Phân tích: Vợ chồng A Phủ (1)

vợ chồng a phủ
tô hoài
Đoạn trích giảng là phần đầu của truyện, kể về lai lịch cô Mỵ,cuộc sống đau
khổ của Mỵ trong nhà Pá Tra và sức trỗi dậy mãnh liệt của lòng yêu đời, ham sống ở
cô, trong một ngày xuân.
1. Cô Mỵ và cuộc đời làm dâu gạt nợ trong nhà thống lý Fá Tra.
Mỵ xuất hiện trong ngay câu đầu của truyện, giữa khung cảnh tấp nập, giàu có
của nhà Pá Tra nhiều nơng, nhiều bạc,nhiều thuốc phiện nhất làng,ngời đọc không
thể không chú ý đến vị trí xuất hiện của Mỵ: ngồi quay sợi gai bên tảng đá trớc cửa,
cạnh tàu ngựă . Một vị trí có rất nhiều ngụ ý, chẳng phải thế sao,khi cô Mỵ đợc đặt
ngang với những tảng đá và cái tàu ngựa? Cô Mỵ lại thờng xuyên xuất hiện ở vị trí
ấy, nh gắn vào những vật kia, tạo nên một mảng sống riêng, cái mảng sống im lìm,
tăm tối, cực nhọc nó phơi bày ra cạnh cái giầu sang , tấp nập của nhà quan thống lý,
nhng chính nó cũng là một phần của hình ảnh trọn vẹn về nhà thống lý Pá Tra. Thêm
một nét phác về chân dung nhân vật gợi cho ngời đọc những băn khoăn chờ đợi sự lý
giải của tác giả: Lúc nào cũng vậy, dù quay sợi , thái cỏ ngựa , dệt vải, chẻ củi hay
đi cõng nớc dới khe suối lên, cô ấy cũng cúi mặt, mặt buồn rời rợi .
Nh thế là, chỉ trong mấy câu mở đầu, tác giả đã làm đợc rất khéo việc giới thiệu
nhân vật và hoàn cảnh.
Nh để trả lời cho những băn khoăn ở trên, tác giả kể lại câu chuyện cô Mỵ về làm
dâu nhà Pá Tra.
Mỵ vốn là một cô gái con nhà nghèo, trẻ, đẹp và nhất là Mỵ rất giàu lòng yêu đời,
ham sống , lại thêm tài thổi sáo nữa. Đấy còn là một cô gái chăm làm( Con nay đã
biết cuốc nơng làm ngô,con phải làm ngô trả nợ cho bố.Lời Mỵ nói với bố) Mỵ cũng
thật là một đứa con hiếu thảo (khi bị ép về nhà Pá Tra, Mỵ muốn quyên sinh, nhng
nghĩ đến bố sẽ khổ hơn, nên không đành lòng chết nữa). Tóm lại, đấy là một cô gái
rất xứng đáng đợc hởng hạnh phúc và đang sống những ngày tơi đẹp của tuổi trăng
tròn, dù trong cảnh nghèo khó. Mùa xuân đến, Mỵ sống những giờ phút hồi hộp sung
sớng chờ nghe tiếng sáo quen thuộc của ngời yêu; và không ít những chàng trai Mèo
đã say mê cô gái con nhà nghèo ấy: Trai đến đứng nhẵn cả chân vách đầu buồng
mỵ.

Thế nhng chính trong một đêm xuân nh thế, Mỵ đã bị bắt về làm con dâu gạt nợ
cho nhà Pá Tra.Do đâu? Chỉ vì món nợ chuyền kiếp của bố mẹ Mỵ: Bố mẹ Mỵ ngày
trớc lấy nhau, không có tiền cới, phải đến vay của bố thống lý Pá Tra, mỗi năm đem
nộp cho chủ nợ một nơng ngô. Đến tận khi hai vợ chồng già rồi mà cũng cha trả đợc
nợ. Mỵ mang món nợ ấy nh một thứ tội tổ tôngcủa ngời nghèo, từ lúc sinh ra đời!
