Thuyết Minh di tích Mỹ Sơn

HUYỀN BÍ MỸ SƠN
Mỹ Sơn xin kính chào quý khách!
- Lời đầu tiên cho phép tôi được giới thiệu: Tên tôi là Nguyễn Văn A - Tôi là hướng dẫn viên
chính của Công ty du lịch “Sài Gòn tourist” Cùng phối hợp với tôi còn có 6 cộng tác viên khác là anh:
Văn Hạnh, Thế Huy, Hoàng Nam, Thanh Long, anh Tấn Linh và cô Thái Thuỷ. Chúng tôi rất vui và
hân hạnh được đồng hành cùng quý khách trong chuyến tham quan này. Hy vọng quý khách sẽ có một
chuyến tham quan thật thú vị!.
- Chắc hẳn trước khi đặt chân đến mảnh đất này, quý khách cũng đã đựơc nghe nhiều về thánh
địa Mỹ Sơn rồi đúng không ạ! Và hôm nay, quý khách sẽ được cùng với chúng tôi đồng hành trở về
miền đất thánh, nơi ẩn dấu một thời huy hoàng của một cộng đồng dân tộc giàu truyền thống văn hoá,
cùng khám phá những điều bí ẩn trong lòng di sản nổi tiếng của một thời vàng son này.
- Kính thưa quá khách! Vị trí mà chúng ta đang đứng là khu vực Thánh địa Mỹ Sơn, thuộc xã
Duy Phú, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Cách thành phố Đà Nẵng 70 km về hướng Tây Nam và
cách Trà Kiệu – kinh đô đầu tiên của nhà nước Chămpa khoảng 20km về hướng Tây. Thời tiết hàng
năm ở đây có nhiều ngày mưa hoặc trời âm u. Trung bình năm lượng mưa đo được khoảng 4.300mm
nước. Thời gian du khách thuận tiện đến đây là từ tháng 12 đến tháng 6 năm sau.
- Vâng, thưa quý khách! Dân tộc Chăm là một dân tộc sinh sống lâu đời trên dải đất miền Trung
Việt Nam. Trong lịch sử phát triển, họ đã có mối giao lưu rộng rãi đa chiều với nhiều thành phần cư
dân lục địa và hải đảo Châu Á. Từ nguồn gốc bản địa, cải biến những yếu tố bên ngoài, người Chăm đã
sáng tạo nên một nền văn hoá đa dạng và độc đáo. Họ đã để lại cho chúng ta một quần thể kiến trúc
đền tháp đồ sộ và những tác phẩm điêu khắc có giá trị nghệ thuật cao. Trong số đó, thánh địa Mỹ Sơn
là một minh chứng điển hình.
- Vâng! Và bây giờ xin mời quý khách chúng ta vào thăm phòng trưng bày. Trước mắt quý
khách là sơ đồ chi tiết về thánh địa Mỹ Sơn, nó bao gồm các khu tháp A, A ’, B, C, D, F, G, H, K, E .

Sơ đồ thánh địa Mỹ Sơn
- Chúng ta đang đứng ở vị trí này trên bản đồ. Theo lộ trình, khu tháp đầu tiên đoàn chúng ta sẽ
tham quan đó là khu C-B-D, sau đó quý khách có 15 phút để tham quan tự do và cụp hình tại khu vực
này. Tiếp theo, chúng ta sẽ băng qua cây cầu nhỏ ở đây và rẽ phải để đến với khu A, tại đây quý khách
sẽ có thêm 10 phút để tham quan và chụp hình. Sau đó, chúng ta sẽ tham quan các khu tháp G, E và F.

