghiên cứu. Từ đó, tác giả
đã mạnh dạn lựa chọn đề tài trên làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ.
2. Tình hình nghiên cứu của luận án
Nhóm các công trình nghiên cứu về chủ đề truyền thống và hiện đại,
truyền thống và hiện đại trong kiến trúc:

Thứ nhất, các công trình liên quan đến chủ đề truyền thống và hiện
đại nói chung:
Trần Đình Hượu (1994), Đến hiện đại từ truyền thống, Nhà xuất
bản Văn hoá và Thông tin, Hà Nội; Lại Văn Toàn (1999), Truyền thống và
hiện đại trong văn hoá, được Viện thông tin khoa học xã hội – Trung tâm
khoa học xã hội và nhân văn quốc gia, Hà Nội; Lê Huy Hoà, Hoàng Đức


7

Nhuận (2000), Văn hoá Việt Nam truyền thống và hiện đại, Nhà xuất bản
Văn Hoá, thành phố Hồ Chí Minh; PGS. Ngô Đức Thịnh (chủ biên)
(2010), Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam
trong đổi mới và hội nhập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội; PGS.
TS. Doãn Chính (chủ biên) (2012), Lối sống và tư duy của cộng đồng
người Việt vùng Đông Nam Bộ trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc
tế, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
Thứ hai, các công trình liên quan đến chủ đề truyền thống và hiện
đại trong kiến trúc:
Trung tâm nghiên cứu kiến trúc thuộc Trường Đại học Kiến trúc Hà
Nội (nay là Viện nghiên cứu kiến trúc), Bàn về vấn đề dân tộc và hiện đại
trong kiến trúc Việt Nam (1994, 1999), Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội;
PGS. TS. Nguyễn Đức Thiềm (2000), Góp phần tìm hiểu bản sắc kiến
trúc truyền thống Việt Nam, Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội; GS. Ngô
Huy Quỳnh (2000), Tìm hiểu lịch sử kiến trúc Việt Nam, Nhà xuất bản
Xây dựng, Hà Nội; PGS. TS. KTS Tôn Đại (2009, Kiến trúc những vấn đề
lý luận và thực tiễn, Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội; PGS. Đặng Thái
Hoàng, PGS. Nguyễn Văn Đỉnh (2010), Văn hoá và kiến trúc phương
Đông, Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội.
Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến kiến trúc thành phố

Hồ Chí Minh:
Trần Văn Giàu và Trần Bạch Đằng (1998), Địa chí văn hoá thành
phố thành phố Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh, thành
phố Hồ Chí Minh; KTS Lưu Trọng Hải (2002), Kiến trúc với văn hoá và
xã hội, Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội; Trịnh Hoài Đức (2005), Gia
Định thành thông chí, Nhà xuất bản Tổng hợp Đồng Nai, Đồng Nai;
Nguyễn Thị Thiềng, Phạm Thuý Hương (2006), Đô thị Việt Nam trong
thời kỳ quá độ, Nhà xuất bản Thế giới, Hà Nội; Lê Quang Ninh (2015),
Sài Gòn – ba thế kỷ phát triển và xây dựng, Nhà xuất bản Hồng Đức,
thành phố Hồ Chí Minh.
Ngoài ra còn rất nhiều bài viết, nghiên cứu được đăng trên các tạp
chí chuyên ngành kiến trúc liên quan đến đề tài của luận án.


8

Luận án này kế thừa tất cả những thành tựu và những yếu tố tích cực
của các công trình trước. Trên cơ sở đó, nghiên cứu hệ thống và làm sáng
tỏ các vấn đề quan trọng sau: Phân tích, hệ thống hoá quan niệm, đặc
trưng về truyền thống và hiện đại trong kiến trúc cũng như quan hệ biện
chứng giữa chúng; Phân tích những biểu hiện của quan hệ giữa truyền
thống và hiện đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh; Xác định
phương hướng và giải pháp cho sự phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí
Minh bảo đảm kết hợp hài hoà truyền thống với hiện đại.
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận án
Mục đích của luận án
Thứ nhất, phân tích và làm sáng tỏ một cách khoa học nội dung quan
hệ giữa truyền thống và hiện đại trong sự phát triển của kiến trúc.
Thứ hai, đánh giá thực trạng quan hệ giữa truyền thống và hiện đại
trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh.

Thứ ba, xác định phương hướng và giải pháp cho sự phát triển kiến
trúc thành phố Hồ Chí Minh bảo đảm nguyên tắc kết hợp hài hoà truyền
thống với hiện đại.
Nhiệm vụ của luận án
Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung giải quyết những nhiệm
vụ chính yếu sau:
Thứ nhất, làm rõ các quan niệm về truyền thống, hiện đại trong kiến
trúc và những đặc trưng của chúng. Trên cơ sở đó, phân tích vai trò của
hai yếu tố truyền thống và hiện đại cũng như quan hệ biện chứng giữa
chúng trong sự phát triển của kiến trúc.
Thứ hai, khái quát quá trình phát triển và những đặc điểm của kiến
trúc ở thành phố Hồ Chí Minh. Phân tích thực trạng quan hệ giữa truyền
thống và hiện đại trong phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh, bao
gồm cả mặt thành tựu và hạn chế. Làm sáng tỏ nguyên nhân gây nên
những bất cập trong phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh.
Thứ ba, trên cơ sở thực trạng đi đến xác định phương hướng và giải
pháp cho sự phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh theo hướng bảo
đảm kết hợp hài hòa quan hệ giữa truyền thống và hiện đại.


