Quản lý dạy học môn tiếng anh ở các trường THPT trong huyện điện biên tỉnh điện biên theo tiếp cận năng lực
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.18 MB, 126 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
NGÔ XUÂN CHÍNH
QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH
Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
HUYỆN ĐIỆN BIÊN, TỈNH ĐIỆN BIÊN
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Hà Nội - Năm 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
NGÔ XUÂN CHÍNH
QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH
Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
HUYỆN ĐIỆN BIÊN, TỈNH ĐIỆN BIÊN
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
(Chương trình đào tạo theo định hướng ứng dụng)
Mã số: 60.14.01.14
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Kiểm
Hà Nội - Năm 2017
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết
ơn đến các tập thể và cá nhân đã giúp đỡ tôi trong thời gian qua:
Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn đến các thầy cô giáo trường đại
học sư phạm Hà Nội; phòng đào tạo sau đại học; khoa quản lý giáo dục, các
thầy cô giáo đã tham gia quản lý giảng dạy, giúp đỡ và tạo điều kiện để tôi
học tập và nghiên cứu; tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành khóa
học.
Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Trần Kiểm đã
tận tình giúp đỡ, hướng dẫn cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn
thành luận văn này.
Cảm ơn các đồng chí Hiệu trưởng, phó Hiệu trưởng, các tổ trưởng, tổ
phó chuyên môn, các giáo viên cốt cán ở các trường THPT trên địa bàn huyện
Điện Biên, tỉnh Điện Biên đã tạo điều kiện cho tôi trong việc cung cấp số liệu
và tư vấn khoa học để tôi hoàn thành luận văn.
Mặc dù đã hết sức cố gắng, song luận văn không thể tránh khỏi sự sai
sót. Tôi rất mong nhận được sự chỉ dẫn, góp ý của các thầy cô giáo, bạn bè
đồng nghiệp./.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 06 năm 2017
Tác giả
Ngô Xuân Chính
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT
Ch vi t tắt
Ch th ch
1
CBQL
Cán bộ quản lý
2
QLGD
Quản lý giáo dục
3
BGH
4
TTCM
5
QL
Quản lý
6
CB
Cán bộ
7
CBGV (CB, GV)
8
GV
9
GVTA
Giáo viên Tiếng Anh
10
GVCN
Giáo viên chủ nhiệm
11
NV
Nhân viên
12
HS
Học sinh
13
GDĐT (GD - ĐT)
Giáo dục đào tạo
14
KTĐG
Kiểm tra đánh giá
15
KHGD
Kế hoạch giáo dục
16
CTGD
Chương trình giáo dục
17
GAĐT
Giáo án điện tử
18
DH
19
HĐDH
Hoạt động dạy học
20
PPDH
Phương pháp dạy học
21
SKKN
Sáng kiến kinh nghiệm
22
CNTT
Công nghệ thông tin
23
THPT
Trung học phổ thông
24
CSVC
Cơ sở vật chất
25
TBDH
Thiết bị dạy học
Ban giám hiệu
Tổ trưởng chuyên môn
Cán bộ giáo viên
Giáo viên
Dạy học
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài........................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 3
4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 3
5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 3
6. Cấu trúc luận văn ....................................................................................... 4
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG
ANH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ........................................................... 5
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................. 5
1.1.1. Các công trình nghiên cứu về dạy học môn tiếng Anh. ...................... 5
1.1.2. Các công trình nghiên cứu về quản lý dạy học môn tiếng anh............ 5
1.2. Tiếp cận năng lực và dạy học môn tiếng Anh theo tiếp cận năng lực .... 7
1.2.1. Tiếp cận năng lực ................................................................................. 7
1.2.2. Dạy học môn tiếng Anh theo tiếp cận năng lực................................... 8
1.3. Quản lý dạy học môn tiếng Anh ở trường THPT theo tiếp cận năng
lực .............................................................................................................. 15
1.3.1. Khái niệm quản lý và quản lý dạy học. ............................................. 15
1.3.2. Quản lý dạy môn tiếng Anh ở các trường THPT theo tiếp cận năng
lực. .............................................................................................................. 18
1.3.3. Quản lý học môn tiếng Anh ở các trường THPT theo tiếp cận năng
lực. .............................................................................................................. 22
1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn tiếng Anh theo tiếp
cận năng lực ................................................................................................. 23
1.4.1. Các yếu tố ảnh hưởng bên trong của các nhà trường. ....................... 23
1.4.2. Các yếu tố ảnh hưởng bên ngoài của các nhà trường. ....................... 25
Kết luận chương 1 ........................................................................................ 27
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH
Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN ĐIỆN BIÊN,
TỈNH ĐIỆN BIÊN THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ................................. 28
2.1. Khái quát các trường THPT trong huyện Điện Biên ............................ 28
2.2. Thực trạng dạy học môn tiếng Anh theo tiếp cận năng lực của học
sinh ở các trường THPT trong huyện Điện Biên ......................................... 30
2.2.1. Thực trạng nhận thức về dạy học môn tiếng Anh theo tiếp cận năng
lực của học sinh ở các trường THPT. .......................................................... 30
2.2.2. Thực trạng dạy môn tiếng Anh của giáo viên ở các trường THPT. ...... 31
2.2.3. Thực trạng học môn tiếng Anh của học sinh ở các trường THPT. ....... 38
2.2.4. Thực trạng cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ giảng dạy môn
tiếng Anh theo tiếp cận năng lực của học sinh ở các trường THPT ............ 43
2.3. Thực trạng quản lý dạy học môn tiếng Anh ......................................... 45
2.3.1.Thực trạng quản lý giảng dạy môn tiếng Anh ở các trường THPT. .......... 45