Các khu tháp khác như H, K, L, M, N là những công trình đã bị hỏng hoàn toàn nên chúng ta không thể
tham quan được. Sau khi tham quan xong, đoàn chúng ta sẽ quay ra thưởng thức chương trình nghệ
thuật do các nghệ nhân biểu diễn.
- Tiền thân của quần thể kiến trúc Mỹ Sơn cổ kính này, theo văn bia để lại là một đền bằng gỗ để
thờ thần Siva Bhađravarman được xây dựng vào thế kỉ thứ IV. Nhưng đến khoảng cuối thế kỉ VI, một
cơn hoả hoạn đã thiêu cháy ngôi đền gỗ, vào thế kỉ VII, vua Sambhuvarman đã xây dựng lại ngôi đền
bằng những vật liệu bền vững hơn còn tồn tại đến ngày nay. Các triều vua sau đó đều tu sửa đền tháp
cũ và xây dựng các đền tháp mới để dâng lễ vật lên các vị thần của họ.
- Mục đích xây dựng tháp liên quan chặt chẽ đến tôn giáo của người Chăm. Đây là nơi diễn ra
các nghi thức, lễ cúng, nơi thờ các anh hùng dân tộc, thờ các vị thần của tôn giáo, các vị anh hùng đã
được thần hoá, thờ vua chúa tổ tiên, thờ lăng mộ của các vị vua.
- Mỹ Sơn với hơn 70 công trình kiến trúc đền tháp và một số lớn bia kí có niên đại liên tục trong
nhiều thế kỉ, được phát hiện một cách tình cờ của người Pháp vào cuối thế kỉ XIX khi họ kéo dây điện
báo đi qua vùng này. Người phát hiện ra Mĩ Sơn đầu tiên là học giả người Pháp – C. Paris (vào năm
1898). Và đến năm 1902, Pacmentier đã hoàn thành việc kiểm kê các đền tháp ở Mỹ Sơn. Nhưng rất
tiếc, do thời gian và chiến tranh, ngày nay Mỹ Sơn chỉ còn lại 32 công trình, trong đó có khoảng 20
công trình giữ được dáng vẻ ban đầu.
- Mỹ Sơn đã được trùng tu bởi tổ chức E.F.E.O (Viện nghiên cứu Viễn Đông Pháp) trong thời
gian từ 1937 đến 1944, nhưng khu vực này đã bị tàn phá nặng nề trong chiến tranh. Từ 1944 trở đi,
Thánh địa Mỹ Sơn hầu như bị lãng quên không còn được các nhà khoa học nghiên cứu nhiều. Trong
thời kỳ chiến tranh 1965- 1972, khu Thánh Địa đã bị bom Mỹ phá huỷ. Đến năm 1975, Thánh Địa chỉ
còn khoảng 32 tháp nhưng phần lớn đã xuống cấp và trong tình trạng đổ nát. Từ năm 1981 đến 1991
Mỹ Sơn được bảo quản và trùng tu từng phần với sự giúp đỡ về chuyên môn của công ty Z35 (Ba Lan),
phần lớn các tác phẩm điêu khắc ở Mỹ Sơn đã được Pháp đem về Đà Nẵng và được trưng bày tại bảo
tàng điêu khắc Chămpa vào những năm đầu thế kỷ XX.
- Thánh địa Mỹ Sơn được coi là một trong những trung tâm đền đài chính của Ấn Độ giáo ở khu
vực Đông Nam Á và là di sản duy nhất của thể loại này. Mỹ Sơn tuy không đồ sộ, kỳ vĩ như di tích đền
Ăngko (ở Cămpuchia), không phong phú đa dạng như di tích Pagan của Myanmar,… nhưng đền tháp
Mỹ Sơn được hình thành và phát triển từ rất sớm, liên tục suốt trong 7 thế kỷ từ thế kỷ VII đến thế kỷ

XIII qua các phong cách Mỹ Sơn E1, Hoà Lai, Đồng Dương, Mỹ Sơn A1 và Bình Định. Trong khi đó,
các công trình nói trên được xây dựng sau Mỹ Sơn nhiều thế kỷ: Ăngko (từ thế kỷ IX đến thế kỷ XV),
Pagan (từ thế kỷ XI đến XIII).
- Các nhà khảo cổ học Pháp chia các công trình kiến trúc Mỹ Sơn ra làm 10 nhóm chính: A, A ’,
B, C, D, F, G, H, K, E để đặt tên cho mỗi lăng mộ theo kiểu các chữ cái và số. Việc đặt tên này là hoàn
toàn không tuân theo một quy luật nào mà nó chỉ là để tiện trong việc nghiên cứu mà thôi. Các ngôi
tháp được thể hiện bởi các phong cách khác nhau, bao gồm:
+ Phong cách Mỹ Sơn E1(Thế kỉ 7 - 8): Gồm các tháp E1, F1. Đây là phong cách đầu tiên mang
đậm yếu tố bản địa, mặc dầu vẫn có sự tiếp nhận những ảnh hưởng của nghệ thuật Ấn Độ, Cămpuchia.