9

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
Để thực hiện được mục đích, nhiệm vụ của luận án, tác giả dựa trên
cơ sở thế giới quan và phương pháp luận khoa học của chủ nghĩa Mác –
Lênin, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề truyền thống
và hiện đại trong phát triển văn hóa. Trên cơ sở đó tác giả kết hợp sử
dụng các phương pháp nghiên cứu như: phương pháp phaant ích và xử lý
văn bản, phân tích – tổng hợp, diễn dịch – quy nạp, lịch sử – cụ thể, so
sánh và đối chiếu, thống nhất giữa lý luận và thực tiễn để thực hiện đề tài

luận án của mình.
5. Cái mới của luận án
Một là, luận án góp phần làm sáng tỏ các quan niệm về truyền thống,
hiện đại trong kiến trúc và những đặc điểm biểu hiện của chúng. Làm sáng
tỏ quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại cũng như vai trò của
chúng trong sự phát triển của kiến trúc.
Hai là, khái quát thực trạng quan hệ giữa truyền thống và hiện đại
trong sự phát triển của kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó,
luận án còn tập trung phân tích những nguyên nhân dẫn đến mặt hạn chế
trong phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh.
Thứ ba, trên cơ sở thực trạng quan hệ giữa truyền thống và hiện đại
trong sự phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh, luận án xác định
phương hướng và đề xuất một số giải pháp để kết hợp hài hoà truyền
thống với hiện đại trong phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh,
phù hợp với chủ trương xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc
dân tộc của Đảng.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Ý nghĩa khoa học của luận án
Luận án trình bày một cách có hệ thống cơ sở lý luận về vấn đề truyền
thống và hiện đại trong kiến trúc. Đồng thời khái quát quá trình hình thành
và phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh, thể hiện sự tác động của
hai yếu tố truyền thống và hiện đại. Góp phần nhận thức sâu sắc về việc
tạo lập bản sắc cho kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh.
Ý nghĩa thực tiễn
Từ sự phân tích những yếu tố truyền thống và hiện đại trong kiến trúc
ở thành phố Hồ Chí Minh, luận án hướng đến những giải pháp để bảo tồn


10

những giá trị truyền thống nhưng kết hợp được những yếu tố hiện đại
trong thời kỳ hội nhập, xem đó là cơ sở để phát huy và mở rộng trong thời
đại đa văn hóa. Luận án có thể giúp xác định con đường cho sự phát triển
kiến trúc nước nhà, đặc biệt ở thành phố Hồ Chí Minh phù hợp với mục
tiêu xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
7. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài luận án
Về đối tượng
Luận án tập trung nghiên cứu quan hệ biện chứng giữa truyền thống
và hiện đại trong lĩnh vực kiến trúc.
Về phạm vi nghiên cứu
Luận án chỉ tập trung nghiên cứu quan hệ biện chứng giữa truyền
thống và hiện đại trong lĩnh vực kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh, giai
đoạn hiện nay.
8. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ
lục và những công trình khoa học được tác giả công bố, nội dung chủ yếu
của luận án được kết cấu gồm 3 chương, 7 tiết và 18 tiểu tiết.
Chương 1:
LÝ LUẬN VỀ TRUYỀN THỐNG
VÀ HIỆN ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC
1.1. TRUYỀN THỐNG TRONG KIẾN TRÚC VÀ CÁC ĐẶC
TRƯNG CỦA NÓ
1.1.1. Quan niệm về truyền thống trong kiến trúc

Truyền thống kiến trúc là những giá trị được hình thành và củng cố
từ lịch sử cư trú lâu dài của một dân tộc, đó là cách giải quyết mối quan hệ
giữa môi trường tự nhiên – con người – công trình kiến trúc chỉ có ở dân
tộc này mà không có ở dân tộc khác. Những giá trị đó phải được trao
truyền lại qua các thế hệ và tiếp tục được bổ sung cho phù hợp với những
giai đoạn phát triển mới. Truyền thống kiến trúc được nhận thức ở 2 mặt:

giá trị vật chất và giá trị tinh thần:


11

Về phương diện nhận thức giá trị vật chất, đồng nhất với việc nhận
thức khái niệm “kiến trúc truyền thống”. Quá trình hình thành của kiến trúc
truyền thống thể hiện một sức sáng tạo mạnh mẽ của cộng đồng trước
hoàn cảnh và kết quả là những công trình kiến trúc với vật liệu, kỹ thuật
mang đậm nét riêng của mỗi cộng đồng, mỗi địa phương. “Truyền thống
dân gian… là truyền thông trực tiếp và vô thức dưới hình thức vật chất của
một nền văn hóa, của các nhu cầu, các giá trị cũng như ham muốn, mơ ước
và đam mê của một xã hội.” 2
Về phương diện nhận thức giá trị tinh thần. “Cần phải thấu hiểu một
cách tường tận và sâu sắc những nguồn gốc hình thành kiến trúc truyền
thống. Ở bất kỳ nơi nào kiến trúc truyền thống cũng được tạo dựng thông
qua điều kiện thiên nhiên, khí hậu, tập quán sinh hoạt của con người mà có
được không gian, tỷ lệ và hình thức kiến trúc địa phương thích hợp; đó là
cái hồn của kiến trúc truyền thống, cần phải nắm bắt và khai thác…” 3. Ở
kiến trúc chứa đựng những biểu tượng có khả năng tạo nên sức biểu hiện
mỹ cảm, làm tái hiện những giá trị tinh thần trong truyền thống văn hóa của
cộng đồng, dân tộc.
1.1.2. Các đặc trưng của truyền thống trong kiến trúc
Tính khu biệt của truyền thống kiến trúc
Những yếu tố quyết định đến tính khu biệt của truyền thống kiến trúc:
• Tác động của điều kiện cư trú trong việc hình thành nên những giải pháp
kiến trúc rất riêng, tạo nên không gian kiến trúc phù hợp nhất, tương ứng
với môi trường tự nhiên tạo nên bản sắc cho kiến trúc.
• Tác động của phương thức sản xuất xã hội ở những giai đoạn nhất định
cũng tạo nên những hình thái kiến trúc đặc trưng cho từng giai đoạn.

Tính ổn định tương đối của truyền thống kiến trúc
Là đề cập đến những giá trị truyền thống bền vững trong kiến được
đúc kết qua quá trình cư trú lâu dài của một dân tộc. Những giá trị đó ít
biến đổi nếu môi trường và điều kiện xã hội không thay đổi. Nhưng khi
2.