2.3.2. Thực trạng quản lý học môn tiếng Anh ở các trường THPT. ............ 57
2.3.3. Thực trạng quản lý cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học môn Tiếng
Anh .............................................................................................................. 58
2.3.4. Thực trạng nhận thức và đánh giá của CBGV về các biện pháp
quản lý của hiệu trưởng trong công tác chỉ đạo dạy và học môn tiếng Anh
ở các trường THPT. ..................................................................................... 59
2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn tiếng Anh
ở các trường THPT trong huyện Điện Biên................................................. 66
2.4.1. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng bên trong của nhà trường. ............ 66
2.4.2. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng bên ngoài của nhà trường............. 66
2.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý dạy học môn tiếng Anh ở các
trường THPT huyện Điện Biên theo tiếp cận năng lực. .............................. 67
2.5.1. Điểm mạnh ......................................................................................... 67
2.5.2. Những tồn tại, hạn chế ....................................................................... 68
Kết luận chương 2 ........................................................................................ 70
CHƢƠNG 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở
CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN ĐIỆN BIÊN,
TỈNH ĐIỆN BIÊN THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ................................. 71
3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý. .......................................... 71
3.1.1. Nguyên tắc tính hệ thống, đồng bộ ................................................... 71
3.1.2. Nguyên tắc tính thực tiễn .................................................................. 71
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .................................................... 71
3.2. Biện pháp quản lý dạy học môn tiếng Anh ở các trường THPT huyện
Điện Biên theo tiếp cận năng lực. ................................................................ 72
3.2.1. Biện pháp nâng cao nhận thức dạy học môn tiếng Anh theo tiếp cận
năng lực. ....................................................................................................... 72
3.2.2. Biện pháp quản lý dạy học môn tiếng Anh của giáo viên và học
môn tiếng Anh học sinh theo tiếp cận năng lực........................................... 74
3.2.3. Biện pháp bồi dưỡng và tự bồi dưỡng cho giáo viên Tiếng Anh. ..... 82
3.2.4. Biện pháp quản lý kiểm tra đánh giá dạy của giáo viên và học tập
của học sinh.................................................................................................. 87
3.2.5. Biện pháp quản lý CSVC, trang thiết bị phục vụ dạy học môn Tiếng
Anh. .............................................................................................................. 90
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp. .......................................................... 93
3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất 93
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 98
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 100
PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG
Tên bảng
Bảng 2.1.
Nội dung
Sơ lược về CB, GV và HS ở các trường THPT của Huyện
Điện Biên - Tỉnh Điện Biên
Trang
29
Kết quả trưng cầu ý kiến về quan điểm về DH môn
Bảng 2.2.
Tiếng Anh ở trường THPT trong huyện Điện Biên theo
30
tiếp cận năng lực
Bảng 2.3.
Thực trạng cơ cấu giáo viên Tiếng Anh trường THPT
huyện Điện Biên
31
Kết quả khảo sát việc hướng dẫn phương pháp học môn
Bảng 2.4.
Tiếng Anh cho HS tại các trường THPT trong huyện
33
Điện Biên theo tiếp cận năng lực
Bảng 2.5.
Kết quả khảo sát hoạt động dạy của giáo viên môn Tiếng
Anh ở các trường THPT của huyện Điện Biên
34
Kết quả khảo sát việc dạy các 4 kỹ năng cơ bản(ngheBảng 2.6.
nói-đọc-viết) cho học sinh ở các THPT trong huyện Điện
36
Biên.
Kết quả khảo sát mức độ thực hiện các hoạt động học
Bảng 2.7.
môn Tiếng Anh của HS các trường THPT trong huyện
41
Điện Biên
Đánh giá của giáo viên về mức độ thực hiện các hoạt
Bảng 2.8.
đông học môn Tiếng Anh của học sinh các trường THPT
41
trong huyện Điện Biên
Bảng 2.9.
Hiện trạng cơ sở vật chất và thiết bị dạy học môn Tiếng
Anh của các trường THPT trong huyện Điện Biên
Bảng 2.10. Thực trạng quản lý việc thực hiện chương trình giảng dạy
44
47
Tên bảng
Bảng 2.11.
Bảng 2.12.
Bảng 2.13.
Bảng 2.14.
Bảng 2.15.
Nội dung
Thực trạng quản lý việc soạn bài và chuẩn bị bài lên lớp
của giáo viên
Thực trạng quản lý nề nếp lên lớp và sử dụng các TBDH
của GV
Thực trạng quản lý công tác kiểm tra, đánh giá kết quả
học tập của học sinh
Thực trạng quản lý công tác bồi dưỡng và tự bồi dưỡng
của GV
Thực trạng quản lý hoạt động học môn Tiếng Anh của
học sinh
Bảng 2.16. Thực trạng quản lý CSVC- TBDH môn Tiếng Anh
Trang
49
51
52
56
57
59
Nhận thức của CBQL và GV về biện pháp quản lý của
Bảng 2.17.
hiệu trưởng trong công tác chỉ đạo dạy và học Tiếng Anh
ở các trường THPT huyện Điện Biên,tỉnh Điện Biên theo
60
tiếp cận năng lực
Đánh giá của CBQL cấp dưới và GV về mức độ thực
hiện về các biện pháp quản lý của hiệu trưởng trong
Bảng 2.18. công tác chỉ đạo dạy và học Tiếng Anh ở các trường
63
THPT huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên theo tiếp cận
năng lực
Đánh giá của CBQL và GV về mức độ ảnh hưởng của
Bảng 2.19.
yếu tố bên trong nhà trường đến việc quản lý dạy học
môn Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Điện Biên,
76
tỉnh Điện Biên theo hướng tiếp cận năng lực
Bảng 2.20. Đánh giá của CBQL và GV về mức độ ảnh hưởng của
77
Tên bảng
Nội dung
Trang
yếu tố bên ngoài nhà trường đến việc quản lý dạy học
môn Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Điện Biên,
tỉnh Điện Biên theo tiếp cận năng lực
Bảng 3.1.