Phong cách Mỹ Sơn E1 là sự kết hợp nhuần nhuyễn những yếu tố của nghệ thuật bên ngoài với những
yếu tố bản địa.
+ Phong cách Hoà Lai (thế kỉ 8 – nữa đầu thế kỷ 9): Gồm các tháp A2, C7 và F3. Mở đầu thời
kỳ phong cách mới của người Chăm, yếu tố bản địa được chú trọng, ảnh hưởng của các yếu tố nghệ
thuật bên ngoài bị đẩy lùi. Những đặc điểm về nhân chủng Chăm lấy từ những hình mẫu bản địa được
sử dụng rộng rãi, bộc lộ vẽ đẹp mạnh mẽ, chân chất, cân đối, uy nghi, mô típ đa dạng.
+ Phong cách Đồng Dương (giữa thế kỉ 9 – đầu thế kỷ X): Gồm các tháp A10 – A14, B4. Đây là
thời kỳ Phật giáo du nhập vào văn hoá Chămpa, kiến trúc mang vẻ mạnh mẽ, táo bạo, mô típ nặng nề,
sức sống sôi nổi, cực đoan.
+ Phong cách Mỹ Sơn A1 (thế kỉ 10): Gồm các tháp A1, B2, B5, B6, B8, C1- C6, D1, D2, D4.
Thể hiện một vẻ đẹp dịu dàng, duyên dáng.
+ Phong cách Bình Định (thế kỉ 12, 13): Có tháp B1 và các nhóm tháp: G, H, K. Thời kỳ này
diễn ra những cuộc chiến tranh ác liệt liên tục, đã kìm hảm những bước tiến của nghệ thuật Chămpa.
Những đền tháp mang vẻ trang nghiêm, khô lạnh, lẻ loi trên ngọn đồi.
- Hiện nay, có một số khu tham quan tương đối còn nguyên vẹn như khu B, khu C. Thật đáng
tiếc, công trình lớn nhất là A1 cao 24m, có 6 tháp phụ xung quanh được đánh giá là một kiệt tác của
kiến trúc chăm đã bị bom Mỹ đánh sập cuối năm 1969.
- Kính thưa quý khách! Khu di tích Mỹ Sơn nằm sâu trong một thung lũng, được bao bọc xung
quanh bởi núi, có một dòng suối chặn ngang ở lối vào. Sở dĩ nó được chọn làm nơi xây dựng Thánh

Địa vì theo quan niệm của người Chăm thì thế giới của thần linh phải tách biệt với thế giới trần tục của
con người. Và cũng xin lưu ý với quý khách là chúng ta có thể cất điện thoại của mình đi vì sẽ không
có sóng đâu ạ!

Đường vào khu thánh địa
- Kính thưa quý khách! Đứng ở vị trí này chúng ta sẽ quan sát được toàn cảnh khu thánh địa Mỹ
Sơn.


- Thưa quý khách! Năm 1937, nhà thơ Chế Lan Viên khi đến đây đã không thể kìm nén được
dòng cảm xúc của mình. Ông đã viết nên những câu thơ đầy sống động miêu tả về cảnh đền tháp huy
hoàng, tráng lệ nơi đây:
“Đây điện các huy hoàng trong ánh nắng
Những đền đài tuyệt mỹ dưới trời xanh
Đây những chiến thuyền mơ màng bên sóng lặng
Bầy voi thiêng trầm mặc dạo quanh thành”.
- Như quý khách thấy, trước mắt chúng ta đây là khu di tích Mỹ Sơn còn sót lại sau bao thăng
trầm của lịch sử, những biến động của thời gian. Mặc dù không được nguyên vẹn như vẻ tráng lệ mà nó
đã từng có, song vẻ đẹp của Mỹ Sơn vẫn được giữ vững, những ngọn tháp vẫn đứng uy nghi như thách
thức cùng với thời gian, màu của những viên gạch vẫn còn ánh lên sắc đỏ. Vẻ đẹp của Mỹ Sơn được
sánh với các di tích độc đáo ở Đông Nam Á như Ăngco của Campuchia, Bôrôbudue của Inđônêxia…
Những gì còn lại ở Mỹ Sơn hôm nay về tổng thể nó mang những đặc trưng nhất về kiến trúc, văn hóa,
nghệ thuật của một trong những quốc gia Ấn Độ hoá của khu vực Đông Nam Á. Với những công trình
độc đáo này mà vào tháng 11 năm 1999 UNESCO đã công nhận Mỹ Sơn là di sản văn hoá thế giới với
giá trị nổi bật toàn cầu là sự phát triển liên tục trong 7 thế kỷ (Năm 1999, Mỹ Sơn đã được UNESCO
công nhân là di sản văn hoá thế giới với hai tiêu chí là tiêu chí II – Là một ví dụ điển hình về trao
đổi văn hoá và tiêu chí III – Là một bằng chứng duy nhất của một nền văn minh Châu Á đã biến
mất). Thế nhưng, giá trị đó của Mỹ Sơn không dừng lại ở đấy mà nó ẩn chứa đằng sau những công
trình kiến trúc, điêu khắc những bức tranh sống động, xác thực… về lịch sử, văn hóa, tôn giáo của
vương quốc Chăm Pa cổ đại.