Trương Quang Thao (1999), Đặc thù của kiến trúc và vấn đề phát huy bản sắc văn hóa của
nó, Tạp chí Kiến Trúc và Đời sống, số 34, Hà Nội, trang 11.
3.

Trường Đại học Kiến Trúc Hà Nội – Trung tâm nghiên cứu kiến trúc (1999), Bàn về vấn đề
dân tộc và hiện đại trong kiến trúc Việt Nam, Nxb. Xây dựng, Hà Nội, trang 8.


12

hoàn cảnh thay đổi, những giá trị truyền thống kiến trúc đó cũng không
hoàn toàn mất đi, mà nó được chắt lọc, bổ sung cho phù hợp với điều kiện
mới. Đó chính là những giá trị thể hiện đời sống tinh thần của dân tộc
được phản ánh qua kiến trúc.
Tính lưu truyền của truyền thống kiến trúc
Không phải tất cả những gì được tạo ra trong lịch sử đều được bảo
tồn nguyên vẹn mà chỉ có những giá trị tích cực, phủ hợp với thời đại mới
được kế thừa, lưu truyền và tiếp tục phát triển, hoàn thiện.
Trong quá trình giao lưu và tiếp biến văn hóa những yếu tố ngoại
sinh góp phần cung cấp thêm những chất liệu, giải pháp mới giúp làm bật
lên những giá trị cốt lõi trong truyền thống kiến trúc của dân tộc, để nó trở
nên phù hợp hơn trong hoàn cảnh, điều kiện mới.
Tóm lại, tính khu biệt, tính ổn định tương đối và tính lưu truyền là ba
yếu tố không thể tách rời làm nên truyền thống kiến trúc. Trong đó tính khu

biệt làm nên cái bản sắc đặc trưng cho nền kiến trúc mỗi dân tộc. Tính ổn
định tương đối phản ánh sức ảnh hưởng của các nguyên lý kiến trúc truyền
thống đến tư duy sáng tạo kiến trúc của con người trong hoàn cảnh, điều
kiện mới. Còn tính lưu truyền là sự khái quát quy luật vận động của truyền
thống kiến trúc.
1.2. HIỆN ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC VÀ CÁC ĐẶC TRƯNG CỦA NÓ

1.2.1. Quan niệm về hiện đại trong kiến trúc
Hiện đại trong kiến trúc là nói đến nền kiến trúc thuộc thời đại
ngày. Kiến trúc hiện đại phải phù hợp với con người và hoàn cảnh
đương đại, đem đến sự phục vụ tốt nhất cho con người, vì vậy nó phải
được xây dựng trên nền tảng của những giá trị truyền thống kiến trúc.
Việc sử dụng nguyên vật liệu, khoa học công nghệ xây dựng hiện đại là
đặc trưng cơ bản của kiến trúc hiện đại nhưng vẫn phải phát huy được
những giá trị truyền thống đã được hun đúc lâu dài trong lịch sử phát
triển của mỗi dân tộc.
Hiện đại trong kiến trúc dùng để đối lập với “lạc hậu, cổ hủ”. Hiện
đại phải gắn liền với sự phát triển, gắn liền với tính nhân văn, đem lại sự
tiện lợi cho con người trong cuộc sống.


13

Hiện đại trong kiến trúc phải là sự tiếp nối và phát triển các giá trị
truyền thống kiến trúc. Đồng thời, hiện đại trong kiến trúc còn là sự bổ
sung cho truyền thống kiến trúc qua chất liệu, chức năng, quan niệm thẩm
mỹ của thời đại mới…
1.2.2. Các đặc trưng của hiện đại trong kiến trúc
Bản sắc và tính động của hiện đại trong kiến trúc
Bản sắc của hiện đại trong kiến trúc, hiểu đơn giản là làm cho

không gian kiến trúc hiện đại thoả mản được nhưng tập quán sinh hoạt,
triết lý thẩm mỹ, nhân sinh quan của dân tộc…
Tính động của hiện đại trong kiến trúc, là sự bổ sung liên tục những
giá trị mới. Cái đang là hiện đại hôm nay sẽ trở thành truyền thống của
ngày mai. Sự vận động liên tục như vậy làm nên tính động của hiện đại
trong kiến trúc.
Tóm lại, bản sắc và tính động là hai mặt thống nhất chặt chẽ với
nhau trong tính hiện đại của kiến trúc. Không gì tệ hơn việc coi tính hiện
đại trong kiến trúc chỉ là tính động, để rồi quên mất là tính hiện đại còn
cần cả bản sắc. Sự ra đời và vận động của cái mới một khi không theo xu
hướng gia nhập vào truyền thống trong kiến trúc để tạo nên bản sắc cho
kiến trúc thì nó sẽ nhanh chóng bị loại bỏ.
Tính định tính của hiện đại trong kiến trúc
Tính định tính của hiện đại còn gọi là tính hiện đại. Trong kiến trúc,
tính hiện đại là đề cập đến tính chất của nền kiến trúc. Tính hiện đại trong
kiến trúc là trạng thái mà mọi nền kiến trúc trong xã hội ngày nay đều
muốn đạt đến. Nền kiến trúc hiện đại được xác lập trên cơ sở tư duy khoa
học gắn với khoa học, kỹ thuật hiện đại.
Khi đề cập đến tính hiện đại trong kiến trúc người ta thường nhấn
mạnh tính phổ quát và gắn liền với cái quốc tế, cái nhân loại. Khi đề cập
đến truyền thống kiến trúc người ta thường nhấn mạnh tính khu biệt và gắn
liền với chủ thể và hoàn cảnh nhất định. Như vậy, tính hiện đại trong kiến
trúc còn có thể hiểu là khả năng giao thoa của kiến trúc trên mọi khía cạnh:
vật chất, xã hội, tinh thần. Chính nhờ tính hiện đại mà kiến trúc các dân tộc
có thể tiếp biến, giao lưu và kế thừa các thành tựu tiến bộ nhất vì sự tiện lợi
hơn cho con người.


