Phát triển tính tích cực nhận thức cho trẻ 5 6 tuổi trong hoạt động làm quen phương tiện giao thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
----------

HUỲNH THỊ HỒNG QUI

PHÁT TRIỂN TÍNH TÍCH CỰC NHẬN THỨC CỦA
TRẺ 5 – 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG LÀM QUEN
VỚI PHƢƠNG TIỆN GIAO THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI, NĂM 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
----------

HUỲNH THỊ HỒNG QUI

PHÁT TRIỂN TÍNH TÍCH CỰC NHẬN THỨC CỦA
TRẺ 5 – 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG LÀM QUEN
VỚI PHƢƠNG TIỆN GIAO THÔNG

Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục Mầm non)
Mã số: 60.14. 01.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS NGUYỄN THỊ NHƢ MAI

HÀ NỘI, NĂM 2017


LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám Hiệu, các thầy,
cô giáo Trường Đại học sư phạm Hà Nội, Trường Đại học An Giang đã
tận tình giảng dạy, hướng dẫn và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong
suốt quá trình học tập và nghiên cứu khoa học.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu trường mầm non Tuổi
thơ nơi tôi công tác đã hết sức tạo điều kiện cho tôi về mặt thời gian và
chuyên môn để tôi có thể hoàn thành khóa học và tập trung nghiên cứu luận
văn.
Vô cùng cảm ơn Ban Giám hiệu và các giáo viên, các cháu trường mẫu
giáo Hướng Dương, mẫu giáo Mai Vàng và mẫu giáo Hoa Lan (thành phố
Long Xuyên) đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để thực hiện khảo sát, thu
thập thông tin và tiến hành thực nghiệm đề tài.
Đặc biệt, bằng lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành
cảm ơn cô giáo hướng dẫn, PGS. TS. Nguyễn Thị Như Mai, người đã tận tình
hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và
hoàn thành luận văn này.
An Giang, ngày 05 tháng 05 năm 2017
Tác giả

HUỲNH THỊ HỒNG QUI


MỤC LỤC
Trang

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài

1

2. Mục đích nghiên cứu

3

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

3

4. Phạm vi nghiên cứu

3

5. Giả thuyết khoa học

4

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

4

7. Phương pháp nghiên cứu

4

8. Đóng góp của luận văn

5

NỘI DUNG

7

Chương I. Lý luận về phát triển TTCNT của trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm
quen với phương tiện giao thông

7

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

7

1.2. TTCNT của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm quen với phương
tiện giao thông ở trường mầm non

11

1.3. Đặc điểm nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi

15

1.4. Mục tiêu phát triển nhận thức cho trẻ ở bậc học mầm non

16

1.5. Mục tiêu, nội dung tổ chức hoạt động làm quen với phương tiện giao thông
cho trẻ 5 – 6 tuổi

16

1.6. Biện pháp phát huy TTCNT của trẻ mẫu giáo trong hoạt động làm quen với
phương tiện giao thông

17

Chương II. Thực trạng phát triển TTCNT trong hoạt động làm quen với phương
tiện giao thông của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở trường mầm non

21

2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng

21

2.2. Kết quả khảo sát thực trạng phát triển TTCNT của trẻ mẫu giáo 5 -6 tuổi
trong hoạt động làm quen với phương tiện giao thông tại một số trường mẫu giáo
ở thành phố Long Xuyên

26

Chương 3. Biện pháp phát triển TTCNT của trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm
quen với phương tiện giao thông ở trường mầm non

42

3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp phát triển TTCNT của trẻ 5 – 6 tuổi trong
hoạt động làm quen với phương tiện giao thông ở trường mầm non

42

3.2. Qui trình thực nghiệm các biện pháp phát triển TTCNT của trẻ 5 – 6 tuổi
trong hoạt động làm quen với phương tiện giao thông ở trường mầm non

47

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

64

1. Kết luận

64

2. Kiến nghị

66

TÀI LIỆU THAM KHẢO

68

PHỤ LỤC

71

MỘT SỐ CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

ĐC: Đối chứng
MG: Mẫu giáo
SL: Số lượng
TB: Trung bình
TC: Tiêu chí
TN: Thực nghiệm
TTC: Tính tích cực
TTCNT: Tính tích cực nhận thức


DANH MỤC BẢNG, BIỂU
Bảng
Bảng 1: Thang đo TTCNT của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm quen
với phương tiện giao thông

24

Bảng 2: Vài nét về đối tượng khảo sát

26

Bảng 3: Thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển TTCNT cho trẻ

28

Bảng 4: Mức độ TTCNT của trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm quen với phương
tiện giao thông qua đánh giá của giáo viên

32

Bảng 5: Đánh giá mức độ TTCNT của trẻ trong hoạt động làm quen với phương
tiện giao thông qua quan sát