Tô Hoài đãtố cáo một hình thức bóc lột của bọn phong kiến ở miền xuôi cũng nh
miền núi: hình thức cho vay nặng lãi, nó đã buộc chặt bao nhiêu ngời lao động nghèo
khó vào số phận nô lệ, phụ thuộc bọn thống trị giàu có.
Trong thời gian đầu bị bắt về làm vợ A Sử, Mỵ bằng lòng yêu tự do và ham
sống mạnh mẽ -đã phản kháng khá quyết liệt. hang mấy tháng dòng, đêm nào Mỵ
cũng khóc, Rồi Mỵ quyết tự tử . nàng Kiều của nguyễn Du khi bị dấn thân vào cuộc
1
đời ô nhục, đã hơn một lần nghĩ đến quyên sinh mà cũng không thoát đợc kiệp đoạ
đày trong mời lăm năm! Cô Mỵ ở đây còn gặp tình cảnh chua sót hơn: Cô có chết thì
món nợ vẫn còn , bố già còn khổ hơn nữa! Thế là Mỵ không đành chết. mỵ phải chịu
đựng cuộc đời nô lệ.
Những năm tháng trong nhà Pá Tra là một chuỗi dài những cực nhọc, vẩt vả nối
tiếp nhau, là những sự bóc lột và hành hạ của bọn chủ nô với kẻ nô lệ mà Mỵ phải
chịu đựng : Mỵ cúi mặt, không nghĩ ngợi nữa, mà lúc nào cũng chỉ nhớ đi nhớ lại
nhữnh việc giống nhau tiếp nhau vễ ra trớc mắt, mỗi năm, mỗi mùa, mỗi tháng lại
làm đi làm lạiCon ngựa, con trâu làm còn có lúc, đêm nó còn đợc đứng gãi chân,
đứng nhai cỏ, đàn bà con gái nhà này thì vùi đầu vào việc cả đêm cả ngày. thêm vào
sự đày đoạ thể xác ấy, còn là ách áp chế về tinh thần. Mỵ bị ràng buộc trong một ý
nghĩ: bố con Pá Tra đã trình ma mìnhlà ngời nhà nó rồi , thì chỉ còn biết ở cho đến
lúc chết rũ xác ở đây thôi! Mê tín, thần quyền đã hỗ trợ đắc lực cho giai cấp thống trị,
nó là một thứ thuốc phiện của tinh thần đối với ngời dân bị áp bức, nh Mác đã nói.
Trong đoạn kể về cuộc đời làm dâu của mỵ , Tô Hoài đã không chỉ dừng ở chỗ tố
cáo những sự áp bức bóc lột của bọn phong kiến miền núi, mà còn nói lên một sự thật
đau sót này; con ngời bị áp bức cứ nhẫn nhục chịu đựng kéo dài đến một lúc nào đó
thì dờng nh bị tê liệt cả tinh thần phản kháng. Cô Mỵ chính là nạn nhân nh thế: ở lâu

trong cái khổ,Mỵ quen khổ rồi. Bây giờ thì Mỵ tởng mình cũng là con trâu, mình
cũng là con ngựa, là con ngựa phải đổi cái tàu ngựa nhà này đến ở cái tàu ngựa nhà
khác, con ngựa chỉ biết việc ăn cỏ, biết đi làm mà thôi. Và chân dung Mỵ cũng đợc
khắc đậm một nét này: Mỵ cúi mặt, không nghĩ ngợi nữa , mỗi ngày Mỵ càng
không nói,lùi lũi nh con rùa nuôi trong xó cửa . Mỵ sống nh một cái bóng,sống mà
nh đã chết.Suốt trong phần đầu của truyện,Tô Hoài gần nh không để nhân vật Mỵ có
một lời nói trực tiếp nào(trừ một câu nói với bới bố ,trong đoạn hồi tởng quá
khứ).Chi tiết về căn buồng Mỵ nằm,âm u,chạng vạng với cái cửa sổ lỗ vuông bằng
bàn tay đã là một biêu tợng đậm nét cho cuộc đời nhân vật.Cái cửa sổ lúc nào trông
ra cũng chỉ thấy trăng trắng,không biết là sơng hay là nắng.Mỵ ngĩ rằng minh đành
ngồi trong cái lỗ vuông ấy mà trông ra cho đến chết thì thôiThậm chí Mỵ cũng