14

Bên cạnh đó, khi dề cập đến tính hiện đại trong kiến trúc cũng là
nhấn mạnh ý nghĩa nhân văn vì mục tiêu tạo sự thuận lợi hơn cho con
người trong cuộc sống.
1.3. QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA TRUYỀN THỐNG VÀ HIỆN
ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC

1.3.1. Truyền thống là cơ sở, nền tảng cho hiện đại trong kiến trúc
Truyền thống trong kiến trúc của mỗi dân tộc còn có thể hiểu là
nguyên lý cho nền kiến trúc của dân tộc đó. Một nền kiến trúc phải dựa
trên những nguyên lý cơ bản do truyền thống quy định để tiếp thu những
giá trị hiện đại mà vẫn giữ được bản sắc riêng của mình. Kiến trúc sư Lưu
Trọng Hải có nói “Phát huy truyền thống tốt đẹp tức là biết đứng trên đôi
chân truyền thống để đón nhận những cái mới cái lạ, hòa nhập vào với nó
để rồi nó hòa nhập vào với ta”4
Mặt khác, kiến trúc phải mang màu sắc của thời đại. Thời đại thì
luôn đặt ra những yêu cầu mới, nhưng nó cũng đồng thời cung cấp cho
kiến trúc nhiều giải pháp cùng những nguyên tắc biểu hiện mà các giai
đoạn trước đó chưa có được. Tuy nhiên, cái mới một khi không phù hợp
với truyền thống sẽ không được tiếp nhận.
Vì vậy, trong sự phát triển của kiến trúc phải phát huy vai trò của
những giá trị truyền thống. Phát huy những giá trị truyền thống trong kiến
trúc, đồng nghĩa với việc xem truyền thống kiến trúc là cơ sở, nền tảng để
tiếp thu những yếu tố hiện đại.
1.3.2. Hiện đại kế thừa, phát triển và tác động trở lại truyền
thống kiến trúc
Truyền thống kiến trúc là những giá trị cốt lõi phản ánh mối quan hệ
giữa con người với tự nhiên, và mối quan hệ giữa con người với con
người. Hiện đại trong kiến trúc là những giá trị gắn liền với hoàn cảnh,
điều kiện mới, nên trong sự tương tác với những giá trị truyền thống kiến
trúc, nó giúp loại bỏ đi những yếu tố đã lỗi thời và không còn phù hợp.

Truyền thống kiến trúc cung cấp sự hiểu biết về con người và sự
hiểu biết về tự nhiên có tính lịch sử cụ thể. Còn hiện đại trong kiến trúc có
4.

Lưu Trọng Hải (2005), Vấn đề truyền thống trong phát triển kiến trúc và xây dựng đô thị, Tạp
chí Kiến trúc Việt Nam, số 10, Hà Nội, trang 15.


15

vai trò chuyển tải ý nghĩa truyền thống bằng ngôn ngữ mới – ngôn ngữ
của thời đại.
Hiện đại là kết quả của một quá trình phát triển rất biện chứng xuất
phát từ truyền thống kiến trúc. Đó là quá trình chắt lọc những giá trị
truyền thống, giúp cho truyền thống trở nên hiện đại và phù hợp hơn với
thời đại. Hiện đại trong kiến trúc còn là hướng sự phát triển kiến trúc đến
tinh thần nhân văn, tất cả vì mục tiêu phát triển con người trong điều kiện
hiện thực liên tục thay đổi. Vì vậy, những gì thuộc về truyền thống kiến
trúc nếu không phù hợp với mục tiêu phát triển con người trong thời đại
mới tất yếu sẽ bị thay thế.
1.3.3. Sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện
đại trong kiến trúc
Về sự thống nhất giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc
• Cả truyền thống và hiện đại trong kiến trúc đều là khái niệm thuộc phạm
trù lịch sử. Truyền thống kiến trúc có thể xem là phản ánh sự vận động của
lịch sử trong điều kiện, hoàn cảnh cũ thông qua những hình thái kiến trúc
truyền thống. Còn hiện đại trong kiến trúc là sự vận động của lịch sử trong
hoàn cảnh, điều kiện mới.
• Truyền thống và hiện đại trong kiến trúc thống nhất ở tính nhân văn. Sự
phát triển của kiến trúc từ truyền thống đến hiện đại trải qua những hình

thái khác nhau chính là muốn đem lại cho con người một cuộc sống tốt
đẹp hơn, dễ dàng và thuận tiện hơn.
• Sự thống nhất giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc còn biểu hiện
thông qua sự cộng sinh giữa hai yếu tố nội sinh và ngoại sinh. Theo PGS
Lê Thanh Sơn: “Vật thể kiến trúc đã là kết quả của sự giao hoà giữa các
yếu tố nội sinh và ngoại sinh từ trước rồi. Lịch sử văn hoá cho thấy rằng
cộng sinh văn hoá là con đường duy nhất đúng đắn cho sự phát triển văn
hoá”5.
Về sự mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc
Lê Thanh Sơn (2000), Hiện tượng cộng sinh văn hoá giữa tính truyền thống và tính hiện đại
trong kiến trúc Việt Nam (Từ cuối thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX), Luận án tiến sĩ kiến trúc, Hồ
Chí Minh, trang 47.
5