34

Bảng 6: Mức độ đạt được về nhu cầu và hứng thú nhận thức

34

Bảng 7: Mức độ đạt được về khả năng nhận thức

38

Bảng 8: Mức độ đạt được về ý chí và sự sáng tạo trong quá trình nhận thức

45

Bảng 9: Kết quả khảo sát TTCNT của trẻ ở lớp ĐC và TN trước khi tiến hành
TN

52

Bảng 10: Kết quả khảo sát TTCNT của trẻ ở lớp ĐC và TN trước khi tiến hành
TN qua từng tiêu chí

53

Bảng 11: So sánh mức độ TTCNT giữa lớp ĐC và lớp TN

54

Bảng 12: So sánh mức độ TTCNT của trẻ lớp ĐC và TN sau TN trên từng tiêu
chí

56

Bảng 13: So sánh TTCNT của trẻ 5 – 6 tuổi giữa lớp ĐC và TN trước và sau khi
TN

58

Bảng 14: So sánh mức độ TTCNT giữa lớp TN và ĐC trên từng tiêu chí trước và
sau khi TN

59

Bảng 15: Kiểm định T trước và sau TN

62


Biểu đồ
Biểu đồ 1: Thực trạng mức độ TTCNT của trẻ 5 -6 tuổi trong hoạt động làm
quen với phương tiện giao thông

36

Biểu đồ 2: So sánh mức độ TTCNT giữa lớp ĐC và lớp TN sau khi tiến hành TN
56


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Trong sự nghiệp đổi mới giáo dục ở nước ta hiện nay, các biện pháp nhằm
“phát triển và nâng cao TTCNT của người học” được xem là tư tưởng chủ đạo
trong đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục ở tất cả các
cấp học và bậc học nhằm nâng cao kết quả hoạt động học tập và góp phần hình
thành các phẩm chất nhân cách của người học. Đối với bậc học mầm non, việc
phát triển TTCNT có ý nghĩa vô cùng quan trọng, giúp trẻ tăng cường sự chú ý,
quan sát và ghi nhớ một cách chủ động, độc lập, sáng tạo để khám phá thế giới.
Thực tế hiện nay cho thấy, mặc dù các trường mầm non trên cả nước đều đã và
đang triển khai thực hiện đổi mới chương trình chăm sóc – giáo dục trẻ theo
hướng phát triển TTCNT của trẻ trong tất cả các hoạt động; song, hiệu quả mang
lại thực sự chưa cao do nhận thức của giáo viên về vấn đề này chưa đầy đủ, kinh
nghiệm của giáo viên đối với việc triển khai các phương pháp, cách thức phát
triển tính chủ động, sáng tạo của trẻ chưa nhiều, trong khi đó, các yếu tố văn hóa,
gia đình và tâm lý cá nhân của trẻ khiến cho giáo viên mầm non đôi khi gặp
nhiều khó khăn, lúng túng trong việc triển khai nội dung bài học theo hướng phát
triển TTC của trẻ. Báo cáo tổng kết năm học 2015 – 2016 của Phòng Giáo dục
đào tạo Thành phố Long Xuyên nêu rõ, đối với bậc học mầm non, hạn chế hiện
nay là “một số giáo viên chưa phát huy được tính tích cực của trẻ, chưa sáng tạo
trong giảng dạy”. Đây là vấn đề cần được quan tâm khắc phục để nâng cao chất
lượng giáo dục ở bậc học mầm non thành phố Long Xuyên.
1.2. Trong chương trình mầm non, hoạt động khám phá khoa học về môi trường
xung quanh có tầm quan trọng đặc biệt đối với sự phát triển tâm lý của trẻ thông

1

qua việc tạo điều kiện, cơ hội và tổ chức các hoạt động để trẻ tích cực tìm tòi
phát hiện về các hiện tượng sự vật xung quanh. Hoạt động cho trẻ tiếp xúc tìm
tòi, khám phá môi trường xung quanh giúp trẻ không chỉ giúp phát triển kỹ năng
nhận thức, kỹ năng xã hội mà còn giáo dục thái độ ứng xử và thái độ khoa học,
trẻ biết cách học, cách nghĩ, cách hành động khám phá môi trường xung quanh.
Tuy vậy, thực tiễn hiện nay cho thấy các tiết học “ Khám phá khoa học môi
trường xung quanh ” cho trẻ 5-6 tuổi còn nhiều hạn chế; các tiết dạy phần lớn
còn thụ động, dập khuôn theo gợi ý hướng dẫn của chương trình nên trẻ bị hạn
chế trong quan sát, thiếu hứng thú, tích cực nhận thức và sáng tạo cần thiết. Do
đó, việc tìm ra các biện pháp để phát triển TTCNT cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi
qua hoạt động khám phá môi trường xung quanh là điều vô cùng cần thiết.
1.3. Đã có nhiều nghiên cứu về phát triển TTCNT cho trẻ 5 – 6 tuổi thông qua
thử nghiệm ở một số hoạt động khám phá cụ thể, tuy nhiên, vẫn chưa thật đầy
đủ. Do đó, để có đủ cơ sở lý thuyết và thực tiễn cho việc đề xuất các giải pháp
phát triển TTCNT cho trẻ ở bậc học mầm non thì việc khảo sát, thử nghiệm ở
nhiều bài dạy khác nhau, nhiều hoạt động khám phá khác nhau trong chương
trình là điều nên làm. Nghiên cứu chọn khảo sát và thực nghiệm biện pháp phát
triển TTCNT cho trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm quen với phương tiện giao
thông – một hoạt động chưa được nghiên cứu trong các công trình trước đây
nhằm đưa ra đánh giá khảo nghiệm ở một khía cạnh mới trên cơ sở tổng hợp, đúc
kết những thành quả nghiên cứu trước đó để đề xuất giải pháp nâng cao TTCNT
cho trẻ 5 – 6 tuổi ở các trường mầm non thành phố Long Xuyên.