Bảng 3.2.
Kết quả khảo nghiệm tính hiệu quả của các biện pháp đề
xuất
Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết và tính độ khả thi của
các biện pháp đề xuất
78
79
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Tên biểu
Nội dung
Trang
Kết quả khảo sát việc tích cực và thích học các kỹ năng
Biểu đồ 2.1. tiếng Anh (Nghe-nói-đọc-viết) của HS ở các trường
39
THPT trong huyện Điện Biên
Biểu đồ 2.2.
Kết quả khảo sát thời gian học tiếng Anh tại nhà của HS
ở trường THPT trong huyện Điện Biên
40
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Với xu thế hội nhập quốc tế ngày càng mạnh trên mọi lĩnh vực, Việt
Nam đang ngày càng phát huy hết khả năng sẵn có của mình để phát triển.
Tiếng Anh là Ngôn ngữ giao tiếp quốc tế vì thế trở thành công cụ đắc lực
trong hoà nhập với cộng đồng quốc tế và khu vực, tiếp cận thông tin và khoa
học kĩ thuật tiên tiến, tiếp cận những nền văn hoá khác cũng như những sự
kiện quốc tế quan trọng.
Việt Nam đang phấn đấu trở thành một quốc gia mạnh, một xã hội công
bằng, văn minh, một nước công nghiệp hóa. Để đạt được mục tiêu cao đẹp đó,
nhiệm vụ được đặt lên vai của tất cả các bộ, ngành, các cấp, trong đó giáo dục
giữa vai trò then chốt. Trong giáo dục phổ thông, đó là nhiệm vụ của tất cả
các môn học và các lĩnh vực hoạt động trong nhà trường nói chung và của
việc dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam nói
riêng.
Trong bối cảnh đó, ngành Giáo dục và Đào tạo Việt Nam đang đứng trước
những thách thức và vận hội mới; đòi hỏi phải có những đổi mới căn bản trong
hệ thống giáo dục. Mục 2, điều 4 trong luật giáo dục nước ta có nêu rõ
“ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác,
chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng năng lực tự học, lòng say
mê học tập và ý chí vươn lên”.
Trong những năm qua, chất lượng dạy học ở các bộ môn của các
trường THPT trên địa bàn Huyện Điện Biên cơ bản đáp ứng được yêu cầu nội
dung chương trình giảng dạy. Song trong thực tế hiện nay, hiệu quả việc dạy
học Tiếng Anh vẫn còn là một vấn đề cần phải tiếp tục suy nghĩ. Ở các kì thi
quốc gia đối với bộ môn tiếng Anh hình thức thi cử mới chỉ dừng lại ở việc
kiểm tra kiến thức về sử dụng cấu trúc và ngữ pháp nên hầu hết giáo viên và
1
học sinh đang chú trọng nhiều vào việc day học và rèn luyện thành thạo các
cấu trúc ngữ pháp nhằm phục vụ cho quá trình thi cử nên hầu hết học sinh
tuy đã được học tập khá lâu nhưng khả năng giao tiếp còn rất hạn chế, người
học chưa phát huy được vai trò của ngôn ngữ, cũng như chưa sử dụng được
ngôn ngữ đúng với chức năng của nó. Do vậy sẽ không tránh khỏi việc đào
tạo nguồn nhân lực không đáp ứng yêu cầu trong xu thế hội nhập quốc tế
hiện nay.
Hàng năm các trường THPT trong tỉnh Điện Biên nói chung và trong
Huyện Điện Biên nói riêng đã tổ chức nhiều hội thảo chuyên đề về đổi mới
HĐDH môn Tiếng Anh, hoạt động này đã đem lại một số kết quả đáng ghi
nhận, từng bước nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, những kết quả đạt
được chưa mang tính bền vững và có hệ thống. Chất lượng dạy học ngoại ngữ
nói chung và tiếng Anh nói riêng đã và đang là đề tài bàn luận trong xã hội,
trên báo chí. Hiện trạng này theo quan sát của chúng tôi, ngoài việc đổi mới
phương pháp dạy học, có một phần quan trọng liên quan đến công tác quản lý
về đổi mới HĐDH của các trường còn hạn chế, hiệu quả chưa cao. Hầu hết
công tác quản lý mới thực hiện trên tinh thần chủ trương, chưa đề ra được
những biện pháp cụ thể, chưa chọn lọc được những nội dung trọng yếu, chưa
đưa ra được hình thức tổ chức quá trình đổi mới một cách khoa học, hiệu quả
để hoạt động dạy học môn tiếng Anh trong trường đạt mục tiêu dạy học tiếng
Anh theo tiếp cận năng lực.