16
• Truyền thống và hiện đại trong kiến trúc có khuynh hướng vận động trái

chiều nhau làm nên mâu thuẫn nội tại tạo động lực cho sự phát triển của
kiến trúc. Truyền thống kiến trúc có tính ổn định tương đối ít biến đổi, còn
hiện đại lại thể hiện tính động thông qua việc liên tục bổ sung những yếu tố
mới.
• Do truyền thống là cơ sở, nền tảng cho sự vận động của hiện đại trong kiến
trúc, nên dễ dẫn đến khuynh hướng tuyệt đối hóa truyền thống. Tuyệt đối
hoá truyền thống dễ dẫn đến hiện tượng “giả cổ”, “nệ cổ” làm cho kiến trúc
trở nên thiếu hơi thở của thời đại.
• Mâu thuẫn giữa những yếu tố truyền thống – nội sinh với những yếu tố
hiện đại – ngoại sinh được du nhập từ bên ngoài. Truyền thống kiến trúc
luôn gắn với chủ thể và hoàn cảnh cụ thể, là yếu tố nội sinh, còn hiện đại
trong kiến trúc là những yếu tố mới phát sinh trong hoàn cảnh, điều kiện

mới, nó có thể là những yếu tố ngoại sinh. Trong bối cảnh toàn cầu hiện
nay, các yếu tố ngoại sinh dễ dàng xâm nhập và tác động mạnh mẽ đến
truyền thống kiến trúc của các dân tộc, dễ xuất hiện một nền kiến trúc lai
tạp thiếu tính khu biệt.
Kết luận chương 1
Việc nghiên cứu, làm rõ quan niệm về truyền thống và hiện đại trong
kiến trúc, cũng như quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trong
kiến trúc có vai trò rất quan trọng trong việc phát triển kiến trúc nước ta
hiện nay. Trong sự phát triển của kiến trúc phải bảo đảm sự hài hòa mối
quan hệ giữa hai yếu tố truyền thống và hiện đại. “…Có kiến giải đúng mối
liên hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trên một sự phân tích đúng
đắn có cơ sở khoa học thì mới mong tránh khỏi từ cái lệch này sang cái lệch
khác, không thể nhân danh hiện đại để giẫm đạp lên truyền thống, song
cũng không phải vì truyền thống mà khư khư giữ lấy những giá trị bị vượt
qua, chỉ ham chuộng những vang bóng một thời mà không ra sức vun đắp,
bồi dưỡng cho những cái mới đâm chồi nảy lộc”6. Nắm bắt và phát huy
được những giá trị cốt lõi trong truyền thống kiến trúc là cơ sở để phát triển
6.

Viện nghiên cứu kiến trúc (1999), Bàn về vấn đề dân tộc và hiện đại trong kiến trúc Việt Nam,
Nxb. Xây dựng, Hà Nội, trang 134.


17

mạnh mẽ nền kiến trúc nước nhà, nhờ đó mà khi đi sâu vào thế giới hiện đại
chúng ta vẫn không đánh mất đi bản sắc dân tộc.
Chương 2
KHÁI QUÁT VỀ KIẾN TRÚC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
VÀ THỰC TRẠNG KẾT HỢP TRUYỀN THỐNG VỚI HIỆN ĐẠI

TRONG KIẾN TRÚC Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY
2.1. KHÁI QUÁT QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KIẾN TRÚC VÀ
ĐẶC ĐIỂM KIẾN TRÚC Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY

2.1.1. Quá trình phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh
Quá trình hình thành, phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh
trải qua nhiều giai đoạn khác nhau và liên tục phải tiếp xúc với những mô
thức biểu hiện mới. Mỗi giai đoạn phát triển như vậy đều để lại những dấu
ấn lên bộ mặt kiến trúc của thành phố.
Giai đoạn hình thành, kéo dài từ thế kỷ XVI đến khi Pháp đến
Giai đoạn Pháp thuộc từ năm 1859
Giai đoạn từ Sài Gòn đến thành phố Hồ Chí Minh 1954 – 1875
• Thời kỳ đầu (1954 – 1963)
• Thời kỳ sau (1964 – 1975)
Giai đoạn từ 1975 – 1986
Giai đoạn từ 1986 – nay
2.1.2. Một số đặc điểm cơ bản của kiến trúc ở thành phố Hồ Chí
Minh hiện nay
Về tính đa dạng phong phú
Ở thành phố Hồ Chí Minh có sự đa dạng các hình thái biểu hiện kiến
trúc hơn bất kỳ địa phương nào trong cả nước. Cơ sở của tính đa dạng,
phong phú là do thành phố Hồ Chí Minh đã và đang là nơi cư trú của
nhiều cộng đồng, dân tộc.
Về tính hội tụ và lan toả
Thành phố có thể được xem là cửa ngõ đầu tiên cho sự giao lưu và
hội nhập những giá trị hiện đại trong kiến trúc. Nơi đây luôn là nơi tiếp
nhận đầu tiên các luồng văn hoá kiến trúc ngoại sinh, sau đó mới lan toả ra
những vùng khác. Cơ sở dẫn đến tính hội tụ lan toả là do vị trí địa lý trung

18

tâm của thành phố Hồ Chí Minh tạo điều kiện thuận lợi trong việc đi đầu
tiếp xúc các nền kiến trúc tiến bộ trên thế giới.
Về tính hỗn dung
Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh đa dạng và phong phú, là một bức
tranh tổng hợp nhiều màu sắc kiến trúc các dân tộc, nhưng nếu quan sát
kỹ, không có bất kỳ kiến trúc một dân tộc nào đứng độc lập và tách biệt
với các dân tộc khác. Có thể khẳng định bản chất của kiến trúc thành phố
Hồ Chí Minh là sự hỗn dung văn hoá kiến trúc các dân tộc. Cơ sở của tính
hỗn dung là do sự năng động trong giao lưu, tiếp biến văn hoá kiến trúc.
Đây có thể được xem là đặc trưng quan trọng nhất của kiến trúc thành phố
Hồ Chí Minh.
2.2. THỰC TRẠNG SỰ KẾT HỢP TRUYỀN THỐNG VỚI HIỆN
ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY

2.2.1. Những thành tựu của quá trình kết hợp truyền thống với
hiện đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay
Thành phố Hồ Chí Minh đến nay đã đạt được nhiều thành tựu to lớn
trong phát triển kiến trúc đô thị cả về chất lượng lẫn số lượng các công
trình. Nhiều dự án mang tầm thế kỹ đã được thực hiện và đang tiếp tục
triển khai nhiều dự án mới hướng đến khẳng định vai trò trung tâm kinh tế
của cả nước và khu vực của thành phố.
Nguyên nhân cho những thành tựu trong phát triển kiến trúc ở thành
phố Hồ Chí Minh phải kể đến như: Nguyên nhân khách quan, là do vị trí
địa lý trung tâm của thành phố và điều kiện tự nhiên thuận lợi; Nguyên
nhân chủ quan, là do nhận thức đúng đắn tầm quan trọng của thành phố
trong phát triển kinh tế và giao lưu văn hoá; Nguyên nhân bên trong, là sự
đầy đủ các cơ sở hạ tầng kỹ thuật, đủ khả năng đáp ứng yêu cầu của một
trung tâm kinh tế, văn hoá hàng đầu của đất nước; Nguyên nhân bên

ngoài, là sự đi đầu trong giao lưu và tiếp biến văn hoá trong tiến trình hội
nhập đem đến cho thành phố nhiều cơ hội để sớm phát triển kiến trúc.
Có thể thấy, những thành tựu trong phát triển kiến trúc thành phố Hồ
Chí Minh là một quá trình phát triển biện chứng từ truyền thống đến hiện
đại. Những thành tựu đó phần lớn là sự kế thừa và tiếp nối các giai đoạn
trước. Về cơ bản, những thành tựu trong phát triển kiến trúc đô thị của


19

thành phố Hồ Chí Minh phản ánh được mối quan hệ giữa truyền thống và
hiện đại. Đó là sự kết nối với truyền thống trong con đường tiến lên hiện
đại, đáp ứng nhu cầu phát triển.
2.2.2. Những hạn chế của quá trình kết hợp truyền thống với hiện
đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay
Truyền thống chưa thật sự phát huy hiệu quả vai trò là cơ sở, nền
tảng trong quá trình phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh
Thực trạng kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh hiện nay thể hiện sự
tuỳ tiện, sự thiếu định hướng. Nói cách khác, là sự phát huy thiếu hiệu quả
vai trò của truyền thống trong sự phát triển của kiến trúc.
Nguyên nhân chủ yếu do tác động của kinh tế thị trường, yếu tố lợi
nhuận đã trở thành yếu tố chi phối sự phát triển của kiến trúc, làm xuất
hiện nguy cơ đánh mất bản sắc và trở nên không bền vững. Công trình
kiến trúc trở thành hàng hoá, khi đó giá trị sử dụng của nó bị lấn át bởi giá
trị thị trường.
Hiện đại chưa thật sự kế thừa và phát huy được truyền thống trong
quá trình phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh
Một khi truyền thống không được phát huy hiệu quả, trong khi
những yếu tố mới – ngoại sinh đang ồ ạt tràn vào, tất yếu tạo nên sự mất
cân đối cho quá trình phát triển kiến trúc. Điều đó tạo điều kiện cho những

yếu tố hiện đại vận động một cách tự do mà thiếu đi sự đánh giá từ truyền
thống kiến trúc.
Nguyên nhân dẫn đến vấn đề này, sự tác động của kinh tế thị trường
cùng với cơ chế mở cửa hội nhập làm gia tăng tính động của các yếu tố
hiện đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh. Đó là cơ hội để kiến
trúc thành phố có thể học tập kinh nghiệm và lý luận trong nghệ thuật kiến
trúc của các quốc gia trên thế giới. Cũng là cơ hội để đánh giá lại những
giá trị truyền thống kiến trúc để bổ sung và hoàn thiện chúng cho phù hợp
hơn với thời đại mới. Tuy nhiên, khi vai trò của truyền thống kiến trúc
không được phát huy hiệu quả sẽ rất dễ xuất hiện một nền kiến trúc lai tạp.
Sự kết hợp chưa hài hoà truyền thống và hiện đại trong quá trình
phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh


20

Kiến trúc là chỉnh thể thống nhất giữa hai yếu tố truyền thống và
hiện đại. Tuy nhiên, bộ mặt kiến trúc đô thị tại thành phố Hồ Chí Minh
hiện nay lại thể hiện sự thiếu hài hoà trong việc kết hợp giữa truyền thống
và hiện đại. Không gian kiến trúc đang phản ánh rất rõ sự thiếu nối kết
giữa không gian cũ và mới. Người ta đang chấp nhận yêu cầu phát triển
hơn là gìn giữ những giá trị truyền thống trong kiến trúc.
Nguyên nhân chủ yếu là do áp lực về phát triển kinh tế quá lớn,
không gian truyền thống phải nhường chỗ cho nhu cầu ở và nhu cầu kinh
tế. Các không gian di sản trở thành những món hàng bất động sản. Những
yếu kém trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản cũng là nguyên
nhân. Làm cho việc kết hợp giữa không gian cũ và mới trong kiến trúc trở
nên thiếu hài hoà. Bên cạnh đó còn có nguyên nhân chủ quan, do sự yếu
kém trong công tác quy hoạch kiến trúc đô thị. Công tác quy hoạch chưa
lường trước được sự tác động của các yếu tố như kinh tế thị trường, tốc độ

đô thị hoá nhanh chóng, di dân cơ học… đến sự phát triển của kiến trúc ở
thành phố Hồ Chí Minh. Tất cả là biểu hiện của sự thiếu hài hoà trong việc
kết hợp giữa truyền thống và hiện đại thể hiện qua bộ mặt kiến trúc thành
phố Hồ Chí Minh.
Kết luận chương 2
Quá trình phát triển kiến trúc của thành phố Hồ Chí Minh là quá
trình phát triển biện chứng từ truyền thống đến hiện đại. Hai yếu tố truyền
thống và hiện đại là hai mặt đối lập, chúng vừa thống nhất, vừa mâu thuẫn
làm nên xung lực nội tại cho sự phát triển kiến trúc. Tuy nhiên, trong thời
đại hội nhập, việc liên tục đón nhận nhiều luồng văn hoá kiến trúc ngoại
sinh dẫn đến nguy cơ phá vỡ sự thống nhất giữa truyền thống và hiện đại
trong kiến trúc. Thực trạng kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh đang cho
thấy sự phát huy thiếu hiệu quả vai trò của những giá trị truyền thống kiến
trúc. Khi đó là điều kiện thuận lợi cho sự vận động tự do của những yếu tố
hiện đại mà không chịu sự ràng buộc từ phía những giá trị truyền thống.
Yếu tố hiện đại có phần lấn át đi những giá trị truyền thống kiến trúc.
Người ta đang có khuynh hướng chấp nhận nhu cầu phát triển hơn là có
trách nhiệm đối với việc bảo tồn những giá trị truyền thống kiến trúc.