- Nhìn chung, các công trình kiến trúc nơi đây đều được xây dựng bằng gạch nung với kích
thước phổ biến là 30×20×10, có những nơi gạch nhỏ hơn, to hơn hoặc gạch vỡ vụn, cùng với đó là đá
sa thạch. Những viên gạch được chồng khít lên nhau mà không thấy một lớp vôi vữa nào. Hiện có rất
nhiều giả thuyết về kỹ thuật xây dựng tháp Chăm.
+ Đầu thế kỷ XX, người Pháp đã đưa ra giả thuyết cho rằng người Chăm xây dựng bằng gạch
chưa nung. Những năm 70, 80 của thế kỷ XX, lại đưa ra giả thuyết cho rằng người Chăm đã sử dụng
loại nhựa thực vật để kết dính các viên gạch với nhau (nhựa cây dầu rái – một loại thực vật rất phổ biến
ở Quảng Nam trước đây) bằng cách: Khi làm gạch thì khai thác đất và xây dựng lò gạch ở ngay gần với
nơi xây dựng tháp, khi nung gạch gần nóng, có một đôi chuyên quẹt dầu rái lên gạch để xây dựng
+ Vào những năm 80 – 90 người ta lại đưa ra giả thuyết cho rằng người Chăm đã dùng vữa bằng
bột đất sét nơi gạch được xây dựng để xây tháp. Người ta cho rằng người Chăm đã xây tháp bằng
phương pháp mài, mài hai mặt gạch với nhau đến lúc tạo ra lớp bột thì tưới nước lên khi khô nó sẽ kết
dính với nhau. Gỉa thuyết này được các nhà khoa học Nhật và Ý tin. Các nhà kho học Ý đã đưa ra nhận
xét: “Gạch Chăm là loại làm bằng đất xét - loại kết tạp chất. Như vậy loại đất sét đó rất là sạch”.
+ Theo viện nghiên cứu Politecnice Milaro ở Milan, đã đưa ra kết quả: Gạch của người Chăm
dùng xây tháp được nung ở nhiệt độ thấp là 8500C, có sự đồng chất rất cao (không có tạp chất), có độ
chịu lực tốt. Một viên gạch nung ở nhiệt độ không cao nên có thể trực tiếp điêu khắc lên đó mà không


bể, chất kết dính là bột của gạch đó cộng với dầu rái tạo ra vữa để xây dựng nên không cần lớp vữa dày
mà chỉ cần một lớp mỏng như là không có.
+ Theo giả thuyết của ông Ngô Văn Doanh thì có dùng vữa, vữa này do bột gạch mà ra. Sau khi
xây xong người Chăm lại xây tháp một lần nữa. Vữa mặt ngoài không có nhưng ở phía trong thì nhiều
vữa và phía trong tháp rất đen do việc nung kỹ (Đây là vấn đề còn bỏ ngõ đang tiếp tục nghiên cứu).
+ Theo quan niệm Ấn Độ giáo, Shikara là những ngôi đền giành riêng cho các vị thần nên kiến
trúc của tôn giáo này khác kiến trúc của tôn giáo khác: Tháp xây dựng để dâng cúng thần linh nên chỉ
có đẳng cấp Bàlamôn được vào hành lễ, do đó vào trong tháp rất chật. Vì thờ Shiva nên bên trong tháp
bệ thờ là Linga và Yoni. Kiến trúc tháp của người Chăm bên trong xây dựng theo kiểu vòm uốn, được
xây dựng theo kiểu dật cấp.
- Tuy nhiên, cho đến ngày nay thì kỹ thuật xây dựng tháp vẫn là một điều bí ẩn đối với chúng ta.