Xuất phát từ thực tế trên tôi lựa chọn nghiên cứu vấn đề về “ Quản lý
dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT Huyện Điện Biên - Tỉnh Điện
Biên theo tiếp cận năng lực”
2. Mục đ ch nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, đề xuất biện pháp quản lý
dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên
2
theo tiếp cận năng lực nhằm mục đích nâng cao chất lượng dạy học môn
Tiếng Anh, đáp ứng được mục tiêu đổi mới giáo dục, đào tạo, phát triển
nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại
hoá đất nước.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hoá cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các
trường THPT huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên theo tiếp cận năng lực.
- Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Tiếng
Anh ở các trường THPT huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên theo tiếp cận năng
lực.
- Đề xuất các biện pháp quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường
THPT huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên theo tiếp cận năng lực.
4. Phạm vi nghiên cứu
- Các biện pháp quản lý dành cho Hiệu trưởng các trường THPT trong
huyện Điện Biên.
- Đối tượng khảo sát là Hiệu trưởng, cán bộ quản lý, giáo viên và học
sinh ở các trường THPT trong huyện Điện Biên.
- Số liệu thống kê chỉ giới hạn trong ba năm học gần đây (năm học
2013-2014; 2014-2015; 2015-2016).
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu tác giả sử dụng phối hợp các
phương pháp nghiên cứu sau:
5.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận
+ Phương pháp phân tích và tổng hợp lí luận
+ Phương pháp hệ thống hoá lí thuyết
5.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
+ Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi
3
+ Phương pháp phỏng vấn
+ Phương pháp tổng kết kinh nghiệm quản lí giáo dục
5.3. Nhóm các phương pháp dùng các thuật toán, thống kê .
6. Cấu tr c luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo
và các phụ lục, luận văn được trình bày trong 3 chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các
trường THPT theo tiếp cận năng lực.
Chƣơng 2: Thực trạng quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường
THPT huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên theo tiếp cận năng lực.
Chƣơng 3: Biện pháp quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường
THPT huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên theo tiếp cận năng lực.
4
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC
MÔN TIẾNG ANH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Các công trình nghiên cứu về dạy học môn tiếng Anh.
Hiện nay, với sự phát triển mạnh mẽ của xu hướng toàn cầu hoá, vai trò
của Tiếng Anh ngày càng được khẳng định. Nội dung chương trình, phương
pháp dạy học tiếng Anh đã được thay đổi, các phương tiện kỹ thuật phục vụ
việc dạy học tiếng Anh cũng được đầu tư và phát triển. Nhận thức của phụ
huynh HS và xã hội về vai trò của tiếng Anh ngày càng được nâng cao. Trong
bậc học THPT, việc dạy và học môn Tiếng Anh như thế nào nhằm đảm bảo
mục tiêu hội nhập quốc tế đã được đề cập đến trong nghị quyết 29 về đổi mới
căn bản và toàn diện giáo dục.
Các vấn đề về phương pháp giảng dạy tiếng Anh đã được nhiều nhà
nghiên cứu khoa học nghiên cứu và tổng hợp thành các lí luận liên quan tới
giảng dạy tiếng Anh. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như:
“Teaching English Cambridge University Press, 1995” của Adrian Doff;
"English Brainstormers" của Jack Umstatter, "The
Curriculum"
Learner Centered
của Nunan D, "Approaches and Methods in Language
Teaching" của Richards, J.C an Rogers, “Những vấn đề cơ bản về dạy học
ngoại ngữ”, Nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội, 2005.
1.1.2. Các công trình nghiên cứu về quản lý dạy học môn tiếng anh.
Tiếng Anh là một môn học nằm trong chương trình giáo dục, không thể
tách rời với các môn học khác nên phần lớn các biện pháp quản lý dạy học nói
chung đều có thể áp dụng được khi nghiên cứu biện pháp quản lý hoạt động
dạy học môn Tiếng Anh. Nhiều luận văn thạc sỹ chuyên ngành QLGD cũng
đã đề cập đến vấn đề này, trong đó có thể kể đến : “Biện pháp quản lí hoạt
5
động dạy học tiếng Anh đối với các trường Trung học phổ thông huyện
Thường Tín, Hà Tây” (Nguyễn Thị Thuý Phương - 2007); “Một số giải pháp
quản lý công tác đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Anh ở các trường
trung học phổ thông huyện bố trạch, tỉnh Quảng Bình” (Nguyễn Tất Thiện2012); “Quản lý dạy học Tiếng Anh ở các trường trung học phổ thông huyện
Thanh Hà, Hải Dương trong bối cảnh hội nhập quốc tế”(Nguyễn Trung Hiến2012); “Quản lý của sở giáo dục và đào tạo Vĩnh Phúc đối với hoạt động dạy
học Tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh”(Bành
Hái Ninh-2013).
Luận văn của các tác giả tập trung đề xuất những biện pháp quản lý
HĐDH bộ môn. Đó là những công trình có giá trị về lý luận và thực tiễn, phù
hợp với việc thực hiện chức trách của Hiệu trưởng, đồng thời giúp các CBQL
nhà trường nói chung và Hiệu trưởng các trường THPT tham khảo để vận
dụng trong công tác quản lý của mình. Nhìn chung các đề tài trên đều hướng
về việc phân tích quản lý HĐDH nhưng ít đề tài nào nghiên cứu về quản lý
dạy học môn tiếng Anh ở các trường THPT theo tiếp cận năng lực.