21

Khung cảnh kiến trúc đô thị của thành phố hiện nay là sự hỗn loạn về thị
giác, mâu thuẫn giữa cái mới và cái cũ, đối lập về phong cách, màu sắc,
vật liệu và kiểu dáng, hoàn toàn không có tính đồng nhất quy mô và chiều
cao của cảnh quan. Đó cũng là sự tương phản gay gắt giữa truyền thống và
hiện đại trong bộ mặt kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
Chương 3:
PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM KẾT HỢP TRUYỀN
THỐNG VỚI HIỆN ĐẠI TRONG PHÁT TRIỂN KIẾN TRÚC

Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
3.1. PHƯƠNG HƯỚNG PHÁT TRIỂN KIẾN TRÚC THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH ĐẢM BẢO KẾT HỢP HÀI HOÀ TRUYỀN THỐNG VỚI
HIỆN ĐẠI

3.1.1. Phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh phù hợp với
những đặc điểm riêng có của nó
Tính phù hợp là yêu cầu bắt buộc đối với sự phát triển kiến trúc ở
thành phố Hồ Chí Minh hướng đến hiện đại – dân tộc
Thứ nhất, phát triển kiến trúc phải phù hợp yêu cầu phát triển kinh tế
– xã hội của thành phố Hồ Chí Minh.
Thứ hai, kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh phải phản ánh được đặc
điểm điều kiện tự nhiên, đặc điểm xã hội, truyền thống văn hoá lịch sử…
riêng có. Phát triển kiến trúc phải tuân thủ nguyên tắc kết hợp chung với
riêng, cá nhân với cộng đồng.
Cần phát huy truyền thống văn hoá lịch sử, kinh nghiệm quý báu
của cha ông trong việc sáng tạo những hình thái kiến trúc gắn với điều
kiện đặc thù của thành phố Hồ Chí Minh, hướng đến xác lập giá trị căn
bản làm nên bản sắc cho kiến trúc của thành phố. Đồng thời tiếp thu có
chọn lọc những thành tựu khoa học kỹ thuật nói chung và kiến trúc
đương đại trên thế giới nói riêng, theo cách “địa phương hoá kiến trúc
hiện đại và hiện đại hoá kiến trúc địa phương” để có được một nền kiến
trúc bền vững vừa đáp ứng được yêu cầu phát triển, vừa gắn kết với


22

truyền thống, khẳng định nét bản sắc riêng. phục vụ tốt nhất cho nhu
cầu phát triển của con người
3.1.2. Phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh hướng đến

một nền kiến trúc bền vững, tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc
Sự phát triển của kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh tất nhiên phải
phù hợp với đường lối của Đảng về xây dựng và phát triển văn hoá Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Vì vậy, phát triển kiến trúc thành
phố phải hướng đến một nền kiến trúc bền vững, tiên tiến nhưng đậm đà
bản sắc dân tộc. Nền kiến trúc đó phải tạo dựng một môi trường sinh hoạt
lý tưởng đảm bảo cho sự phát triển của con người hôm nay và các thể hệ
mai sau, trên cơ sở kế thừa tinh hoa của nhân loại, đồng thời bảo vệ và
khai thác nét tinh hoa văn hoá kiến trúc vốn có của thành phố đã được hun
đúc qua hàng trăm năm lịch sử.
Để làm được điều đó, kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh phải thực
hiện đồng thời cả hai mục tiêu:
• Một là bảo tồn được những giá trị cốt lõi của truyền thống kiến trúc.
• Hai là phải làm chủ được khoa học kỹ thuật hiện đại để có thể hiện đại hóa
những giá trị cốt lõi trong truyền thống kiến trúc.
3.1.3. Kết hợp hài hoà những yếu tố nội sinh và ngoại sinh trong
phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh
Để kết hợp tính truyền thống và hiện đại trong kiến trúc, thành phố
cần phải ra sức gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống, trên cơ sở đó
tiếp nhận có chọn lọc những thành tựu và tinh hoa của nhân loại. Điều đó
đồng nghĩa với yêu cầu kết hợp hài hoà những yếu tố nội sinh và ngoại
sinh. Sự kết hợp hài hoà giữa những yếu tố ngoại sinh và nội sinh như vậy
làm cho kiến trúc luôn bắt kịp sự thay đổi của thời đại nhưng không xa rời
bản sắc vốn có của nó.
Yêu cầu của việc kết hợp yếu tố nội sinh và ngoại sinh là phải chú
trọng phát huy vai trò của những giá trị truyền thống kiến trúc nội sinh.
Một khi phát huy được vai trò của những giá trị truyền thống nội sinh sẽ
bảo đảm cho sự phát triển của kiến trúc thành phố không đánh mất đi bản

23

sắc dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào, bởi đó là những yếu tố nảy sinh gắn liền
với đặc thù con người và hoàn cảnh ở thành phố. Phát huy được vai trò
của những giá trị truyền thống nội sinh còn là cơ sở, nền tảng để lựa chọn
tiếp thu những giá trị mới phù hợp được du nhập từ bền ngoài trong thời
đại hội nhập quốc tế.
3.2. GIẢI PHÁP KẾT HỢP HÀI HOÀ TRUYỀN THỐNG VỚI HIỆN
ĐẠI TRONG PHÁT TRIỂN KIẾN TRÚC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
HIỆN NAY