2


2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất một số biện pháp phát

triển TTCNT cho trẻ 5- 6 tuổi trong hoạt động làm quen với phương tiện giao
thông, góp phần phát triển nhận thức và hình thành nhân cách tốt đẹp cho trẻ.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình phát triển TTCNT cho trẻ 5 – 6 tuổi ở trường mầm non.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp phát triển TTCNT cho trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm quen
với phương tiện giao thông.
4. Phạm vi nghiên cứu
4.1. Về thời gian nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu trong thời gian từ tháng 01/2017 đến tháng 06/2017;
trong đó, kết quả nghiên cứu dựa trên khảo sát và thực nghiệm từ tháng 2 đến
tháng 4/2017.
4.2. Về địa bàn nghiên cứu
Nghiên cứu khảo sát được tiến hành ở 3 trường mẫu giáo: MG Mai Vàng,
MG Hoa Lan và MG Hướng Dương tại thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang.
Thực nghiệm các biện pháp phát triển TTCNT được thực hiện tại trường MG
Hướng Dương.
4.3. Về nội dung nghiên cứu
Luận văn chỉ nghiên cứu TTCNT ở trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt
động làm quen với phương tiện giao thông ở 3 tiêu chí: (1) nhu cầu và hứng thú
nhận thức, (2) khả năng nhận thức và (3) ý chí, sự sáng tạo trong hoạt động nhận

3


thức. Việc áp dụng các biện pháp thực nghiệm chỉ dừng lại ở bước thử nghiệm
bước đầu.
5. Giả thuyết khoa học
Có thể phát triển được TTCNT cho trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm

quen với phương tiện giao thông nếu xây dựng và sử dụng một cách đồng bộ các
biện pháp nhằm khuyến khích trẻ khám phá, trải nghiệm dựa trên vốn sống, kinh
nghiệm thực tế của trẻ.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống một số vấn đề lý luận liên quan đến đề tài.
- Khảo sát thực trạng sử dụng các biện pháp phát triển TTCNT cho trẻ 5 – 6 tuổi
trong hoạt động làm quen với phương tiện giao thông và mức độ biểu hiện
TTCNT của trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm quen với phương tiện giao thông
ở trường mầm non.
- Thử nghiệm một số biện pháp phát triển TTCNT cho trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt
động làm quen với phương tiện giao thông ở trường mầm non.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa các vấn đề lý luận liên quan đến
TTCNT của trẻ trong hoạt động học tập ở bậc mầm non, TTCNT trong hoạt
động làm quen với phương tiện giao thông.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp quan sát:
Dự giờ, quan sát nhằm đánh giá mức độ và biểu hiện TTCNT của trẻ 5 – 6
tuổi trong hoạt động làm quen với phương tiện giao thông tại một số trường

4


mầm non ở tỉnh An Giang và các biện pháp được thực hiện nhằm phát triển
TTCNT cho trẻ 5 – 6 tuổi.
7.2.2. Phương pháp điều tra bằng phiếu:
Sử dụng phiếu điều tra nhằm tìm hiểu ý kiến đánh giá của 30 giáo viên các
trường mầm non đối với việc phát triển TTCNT của trẻ mẫu giáo 5 -6 tuổi trong
hoạt động khám phá nói chung, trong đó có hoạt động làm quen với phương tiện

giao thông, những đề xuất và kiến nghị.
7.2.3. Phương pháp đàm thoại:
Trao đổi với giáo viên nhằm tìm hiểu sâu nhận thức về sự cần thiết của
việc phát triển TTCNT cho trẻ và thực tiễn sử dụng các biện pháp phát triển
TTCNT cho trẻ trong hoạt động làm quen với phương tiện giao thông.
Trao đổi với trẻ nhằm tìm hiểu mức độ TTCNT của trẻ trong hoạt động
làm quen với phương tiện giao thông.
7.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm:
TN các biện pháp tác động nhằm nâng cao TTCNT của trẻ MG 5 – 6 tuổi
trong hoạt động làm quen với phương tiện giao thông. So sánh, đối chiếu mức độ
TTCNT giữa nhóm ĐC và nhóm TN trước và sau TN.
7.2.5. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng các công thức toán học trên phần mềm Excel để xử lý, phân tích
các số liệu thu thập được trong quá trình nghiên cứu.
8. Đóng góp của luận văn
- Luận văn góp phần làm rõ thực trạng TTCNT của trẻ MG 5 – 6 tuổi ở một số
trường mầm non tại thành phố Long Xuyên; qua đó, chỉ ra được những tồn tại,
khó khăn trong việc phát triển TTCNT cho trẻ 5 – 6 tuổi hiện nay.
- Xây dựng được bộ tiêu chí, công cụ để đánh giá TTCNT của trẻ 5 – 6 tuổi.

