VĂN hóa hồ CHÍ MINH TRONG CHIẾN lƣợc NGOẠI GIAO văn hóa VIỆT NAM ở đầu THẾ kỉ XXI (full)

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

TRỊNH THỊ PHƢƠNG OANH

VĂN HÓA HỒ CHÍ MINH TRONG CHIẾN LƢỢC
NGOẠI GIAO VĂN HÓA VIỆT NAM Ở ĐẦU THẾ KỈ XXI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC

HÀ NỘI- 2017


HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

TRỊNH THỊ PHƢƠNG OANH

VĂN HÓA HỒ CHÍ MINH TRONG CHIẾN LƢỢC
NGOẠI GIAO VĂN HÓA VIỆT NAM Ở ĐẦU THẾ KỈ XXI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC
Mã số: 62 31 02 04

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS. VŨ VĂN THUẤN
2. PGS.TS. NGUYỄN THẾ THẮNG

HÀ NỘI - 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và đƣợc
trích dẫn đầy đủ theo quy định.
Tác giả luận án

Trịnh Thị Phƣơng Oanh


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ........................ 7
1.1. Các vấn đề đã đƣợc nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án .................... 7
1.2. Những vấn đề luận án cần giải quyết ............................. …………….. 30
Tiểu kết chƣơng 1............................................................................................ 32
CHƢƠNG 2: VĂN HÓA HỒ CHÍ MINH .................................................. 34
2.1. Một số khái niệm cơ bản .......................................................................... 34
2.2. Cơ sở hình thành văn hóa Hồ Chí Minh .................................................. 46
2.3. Văn hóa Hồ Chí Minh - những nội dung cơ bản ..................................... 53
Tiểu kết chƣơng 2……………………………………………………………85
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG QUẢNG BÁ VĂN HÓA HỒ CHÍ MINH
TRONG CHIẾN LƢỢC NGOẠI GIAO VĂN HÓA VIỆT NAM TỪ
NĂM 2011 ĐẾN NĂM 2017 ......................................................................... 87
3.1. Ngoại giao văn hóa Việt Nam từ năm 2000 đến năm 2011 ..................... 87
3.2. Chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam
3.3. Quảng bá văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt
Nam từ năm 2011 đến năm 2017 ................................................................. .103
Tiểu kết chƣơng 3.......................................................................................... 122
CHƢƠNG 4 : QUẢNG BÁ VĂN HÓA HỒ CHÍ MINH TRONG CHIẾN

LƢỢC NGOẠI GIAO VĂN HÓA VIỆT NAM TỪ NĂM 2017 ĐẾN
NĂM 2020, TẦM NHÌN 2030 .................................................................... 124
4.1. Phƣơng hƣớng quảng bá văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại
giao văn hóa Việt Nam từ năm 2017 đến năm 2020, tầm nhìn 2030 ........... 125
4.2. Những nội dung văn hóa Hồ Chí Minh cần quảng bá ra thế giới.............. 132


4.3. Một số giải pháp quảng bá văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại
giao văn hóa Việt Nam từ năm 2017 đến năm 2020, tầm nhìn 2030
……………………………….…………………….................................134
Tiểu kết chƣơng 4.......................................................................................... 146
KẾT LUẬN .................................................................................................. 148
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ..... 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 152


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ASEAN: Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á
EU: Liên minh châu Âu
NGVH: Ngoại giao văn hóa
UNESCO: Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hiệp quốc


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thế kỉ XX đã ghi lại những dấu ấn văn hóa không thể phai mờ, những
đổi mới lớn lao của dân tộc Việt Nam trên con đƣờng phát triển và hội nhập.

Đây cũng là thế kỉ in đậm vai trò và những cống hiến to lớn cho nền văn hóa
mới Việt Nam của một con ngƣời vĩ đại: nhà văn hóa Hồ Chí Minh.
Lần đầu tiên tiếp xúc với Nguyễn Ái Quốc, năm 1923, phóng viên của
tạp chí Ngọn lửa nhỏ, nhà thơ Liên Xô Ôxíp Manđenxtam đã nhận xét: “Từ
Nguyễn Ái Quốc đã toả ra một thứ văn hoá, không phải văn hoá Âu châu, mà
có lẽ là một nền văn hoá tƣơng lai” [77; tr.462]; Quyết nghị của Tổ chức Giáo
dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc năm 1987 ghi nhận: Hồ Chí
Minh “Vietnamese hero of national liberation anh great man of culture” –
nguyên văn bản dịch tiếng Anh (Anh hùng giải phóng dân tộc và nhà văn hóa
kiệt xuất).
Đây chính là sự ghi nhận xứng đáng đối với những cống hiến của Hồ
Chí Minh. Danh hiệu “Anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất”
gắn liền với cuộc đời cách mạng vô cùng sôi nổi và đẹp đẽ của Hồ Chí Minh,
gắn liền với những cống hiến đặc biệt của Ngƣời nhƣ là một cây bút bậc thầy,
một nhà chiến lƣợc văn hóa lỗi lạc, một nhà chỉ đạo thực tiễn văn hóa tài tình.
Trên tinh thần coi trọng, đánh giá đúng vai trò của văn hóa trong phát
triển đất nƣớc, Hồ Chí Minh đã kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống
tốt đẹp của dân tộc, đồng thời cũng mở rộng việc tiếp thu có chọn lọc những
tinh hoa văn hóa nhân loại. Trong quá trình tổ chức và lãnh đạo nhân dân đấu
tranh giành lại quyền độc lập, tự do cho Tổ quốc, quyền làm ngƣời cho dân
tộc, xây dựng chế độ xã hội mới, Hồ Chí Minh đã giành lại địa vị xứng đáng
cho văn hóa Việt Nam trong nền văn hóa thế giới. Có thể thấy rằng những
hoạt động của Hồ Chí Minh trong lĩnh vực văn hóa có đóng góp quan trọng