- Với lịch sử xây dựng và phát triển liên tục suốt 7 thế kỷ, các đền tháp nơi đây có nhiều kiến
trúc phong phú, có tư thế vút lên cao biểu tượng cho sự vĩ đại và thanh khiết. Các mô típ trang trí hoa
văn trên các trụ đá cùng với những tượng tròn và phù điêu sa thạch được chạm khắc dựa theo các
truyện thần thoại Ấn Độ giáo cùng với sự kết hợp hài hoà những mô típ chạm trổ tinh xảo trên các
mảng tường gạch ngoài tháp đã tạo nên cho quần thể đền tháp Mỹ Sơn vẻ đẹp sinh động, mang những
nét đặc trưng nhất của phong cách nghệ thuật Chămpa.
- Kiến trúc Chăm chủ yếu là kiến trúc Ấn Độ, các công trình đó được gọi là Sikhara, được xây
dựng theo dáng núi Mêru, nơi ngự trị của các vị thần, đỉnh cao nhất của thần Indva (thần Sấm Sét).

- Các đền tháp người Chăm có bình đồ, hình vuông, đó là sự chuẩn mực của kích thước giữa vũ
trụ và con người. Ngọn núi Mêru trong quan niệm Ấn Độ giáo được tạo ra từ các bình đồ này tạo nên
varna (tập cấp). Mỗi tập cấp thuộc các góc cạnh của ngọn núi, mỗi tập cấp có quy định nơi cư trú theo
quan niệm Ấn Độ giáo.
- Đền tháp Chămpa được xây dựng theo một phức hệ:
+ Kalăn: Đền tháp thờ các vị thần – tháp trung tâm
+ Tháp cổng (gopura): Đối diện với Kalăn
+ Nhà dài (Mandapa): Trước tháp cổng, lợp ngói, nhiều cửa sổ, hai cửa chính mở về hướng
Đông và Tây. Nhà dài là nơi để các tăng lữ và vua Chăm tĩnh tâm cầu nguyện trước khi hành lễ ở Kalăn


+ Phía phải Kalăn còn có một kho lễ vật, có mái cong hình thuyền, cửa chính mở về hướng Bắc.
Có hai cửa sổ mỗi cửa sổ có chấn song hình cung, đây là nơi nấu nướng thức ăn để cúng thần nên gọi là
tháp lửa.
+ Bao quanh phức hệ là một tường gạch thấp, xây dựng theo một mô hình đất nước Ấn Độ giáo,
tường gạch vuông vức nối liền nhau, khép lại ở tháp cổng tượng trưng cho các dãy núi bao quanh đại
dương mà đỉnh cao nhất là núi Mêru. Bên ngoài tường rào có một tháp người ta đặt bia ký.
+ Ở bất cứ một đền tháp nào cũng có một tháp chính và các tháp xung quanh. Trước đền thờ
chính là một tháp cổng với 2 cửa thông nhau, một cửa về hướng đông, một cửa hướng vào đền chính.
Độ cao tháp vừa phải. Tiếp giáp với tháp cổng là một căn nhà dài. Nhà dài là một kiểu kiến trúc đặc
biệt trong phong cách Mỹ Sơn A1.

+ Nhà dài được lợp bằng ngói. Nó nằm phía trước ngôi tháp thờ và có chức năng là nơi đón
khách hành hương hoặc chuẩn bị lễ vật trước khi lên đền thờ chính. Ở Mỹ Sơn, cho đến nay chỉ còn lại
hai ngôi nhà dài D1 (của khu B), và D2 (của khu C).

Nhà dài
- Về cấu trúc, mỗi tháp có 3 tầng và một đỉnh tháp hình trụ nhọn bằng Sa thạch. Đền tháp có 3
phần theo quy tắc rất nghiêm ngặt:
+ Đế tháp: Tượng trưng cho thiên giới, được chạm trổ hình hoa lá, động vật.
+ Thân tháp: Tượng trưng cho thế giới tâm linh. Thân tháp trang trí bằng các hàng trụ áp tường,
không có giá trị chịu lực, thường có 5 trụ giữa được che khuất bởi cửa giả lớn của tháp, được trang trí
công phu bằng vòm uốn. Trong cửa giả có hình ảnh của một vị chư thiên đứng chắp tay cầm một đóa
hoa sen mặt thành kính. Nhìn vào hoa văn trang trí tường và vòm uốn biết được kiến trúc đó thuộc
phong cách nào.
+ Mái tháp: Là nơi trú ngu của thần linh – chủ thần. Mái tháp có một tháp chóp và một đỉnh
tháp, mỗi lần như vậy là sự thu nhỏ của phần thân tháp, tầng 3 có hình đỉnh tháp, đó là khối đá có 4
cạnh, ngày xưa nó được bọc bằng vàng hoặc bạc để làm nỗi bật phần uy nghiêm của nó.
- Và bây giờ mời đoàn chúng ta di chuyển theo tôi để đến với khu tháp còn tương đối nguyên
vẹn, đó chính là khu tháp thuộc các nhóm: C, B, D.