5


- Thông qua thực nghiệm trong hoạt động làm quen với phương tiện giao thông,
luận văn góp phần đề xuất những giải pháp pháp triển TTCNT cho trẻ 5 – 6 tuổi,
góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở bậc mầm non hiện nay theo yêu cầu
mới.

6

NỘI DUNG
CHƢƠNG I . LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN TÍNH TÍCH CỰC NHẬN
THỨC CỦA TRẺ 5 – 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG LÀM QUEN VỚI
PHƢƠNG TIỆN GIAO THÔNG
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
TTCNT là một vấn đề được quan tâm từ rất lâu trên cả phương diện lý
luận lẫn thực tiễn và được tiếp cận trên nhiều ngành khoa học khác nhau. Do đó,
có thể thấy, nghiên cứu TTCNT luôn mở ra nhiều điều thú vị, có giá trị đóng góp
trên nhiều lĩnh vực và luôn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc.
1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới
* Nghiên cứu về TTCNT:
Trên thế giới, TTCNT được tiếp cận theo nhiều góc độ khác nhau.
- Ở góc độ triết học, L.Aristova cho rằng TTCNT của con người xuất hiện
trong hoạt động cải tạo, thể hiện thái độ cải tạo của chủ thể nhận thức với đối
tượng nhận thức, Nếu hành động thiếu thái độ cải tạo thì không được coi là TTC
mà ngược lại vẫn bị coi là trì trệ. TTCNT đòi hỏi ở hai yếu tố: Thái độ lựa chọn
đối tượng nhận thức và đặt ra mục đích, nhiệm vụ phải làm, cải tạo đối tượng
trong những hoạt động tiếp theo nhằm giải quyết vấn đề.
- Ở góc độ tâm lý học: TTCNT từ lâu được xem là yếu tố quan trọng trong
việc hình thành nhân cách con người. C. Mac (1818 – 1883) quan niệm “Nhân
cách của trẻ thành và phát triển khi trẻ tích cực tham gia vào các hoạt động với
môi trường xung quanh, đặc biệt là hoạt động nhận thức” [19]. Nhà tâm lý học
người Nga A.G. Côvaliôp thì cho rằng “TTC của cá nhân nhằm biến đổi hoàn

7


cảnh trong chừng mực nào đó, vì lợi ích của tập thể và của bản thân” là “điều
kiện cơ bản để hình thành năng lực và tính cách” [1].

- Ở góc độ giáo dục, phát huy TTCNT của trẻ sẽ giúp trẻ học tập tốt hơn.
Nhà giáo dục Tiệp Khắc J. A. Cômenxki (1592 – 1670) cho rằng “Hãy tìm ra
những biện pháp để phát huy TTC của người học và cho phép giáo viên dạy ít
học, học sinh học nhiều hơn” [4]. K.Đ.Usinxki (Nhà giáo dục Xô Viết) cũng
cùng quan điểm khi cho rằng “Khi cần dạy trẻ điều gì, chỉ cần cho trẻ tự quan
sát, tự phát biểu ý kiến của mình, tưởng tượng, nhớ lại những gì quan sát được
và rút ra kết luận là có hiệu quả nhất” [15].
* Nghiên cứu về TTCNT của người học
Đã có nhiều nghiên cứu sâu về TTCNT của người học, tập trung vào các
khía cạnh chính như sau:
- Nghiên cứu TTCNT của người học trong mối quan hệ giữa nhận thức và
ý chí (như của I.F.Kharlômô, R.A.Đanhilôv, Ôkôn…).
- Nghiên cứu bản chất và cấu trúc của TTCNT của người lớn và trẻ em,
trong đó đặc biệt lưu ý vai trò chủ động của chủ thể trong quá trình nhận thức
(như của P.B.Êxipôv, Xavier Roegiers,…).
- Nghiên cứu về các dấu hiệu TTCNT và mức độ thể hiện chúng ở học
sinh (như của X.P.Baranov, A.M.Machiuskin,…).
- Nghiên cứu về mối quan hệ giữa TTC và tính độc lập nhận thức của học
sinh trong việc hình thành và giải quyết vấn đề nhận thức (như của P.B.Êxipôv,
G.I.Sukina, I.I.Lecner,…) [7]
* Nghiên cứu biện pháp phát huy TTCNT của trẻ mẫu giáo
Vấn đề phát huy TTCNT của trẻ mẫu giáo đã được nhiều tác giả đề cập
trên nhiều khía cạnh như:

8


- Nghiên cứu tiềm năng phát triển trí tuệ và năng lực hoạt động trí tuệ của
trẻ mẫu giáo (A.N. Leônchiev, A.V. Daporôgiets, Đ. B. Encônhin); nghiên cứu
về bản chất TTCNT của trẻ mẫu giáo và một số dấu hiệu nhận biết TTCNT của

trẻ mẫu giáo trong hoạt động (A.A. Liublinxkaia, N. P. Xaculina, Z. M.
Bagulapchaina, N. Ia. Mikhailencô, A. L. Xôrôkina), nghiên cứu về vai trò của
TTCNT trong sự hình thành và phát triển nhân cách của trẻ mẫu giáo, về mối
quan hệ giữa TTCNT với tính độc lập trong hoạt động nhận thức của trẻ (A. N.
Dapôrôgiets, G. A. Uruntaeva, K. Đ. Usinxki).
- Nghiên cứu về các biện pháp nhằm phát huy TTCNT của trẻ mẫu giáo
trong các lĩnh vực hoạt động như: nội dung kiến thức đưa ra cho trẻ phải hấp
dẫn, phù hợp với nhu cầu sở thích và vốn kinh nghiệm của trẻ (như Marjory A.
E, Marilyn Fleer (Australia), X. N. Nicolaeva (Nga),…); nhấn mạnh đến việc
tăng cường các câu hỏi mở, tình huống mở, hoạt động mở như một biện pháp
phát huy TTCNT của trẻ (như nhà giáo dục Anh Fontana, Stenhouse, các nhà
giáo dục Úc Marilyn Fleer, Marjory A. E.; nhà giáo dục Mỹ Tim Hardy, nhà
giáo dục Nga L. G. Nhixcanhen,…); sử dụng các biện pháp như tạo tình huống
chơi hấp dẫn, tổ chức hành động thực hành và đặc biệt là biện pháp so sánh (như
V.A. Verechenhicôva, P. G. Xamôrucôva);… [7]
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước
Tại Việt Nam, các nghiên cứu về thực trạng và biện pháp phát huy tính
TTCNT cho trẻ em ở bậc học mầm non khá nhiều; tuy nhiên, đa số chỉ mới dừng
lại ở sáng kiến kinh nghiệm giáo dục nhằm cải tiến phương pháp giảng dạy tại
chỗ, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo hướng phát huy tính chủ động của
người học. Một số ít các công trình nghiên cứu đã quan tâm đến việc ứng dụng
các lý thuyết về phát huy TTCNT đã được nghiên cứu trên thế giới để đánh giá

9


thực trạng và đề xuất các biện pháp phát huy TTCNT cho trẻ mẫu giáo, có đóng
góp cả về lý luận lẫn thực tiễn như:
- Tiếp cận qua hoạt động vui chơi của trẻ, có thể kể đến các tác giả:
Nguyễn Thị Hòa [11] đã tìm ra những biện pháp hữu ích để phát huy TTCNT

của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi thông qua việc tổ chức trò chơi học tập cho trẻ ; tác
giả Đào Việt Cường [7] cũng đã đánh giá được mức độ tích cực học tập của trẻ
mẫu giáo 5 – 6 tuổi hiện nay, qua đó đã đưa ra những thực nghiệm trò chơi giúp
phát huy được TTCNT cho trẻ ; tác giả Hoàng Thị Phương [14] trong đề tài phát
huy TTCNT của trẻ mẫu giáo lớn trong trò chơi lắp ghép xây dựng cũng cho
thấy những ảnh hưởng của trò chơi lắp ghép xây dựng lên TTCNT của trẻ 5 – 6
tuổi; tác giả Phạm Thị Ánh Hoa [10] nghiên cứu “Thực trạng TTCNT của trẻ
mẫu giáo 4 – 5 tuổi trong trò chơi học tập ở một số trường mầm non tại Thành
phố Hồ Chí Minh”; tác giả Cao Thị Cúc [6] cho rằng hoạt động chơi đóng vai
theo chủ đề là một trong những con đường cơ bản nhằm phát huy TTC cho trẻ
mẫu giáo, vì vậy, tác giả đã chọn nghiên cứu biện pháp nhằm phát huy TTCNT
cho trẻ 5 – 6 tuổi trong quá trình chơi trò chơi đóng vai theo chủ đề…
- Tiếp cận qua hoạt động học tập và khám phá, có thể kể đến: tác giả Trần
Xuân Hương [12] đã nghiên cứu về sự hình thành tư duy trực quan – sơ đồ ở trẻ
mẫu giáo 5 -6 tuổi nhằm tìm ra con đường thích hợp để hình thành và phát triển
ở trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi kiểu tư duy trực quan – sơ đồ, tạo ra những tiền đề tốt
để hình thành và phát triển kiểu tư duy khoa học sau này; tác giả Nguyễn Thị
Thu Hiền [9] đã thử nghiệm và đưa ra các biện pháp phát huy TTCNT của trẻ
mẫu giáo lớn ( 5 – 6 tuổi) trong quá trình tìm hiểu môi trường thiên nhiên; tác
giả Nguyễn Thị Hải Bình [4] cũng đã đưa ra một số biện pháp nâng cao TTCNT
của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong trò chơi khoa học; tác giả Nguyễn Thị Lan Anh