2

và có giá trị lớn lao trong việc xây dựng (cả về nội dung và hình thức), tôn
vinh và khẳng định vị thế của văn hóa Việt Nam trên phạm vi quốc tế.
Văn hóa Hồ Chí Minh đã trở thành một phần không thể thiếu trong

văn hóa Việt Nam ở thời hiện đại. Nhân dân Việt Nam và loài ngƣời trên thế
giới ca ngợi danh nhân văn hoá Hồ Chí Minh không chỉ với tƣ cách là ngƣời
sáng tạo ra các công trình văn hoá, hay với tƣ cách là nhà lãnh đạo có nhiều
công lao thúc đẩy sự phát triển văn hóa dân tộc, mà còn bởi Ngƣời đã tạo ra
các giá trị văn hóa phổ quát. Tuy nhiên, các giá trị văn hóa Hồ Chí Minh cho
đến nay vẫn chƣa đƣợc quảng bá một cách rộng rãi nhƣ một nội dung của văn
hóa Việt Nam ra thế giới.
Trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, với sự phát triển mạnh mẽ
của khoa học, công nghệ, vai trò của các nhân tố chính trị đặc thù ngày càng
đƣợc nhấn mạnh. Các quốc gia quan tâm nhiều hơn đến việc tạo ra các ảnh
hƣởng bằng “sức mạnh mềm”, trong đó ngoại giao văn hóa là một trong
những điểm nhấn quan trọng.
Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhấn
mạnh đến vai trò của ngoại giao văn hóa nhƣ một biện pháp quan trọng để
phát huy “sức mạnh mềm” của quốc gia: “Kết hợp chặt chẽ đối ngoại của
Đảng với ngoại giao của Nhà nƣớc và ngoại giao nhân dân, giữa ngoại giao
chính trị với ngoại giao kinh tế và ngoại giao văn hóa” [34; tr.139].
Ngày 14 tháng 2 năm 2011, Thủ tƣớng Chính phủ đã phê duyệt: “Chiến
lƣợc ngoại giao văn hóa đến năm 2020” nhằm đẩy mạnh và nâng cao chất
lƣợng của ngoại giao văn hóa. Điều này cho thấy Đảng, Nhà nƣớc đã có
những đánh giá cao về vai trò của văn hóa trong tình hình mới. Ngoại giao
văn hóa là phƣơng thức hiệu quả để gia tăng ảnh hƣởng của đất nƣớc trên
trƣờng quốc tế, củng cố môi trƣờng hòa bình, hợp tác, giao lƣu và tiếp biến
văn hóa, góp phần thực hiện các mục tiêu đối ngoại của quốc gia. Trong
những nhiệm vụ và nội dung của ngoại giao văn hóa, việc quảng bá uy tín,


3

danh vọng và giá trị văn hóa của các vĩ nhân là một nhân tố cơ bản và quan

trọng nhằm làm phong phú, đậm nét giá trị văn hóa dân tộc, tăng cƣờng hiệu
quả, chất lƣợng của ngoại giao văn hóa.
Việc quảng bá các giá trị văn hóa Hồ Chí Minh cần đƣợc đẩy mạnh trên
quy mô quốc gia thành một chiến lƣợc có bài bản, có hệ thống và hiệu quả
trong chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam. Đây là vấn đề có ý nghĩa cả về
lí luận và thực tiễn, góp phần làm cho thế giới hiểu sâu sắc văn hóa, đất nƣớc,
con ngƣời Việt Nam qua hình tƣợng con ngƣời Việt Nam đẹp nhất, tiêu biểu
nhất, là Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu đối ngoại
của đất nƣớc. Tuy nhiên, trong chiến lƣợc ngoại giao văn hóa hiện nay chúng
ta vẫn chƣa khai thác đƣợc triệt để đƣợc điều này. Việc quảng bá văn hóa Hồ
Chí Minh vẫn chủ yếu trong phạm vi đất nƣớc, chƣa đánh giá đúng mức
những giá trị dân tộc và thời đại mà văn hóa Hồ Chí Minh mang lại trong sự
phát triển của Việt Nam.
Với những lí do trên, nghiên cứu sinh đã chọn: “Văn hóa Hồ Chí Minh
trong chiến lược ngoại giao văn hóa Việt Nam ở đầu thế kỉ XXI” làm đề tài
nghiên cứu cho luận án của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
- Luận án nhằm hệ thống hóa những nghiên cứu về “văn hóa Hồ Chí
Minh” để hƣớng tới một quan điểm thống nhất về vấn đề này. Đồng thời, căn
cứ vào mục tiêu, nhiệm vụ của chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam, luận
án tập trung vào việc nghiên cứu thực trạng, nội dung, giải pháp quảng bá văn
hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam đầu thế kỉ
XXI.
2.2. Nhiệm vụ
Một là, xác định khái niệm và phân tích những nội dung cơ bản của
“văn hóa Hồ Chí Minh”.


4

Hai là, phân tích thực trạng quảng bá văn hóa Hồ Chí Minh từ khi bắt
đầu chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam năm 2011 đến năm 2017.
Ba là, đề xuất phƣơng hƣớng, nội dung, giải pháp quảng bá văn hóa Hồ
Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam đầu thế kỉ XXI (tập
trung từ năm 2017 đến năm 2020 và 10 năm tiếp theo).
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu việc quảng bá văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến
lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam đầu thế kỉ XXI.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Đề tài luận án là: “Văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại giao
văn hóa Việt Nam ở đầu thế kỉ XXI”, trong quá trình nghiên cứu, tác giả nhận
thấy “văn hóa Hồ Chí Minh” bao gồm rất nhiều nội dung có thể khai thác, tuy
nhiên trong chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam những nội dung này
chƣa đƣợc quan tâm và quảng bá. Mục tiêu cơ bản của chiến lƣợc ngoại giao
văn hóa Việt Nam đến năm 2020 là quảng bá văn hóa để tăng cƣờng ảnh
hƣởng, nâng cao vị thế và chất lƣợng của ngoại giao văn hóa Việt Nam trên
phạm vi quốc tế. Chính vì lẽ đó, luận án chủ yếu tập trung vào nghiên cứu
việc quảng bá văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt
Nam đầu thế kỉ XXI.
-Về mặt thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu việc quảng bá văn hóa
Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam đầu thế kỉ XXI,
giới hạn từ khi bắt đầu (năm 2011) cho đến khi kết thúc chiến lƣợc (năm
2020) và 10 năm kế tiếp theo tinh thần chỉ đạo của Chính phủ.
4. Cơ sở lí luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lí luận