Đối với huyện Điện Biên, việc nghiên cứu các biện pháp quản lý đổi
mới HĐDH của Hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và chất
lượng dạy học ở các trường THPT cũng đã được quan tâm nghiên cứu, song
trên thực tế chưa thật hiệu quả, đặc biệt là quản lý dạy học ngoại ngữ nói
chung cũng như việc quản lý dạy học môn tiếng Anh nói riêng. Vì vậy, trong
khuôn khổ luận văn này tác giả muốn dựa vào cơ sở lý luận của công tác quản
lý, để tìm hiểu thực trạng quản lý dạy học môn tiếng Anh ở các trường THPT
trên địa bàn huyện Điện Biên theo tiếp cận năng lực, từ đó đề xuất một số
biện pháp nhằm góp phần thực hiện đổi mới căn bản và toàn diện GD&ĐT,
đáp ứng yêu cầu xã hội hiện nay.
6
1.2. Ti p cận năng lực và dạy học môn ti ng Anh theo ti p cận
năng lực
Việc nghiên cứu và triển khai dạy học theo năng lực đã được tiến hành
từ rất sớm ở một số nước công nghiệp phát triển do có những ưu điểm phù
hợp với yêu cầu thực tế trên thế giới. Tuy nhiên, ở Việt Nam, các công trình
nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực rất ít. Việc thực hiện dạy học
theo tiếp cận năng lực ở các môn học nói chung và môn tiếng Anh nói riêng
còn nhiều khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện, để cán bộ quản lý và
giáo viên, học sinh thực hiện được tốt việc dạy và học theo tiếp cận năng lực
thì phải hiểu rõ bản chất của tiếp cận năng lực và dạy học theo tiếp cận năng
lực.
1.2.1. Tiếp cận năng lực
1.2.2.1. Năng lực
* Khái niệm: Năng lực là tổ hợp những đặc điểm, thuộc tính tâm lí của
cá nhân phù hợp với những yêu cầu đặc trưng của một hoạt động nhất định,
đảm bảo cho hoạt động đó đạt hiệu quả cao [3, tr.67]. Năng lực là “khả năng
đủ để thực hiện tốt một công việc” như năng lực chuyên môn, năng lực tổ
chức, năng lực nhận thức, năng lực con người....
Theo cơ quan Tiêu chuẩn Năng lực, trong cuốn sách “Tiêu chuẩn năng
lực cho các nhà đánh giá” [15, tr.61], Kim Jackson đã đưa ra quan niệm khá
đầy đủ: “năng lực bao gồm các đặc điểm về kiến thức, kỹ năng và sự áp dụng
các kiến thức và kỹ năng đó đạt tiêu chuẩn theo yêu cầu của sự thực hiện
trong việc làm.
Theo chúng tôi, năng lực được hiểu là khả năng tiếp thu, tuy duy các
kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện theo các tiêu chuẩn đặt ra đối với
từng nhiệm vụ, công việc đó.
Như vậy, bất cứ năng lực nào cũng đều tích hợp kiến thức, kỹ năng và
7
thái độ: các kỹ năng thực hành, giao tiếp, giải quyết vấn đề và các kỹ năng trí
tuệ; thái độ và khát vọng học tập; khả năng thích ứng để thay đổi; khả năng áp
dụng kiến thức vào thực tế; ý thức và khả năng hợp tác, làm việc cùng với
người khác trong tổ, nhóm,…Trong đó các thành tố kỹ năng là biểu hiện cao
nhất của năng lực.
* Đặc điểm: Năng lực được:
+ Hình thành và bộc lộ trong hoạt động.
+ Gắn với một hoạt động cụ thể.
+ Chịu sự chi phối của các yếu tố.
1.2.2.2. Tiếp cận năng lực.
Thuật ngữ “tiếp cận” tiếng Anh là “approach”, “nghĩa là sự lựa chọn
chỗ đứng để quan sát đối tượng nghiên cứu, là cách thức xử sự, xem xét đối
tượng nghiên cứu” [22].
Theo từ điển Tiếng Việt tiếp cận là: “đến gần, đến sát cạnh, có sự tiếp
xúc từng bước bằng những phương pháp nhất định với một đối tượng nào
đó”[64]. Như vậy, tiếp cận bao hàm ý nghĩa: từng bước, bằng những phương
pháp nhất định, tìm hiểu một vấn đề, công việc nào đó. Trong phạm vi đề tài
này, cụm từ “tiếp cận năng lực” được hiểu là nghiên cứu và vận dụng một số
lý luận về dạy học theo năng lực như triết lý, nguyên tắc và một số nội dung
thích hợp vào dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Điện Biên
để giúp học sinh từng bước có được các năng lực nhất định trong việc học
môn Tiếng Anh.
1.2.2. Dạy học môn tiếng Anh theo tiếp cận năng lực
1.2.2.1. Dạy học.
Hoạt động dạy học bao gồm hai hoạt động thống nhất biện chứng, hoạt
động dạy của GV và hoạt động học của HS. Dạy học, theo quan điểm hiện
đại, được tạo ra bởi sự tương tác trực tiếp giữa thầy với trò, giữa các người
8
học với nhau, giữa dạy học với xã hội; là sự thống nhất chặt chẽ giữa hoạt
động dạy và hoạt động học. Thầy và trò vừa là chủ thể, vừa là đối tác trong
dạy học. Hơn nữa, trong dạy học, ngoài sự tương tác qua lại giữa các chủ thể
hoạt động, bản thân nó còn chịu sự tương tác của nhiều tác nhân cùng lúc như
tác nhân nhận thức, tác nhân văn hóa, tâm lý, xã hội ...