10


[1] đã chỉ ra thực trạng việc phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ 5 – 6 tuổi về
các hiện tượng tự nhiên qua hoạt động ngoài trời; tác giả Nguyễn Thị Bảy –
Nguyễn Thị Linh [3] đã chỉ ra được một số biện pháp phát huy tính tích cực
nhận thức cho trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động học định hướng trong không gian;
bên cạnh đó, tác giả Lê Thanh Thủy [17] đã nghiên cứu về mối quan hệ giữa

TTCNT và sự sáng tạo trong hoạt động tạo hình của trẻ mẫu giáo;…
Hầu hết các nghiên cứu nói trên đều cho thấy TTCNT của trẻ mẫu giáo
hiện nay chưa cao do nhiều nguyên nhân. Do đó, việc nghiên cứu tìm ra các biện
pháp để phát triển TTCNT cho trẻ mẫu giáo thông qua các hoạt động khám phá
trên lớp là vô cùng cần thiết, có ý nghĩa thực tiễn và thời sự. Việc nghiên cứu
phát triển TTCNT của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi thông qua hoạt động tìm hiểu
phương tiện giao thông không chỉ tiếp cận vấn đề ở khía cạnh mới mà còn đánh
giá vấn đề trên một địa bàn trước đây chưa được nghiên cứu vấn đề này. Vì vậy,
kết quả nghiên cứu không chỉ có giá trị về mặt khoa học mà còn có giá trị thực
tiễn sâu sắc.
1.2. Tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm
quen với phƣơng tiện giao thông ở trƣờng mầm non
1.2.1. Khái niệm về TTCNT của trẻ mẫu giáo trong hoạt động làm quen với
phương tiện giao thông
Theo từ điển tiếng Việt, TTC gồm 3 nghĩa: (1) Một là, có ý nghĩa, có tác
dụng khẳng định, thúc đẩy sự phát triển, trái với tiêu cực; (2) Hai là, tính chủ
động, có những hoạt động nhằm tạo ra những biến đổi theo phương hướng phát
triển; (3) Ba là, hăng hái nhiệt tình với nhiệm vụ, với công việc.

11


Khi nghiên cứu về TTCNT, các tác giả đã đứng ở các góc độ khác nhau để
xem xét và nêu lên quan điểm của mình. Tựu chung, có các quan điểm chính như
sau:
- Dưới góc độ triết học, theo lý thuyết phản ánh của Lê – Nin, TTCNT thể
hiện thái độ sáng tạo của chủ thể nhận thức đối với đối tượng nhận thức.
- Dưới góc độ tâm lý học Mácxít, TTCNT được đề cập đến ở hai khía
cạnh: - TTCNT như là một hoạt động tích cực. Trong hoạt động này gồm các
thành phần: Động cơ, nhu cầu hứng thú thu hút chủ thể nhận thức vào quá trình

nhận thức và duy trì TTCNT trong suốt quá trình đó. Tình cảm, ý chí: tạo điều
kiện học tập trong hành động trí tuệ để duy trì TTCNT có chủ định ở mức cao.
Các nhà nghiên cứu đã thừa nhận mô hình tâm lý của TTCNT bao gồm ba thành
phần: nhận thức, tình cảm, ý chí. Nói khác đi TTCNT xoay quanh ba mặt: nhận
thức, thái độ và hành động cụ thể.
Như vậy, qua phân tích, so sánh và khái quát hóa, có thể thấy, dù tiếp cận
khái niệm TTCNT ở góc độ nào thì bao giờ TTCNT cũng bao hàm 2 yếu tố: (1)
trạng thái tích cực của chủ thể nhận thức đối với khách thể nhận thức, (2) đòi hỏi
chủ thể nhận thức phải chủ động, sáng tạo trong hoạt động nhận thức để tạo ra sự
phát triển. Hiểu theo nghĩa này, TTCNT của trẻ MG trong hoạt động làm quen
với phương tiện giao thông được hiểu là trạng thái tích cực của trẻ MG đối với
hoạt động làm quen với các phương tiện giao thông, đòi hỏi trẻ phải chủ động,
sáng tạo trong việc tìm ra những giải pháp hiệu quả để giải quyết các nhiệm vụ
nhận thức được đặt ra trong hoạt động làm quen với các phương tiện giao
thông.
1.2.2. Các biểu hiện của TTCNT của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong hoạt động làm
quen với phương tiện giao thông