5

- Luận án dựa trên nguyên tắc phƣơng pháp luận của chủ nghĩa MácLênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh: nguyên tắc khách quan, nguyên tắc toàn diện,
nguyên tắc lịch sử- cụ thể.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Trong luận án, tác giả sử dụng các phƣơng pháp: phƣơng pháp liên
ngành, phƣơng pháp chuyên ngành: lôgic- lịch sử, phân tích- tổng hợp, tổng
kết thực tiễn, thống kê, so sánh, vv…
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu
5.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài
- Luận án làm phong phú những nội dung nghiên cứu của Hồ Chí Minh
học, cụ thể là: góp phần làm rõ khái niệm, nội dung “văn hóa Hồ Chí Minh”.
- Phân tích thực trạng, phƣơng hƣớng, nội dung, giải pháp quảng bá
văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam đầu thế
kỉ XXI.
5.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
- Góp phần vào việc thực hiện chiến lƣợc ngoại giao văn hóa của Việt
Nam ở đầu thế kỉ XXI.
- Luận án có thể dùng là tài liệu tham khảo cho sinh viên học môn Tƣ
tƣởng Hồ Chí Minh ở bậc đại học, là tài liệu tham khảo cho những ngƣời
quan tâm đến lĩnh vực văn hóa, văn hóa Hồ Chí Minh và ngoại giao văn hóa.
6. Đóng góp của luận án
- Luận án đem đến một cách nhìn mới về văn hóa Hồ Chí Minh khi đặt
văn hóa Hồ Chí Minh là một nội dung quan trọng trong chiến lƣợc ngoại giao
văn hóa của Việt Nam.
- Luận án đề xuất những phƣơng hƣớng, nội dung, giải pháp để quảng
bá văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam, tăng
cƣờng vị thế và chất lƣợng của ngoại giao văn hóa Việt Nam ở đầu thế kỉ
XXI.

6

7. Kết cấu của luận án
Ngoài Mở đầu, Kết luận, luận án gồm 4 chƣơng, 11 tiết.
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chƣơng 2: Văn hóa Hồ Chí Minh
Chƣơng 3: Thực trạng quảng bá văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc
ngoại giao văn hóa Việt Nam từ năm 2011 đến năm 2017
Chƣơng 4: Quảng bá văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại giao
văn hóa Việt Nam từ năm 2017 đến năm 2020, tầm nhìn 2030


7

CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. CÁC VẤN ĐỀ ĐÃ ĐƢỢC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1.1. Các nghiên cứu về văn hóa Hồ Chí Minh
Khi nghiên cứu về Hồ Chí Minh, ngƣời ta không chỉ chú ý đến vai trò
của Hồ Chí Minh trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng xã hội mới,
mà còn có một đề tài cũng đƣợc rất nhiều các nhà nghiên cứu quan tâm, đó
chính là văn hóa Hồ Chí Minh. Văn hóa Hồ Chí Minh là một nội dung quan
trọng khắc họa rõ hơn hình ảnh Hồ Chí Minh với tƣ cách là một nhà văn hóa
kiệt xuất. Vì vậy, khi nghiên cứu nội dung này cũng có nhiều hƣớng nghiên
cứu khác nhau, với những nội dung phong phú, đa dạng, nhƣng không kém
phần sâu sắc. Nghiên cứu về Hồ Chí Minh và văn hóa Hồ Chí Minh từ lâu đã
không chỉ là “đặc quyền” của các nhà nghiên cứu trong nƣớc, mà phạm vi
nghiên cứu về Ngƣời đã mở rộng ở nƣớc ngoài từ rất sớm với nhiều hƣớng
tiếp cận, nhiều nội dung, ở nhiều nƣớc khác nhau.

Hồ Chí Minh là nhà chính trị chuyên nghiệp, Ngƣời không bao giờ tự
nhận mình là nhà văn, nhà thơ, nhà văn hóa, nhƣng những đóng góp của
Ngƣời đối với sự phát triển của nền văn hóa mới Việt Nam thật đáng ghi
nhận. Sự nghiệp và những đóng góp của Hồ Chí Minh trên lĩnh vực văn hóa
khá đồ sộ, vì vậy, khi nghiên cứu về văn hóa Hồ Chí Minh, các nhà nghiên
cứu trên nhiều phƣơng diện với những chiều độ khác nhau.
Sinh thời, Hồ Chí Minh và văn hóa Hồ Chí Minh đã là đề tài đƣợc rất
nhiều các nhà nghiên cứu quan tâm, không chỉ tài năng, đức độ của Ngƣời,
mà cả phong cách, những nếp sinh hoạt hàng ngày của Ngƣời có ảnh hƣởng
rất lớn đối với những ngƣời xung quanh. Vì vậy, khi Ngƣời còn sống và ngay
cả khi Ngƣời vĩnh biệt thế giới này, những giá trị tƣ tƣởng, đạo đức, cũng nhƣ
những tình cảm tốt đẹp về Ngƣời vẫn còn vẹn nguyên trong lòng nhân dân


8

Việt Nam. Điều này đƣợc thể hiện phần nào thông qua những nghiên cứu dày
dặn, công phu về Ngƣời, tƣ tƣởng, văn hóa và phong cách của Ngƣời.
Trong những tài liệu, công trình nghiên cứu về văn hóa Hồ Chí Minh,
có một số lƣợng không nhỏ những tài liệu, công trình của các tác giả là lãnh
đạo Đảng, Nhà nƣớc, những học trò, những ngƣời sống lâu năm bên cạnh Hồ
Chí Minh. Những tài liệu, công trình này không đơn giản là tình cảm cá nhân
đối với lãnh tụ, mà thể hiện một cách nhìn chân thực, sinh động về Hồ Chí
Minh và văn hóa Hồ Chí Minh.
Nghiên cứu về Hồ Chí Minh và văn hóa Hồ Chí Minh trƣớc hết phải
kể đến cuốn sách: “Hồ Chí Minh - Một con ngƣời, một dân tộc, một thời đại,
một sự nghiệp” của cố Thủ tƣớng Phạm Văn Đồng [39]. Cuốn sách đã khắc
họa, làm rõ chân dung của một vị lãnh tụ vừa gần gũi, vừa vĩ đại. Với cách
tiếp cận của tác giả, chúng ta có thể thấy đƣợc tầm vóc của một nhà văn hóa
lớn thông qua những tƣ tƣởng của Hồ Chí Minh về văn hóa, cũng nhƣ phong

cách, nhân cách văn hóa của Ngƣời: vừa bình dị, gần gũi, thân thƣơng, mang
đậm cốt cách dân tộc, vừa vĩ đại, hiện đại và mang tầm vóc thế giới. “Hồ Chí
Minh là một con ngƣời phi thƣờng và xuất chúng. Tuy nhiên, khi gặp Hồ Chí
Minh, mọi ngƣời cảm thấy nhƣ thân thuộc từ lâu, dễ dàng nói chuyện cởi mở,
tự nhiên, không chút nào cách bức”. [39; tr.36]
“Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và con đƣờng cách mạng Việt Nam” là cuốn
sách của cố Đại tƣớng Võ Nguyên Giáp [43] ra đời trên cơ sở thành quả
nghiên cứu đề tài “Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và con đƣờng cách mạng Việt
Nam” có mã số KX.02.01 thuộc Chƣơng trình khoa học và công nghệ cấp nhà
nƣớc KX.02, do Đại tƣớng trực tiếp làm chủ nhiệm đề tài. Cuốn sách đã trình
bày một cách khoa học, toàn diện những vấn đề cơ bản về tƣ tƣởng Hồ Chí
Minh và con đƣờng cách mạng Việt Nam, về nội dung, những đóng góp sáng
tạo của Hồ Chí Minh trên nhiều lĩnh vực: tổ chức các lực lƣợng cách mạng,
lĩnh vực quân sự, nhân văn, đạo đức, văn hóa, phƣơng pháp luận Hồ Chí