không buồn nghĩ đến cái cái chết nữa: lần lần,mấy năm qua,mấy năm sau,bố Mỵ
chết.Nhng Mỵ cũng không còn nghĩ đến Mỵcó thể ăn lá ngón tự tử nữa.Khi một nạn
nhân đau khổ còn nghĩ đến cái chết để chấm dứt hoàn cảnh sống bi kịch của mình,thì
phải chăng là trong họ còn một sức phản kháng,còn tha thiết một cuộc sống có ý
nghĩa hơn.Nhng Mỵ lúc này dờng nh đã phó mặc cuộc sống của mình cho định mệnh
,không nghĩ gì về thân phận của minh nữa ,thậm chí cũng không có ý thức về thời
gian sống nữa.Cô không nhớ rằng mình về làm dâu nhà Pá Tra đã bao nhiêu năm.và
ngồi trong căn buồng âm u nhìn ra qua cửa sổ,Mỵ không biết cái màu nhờ nhờ trăng
trắng ngoài kia là sơng hay là nắng.Với Mỵ ,sự chuyển biến của thời khắc sớm tối
hay năm tháng qua đicũng không có ý nhgiã gì,không gợi cho cô cảm xúc gì ,cuộc
sống chỉ còn là một màn sơng mờ đụckhông dĩ vãng,không hiện tại và tơng lai!.
Tất cả tình trạng đó là hậu quả của sự đày đoạ dai dẳng,nặng nề của ách thống trị
phong kiến trung cổ đối với những ngời lao động bị đẩy vào thân phận nô lệ.Ngòi bút
2
của Tô Hoài có sức tố cáo mạnh mẽ.Mặt khác chính sự đè nén càng phũ phàng tàn
bạo,thì sự trỗi dậy ở phần sau của nhân vật càng có giá trị.
trong phần đầu của tác phẩm,cuộc sồng của Mỵ nh bị giam hãm trong cái không
gian chật hẹp và tù đọng của nhà Pá Tra,với một nhịp điệu buồn tẻ, đơn điệu của
những công việc lao dịch lặp đi lặp lại: lúc nào cũng chỉ nhớ đi nhớ lại những việc

giống nhau,tiếp nhau vẽ ra trớc mặt,mỗi năm mỗi mùa,mỗi tháng lại làm đi làm lại;
cuộc sống ấy diễn ra trong một thời gian cũng nh ngng đọng vơ3í một ánh sáng mờ
mờ đùng đục,cái sắc màu của những không gian dài đằng đẵng,buồn tẻ đến tê tái mà
ta thờng gặp trong văn học xa.
2. Sự trỗi dậy mãnhliệt của lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc.
Phải trăng trong tâm hồn Mỵ đã hoàn toàn nguội lạnh? cô Mỵ một thời trẻ đẹp
,yêu đời nay đãhoàn toàn yên phận trong cuộc sống nô lệ, sống mà nh chết ấy ?
Không ngòi bút của nhà văn không chỉ hớng vào cái ảm đạm, mặt đen tối của cuộc
đời mà còn thiết tha hớng tới phía sự sống và ánh sán, để khơi gợi nó lên. Tô Hoài đã
tìm sâu vào tận cùng của ý thức và trong đáy sâu tiềm thức nhân vật, cho thấy vẫn
còn le lói chút ánh sáng và hơi ấm của niềm ham sống, của khát khoa hạnh phúc. Nh
dới lớp tro dày nguội lạnh kia vẫn ủ chút than hồng, chỉ nhờ một ngọn gió thổi đến là
lại bùng lên . Trong chuyện Chí Phèo,ngòi bút nhân đạo của nhà văn hiện thực suất
sắc Nam Cao còn khơi bùng lên những khát vọng hạnh phúc và lơng thiện ở Chí
Phèo, một kẻ tởng nh đã không còn đời sống tâm linh con ngời với một hình thái
không phải là nhận dạng nữa! Tô Hoài cũng góp thêm vào truyền thống nhân đạo của
văn học ta một tiếng nói có sức mạnh.