12


Các biểu hiện của TTCNT cũng được khá nhiều tác giả nhìn nhận và đề
cập khác nhau. Một số nhà nghiên cứu như: A.P.Uxôva, A.K.Bônđarenkô,
Kazacôva đưa ra các chỉ số đánh giá mức độ TTCNT như sau: (1) Hứng thú bền
vững đối với nhiệm vụ trí tuệ, mong muốn thực hiện nhiệm vụ đó; (2) Kỹ năng
định hướng các tri thức đã biết theo chiều hướng cần thiết; (3) Kỹ năng thực hiện
các thao tác tư duy khi tìm kiếm phương thức thực hiện nhiệm vụ nhận thức; (4)
Có kỹ năng kiểm tra các thao tác của bản thân để điều chỉnh theo hướng cần
thiết; (5) Độc lập đưa ra nhiệm vụ trí tuệ và thực hiện nó [9].
Tác giả Nguyễn Ngọc Bảo nhìn nhận và xem xét TTCNT ở bình diện rộng

và đã nêu bật những đặc trưng của TTCNT: (1) Lựa chọn thái độ đối với đối
tượng nhận thức, (2) Đề ra mục đích, nhiệm vụ cần giải quyết sau khi lựa chọn
đối tượng, (3) Cải tạo đối tượng trong hoạt động để giải quyết vấn đề [2]. Ở đây,
yếu tố nổi rõ nhất trong TTCNT là phải nảy sinh trong ý thức của chủ thể hành
động chứ không chỉ đơn giản là hành động cải tạo đối tượng.
Theo tác giả Thái Duy Tuyên, để giúp giáo viên có thể phát hiện được học
sinh có TTCNT hay không, cần dựa vào những dấu hiệu sau: (1) Chú ý trong quá
trình học tập; (2) Hăng hái tham gia vào mọi hình thức học tập; (3) Hoàn thành
được những nhiệm vụ được giao; (4) Ghi nhớ tốt những điều đã học; (5) Hiểu
kiến thức đã học; (6) Trình bày lại được nội dung bài học theo ngôn ngữ riêng;
(7) Đọc thêm, làm thêm các bài tập khác; (8) Tốc độ học tập có nhanh; (9) Có
hứng thú trong học tập; (10) Có quyết tâm, ý chí vượt qua khó khăn trong học
tập; (11) Có sáng tạo trong học tập [18].
Tác giả cũng cho thấy mức độ TTCNT của học sinh có thể không giống
nhau dựa vào một số dấu hiệu nhận biết: (1) Tự giác học tập hay bị bắt buộc bởi
những tác động bên ngoài (gia đình, bạn bè, xã hội); (2) Thực hiện yêu cầu của

13


thầy giáo theo yêu cầu tối thiểu hay tối đa?; (3) Tích cực nhất thời hay thường
xuyên liên tục?; (4) Tích cực tăng lên hay giảm dần?; (5) Có kiên trì vượt khó
hay không?
Tác giả Đặng Hữu Giang [8] thì lại xem xét các tiêu chí để đánh giá
TTCNT dựa trên: (1) Sự tập trung ý chí; (2) Tự giác hay bị bắt buộc; (3) Hăng
hái tham gia vào hoạt động nhận thức; (4) Sự nỗ lực vượt khó; (5) Mức độ trong
quan hệ hợp tác nhằm giúp cho nhận thức sâu hơn; (6) Kết quả của hoạt động
nhận thức.
Vụ giáo dục mầm non [20] cũng đưa ra những biểu hiện của TTCNT của
trẻ trong hoạt động chung có mục đích học tập: (1) Về thái độ: trẻ hứng thú tham

gia vào hoạt động chung, thường xuyên trao đổi thông tin về đối tượng nhận
thức; (2) Về cảm xúc: trẻ thể hiện sắc thái tình cảm trước đối tượng nhận thức;
(3) Về ý chí: trẻ tập trung chú ý vào đối tượng nhận thức, kiên trì hoàn thành
nhiệm vụ được giao từ đầu đến cuối.
Dựa trên các biểu hiện mà các nhà nghiên cứu trước đây đã chỉ ra, chúng
tôi chọn lọc và xác lập cơ sở nghiên cứu TTCNT của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi
trong hoạt động làm quen với phương tiện giao thông với 3 nhóm biểu hiện. Cụ
thể:
1) Thứ nhất: Những dấu hiệu nói lên nhu cầu và hứng thú nhận thức của
trẻ, cụ thể:
- Thích thú khi được tiếp xúc, hoạt động với các đối tượng.
- Trẻ tập trung chú ý vào quan sát, lắng nghe cô hướng dẫn. Trẻ say mê
chú ý cao trong quá trình tìm tòi, khám phá.
- Trẻ hay đặt ra những câu hỏi và có những thắc mắc mong muốn được cô
giáo và người lớn giải thích cặn kẽ.

14


2) Thứ hai: Những biểu hiện nói lên khả năng nhận thức của trẻ, cụ thể:
- Trẻ biết huy động và sử dụng tốt các giác quan, các thao tác tư duy để
nhận biết, phân biệt, dự đoán, giải thích mối liên hệ của các sự vật hiện tượng
một cách đầy đủ, sâu sắc.
- Trẻ có khả năng sử dụng ngôn ngữ hoặc các ký hiệu khác như cả chỉ,
hình vẽ, âm thanh,… để biểu đạt hiểu biết của mình.
- Biết vận dụng hiểu biết sẵn có để giải quyết nhiệm vụ nhận thức đặt ra.
3) Thứ ba, biểu hiện của ý chí và sự sáng tạo trong quá trình nhận thức, cụ
thể:
- Trẻ độc lập, tự chủ trong quá trình giải quyết nhiệm vụ, độc lập đưa ra
câu trả lời, độc lập tìm kiếm phương thức để giải quyết các nhiệm vụ nhận thức,