9

Minh. Trong đó, ở nội dung chƣơng VII, tác giả đã làm rõ tƣ tƣởng nhân văn,
đạo đức, văn hóa Hồ Chí Minh với cách tiếp cận hấp dẫn và thuyết phục.
Đây là những nghiên cứu về Hồ Chí Minh của những học trò, những
đồng chí, những ngƣời sống lâu năm bên cạnh Hồ Chí Minh. Vì vậy, mặc dù
những nghiên cứu này chƣa thực sự đi sâu vào làm rõ văn hóa Hồ Chí Minh:
từ khái niệm, cho tới kết cấu và nội dung, nhƣng những nghiên cứu này chính
là những cơ sở lí luận và thực tiễn quan trọng để chúng ta có thể nghiên cứu
làm rõ văn hóa Hồ Chí Minh, nhất là ở góc độ tƣ tƣởng, phong cách và cách
ứng xử văn hóa của Ngƣời một cách chân thực và sinh động nhất.
Văn hóa Hồ Chí Minh là một khái niệm rộng bao gồm nhiều nội dung
và những biểu hiện đa dạng. Khi nghiên cứu về văn hóa Hồ Chí Minh, các
nhà nghiên cứu có những cách tiếp cận ở nhiều phƣơng diện khác nhau: có

những công trình đi sâu vào nghiên cứu tƣ tƣởng văn hóa; có những công
trình nghiên cứu phong cách, cách ứng xử văn hóa; cũng có công trình chủ
yếu đề cập đến những quan điểm trong xây dựng nền văn hóa mới Việt Nam;
nghiên cứu những sản phẩm văn hóa đặc sắc; hay đề cập đến những giá trị, ý
nghĩa của văn hóa Hồ Chí Minh đối với sự phát triển văn hóa dân tộc.
Thành Duy trong cuốn sách: “Chủ tịch Hồ Chí Minh - Nhà tƣ tƣởng,
danh nhân văn hóa thế giới” [26] đã có những nghiên cứu và đánh giá thuyết
phục về Hồ Chí Minh trên phƣơng diện tƣ tƣởng và văn hóa. Trên phƣơng
diện tƣ tƣởng hay văn hóa, Hồ Chí Minh đều có những sáng tạo và đóng góp
quan trọng để xây dựng con ngƣời mới, xã hội mới và một nền văn hóa mới.
Tác giả đã bày tỏ sự trân trọng và ngƣỡng mộ trƣớc tầm tƣ tƣởng và tầm văn
hóa của một danh nhân đƣợc thế giới thừa nhận.
Khi nghiên cứu về văn hóa Hồ Chí Minh, các nhà nghiên cứu không
chỉ làm rõ nội hàm văn hóa Hồ Chí Minh, mà còn nhìn nhận vai trò của văn
hóa Hồ Chí Minh trong sự phát triển văn hóa dân tộc. Trên tinh thần đó, “Hồ
Chí Minh và văn hóa Việt Nam” do Trƣờng Lƣu làm chủ biên [74] đã đánh


10

giá cao vai trò của văn hóa Hồ Chí Minh đối với sự phát triển văn hóa dân tộc
trong thời đại mới.
Từ sự ghi nhận của thế giới về Hồ Chí Minh: “Anh hùng giải phóng
dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất”, Đào Phan đã làm rõ những đóng góp của Hồ
Chí Minh qua nghiên cứu: “Hồ Chí Minh danh nhân văn hóa” [107]. Cuốn
sách đã làm rõ những tố chất đặc biệt của một nhà văn hóa lớn, vai trò của Hồ
Chí Minh trong việc khởi xƣớng, kiến tạo nền văn hóa mới, nền giáo dục mới
ở Việt Nam. Qua nghiên cứu của tác giả, hình ảnh Hồ Chí Minh hiện lên hội
tụ cả yếu tố triết nhân và nghệ sĩ, truyền thống và hiện đại. Tuy nhiên, cuốn
sách chƣa đƣa ra một cách lí giải rõ ràng khái niệm cũng nhƣ cấu trúc văn hóa

Hồ Chí Minh.
Các tác giả: Đỗ Huy, Lê Hữu Ái trong: “Tìm hiểu tƣ tƣởng văn hóa nghệ
thuật Hồ Chí Minh” [60] đã làm rõ phƣơng pháp luận nghiên cứu di sản văn
hóa nghệ thuật Hồ Chí Minh, sự chuẩn bị lịch sử và những định hƣớng cơ bản
của Hồ Chí Minh về một nền văn hóa nghệ thuật mới. Cuốn sách chỉ ra mối
quan hệ giữa những tƣ tƣởng văn hóa nghệ thuật cơ bản của Hồ Chí Minh và
quan điểm phát triển văn hóa nghệ thuật Việt Nam trong thời đại mới.
“Chủ tịch Hồ Chí Minh với nền văn hóa Việt Nam” của Lê Xuân Vũ
[143] đã nghiên cứu về nhà văn hóa Hồ Chí Minh trên các phƣơng diện khác
nhau: nhà chiến lƣợc văn hóa, một cây bút bậc thầy, nhà chỉ đạo thực tiễn văn
hóa... Đồng thời, tác giả cũng làm rõ ảnh hƣởng, vai trò của văn hóa Hồ Chí
Minh trong việc “làm đẹp thêm đất nƣớc, con ngƣời Việt Nam”. [143; tr. 251]
Những câu chuyện về Hồ Chí Minh từ lâu đã không còn xa lạ với
ngƣời dân Việt Nam. Mỗi câu chuyện dù rất giản đơn, mộc mạc nhƣng đều
làm nổi bật một nhân cách lớn, một tài năng lớn của dân tộc. “Đặc sắc văn
hóa Hồ Chí Minh” của Nguyễn Gia Nùng [99] không chỉ là những câu chuyện
về cuộc đời và sự nghiệp của Hồ Chí Minh, cuốn sách còn làm rõ đời sống
vô cùng giản dị, nhƣng vĩ đại của Ngƣời về đạo đức, văn hóa và những hoạt