Trong đoạn văn này, tác giả đã dõi theo từng bớc diễn biến, phát triển của đời
sống tâm hồn nhân vật, đợc đặt trong một hoàn cảnh khá điển hình là mùa xuân về
trên vùng núi cao. Dầu còn trong nghèo khó, mùa xuân về cũng khơi gợi ở ngời dân
miền núi một niềm vui sống. Ngời Mèo ở Hồng Ngài ăn Tết khi ngô lúa đã gặt xong,
mùa xuân có thêm niềm vui thu hoạch mùa màng. Cái Tết năm ấy đến đến giữa lúc
gió rét và dữ dội, nhng vẫ không ngăn đợc những sắc màu của mùa xuân. Những
chiếc váy hoa đã đã đem phơi trên mỏm đá, xoè nh con bớm sặc sỡ. Hoa thuốc phiện
vừa nở trắng lại đổi ra màu đỏ hau, đỏ thậm, rồi sang màu tím man mát. Và còn
những âm thanh rộn rã báo hiệu mùa xuân: đám trẻ đợi Tết,chơi quay, cời ầm lên
trên sân chơi trớc nhà. Sự sống của tạo vật và con ngời nh đợc khơi động, bừng tỉnh.
(Ai đã đi qua Tây Bắc cũng khó mà quên đợc những miền núi cao với những đồi cỏ
tranh vàng nhạt, những ngàn lau xam xám điểm vào cái trập trùng của núi đá xanh
mờ đi hàng buổi đờng vẫn khao khát một bóng ngời một bóng núiCái Tây Bắc vắng

lặng ấy khi mùa xuân đến bỗng trào lên sức sống. đấy là rừng Ban trắng ngút ngàn
nh lẫn vào trong mây núi, là những đốm la đốt lên nơng, và nhất là những sắc màu
sặc sỡ vui mắt của váy áo, dù, ô của từng tốp nam nữ thang niên Mỡo đi chơi xuân,
dập dìu trong tiếng sáo tiéng khèn).
Hoàn cảng ấy không thể không tác động vào tâm hồn Mỵ. Nhất là tiếng sáo, tiếng
sáo rủ bạn đi chơi ngoài đầu núi. Mỵ nghe tiếng sáo vọng lại, thiết tha bồi hồi. Mỵ
ngồi nhẩm thầm bài hát của ngời đang thổi. trong đoạn tả diễn biến tâm trạng của
3
mỵ, tiếng sáo đã có một vai trò đặc biệt quan trọng. Bởi vì Ngày trớc Mỵ thổi sáo
giỏi. Mùa xuân này, Mỵ uớng rợu bên bệp và thổi sáo. Mỵ uốn chiếc lá trên môi, thổi
lá cũng hay nh thổi sáo. Có biế bao nhiêu ngời mê, ngày dêm đã thổi sáo đi theo
Mỵhết núi này sang núi khác. Nh thế, với Mỵ. tiếng sáo là biểu tợng lôi cuốn nhất
của mùa xuân, của khát vọng hạnh phúc.