Theo tác giả Phạm Viết Vượng “ Nói đến dạy học là nói đến hoạt động
dạy và học của thầy và trò trong nhà trường, với mục tiêu là giúp HS nắm
vững “hệ thống kiến thức khoa học, hình thành hệ thống kỹ năng, kỹ xảo và
thái độ tích cực đối với học tập và cuộc sống” [16, tr.110].
Theo tác giả Phạm Minh Hạc, "Dạy học là một chức năng xã hội, nhằm
truyền đạt và lĩnh hội kiến thức, kinh nghiệm xã hội đã tích luỹ được, nhằm
biến kiến thức, kinh nghiệm xã hội thành phẩm chất và năng lực cá nhân" [6,
tr.18].
Hoạt động dạy học là hoạt động trung tâm chi phối tất cả các hoạt động
khác trong nhà trường. Hoạt động dạy học làm cho HS nắm vững tri thức
khoa học một cách có hệ thống cơ bản, có những kỹ năng, kỹ xảo cần thiết
trong học tập, lao động và đời sống. Hoạt động này làm phát triển tư duy độc
lập sáng tạo, hình thành những khả năng, những năng lực cơ bản về nhận thức
và hành động của HS, hình thành ở HS thế giới quan khoa học, lòng yêu tổ
quốc, yêu chủ nghĩa xã hội, đó chính là động cơ học tập trong nhà trường và
định hướng hoạt động của HS.
Hoạt động dạy học giúp người học lĩnh hội tri thức, hình thành và phát
triển nhân cách của người học. Vai trò chủ đạo của Hoạt động dạy học được
biểu hiện với ý nghĩa là tổ chức và điều khiển hoạt động học của người học,
giúp người học nắm được kiến thức, hình thành kĩ năng, thái độ. Có thể nói
hoạt động dạy học trong nhà trường đã tô đậm chức năng xã hội của nhà
trường, đặc trưng nhiệm vụ của nhà trường và là hoạt động giáo dục trung
tâm, là cơ sở khoa học của các hoạt động giáo dục khác trong nhà trường.
9
1.2.2.2. Dạy học môn ti ng Anh theo ti p cận năng lực.
Mục tiêu giáo dục hiện nay đang tập trung hướng vào việc phát triển
tính năng động, sáng tạo và tích cực của học sinh nhằm tạo khả năng nhận
biết và giải quyết vấn đề, quan điểm này càng đúng đối với việc dạy học
ngoại ngữ nói chung và dạy học môn tiếng Anh nói riêng, vì không ai có thể
thay thế HS trong việc nắm các phương tiện, kiến thức ngôn ngữ và sử dụng
chúng trong quá trình học và áp dụng vào thực tế bằng chính năng lực của
các em. Dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực là đổi mới về việc xây
dựng mục tiêu môn học, nội dung, hình thức tổ chức, sử dụng các phương
pháp dạy học, về kiểm tra đánh giá theo tiếp cận năng lực nhằm phát huy
những năng lực của học sinh. Phối hợp nhiều PPDH tích cực sẽ phát huy tốt
nhất vai trò chủ thể, chủ động, tích cực của học sinh, HS cần phải được trang
bị cách thức học tiếng Anh và ý thức tự học tập, rèn luyện, giúp các em hình
thành những năng lực riêng của bản thân như khả năng thực hành, giao tiếp,
khả năng viết, khả năng đọc hiểu, khả năng nghe. PPDH chuyển từ việc thầy
thuyết trình, phân tích ngôn ngữ - trò nghe và ghi chép sang việc thầy là
người tổ chức, giúp đỡ hoạt động học tập của học sinh, còn học sinh là
người chủ động tham gia vào quá trình hoạt động học tập. Tiêu chí cơ bản
của PPDH mới là hoạt động tự lập, tích cực, chủ động của học sinh trong
việc giải quyết các nhiệm vụ bằng kiến thức của bản thân, từ những khả
năng năng lực được hình thành của bản thân, mỗi em sẽ chủ động giải quyết
các tình huống, các vấn đề.
Dạy học môn tiếng Anh bao gồm kỹ năng dạy từ vựng, kỹ năng dạy
cấu trúc ngữ pháp, kỹ năng giao tiếp với bốn dạng hoạt động giao tiếp cơ bản
: nghe - nói - đọc - viết.
Kỹ năng dạy từ vựng là cách giúp người học biết phát âm, cách ghi nhớ
từ, cách nhận biết từ loại và nghĩa của từ.
10
Kỹ năng các mẫu câu, cấu trúc ngữ pháp của câu giúp người học sử
dụng các mẫu câu đúng hoàn cảnh, đúng văn phong trong giao tiếp cũng như
trong quá trình viết.
Kỹ năng nghe được hiểu là người nghe phải có cách nghe những vấn đề
cụ thể để tiếp nhận thông tin của người nói thông qua thính giác của mình để
hiểu nội dung thông báo, nội dung tin tức mà người nói muốn truyền tải.
Kỹ năng nói được hiểu là dạy người học sử dụng ngôn ngữ, cấu trúc
câu và dùng âm thanh tiếng nói để truyền tải nội dung một thông báo, thông
điệp của mình tới người nghe.
Kỹ năng đọc được hiểu là dạy người đọc sử dụng khả năng thị giác
nhìn vào bảng ghi (thông báo, thông điệp), đồng thời phát ra thành âm thanh
ngôn ngữ tương ứng với từ, ngữ,câu…có trên văn bản, ngoại trừ hình thức
đọc thầm.
Kỹ năng viết được hiểu là viết trên giấy,trên bảng…ghi ra nội dung
muốn diễn đạt muốn nói đã được sắp xếp thông qua cách dùng từ, đặt câu
theo mục đích giao tiếp.