11

động trên nhiều lĩnh vực; từ đó, ngƣời đọc thấy những nét rất riêng trong tính
cách, lối sống và suy nghĩ của Ngƣời. Chính những điều này đã làm nên một
danh nhân văn hóa đƣợc thế giới thừa nhận và tôn vinh. Cuốn sách chính là
một bức tranh chân thực khắc họa chân dung nhà văn hóa kiệt xuất Hồ Chí
Minh: rất đời thƣờng, nhƣng cũng rất vĩ đại.
Nghiên cứu về Hồ Chí Minh và văn hóa Hồ Chí Minh còn phải kể đến
cuốn sách: “Hồ Chí Minh nhà văn hóa của tƣơng lai” của tập thể các tác giả
Hoàng Chí Bảo, Phạm Hồng Chƣơng, Lê Kim Dung….[102]. Các tác giả đi

sâu nghiên cứu, phân tích, luận giải nhiều vấn đề lớn, quan trọng về văn hóa
Hồ Chí Minh, tập trung vào các nội dung chủ yếu nhƣ: văn hóa ứng xử Hồ
Chí Minh, văn hóa soi đƣờng cho quốc dân đi - một quan điểm độc đáo của
Hồ Chí Minh; giá trị thời đại của văn hóa Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh - nhà
văn hóa của tƣơng lai; tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về dân chủ trong xây dựng và
phát triển văn hóa, văn hóa Hồ Chí Minh tiếp cận từ góc độ hội nhập quốc tế.
Với các cách tiếp cận đa dạng, cuốn sách đã làm nổi bật tầm vóc nhà văn hóa
lớn Hồ Chí Minh thông qua những tƣ tƣởng mang tính vƣợt gộp, mang tính
thời đại về văn hóa.
Cuốn sách: “Hồ Chí Minh văn hóa và phát triển” do Phạm Ngọc Anh,
Bùi Đình Phong chủ biên [05] đã tập trung làm rõ mối quan hệ giữa tƣ tƣởng
Hồ Chí Minh với nền văn hóa mới Việt Nam, đánh giá cao những đóng góp
của Hồ Chí Minh trong lĩnh vực văn hóa và với việc hình thành nền văn hóa
mới Việt Nam.
Với cách tiếp cận theo hệ giá trị, “Hồ Chí Minh- Nhà văn hóa kiệt
xuất” của tác giả Song Thành [119] đã nghiên cứu về văn hóa Hồ Chí Minh
khá kĩ lƣỡng, trên nhiều phƣơng diện, nhiều góc độ. Những nghiên cứu của
cuốn sách đã thuyết phục ngƣời đọc bằng những quan niệm rõ ràng về văn
hóa Hồ Chí Minh trên phƣơng diện khái niệm cũng nhƣ kết cấu. Tác giả cũng
làm rõ sự thừa nhận của thế giới đối với nhà văn hóa kiệt xuất Hồ Chí Minh


12

trên một sự nghiệp văn hóa đồ sộ mà Ngƣời đã cống hiến cho dân tộc và nhân
loại. Cuốn sách đã làm rõ tầm vóc nhà văn hóa kiệt xuất Hồ Chí Minh trên
các lĩnh vực: văn hóa chính trị, văn hóa đạo đức, văn hóa ứng xử, văn hóa
khoan dung, văn hóa ngoại giao. Đồng thời cuốn sách cũng ghi nhận những
giá trị dân tộc và thời đại của văn hóa Hồ Chí Minh trong thời đại mới. Cách
luận giải của “Hồ Chí Minh- Nhà văn hóa kiệt xuất” mang tính khách quan,

khoa học, do đó có tính thuyết phục cao. Qua cuốn sách, ngƣời đọc có thêm
tƣ liệu quý giá về Hồ Chí Minh, thêm một cách nhìn mới mẻ về văn hóa Hồ
Chí Minh, thêm kính yêu vị lãnh tụ mang đầy đủ những phẩm chất của một
nhà văn hóa lớn.
Cuốn sách: “Di sản Hồ Chí Minh về đạo đức, văn hóa” của Trần Văn
Bính [14] đánh giá cao những cống hiến về mặt lí luận, tƣ tƣởng trong các
lĩnh vực khác nhau của Hồ Chí Minh. Thông qua những đóng góp của Hồ Chí
Minh trong lĩnh vực văn hóa đạo đức, tác giả còn chỉ ra những tác động của
Hồ Chí Minh về mặt thực tiễn khi bản thân Ngƣời là một hình mẫu lí tƣởng
trong việc thực hành đạo đức và văn hóa.
Nhân dịp kỉ niệm 120 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh
(19/5/1890- 19/5/2010), Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức
Hội thảo quốc tế về Hồ Chí Minh với tiêu đề: “Di sản Hồ Chí Minh trong thời
đại ngày nay” [51]. Kỉ yếu Hội thảo gồm gần 200 bài viết, tập trung vào ba
nội dung lớn: Di sản Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; di
sản Hồ Chí Minh về hòa bình, hữu nghị và hợp tác giữa các dân tộc; những
vấn đề về văn hóa, đạo đức, nhân cách trong di sản Hồ Chí Minh. Các bài viết
đều thể hiện sự dày công nghiên cứu và tình cảm trân trọng đối với di sản và
con ngƣời Hồ Chí Minh, thể hiện sự ngƣỡng mộ, lòng biết ơn đối với tài
năng, đức độ và công lao của Ngƣời đối với dân tộc và sự phát triển chung
của nhân loại. Trong những bài viết nghiên cứu về văn hóa Hồ Chí Minh, có
thể kể đến các bài viết: “Văn hóa Hồ Chí Minh - Giá trị và ý nghĩa” của