Thời khắc để ngọn lửa sống trong lòng Mỵbùng lên đã đến, đấy là một Đêm tình
mùa xuân. Tiêng sáo , tiếng khèn và tiếng reo hò của đám trai gái và trẻ con tụ tập ở
sân chơi đầu làng vẳng lại. Tai Mỵ văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng.Cái nồng
nàn của một đêm xuân lại đợc tăng thêm bởi một bữa rợu ngày tết, trong tie4éng
chiêng đánh ầm ỹ và đám ngời nhảy đồng, ngời hátMỵ cũng uống rợu. Mỵ lén lấy
hũ rợu , c uống ừng ực từng bát. Rồi say. Chính trong một tình trạng đã đợc kích
động mạnh bởi men rợu, bởi những âm thanh náo nhiệt của ngày Tết, Mỵ đã vợt ra
khỏi tâm trạng thờ ơ, nguội lạnh lâu nay của mình, mà dấu hiệu đầu tiên là Mỵ sống
lại với những kỷ niệm đẹp về ngày trớc, những ngày hạnh phúc của tuổi trẻ, với
những bữa rợu bên bếp lửa ấm cúng,với những tiếng sáo dặt dìu của bao nhiêu trai
làng ngày đêm theo Mỵ
Bằng việc nhớ lại quá khứ, Mỵ đã vợt qua tình trạng sống phí thời gian, sống
mà nh chét, lâu nay. Tiến thêm một bớc nữa, Mỵ trở lại với những niềm vui sống
trong chốc lát. Mỵ thấy phơi phới trở lại, trong lòng đột nhiên vui sớng nh những
đêm Tết ngày trớc, Mỵ trẻ lắm. Mỵ vẫn còn trẻ. Mỵ muốn đi chơi
. lòng ham sống đã trỗi dậy. Sức sống bấy lâu nay bị đè nén bỗng bồng bột trào lên,
không thể dập tắt đớc nữa !phản ứng đầu tiên đến trong tâm trí Mỵ là một ý nghĩ nếu

có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mỵ sẽ ăn cho chết ngay, chứ không buồn nhớ lại
nữa.ý nghĩ về cái chết lúc này là biểu hiện của sự phản kháng với hoàn cảnh, nó
chứng tỏ rằng Mỵ đã ý thức trở lại tình cảm đau sót dai dẳng của mình.
trong khi ấy thì tiếng sáo gọi bạn cứ thôi thú, quyến rũ. Nó là biểu tợng của sự
sống, tình yêu, tự do, mà bấy lâu nay Mỵ đã quên rồi, nay đang trở lại. Tiếng sáo theo
sát từng bớc diễn biến tâm trạng nhân vật, nó chính là ngọn gió thổi bùng lên đốm lửa
trong lòng Mỵ. tiếng sáo từ chỗlà là một sự việc của thực tại bên ngoài nhân vật
( tiếng sáo gọi bạn yêu vẫn lửng lơ bay ngoài đờng), đaz xâm nhập thế giới tâm hồn
Mỵ, trơ thành một hiện hữu của thế giới bên trong ( trong đầu Mỵ đang rập rờn tiếng
sáo ).
Sức sống trỗi dậy nh những đợt sóng ào ạt trong tâm hồn Mỵ, đợt sau lại mạnh
mẽ hơn đợt trớc. Đến đây đã xảy ra bớc phát triển quyết định:từ những sôi sục trong
tâm trí nó bùng ra thành hành động. Mà đầu tiên là hành động có nhièu ý nghĩa :Mỵ
đến góc nhà, lấy ống mỡ, sắn một miếng bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng.có thể xem
đấy là hành động thức tỉnh. nó có nghĩa là Mỵ đã thắp lên một ngọn đèn soi rọi vào
cuộc sống của mình, để thoát ra khỏi những đêm dài tăm tối triền miên của quá khứ.
Và hành động này thúc đẩy hành động khác tiếp theo, nh một phản ứng dây chuyền
không thể ngăn lại đợc nữa. Dờng nh không kể gì đến những ràng buộc khe khắt,
những xiềng xích tàn bạo của nhà Pá Tra, Mỵ tự mình hànhđộng nh một con ngòi tự
do, theo tiếng gọi của lòng mình :quấn lại tóc , rút cái váy hoasửa soạn đi chơi Tết.
4
Giữa lúc lònh ham sống trỗi dậy mãnh liệt nhất, thì cũng là lúc nó bị dập xuống
phũ phàng nhất. A Sử bớc vào, thản nhiên, lầm lỳ trói đứng Mỵ vào cột nhà. Tóc Mỵ
xoã xuống, A Sử quấn luôn tóc lên cộtTrói xong vợ, A Sử thắt nốt cái thắt lng xanh
ra ngoài áo, rồi A Sử tắt đèn, đi ra, khép cửa lại. Trong cái kỹ càng, ràng rẽ của từng
động tác của A Sử ta thấy toát lên sự tàn ác đến thản nhiên của một kẻ đã không còn
chút gợn nào của lơng tri nữa .