Bốn kỹ năng này tác động qua lại lẫn nhau:
+ Kỹ năng nói và kỹ năng nghe có quan hệ hai chiều hữu cơ với nhau.
+ Kỹ năng nói và kỹ năng viết cũng có quan hệ hai chiều hữu cơ với
nhau.
+ Kỹ năng nói,kỹ năng nghe, kỹ năng viết có quan hệ tích cực lẫn nhau.
+ Kỹ năng viết, kỹ năng đọc có quan hệ một chiều.
Tiêu chí chủ yếu để đánh giá kết quả học tập của học sinh là năng lực
thực hiện các nhiệm vụ và các hoạt động cụ thể.[]
Tóm lại, dạy học theo tiếp cận năng lực chính về việc xây dựng mục
tiêu môn học, nội dung, hình thức tổ chức, phương pháp dạy học về kiểm tra
đánh giá nhằm phát huy những năng lực của học sinh, làm cho người học yêu
11
thích môn học nhằm đảm bảo hiệu quả truyền đạt cao nhất cho người học. GV
cần điều chỉnh các hoạt động giảng dạy hợp lý tuỳ thuộc từng điều kiện hoàn
cảnh, đối tượng học, nội dung học là hình thành những năng lực riêng ở mỗi
học sinh và để đạt được mục tiêu đã đề ra.
1.2.2.3. Đặc điểm dạy học môn ti ng Anh ở trƣờng THPT theo ti p
cận năng lực.
Có thể nói dạy học tiếng Anh là góp phần hình thành những tri thức,
những phẩm chất đạo đức cho người học, góp phần nâng cao trình độ văn hóa
cho người học. ngoài ra, nó còn trang bị người học một công cụ giao tiếp mới,
mà công cụ giao tiếp là bản chất của bất kì một ngôn ngữ nào.
Tuy nhiên, cũng như nhiều người khác, chúng tôi cho rằng khi tiếng
Anh chưa là công cụ giao tiếp của người học, thì quan hệ giữa trình độ ngoại
ngữ và trình độ tư duy, trình độ văn hóa của người học chưa xác lập. Khi mối
quan hệ này được xác lập thì tiếng Anh luôn ở mức khởi đầu, còn trình độ tư
duy hiểu biết văn hóa của người học luôn tương ứng với trình độ học vấn khi
bắt đầu học tiếng Anh. Do vậy, Trình độ tiếng Anh, trình độ tư duy và văn
hóa thường có một khoảng cách. Khoảng cách này chỉ mất đi khi người học
có thể tư duy trực tiếp bằng tiếng Anh (khi nó thực sự trở thành “ công cụ
giao tiếp”, tức là tiếng Anh được dùng để trao đổi thông tin một cách trực
tiếp, tự nhiên như tiếng mẹ đẻ của người sử dụng nó).
Chính vì lẽ đó, mà nhiệm vụ chủ yếu và quan trọng của việc dạy học
tiếng Anh là nhanh chóng rút ngắn và tiến tới xóa bỏ hẳn khoảng cách ấy.
Song có lẽ chúng ta phải nhìn nhận một điều là khi người học bắt đầu
học tiếng Anh thì đã có kinh nghiệm ngôn ngữ (là tiếng mẹ đẻ) nhiều năm nên
vốn kinh nghiệm ấy được dùng một cách tự giác hoặc không tự giác vào việc
học tiếng Anh. Kinh nghiệm tiếng mẹ đẻ được thể hiện ở khả năng thực hành
và trí thức ngôn ngữ. Thông thường ở cả hai mặt này kinh nghiệm tiếng mẹ đẻ
12
có tác dụng hỗ trợ, thúc đẩy việc nắm bắt, hiểu và sử dụng ngôn ngữ nhanh
hơn, tốt hơn. Có một điều đặc biệt là ngôn ngữ nào càng gần, càng giống
tiếng mẹ đẻ về mặt ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp……bao nhiêu thì vốn kinh
nghiệm tiếng mẹ đẻ càng phát huy tác dụng bấy nhiêu.
Tuy vậy, thực tế cũng cho thấy rằng tiếng mẹ đẻ cũng phần nào cản trở,
kìm hám việc nắm bắt ngôn ngữ khác vì tính bảo thủ kinh nghiệm của bản
thân người học. Vì dụ như người học thường duy trì thói quen trong cách phát
âm, cách sử dụng từ vựng, ngữ pháp đặc trưng của tiếng mẹ đẻ và đem áp đặt
chúng vào việc học tiếng Anh. Theo đó có thể dễ ràng nhận ra một tất yếu là
nếu bắt đầu học tiếng Anh ở độ tuổi càng cao thì kinh nghiệm tiếng mẹ đẻ
càng lớn dẫn đến tốc độ hình thành các kỹ năng giao tiếp bằng tiếng Anh càng
chậm, càng khó khăn bấy nhiêu.
Một điểm nữa cũng cần lưu ý là môi trường ngôn ngữ là điều kiện nắm
bắt công cụ giao tiếp quan trọng nhất. Người học tiếng mẹ đẻ luôn được sống
trong môi trường ngôn ngữ, còn học tiếng Anh hoàn toàn thoát ly môi trường
ngôn ngữ tự nhiên và do đó người học thường không có nhu cầu, không có
đối tượng, không có môi trường để phát triển các kỹ năng nghe-nói-đọc-viết,
đặc biệt như các kỹ năng nghe và nói bằng tiếng Anh.