Sơ đồ nhóm C, B, D
- Đây là những nhóm tháp còn nguyên vẹn nhất, còn lại nhiều di tích nhất và ở bên cạnh nhau
trong một khu đất riêng, được xác định là thuộc phong cách Mỹ Sơn A1.
- Nếu là đại diện cho thánh địa Mỹ Sơn thì có thể nói khu C là tiêu biểu nhất, không những về
mặt cảnh quan mà còn về mặt số lượng chất lượng của các đền tháp, bia kí. Các tác phẩm điêu khắc ở
đây vô cùng phong phú đa dạng. Diện tích của khu này cũng lớn nhất so với tất cả các khu khác.

Phía Đông nhóm C
- Trong nhóm đền tháp C, còn lại hai toà nhà nhỏ là C6 và C7, tháp cổng C2, toà nhà phụ C3,
ngôi điện nhỏ C5, và tiêu biểu là tháp C1. Đây là ngôi điện thờ chính của nhóm C, kiến trúc C1 là ngôi

tháp có cửa mở về phía đông và nằm theo chiều dọc. Cấu trúc gồm 2 phần tiền sảnh và thân tháp đều
có mái cong giống nhau - mái cong hình yên ngựa.
- Tháp có ba cửa giả ở 3 hướng: Tây, Nam, Bắc và hai cửa giả ở hai bên tiền sảnh, trong mỗi cửa
giả đều có người đứng chắp tay dưới một cửa vòm cuốn đỡ bằng hai trụ tròn. Tháp C1 phản ánh tục thờ
cúng đặc biệt của thánh địa Mỹ Sơn. Đó là thờ cặp hình tượng chân dung một vị vua Chămpa được
thần linh hóa thành Siva và một bộ Linga của thần.

Tháp Tháp C1


- Hai bên các cửa giả quanh thân tháp, có 6 cặp trụ ốp ghép (mỗi bên cửa giả một cặp, vì vậy
mỗi mặt tường có hai cặp); giữa hai trụ ốp có hình người đứng chắp tay dưới vòm cuốn. Vòm cuốn tạo
bởi những đường gờ uốn cong, giữa có một đường rãnh, trên đỉnh có một hình quả trứng và không
được trang trí hoa văn. Những tượng người được thể hiện quanh tháp đều có khuôn mặt thanh tú. Trang
phục của những tượng này là những chiếc váy quấn sampot có vạt dài hình chữ nhật, đồ đội là mũ
kirita một hoặc nhiều tầng có chóp nhọn và được trang trí bằng những đoá hoa.

Cửa giả và trụ áp tường quanh thân tháp C1
- Mặc dầu, xét về mặt phong cách, tháp C1 thuộc phong cách Mỹ Sơn A1 (cuối thế kỷ X), nhưng
một số tác phẩm điêu khắc của tháp như tấm lá nhĩ trên trán cửa và tượng thần Siva được thờ trong
tháp lại là những sản phẩm của phong cách cổ Mỹ Sơn E1 (thế kỷ VIII).

Lá nhĩ trên trán cửa tháp C1
- Lá nhĩ trên trán cửa tháp C1 cũng là một nét độc đáo trong nghệ thuật điêu khắc ở Mỹ Sơn. Lá
nhĩ là một phiến đá hình vòng cung lớn thể hiện cảnh thần Siva đang múa. Ở trung tâm là hình thần
Siva đang múa điệu múa vũ trụ trên một cái ngai vuông. Cùng tham gia vào vũ điệu vũ trụ của thần
Siva có: con bó Nandin, vị thánh gầy gò, hai nhạc công (một thổi sáo và một đánh trống). Ngoài ra còn
có thần mặt trời, thần Skanda (con trai thần Siva), một nhân vật đang đứng chắp tay. Phía trên, bên
phải, có hình thần Mặt trời (Suria) đang cầm hai đoa hoa sen trong tay. Rất tiếc là toàn bộ phần trên của
thần Siva đã bị vỡ. Qua cách thể hiện, trang phục và đồ trang sức, các nhà khoa học xếp lá nhĩ C1 vào

phong cách Mỹ Sơn E1.
- Tháp Mỹ Sơn C1 là ngôi đền thờ trung tâm duy nhất trong nghệ thuật kiến trúc ChamPa cho
đến nay được biết là có bố cục và hình dáng mái cong hình yên ngựa hay còn gọi là hình thuyền, chứ


không phải hình tháp nhiều tầng như các đền thhờ Champa truyền thống khác. Do vậy tháp Mỹ Sơn C1
có một giá trị đặc biệt trong nền nghệ thuật kiến trúc cổ champa.
- Thưa quý khách, tiếp theo mời quý khách chúng ta tham quan tháp C7 – ngôi tháp này lùn,
mang phong cách Hoà Lai vào thế kỷ VIII đến nữa đầu thế kỷ IX. Tiền sảnh của tháp bị sập mất vòm
cuốn chỉ còn lại khung của đá không có hoa văn. Tháp quay về hướng Đông, trong tháp này có một bệ
thờ Linga và Yoni nhỏ.