Suốt cái đêm bị trói đứng vào cột ấy, Mỵ đã sống trong sự giằng xé mãnh liệt giữa
niềm khao khát hạnh phúc cháy bỏng và thực tại tàn bạo lạnh lùng. Lúc mới bị trói.
Mỵ vẫn nh sống trong tâm trạng say mê với tiếng sáo, với những đám chơi tết ngoài

kia. Tiếng sáo đa Mỵ đi theo những cuộc chơi, những đám chơi. Mỵ nh quên là
mình đang bị trói, quên những đau đớn thể xác, đến nỗi trong giây phút niềm khát
khao cuộc sống trở nên mãnh liệt . Mỵ đã vùng bớc đi. Nhng thực tế phũ phàng là
những vòng dây trói đang thít chặt, dẫu ớc mong mãnh liệt đên mấyMỵ không vợt
qua nó đợc .Hai biểu tợng của ớc mơ và thực tại hiện ra trong hai âm thanh trái ngợc
tiếng sáo gọi bạn tình tha thiết và tiếng chân ngựa đạp vào vách khô khan!
Mỵ không nghe tiếng sáo nữa. Chỉ còn nghe tiếng chân ngựa đạp vào vách .
ngựa vẫn đứng yên, gãi chân, nhai cỏ, Mỵ thổn thức nghĩ mình không bằng con
ngựa.Thực tại phũ phàng đã lấn át, bóp nghẹt những ớc mơ, khát vọng tơi sáng. kết
cục ấy nói lên rằng chỉ có những phản kháng tự phát, nhân vật không thể giải thoát
khỏi tình cảnh bị giam hãm đày đoạ, không thể giải phóng thực sự cho những ớc vọng
hạnh phúc.
Trong đoạn văn chúng ta vừa phân tích ở trên, Tô Hoài đã đặt nhân vật của mình
vào một hoàn cảnh thật căng thẳng, làm bộc lộ những động lực tiềm ẩn sâu xa trong
đời sống tâm hồn nhân vật, với một diễn biến, phát triển đợc dẫn dắt hợp quy luật.đấy
là một đoạn văn miêu tả tâm lý khá sâu sắc và tinh tế, có thể nói rằng tác giả đã đạt
đễn biện chứng pháp của tâm hồn nhân vật. Ngòi bút của nhà văn cũng thấm nhuần
tinh thần nhân đạo, thể hiện trong niềm tin, sự trân trọng đối với khát vọng sống
trong sạch ở những con ngời bị đoạ đày đau khổ . Đấy cũng là sự nối tiếp tự nhiên
tinh thần nhân đạo trong truyền thống văn hoá dân tộc , và phát triển lên một mức cao
hơn. Nàng Kiều bị xô đẩy vào chốn thanh lâu ô nhục, đã bao lần cố sức vùng vẫy
thoát ra, và tấm lòng nhớ cha mẹ, nhớ ngời yêu vẫn thiết tha đau đớn, suốt ngần ấy
năm trời lu lạc. Nhân vật Tám Bính của Nguyên Hồng, sống xcuộc đời một Bỉ Vỏ
dới đáy xã hội, bị khinh khi, săn đuổi nhng vẫn không nguôi khát khao một cuộc
sống lơng thiện, trong sạch. Chỉ có điều là những tác giả văn học quá khứ đã không
thể tìm ra con đờng thoát cho những nạn nhân đau khổ ấy trong tác phẩm của họ, còn
cô Mỵ- Cũng nh nhiều nhân vật khác trong các tác phẩm văn học cách mạng hiện
đại- thì đã tìm thấy con đờng giải phóng thật sự, tìm thấy sự thực hiện những ớc vọng
chân chính của mình trong quá trình đến với cách mạng, dới ánh sáng của Đảng. Quá
trình giác ngộ và trởng thành ấy sẽ diễn ra ở phần sau của tác phẩm nhng động lực

thúc đẩy thì đã đợc phát động lên t trong hành động đấu trang tự phát ở đây rồi.
kết luận
1. Một số nét thàng công về nghệ thuật tác phẩm .
5