13

Hoàng Chí Bảo, “Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc và nhà văn hóa
kiệt xuất” của Nguyễn Duy Quý, “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến,
đậm đà bản sắc dân tộc dƣới ánh sáng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh” của Dƣơng
Văn Sao, “Vấn đề văn hóa trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về phát triển đất

nƣớc” của Tạ Ngọc Tấn, “Con đƣờng tiếp biến văn hóa nhân loại của Hồ Chí
Minh - Giá trị và bài học” của Song Thành, “Văn hóa ứng xử Hồ Chí Minh Một di sản vô giá của thời đại” của Nguyễn Thị Tình, “Phát huy giá trị di sản
văn hóa Hồ Chí Minh ở nƣớc ngoài” của Chu Đức Tính, Phạm Công Khái
vv… Các bài viết đều lãm rõ những nét đặc trƣng trong văn hóa Hồ Chí
Minh, giá trị, ý nghĩa của những giá trị văn hóa ấy cả về lí luận và thực tiễn.
Trong cuốn sách: “Hồ Chí Minh - Ngôi sao sáng mãi trên bầu trời Việt
Nam” [65], nhà nghiên cứu văn hóa Vũ Khiêu đã có những đánh giá xác đáng
về Hồ Chí Minh trên những bình diện khác nhau qua 5 phần của cuốn sách.
Đó là: Hồ Chí Minh qua cuộc hành trình tìm đƣờng cứu nƣớc; Hồ Chí Minh
với vấn đề đạo đức; Hồ Chí Minh với vấn đề văn hóa và con ngƣời; Hồ Chí
Minh với các vấn đề nghệ thuật và tôn giáo; Hồ Chí Minh với thƣơng binh,
liệt sĩ. Kèm theo đó là một số bài minh họa, văn bia, hoành phi, câu đối tƣởng
niệm Bác Hồ và các anh hùng liệt sĩ. Tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh, tƣ
tƣởng văn hóa Hồ Chí Minh là những tƣ tƣởng lớn đƣợc coi là điểm nhấn của
cuốn sách. Bằng sự trình bày mạch lạc, rõ ràng, giản dị mà sâu sắc, “Hồ Chí
Minh – Ngôi sao sáng mãi trên bầu trời Việt Nam” đã đem đến cho ngƣời đọc
những thông tin bổ ích, những cảm nhận mới về sự nghiệp và tƣ tƣởng Hồ
Chí Minh, cho thấy rõ hơn tầm vóc, ảnh hƣởng và giá trị nhiều mặt của nhân
cách văn hóa Hồ Chí Minh đối với dân tộc, với thế giới và thời đại. Đó là một
đóng góp quý báu của tác giả vào sự nghiệp nghiên cứu Hồ Chí Minh.
Với nhận định: “Hồ Chí Minh - sự tiếp bƣớc văn hóa, vƣợt qua cú sốc
văn hóa”, nhà nghiên cứu Mạch Quang Thắng trong cuốn sách: “Hồ Chí
Minh- con ngƣời của sự sống” [123] đã đánh giá cao vai trò tiếp biến, chuyển


14

hóa và vƣợt gộp các giá trị văn hóa của Hồ Chí Minh. Mặc dù không phải là
một cuốn sách viết riêng về văn hóa Hồ Chí Minh, nhƣng tác giả đã dành
phần lớn số trang để nghiên cứu, đánh giá về văn hóa Hồ Chí Minh, cũng nhƣ

vai trò của các giá trị văn hóa đó trong xã hội hiện đại.
Với tƣ cách là một nhà ngoại giao, tác giả Phạm Bình Minh trong bài
viết: “Danh nhân văn hóa kiệt xuất và nhà ngoại giao lỗi lạc Hồ Chí Minh”
[94] đã làm rõ sự kết hợp giữa danh nhân văn hóa và nhà ngoại giao Hồ Chí
Minh trên quan điểm: “Bản thân ngoại giao là văn hóa. Ngoại giao đại diện
cho văn hóa của một dân tộc trong sự giao lƣu với văn hóa của các dân tộc
khác. Sự kết hợp hài hòa giữa danh nhân văn hóa kiệt xuất và nhà ngoại giao
lỗi lạc trong Hồ Chí Minh đƣợc thể hiện rõ nét ở tính văn hóa trong mục tiêu
giải phóng dân tộc, giải phóng con ngƣời và đấu tranh vì những giá trị tốt đẹp
của nhân loại; ở tính chính nghĩa và truyền thống ngoại giao hòa hiếu, nhân
đạo, tôn trọng hòa bình; ở sự tiếp thu và tôn trọng sự khác biệt giữa các nền
văn hóa; và ở phong cách ứng xử ngoại giao dung dị và nhân ái, uyên bác và
tinh tế đi vào lòng ngƣời" [94]. Đây là sự trân trọng, ghi nhận những giá trị
văn hóa từ chính những hoạt động ngoại giao của Hồ Chí Minh.
Là ngƣời có nhiều công trình, bài viết nghiên cứu về văn hóa Hồ Chí
Minh, tác giả Bùi Đình Phong trong cuốn sách: “Hồ Chí Minh - sáng tạo và
đổi mới” [110] đã đi sâu vào nghiên cứu những tƣ tƣởng sáng tạo và đổi mới
của Hồ Chí Minh, đặc biệt trong lĩnh vực văn hóa. Với cách tiếp cận nhẹ
nhàng và sâu sắc, tác giả đã không chỉ đánh giá, làm rõ những sáng tạo và đổi
mới của Hồ Chí Minh trong các lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực văn hóa, mà
còn gắn những sáng tạo và đổi mới đó trong sự phát triển của đất nƣớc. Cuốn
sách đã dành hẳn chƣơng 4 để làm rõ những sáng tạo của Hồ Chí Minh về văn
hóa, bao gồm: Hồ Chí Minh - nhà văn hóa kiệt xuất Việt Nam; nhân dân - một
phạm trù văn hóa chính trị Hồ Chí Minh; tầm nhìn và bản lĩnh văn hóa Hồ
Chí Minh; mối quan hệ giữa văn hóa với kinh tế và chính trị; văn hóa và phát