Tháp C7 và C1
- Tiếp theo tháp C7 là các tháp phụ C4, C5, C6 mang phong cách Mỹ Sơn A1 – nơi thờ các vị
thần phương hướng bảo hộ cho vương triều, các tháp này nhỏ và cửa ra vào cũng nhỏ nên rất khó ra
vào.
- Đứng đay, quý khách quay mặt về hướng Đông theo trục thẳng sẽ thấy tháp cổng C2 và bên
tay phải tôi là tháp C3 – dùng làm nơi cất giữ đồ cúng tế, có cửa ra vào ở hướng Bắc. Các tháp đã bị
sập trong trận đánh bom nên bây giờ chỉ còn lại phần thân. Tháp C3 cũng là tháp cuối cùng của khu C
mà chúng ta tham quan, bây giờ mời quý khách chúng ta qua khu B.
- Vừa rồi quý khách đã cùng chúng tôi khám phá nhóm tháp C và bây giờ chúng ta sẽ khám phá
một nhóm tháp khác của khu tháp tháp này cũng hết sức độc đáo, mang một vẻ đẹp đặc biệt cũng thuộc
phong cách Mỹ Sơn A1 ở quần thể khu di tích Mỹ Sơn, đó là nhóm tháp B. Ở nhóm B, có tháp B1 và
B4 là những tháp chính, toà nhà phụ B5, hai ngôi đền thờ B3 và B6, các ngôi điện nhỏ là B7, B8, B9,
B11, B12, B13 và hàng cột B14.

Nhóm B
- Thưa quý khách! Đây là tháp B1 thuộc phong cách cuối cùng – phong cách Bình Định thế kỷ
XII – XIII. Hiện tháp B1 chỉ còn lại là những trụ đá.

- Người ta cho rằng, tháp B1 đã bị sụp đổ vào thế kỷ XIII, nhưng căn cứ vào 8 trụ nằm bên cạnh
tháp này (8 trụ mà Henry đã ký hiệu là B14) và quan sát chân tháp người ta nghĩ rằng tháp B1 được
xây dựng trong thế kỷ X hoặc là sớm hơn nữa. Thoạt đầu ngôi đền được xây dựng bằng gạch, sau đó do
biến cố lịch sử nó đã bị sụp đổ. Đến thế kỷ XIII, nó được xây dựng lại bằng đá Sa Thạch, nhưng vì một
lý do nào đó mà ngôi tháp này đã không được hoàn thành. Hiện mỗi cạnh của tháp B1 hơn 10m và như
vậy, nếu xây dựng hoàn chỉnh có lẽ B1 đã trở thành ngôi tháp lớn nhất Mỹ Sơn.

Tháp B1 với các trụ đá lớn
- Còn đây là bệ thờ Linga – Yoni lớn trong Kalan B1, thờ vua thần Sivana-Bhadresvara, vị thần
bảo hộ cho Thánh địa Mỹ Sơn. Bộ linga - yoni phản ánh rõ nét tín ngưỡng của người Chăm mang đậm
yếu tố bản địa, đó là tín ngưỡng phồn thực.