3.2.1. Nhận thức đúng tầm quan trọng của quan hệ giữa truyền
thống và hiện đại trong kiến trúc
Nhận thức lý luận quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại
là cơ sở cho hoạt động thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng các công trình,
quần thể kiến trúc và đô thị vừa đáp ứng tốt nhu cầu của thời đại, vừa bảo
đảm được tính đặc thù của nó.
Đối với giới kiến trúc sư, việc nhận thức đúng tầm quan trọng mối
quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc góp phần tạo cơ chế
tự giám sát.
Đối với người dân thành phố, việc nhận thức quan hệ biện chứng
giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc giúp tăng cường hoạt động
nhận thức của công chúng về nghệ thuật kiến trúc, nâng cao năng lực cảm
thụ những giá trị ẩn sau công trình và kích thích dư luận phản ứng lại cái
tiêu cực, phê phán những mặt trái trong phát triển kiến trúc. Để làm được
điều đó cần:
• Giáo dục nâng cao nhận thức, vốn văn hoá và sự hiểu biết của người dân
đối với những giá trị truyền thống kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh.
• Tuyên truyền và giáo dục lịch sử, đặc biệt là lịch sử hình thành và phát
triển của thành phố Hồ Chí Minh.

• Thúc đẩy công tác giáo dục thẩm mỹ, nâng cao ý thức cộng đồng.
3.2.2. Hoàn thiện cơ chế, chính sách, tạo điều kiện thuận lợi cho
kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh đạt được những mục tiêu đã đề ra


24

Kiến trúc đô thị là một cơ cấu vật chất to lớn và phức tạp. Vì vậy, để
tất cả các thành phần trong kiến trúc đô thị vận hành một cách đồng bộ
bảo đảm vận hành theo đúng các quy luật khách quan cần phải có một cơ
chế quản lý chặt chẽ. Điều đó thể hiện qua:
Thứ nhất, về cơ chế tổ chức, cần sự phối hợp liên ngành từ nhiều
phương diện như kiến trúc, xây dựng, đất đai, tài chính, kinh tế, kế hoạch,
văn hóa, xã hội… trong phát triển kiến trúc đô thị thành phố Hồ Chí Minh.
Cơ chế đó phải được thể hiện rõ ràng trong quy hoạch phát triển kiến trúc
đô thị của thành phố phải hướng đến tính bền vững. Quy hoạch tổng thể
kiến trúc đô thị thành phố Hồ Chí Minh phải phù hợp với điều kiện kinh
tế, tự nhiên, đặc điểm xã hội, truyền thống văn hóa lịch sử. Phải coi trọng
nội dung thiết kế đô thị nhằm mục tiêu gắn kết các công trình kiến trúc và
cảnh quan thiên nhiên tạo thành một hình ảnh đô thị đặc trưng sông nước
vốn có, mang tính đa dạng nhưng thống nhất.
Thứ hai, cần xây dựng hệ thống cơ sở pháp lý chặt chẽ để đảm bảo
công tác quy hoạch kiến trúc đô thị ở thành phố Hồ Chí Minh diễn ra đúng
mục tiêu đã vạch ra. Đối với các văn bản, quy phạm pháp luật về quy
hoạch, đầu tư xây dựng, quản lý kiến trúc cảnh quan và nhà đất… phải
được ban hành đồng bộ, chặt chẽ nhằm tăng cường công tác quản lý đối
với lĩnh vực xây dựng, kiến trúc. Một số nội dung bắt buộc của các quy
định pháp luật trong quản lý kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh phải bảo
đảm sự phát triển bền vững, hiện đại nhưng đậm đà bản sắc dân tộc phải
kể đến là: vấn đề môi trường, vấn đề tiếp thu khoa học, công nghệ kiến

trúc và đặc biệt là vấn đề bảo tồn các di sản kiến trúc.
3.2.3. Nâng cao chất lượng đội ngũ chuyên trách ngành kiến trúc
Đầu tư phát triển con người cho ngành kiến trúc là điều kiện quan
trọng quyết định sự thành công của quá trình phát triển kiến trúc thành phố
Hồ Chí Minh theo hướng hiện đại – dân tộc.
Đối với đội ngũ cán bộ quản lý đô thị
•

Quán triệt nguyên tắc kết hợp truyền thống và hiện đại trong quản lý kiến
trúc đô thị.


25
•

Trang bị những kiến thức về quản lý nhà nước, về pháp luật để tăng hiệu
quả công tác quản lý.

•

Trang bị những kiến thức chuyên môn về lĩnh vực kiến trúc.

•

Bổ sung thêm nguồn nhân lực quản lý kiến trúc đô thị từ chính những kiến
trúc sư.

Đối với đội ngũ kiến trúc sư
• Thấm nhuần những giá trị truyền thống kiến trúc và sự hiểu biết các lĩnh
vực văn hoá, xã hội.

• Nâng cao khả năng làm chủ khoa học kỹ thuật, công nghệ kiến trúc hiện
đại.
3.2.4. Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với sự
phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh
Thực hiện tốt công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát trong xây dựng
kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh là góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả
của quản lý nhà nước đối với việc bảo đảm cho sự phát triển của kiến trúc
luôn bám sát nguyên tắc kết hợp hài hoà giữa truyền thống và hiện đại.
•

Phát huy hiệu quả vai trò của cơ quan Thanh tra ngành Xây dựng, các tổ
chức, đoàn thể, cá nhân bên ngoài quản lý nhà nước như người dân, các
kiến trúc sư đang sinh sống và làm việc tại thành phố Hồ Chí Minh.

•

Thúc đẩy cơ chế tự giám sát của những người là nghề kiến trúc trong
việc đảm bảo mục tiêu phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh theo
hướng hiện đại – dân tộc
Kết luận chương 3
Định hướng phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh theo hướng
bền vững, hiện đại nhưng đậm đà bản sắc dân tộc trước hết là phù hợp với
đường lối của Đảng về xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc
dân tộc. Trên cơ sở phát huy những giá trị truyền thống kiến trúc nội sinh,