15

triển; con ngƣời và văn hóa trong Hồ Chí Minh; tầm nhìn về chính sách xã

hội. Với cách tiếp cận này, những đóng góp của Hồ Chí Minh về văn hóa
đƣợc thể hiện trên nhiều phƣơng diện, với những nét rất riêng, rất đặc trƣng,
xứng tầm của một nhà văn hóa lớn. Mặc dù chƣa đề cập đến việc gắn kết văn
hóa Hồ Chí Minh với chiến lƣợc ngoại giao văn hóa Việt Nam, nhƣng tác giả
đã đặt ra vấn đề: chấn hƣng đất nƣớc bằng hội nhập và hợp tác quốc tế dƣới
ánh sáng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh.
“Văn hóa chính trị Hồ Chí Minh - giá trị lí luận và thực tiễn” của
Nguyễn Hữu Lập [73] là luận án nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa chính trị
Hồ Chí Minh - một khía cạnh rất đặc trƣng của văn hóa Hồ Chí Minh. Thông
qua những giá trị lí luận và thực tiễn của văn hóa chính trị, có thể thấy đƣợc
giá trị, tầm ảnh hƣởng của văn hóa Hồ Chí Minh đối với dân tộc và nhân loại.
Có thể thấy, phần lớn những tài liệu, công trình nghiên cứu về văn hóa
Hồ Chí Minh đều thể hiện sự thừa nhận, ngƣỡng mộ với những cống hiến của
Hồ Chí Minh trong lĩnh vực văn hóa. Các tác giả đã tiếp cận, nghiên cứu Hồ
Chí Minh trên những góc độ, khía cạnh khác nhau để khai thác, làm rõ về vị
thế, cống hiến, tầm vóc của nhà văn hóa lớn Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, các
công trình, tài liệu chƣa quan tâm nhiều đến việc nghiên cứu làm rõ khái
niệm, cấu trúc, nội dung của văn hóa Hồ Chí Minh, do đó nội hàm “văn hóa
Hồ Chí Minh” vẫn chƣa đƣợc thống nhất.
Là một trong những công trình nghiên cứu ở nƣớc ngoài đầu tiên về Hồ
Chí Minh, “Ho Chi Minh” của J. Lacouture [156] đã làm rõ chân dung nhà
lãnh đạo, nhà ngoại giao, nhà văn hóa kiệt xuất Hồ Chí Minh với những dấu
ấn rất riêng. Dƣới góc độ tiểu sử, cuốn sách gồm 270 trang sách đƣợc kết cấu
thành 15 chƣơng đã đem đến cho ngƣời đọc những hiểu biết khá thú vị về Hồ
Chí Minh, ngƣời mà theo nhận xét của tác giả là ngƣời Quốc tế cộng sản lỗi
lạc nhất và tạo ấn tƣợng cho ngƣời đối diện ngay từ cái nhìn thứ hai.


16

Trong toàn văn “Nghị quyết của tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa
Liên hợp quốc (UNESCO) về kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ
Chí Minh” đã

ghi nhận: Hồ Chí Minh “Vietnamese hero of national

liberation and great man of culture” [175]. Đây là sự ghi nhận chính thức của
thế giới về nhà văn hóa kiệt xuất Hồ Chí Minh với những sự lí giải có tính
thuyết phục. Nghị quyết của UNESCO mở ra một xu hƣớng nghiên cứu về
văn hóa Hồ Chí Minh một cách rõ ràng và rộng rãi hơn với nhiều nội dung
phong phú và hấp dẫn.
“Ho Chi Minh: A life” của W. J. Duiker [151] - một ngƣời Mỹ đã từng bị
hấp dẫn bởi phong cách của Hồ Chí Minh ngay từ năm 1960 khi còn là một
nhân viên đối ngoại trẻ tuổi làm ở tòa đại sứ Mỹ lại đƣợc trình bày dƣới dạng
tiểu sử. Sau hơn hai thập kỉ trăn trở, W. J. Duiker đã bắt tay viết tiểu sử Hồ
Chí Minh. Mặc dù tác giả cuốn sách vẫn thể hiện một cái nhìn định kiến với
chủ nghĩa cộng sản, nhƣng xuyên suốt nội dung là những trình bày khá khách
quan về những đóng góp của Hồ Chí Minh từ hành trình đi tìm đƣờng cứu
nƣớc. Thông qua những hoạt động của Hồ Chí Minh, từ phong cách, từ cuộc
đời Hồ Chí Minh, tác giả đã làm rõ chân dung không chỉ là của một nhà yêu
nƣớc, một ngƣời cộng sản, mà còn là một nhà văn hóa lớn với những đánh
giá: “Trên bình diện thế giới, hình ảnh Hồ Chí Minh nhƣ một nhân vật tinh
túy của thế kỉ XX”, “Hồ Chí Minh tƣợng trƣng cho tiếng nói của tƣơng lai”
[151; tr.167]. Ông cho rằng Hồ Chí Minh đã xây dựng tƣ tƣởng của mình dựa
trên nhiều nền văn hóa và cách Ngƣời nhìn nhận thế giới mang tính toàn cầu.
Quan điểm này khá thống nhất với các nhà nghiên cứu khác khi đánh giá về
Hồ Chí Minh.
Đƣợc trình bày dƣới hình thức một luận án, “Tìm hiểu nền tảng văn hóa
dân tộc trong tƣ tƣởng cách mạng Hồ Chí Minh” của John Lê Văn Hóa [49]
đã luận giải truyền thống văn hóa, bản sắc dân tộc, đặc trƣng cách mạng và

nền tảng lịch sử Việt Nam thông qua tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. Theo tác giả, Hồ


17

Chí Minh chính là hình ảnh tiêu biểu cho sự kết tinh những giá trị văn hóa dân
tộc, bên cạnh việc tiếp nhận những giá trị văn hóa nhân loại.
Với độ dài 265 trang, “Hồ Chí Minh: A Biography” của Pierre Brocheux
[149] đã khắc họa hình ảnh Hồ Chí Minh vừa chân thực, sinh động, vừa có
sức thuyết phục; vừa rất đời thƣờng, vừa mang màu sắc huyền thoại. Với cách
nhìn của một giáo sƣ lịch sử, ông đánh giá, làm rõ tiểu sử Hồ Chí Minh từ
những sự kiện lịch sử, những đóng góp của Hồ Chí Minh ở góc độ lịch sử.
Tuy nhiên, trong cuốn sách, ngƣời đọc vẫn nhận thấy, hình ảnh con ngƣời lịch
sử đó không hoàn toàn tách bạch với con ngƣời văn hóa Hồ Chí Minh, đặc
biệt là phong cách và cách ứng xử văn hóa.
Dƣới góc độ nghiên cứu lịch sử, A. L. A. Patti trong cuốn sách: “Why
Vietnam” [06] đã thể hiện một cách nhìn khách quan về Hồ Chí Minh. Nội
dung của toàn bộ cuốn sách dày gần 1000 trang của một sĩ quan tình báo Mỹ,
ngƣời đã có mặt, can dự vào những biến động của lịch sử Việt Nam ở vào
thời điểm bƣớc ngoặt của cách mạng giải phóng dân tộc Việt Nam đã không
khai thác và giải đáp câu hỏi đang là chủ đề nóng của thập kỷ 70: Tại sao Mỹ
thất bại ở Việt Nam, mà đi ngƣợc thời gian lại thập kỷ 40 để giải đáp câu hỏi:
Tại sao nƣớc Mỹ đã từng sát cánh với những ngƣời cách mạng, những ngƣời
cộng sản Việt Nam trên một trận tuyến chung chống chủ nghĩa phát xít?
Với vai trò là một nhân chứng lịch sử, tác giả gợi lại kí ức của một thời
mà những ngƣời cách mạng Việt Nam, tiêu biểu là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
luôn mong muốn cùng với những ngƣời Mỹ đấu tranh cho một nền hòa bình
của thế giới. Trong cuốn sách, tác giả đã làm rõ cách ứng xử rất văn hóa của
Hồ Chí Minh khi đã trân trọng đƣa những tƣ tƣởng của bản “Tuyên ngôn độc
lập” của Mĩ lên trang mở đầu của bản “Tuyên ngôn độc lập” của dân tộc Việt

Nam. Đây là một sự ghi nhận tầm văn hóa của Hồ Chí Minh trong ứng xử với
các giá trị tinh hoa văn hóa- tƣ tƣởng nhân loại một cách rất văn hóa.