chủ đông, tích cực tham gia các hoạt động nhận thức.
- Trẻ sáng tạo, biết giải quyết nhiệm vụ theo cách riêng của mình.
Đây là những biểu hiện cơ bản làm cơ sở để chúng tôi xác định những tiêu
chí đánh giá TTCNT của trẻ trong hoạt động tìm hiểu các phương tiện giao
thông.
1.3. Đặc điểm nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi
Trẻ MG 5 – 6 tuổi thường có đặc điểm nhận thức như sau: 1) Có nhiều
thông tin về một số sự vật, hiện tượng nào đó nhưng chưa có hiểu biết đầy đủ về
sự vật, hiện tượng đó, 2) Có thể tự tạo ra các thí nghiệm để xen việc gì sẽ xảy ra
và nghĩ ra lời giải thích cho những gì trẻ quan sát được, 3) Có thể làm một số thí
nghiệm do cô hướng dẫn và có thể giải thích theo nhiều cách khác nhau, 4)
Thường dành nhiều thời gian và chú ý hơn vào các hoạt động mà trẻ thích, thích
chơi theo nhóm và trao đổi trong nhóm nhỏ, 5) Có thể nắm bắt các khái niệm
trừu tượng nhưng vẫn cần sự việc thực để giải thích các khái niệm, 6) Thích vẽ

15


và viết để ghi lại các sự việc. Do đó, việc sử dụng các biện pháp phát huy
TTCNT cho trẻ thông qua hoạt động làm quen với các phương tiện giao thông sẽ
giúp trẻ được tích cực sử dụng các giác quan, được tiến hành các thao tác phân
tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa,… và biểu đạt những suy nghĩ của mình
bằng ngôn ngữ. Nhờ đó mà các giác quan của trẻ ngày càng tinh tưởng hơn, các
quá trình tâm lý nhận thức (cảm giác, tri giác, tư duy, tưởng tượng,..) cùng với
ngôn ngữ của trẻ ngày càng phát triển. Trẻ cũng cơ bản giải thích được hoạt
động của các phương tiện giao thông, hình thành các nhóm khái niệm trừu
tượng,… qua đó nâng cao năng lực nhận thức tốt hơn cho trẻ.
1.4. Mục tiêu phát triển nhận thức cho trẻ ở bậc học mầm non
Mục tiêu phát triển nhận thức trong chương trình giáo dục mầm non là giúp trẻ:
- Ham hiểu biết, thích khám phá, tìm tòi các sự vật, hiện tượng xung quanh.

- Có khả năng quan sát, so sánh, phân loại, phán đoán, chú ý, ghi nhớ có chủ
định.
- Có khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề đơn giản theo những cách khác
nhau.
- Có khả năng diễn đạt sự hiểu biết bằng các cách khác nhau (bằng hành động,
hình ảnh, lời nói…) với ngôn ngữ nói là chủ yếu.
- Có một số hiểu biết ban đầu về con người, sự vật, hiện tượng xung quanh và
một số khái niệm sơ đẳng về toán.
1.5. Mục tiêu, nội dung tổ chức hoạt động làm quen với phƣơng tiện giao
thông cho trẻ 5 – 6 tuổi
Hoạt động làm quen với phương tiện giao thông ở lớp MG 5 -6 tuổi thuộc
môn khám phá khoa học, gồm 4 chủ điểm chính được phân bố trong 4 tuần, cụ
thể như sau:

16


- Bé làm quen phương tiện giao thông đường bộ.
- Bé học luật lệ giao thông đường bộ.
- Bé làm quen phương tiện giao thông đường thủy.
- Bé làm quen phương tiện giao thông đường hàng không.
Chủ đề Giao thông ở lớp MG 5 -6 tuổi là sự mở rộng, có tính nâng cao dựa trên
kiến thức cơ bản mà các bé đã được khám phá ở lớp MG 3 – 4 tuổi trong chủ đề
giao thông với các chủ điểm tương tự.
Mục tiêu của hoạt động khám phá phương tiện giao thông nhằm giúp trẻ:
* Về kiến thức:
- Nhận biết, phân biệt giống nhau và khác nhau của các loại phương tiện
giao thông.
- Biết được đặc điểm các phương tiện giao thông.
- Biết được một số quy định giao thông.

* Về kỹ năng:
- Phân biệt một số hành vi đúng hoặc sai và thực hiện một số quy định
đảm bảo an toàn khi tham gia giao thông.
- Thực hiện được một số quy định khi tham gia giao thông đường bộ,
đường thủy, đường hàng không.
* Về thái độ:
- Bước đầu có ý thức thực hiện một số quy định đảm bảo an toàn khi tham
gia giao thông.
- Hào hứng tham gia các hoạt động về giáo dục an toàn giao thông ở
trường, ở nhà.
- Đồng tình với những hành vi đúng và không đồng tình với những hành vi
sai về an toàn giao thông.

17