Dạy học tiếng Anh là một hoạt động truyền thụ và lĩnh hội một tiếng
nước ngoài có mục đích, chương trình, nội dung, phương pháp, biện pháp tổ
chức rõ ràng nhằm hình thành ở người học khả năng hiểu biết, thu nhận tái tạo
và sử dụng ngôn ngữ được học theo mục tiêu đã định.
Với nét đặc trưng riêng, dạy và học tiếng Anh không giống với các
môn học khác. Trong quá trình dạy và học người học sinh phải luôn tham gia
với tư thế chủ động hơn. Các kỹ năng nghe-nói-đọc-viết luôn đòi hỏi người
học phải có khả năng tư duy nhanh và đặc biệt người học phải phản xạ kịp
thời, mạnh dạn để khả năng của học sinh được thể hiện tốt trong giờ học.
13
nhằm đạt được yêu cầu đó người giáo viên phải đóng một vai trò hết sức quan
trọng, là người lập kế hoạch, tổ chức, sắp xếp, kiểm tra đánh giá và khích lệ
học sinh để giúp các em lĩnh hội kiến thức của môn tiếng Anh.
Với nét đặc trưng riêng bộ môn tiếng Anh, trong quá trình dạy và học,
học sinh luôn tham gia với tư thế chủ động.
Với mục tiêu tiếng Anh là một công cụ giao tiếp. Do vậy phương pháp
dạy học tiếng Anh phải xuất phát từ mục tiêu đào tạo nhằm đạt được mục đích
của giáo dục. Phương pháp phải gắn với nội dụng dạy học. Trên cơ sở những
nguyên tắc đó, phương pháp dạy học tiếng Anh đặt ra các yêu cầu sau:
+ Thiết kế các hoạt động phù hợp để học sinh được thể hiện và phát
huy tối đa những khả năng, năng lực của bản thân.
+ Giáo viên, người tổ chức hướng dẫn đóng vai trò người trọng tài,
người cố vấn các hoạt động của học sinh, tạo ra môi trường học tập.
+ Học sinh chủ động nhận thức các kiến thức trong hoạt động học được
giáo viên hướng dẫn. Học sinh học tập theo hành động tùy theo hứng thú và
khả năng nhận thức của mình từ chỗ làm quen chuyển dần sang tái tạo.
+ Sử dụng ngày các nhiều các phương pháp và phương tiện kỹ thuật để
cá thể hóa việc học tập cho học sinh.
+ Quan tâm chu đáo việc hướng dẫn học sinh tự học, tự sáng tạo, tự
nghiên cứu, giúp các học sinh phát triển khẩu ngữ, khả năng giao tiếp, kỹ
năng nghe-nói-đọc-viết.
Việc lựa chọn các phương pháp dạy học tiếng Anh cụ thể phải phối hợp
tối ưu những năng lực sáng tạo của giáo viên, kinh nghiệm nhận thức của học
sinh và những đặc điểm, nội dung của môn học. Cũng như hoạt động dạy học
nói chung, thì trong hoạt động dạy học môn tiếng Anh có những đặc điểm
chung sau:
+ Trong hoạt động dạy ngoại ngữ nói chung, dạy tiếng Anh nói riêng,
14
người dạy truyền thụ tiếng Anh là ngôn ngữ có sẵn, đã và đang được dân tộc
đó sử dụng. Điều này khác với hoạt động nghiên cứu của khoa học hay hoạt
động sáng tạo nghệ thuật.
+ Hoạt động dạy tiếng Anh là truyền thụ tiếng nước ngoài đó không
phải cho bản thân người dạy, mà là để tổ chức quá trình này cho hoạt động
học tiếng Anh của học sinh. Nói cách khác hoạt động dạy môn tiếng Anh của
giáo viên tạo ra nội dung cho hoạt động học tiếng Anh của học sinh; còn hoạt
động học tiếng anh của học sinh là điều kiện duy trì hoạt động dạy của giáo
viên.
+ Hoạt động học tiếng Anh trong nhà trường khác với học tiếng Anh
diễn ra trong đời sống thường ngày có tính tự phát như trẻ em học tiếng mẹ
đẻ. Hoạt động học tiếng Anh trong nhà trường mang tính tự giác có mục đích,
kế hoạch, chương trình-nội dung, biện pháp tổ chức rõ ràng. Bản chất việc
học nói chung, học tiếng Anh nói riêng được hiểu là sự biến đổi, biến đổi từ “
chỗ không có đến có” hoặc từ “ chỗ có ít đến có nhiều hơn”, “chỗ chưa thành
thạo đến thành thạo”.
Đó chính là biến đỏi về khả năng hiểu biết, thu nhận, tái tạo sử dụng
tiếng Anh thành thạo như một công cụ giao tiếp. Hoạt động học tiếng Anh
theo cơ chế lĩnh hội, tái tạo chứ không phải là cơ chế sáng tạo phát minh như
các hoạt động nghiên cứu khác. Người học Tiếng Anh cần học chủ động và
tích cực trong các hoạt động học tập, cũng như trong thực tế.
1.3. Quản lý dạy học môn ti ng Anh ở trƣờng THPT theo ti p cận
năng lực
1.3.1. Khái niệm quản lý và quản lý dạy học.
* Khái niệm quản lý: Ngày nay thuật ngữ quản lý đã trở nên phổ biến
nhưng chưa có một định nghĩa thống nhất. Có người cho quản lý là hoạt động
nhằm đảm bảo sự hoàn thành công việc qua sự nỗ lực của người khác. Cũng
15