18

Cuốn sách không phải là lời bào chữa hay một bản kết tội ai mà chỉ là sự
trình bày thẳng thắn các sự kiện đúng nhƣ chúng đã diễn ra và đã đƣợc tác giả
ghi lại theo dòng thời gian. Mặc dù, cuốn sách nghiên cứu ở góc độ lịch sử,
không đi sâu vào nghiên cứu Hồ Chí Minh, nhƣng qua những sự trình bày
một cách khách quan của tác giả, ngƣời đọc có thể nhìn thấy đƣợc chân dung
nhà văn hóa lớn Hồ Chí Minh trong cuộc đấu tranh vì hòa bình với cách ứng
xử tinh tế và khôn khéo với nƣớc lớn.
Nhà nghiên cứu ngƣời Đức Hellmut Kaplenberger trong cuốn sách:
“Hồ Chí Minh - Một biên niên tiểu sử” [56] với mong muốn làm rõ câu hỏi:
Hồ Chí Minh là ai?, tác giả đã dẫn dắt ngƣời đọc trên những chặng đƣờng đời
của Hồ Chí Minh từ khi là cậu bé Nguyễn Sinh Cung đến lúc là Chủ tịch Hồ
Chí Minh với nguồn tƣ liệu phong phú, trích dẫn cụ thể và lối viết sinh động.
Cuốn sách đã kết hợp đan xen giữa lối viết nghiên cứu và kể chuyện lịch sử,
vì vậy, thông qua đó, ngƣời đọc không chỉ thấy đƣợc những sự kiện liên quan
đến cuộc đời Hồ Chí Minh, mà còn thấy đƣợc những đóng góp của Hồ Chí
Minh trên các lĩnh vực, trong đó có cả những đóng góp về văn hóa. Tác giả
cũng làm rõ, chính sự kết hợp giữa “nếp nhà của cha mẹ và quê hƣơng” cùng
với hành trình trau dồi về kiến thức và kinh nghiệm, đạo đức và nhân cách đã
hình thành nên hình tƣợng Hồ Chí Minh- một biểu tƣợng của phong trào giải
phóng dân tộc, biểu tƣợng của văn hóa hòa bình, tiến bộ của thế giới và thời
đại, nhƣng vẫn mang đậm màu sắc dân tộc.
Qua cuộc đời và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, cuốn sách: “Hồ Chí Minh- Tâm
và Tài của một nhà yêu nƣớc” của Nguyễn Đài Trang [135] đã đánh giá cao
tƣ tƣởng và con ngƣời Hồ Chí Minh ở góc độ nhân văn, văn hóa. Cuốn sách

đƣợc xuất bản ở Canada vào dịp sinh nhật Hồ Chí Minh ngày 19 tháng 5 năm
2010 bằng cả tiếng Anh và tiếng Việt với rất nhiều hình ảnh và những tƣ liệu
quý cùng với những hiểu biết sâu sắc về Hồ Chí Minh. Thông qua nội dung
cuốn sách, tác giả nêu bật sự cần thiết đối thoại giữa các nền văn hóa giống


19

nhƣ một thành tố quan trọng để giải quyết xung đột trong quan hệ quốc tế:
“Di sản Hồ Chí Minh rất phong phú, sâu sắc và thuộc nhiều lĩnh vực, nhƣng
vẫn cần đƣợc nghiên cứu sâu rộng hơn, hệ thống hơn - về chiều sâu tƣ tƣởng,
tầm nhìn rộng và quan điểm chính trị chiến lƣợc, và nhất là về những cống
hiến của Ngƣời cho sự tốt đẹp của nhân loại. Tôi tin rằng việc tìm hiểu kĩ
lƣỡng hơn, sâu rộng hơn về Hồ Chí Minh sẽ góp phần cải thiện trong vấn đề
đối thoại giữa các nền văn hóa, sẽ dẫn đến một con đƣờng tốt đẹp hƣớng tới
chữ tâm trong lòng mỗi chúng ta” [135; tr.194].
Với những quan điểm giai cấp, nền tảng văn hóa, vị thế và lập trƣờng
khác nhau, các tài liệu nghiên cứu ở nƣớc ngoài của các tác giả trên đây đã
đem đến cái nhìn đa diện về Hồ Chí Minh, nhƣng lại thống nhất chung ở một
điểm: đó là sự trân trọng về tài năng, nhân cách và những đóng góp của Hồ
Chí Minh, trong đó có những đóng góp trong lĩnh vực văn hóa. Thông qua
những tài liệu nghiên cứu về Hồ Chí Minh, ngƣời ta cũng có thể nhìn thấy
một biểu tƣợng của văn hóa dân tộc, văn hóa hòa bình, văn hóa nhân văn
vv… từ chính phong cách, con ngƣời Hồ Chí Minh.
Tuy nhiên, những tài liệu nghiên cứu ở nƣớc ngoài nêu trên vẫn chƣa có
một tài liệu nào đi sâu vào nghiên cứu về Hồ Chí Minh với tƣ cách là một nhà
văn hóa lớn, mà chủ yếu vẫn tiếp cận về Hồ Chí Minh dƣới góc độ lịch sử,
tiểu sử, ghi chép cảm tƣởng về Hồ Chí Minh. Vì vậy, những khái niệm về văn
hóa Hồ Chí Minh, nội dung, biểu hiện và giá trị của văn hóa Hồ Chí Minh vẫn
chƣa đƣợc làm rõ.

1.1.2. Các nghiên cứu về văn hóa Hồ Chí Minh trong chiến lƣợc ngoại
giao văn hóa Việt Nam
Năm 2008 nhằm chuẩn bị những cơ sở lí luận và thực tiễn cho chiến
lƣợc ngoại giao văn hóa của Việt Nam, Bộ Ngoại giao đã tổ chức hội thảo:
“Ngoại giao văn hóa vì một bản sắc Việt Nam trên trƣờng quốc tế, phục vụ
hòa bình, hội nhập và phát triển bền vững” [16]. Các tham luận của Hội thảo