Bệ thờ Linga – Yoni trong tháp B1
- Khi đạo Balamôn du nhập vào Chăm pa thì việc thờ cúng linga và yoni không chỉ còn mang ý
nghĩa của tín ngưỡng bản địa mà cao hơn hết linga chính là biểu tượng của thần Shiva, một trong tam
vị nhất thể của Ấn Độ giáo (Brahma – Visnu – Shiva). Shiva là vị thần của sự hủy diệt nhưng hủy diệt
chính là để sáng tạo ra cái mới. Theo thần thoại Ấn Độ thì thần Shiva xuất hiện lần đầu là trong cột lửa
có hình dương vật. Từ đó, người ta biểu tượng hóa linga (tức sinh thực khí nam) để thờ thần Shiva.
Theo Balamôn thì Shiva có đến 12 biểu tượng nhưng linga là biểu tượng nổi tiếng nhất. Như thế, linga
chính là Shiva. Song sự sáng tạo ra vạn vật cũng cần phải có yếu tố âm cho nên người ta đã làm thêm
một bệ thờ thể hiện yoni (sinh thực khí nữ) để tạo ra một bộ linga – yoni (tức âm – dương kết hợp).
Yoni thông thường có hình vuông hoặc hình tròn, lòng yoni trũng và có vòi dẫn nước. Trong các nghi
lễ, người Chăm còn có tục đổ nước lên đầu linga, nước chảy xuống theo linga và dẫn ra ngoài qua cái
vòi yoni. Theo họ thì đó chính là dòng nước của sự may mắn, sự sinh sôi. Linga kết hợp với Yoni tạo
nên một bệ thờ hoàn chỉnh được coi là sự hòa nhập âm dương để thực hiện việc sản sinh ra vạn vật.


Việc thờ thần Shiva cũng chính là việc thờ sự sinh sôi nảy nở. Như vậy, linga và yoni là biểu tượng cho
nguyên tắc của sự sinh sản đồng thời cũng chính là thể hiện thần Shiva.

- Hầu hết các quốc gia chịu ảnh hưởng từ Ấn Độ đều có tục thờ linga – yoni. Chămpa cũng là
một trong những nước đã tiếp thu Balamôn giáo của Ấn Độ nên đã phát triển việc thờ đực và cái (bản
địa) thành thờ linga và yoni một cách mạnh mẽ. Có thể thấy rằng, không ở đâu linga lại có nhiều và đa
dạng về hình dáng, kích thước cũng như mang nhiều ý nghĩa nội dung thể hiện như ở Chăm pa. Tục thờ
linga – yoni của người Chăm kết hợp với tín ngưỡng bản địa đã làm cho việc thờ linga mang thêm ý
nghĩa thờ cúng tổ tiên đặc biệt là việc thờ các vị vua Chăm.
- Linga có nhiều loại hình: có loại linga hình trụ tròn, có loại linga chia phần và trong linga chia
phần thì có loại chia thành 2 phần hoặc chia thành 3 phần. Có khi linga được tạc chung thành một
nhóm 4 linga hay 7 linga như bộ linga được phát hiện tại Mỹ Sơn. Ngoài ra cũng cần phải nói đến linga
kosa, đây là loại linga có đầu được bọc bởi một vỏ bọc bằng kim loại thường là vàng hoặc bạc.
- Có thể thấy rằng việc tôn thờ linga – yoni của người Chăm cho thấy sự ảnh hưởng sâu đậm từ
văn hóa Ấn Độ. Tuy nhiên người Chăm đã bản địa hóa đi để cho phù hợp với văn hóa truyền thống của
mình, làm cho linga – yoni mang thêm nhiều tầng ý nghĩa chứ không chỉ mang ý nghĩa thông thường là
thờ thần Shiva. Việc đa dạng hóa về nội dung cũng như phong phú về loại hình đã tạo cho văn hóa
Chăm trở nên độc đáo, đặc sắc, hấp dẫn với nhiều người.
- Thưa quý khách! Và bây giờ chúng ta qua tham quan tháp B2, là tháp cổng của tháp chính B1.
Khách hành hương từ nhà D1 muốn vào bên trong khu đền chính đều phải đi qua cổng này sau đó đến
với tháp nước B6 để làm lễ tẩy trần rồi mới được vào tháp B1.

Tháp cổng B2 và B6
- Ở kia là tháp B3 – đền thờ thần Ganesa – thần hạnh phúc. Tháp còn tương đối nguyên vẹn
nhưng đã bị nghiêng về một bên. Đây là kiểu tháp đặc trưng của kiến trúc Chămpa. Một số nhà nghiên
cứu cho rằng đây là hình ảnh thu nhỏ của tháp A1.

Tháp cổng B3
- Còn đây là tháp B4, thờ thần Skanda – vị thần chiến tranh, là con trai của thần Siva. Toàn bộ
phần trên của tháp đã bị đổ, cửa ra vào còn lại hai trụ hình bát giác, trên tường tháp trang trí các dải hoa


văn cành lá xoắn xít hình vết sâu bò. Nhìn ra bên trái cửa tháp có một linga hai phần: phần trên vẫn là

hình trụ tròn, phần dưới là một vật thể to tròn có hình khum cao như một cái chậu.

Tháp B4
- Trong số những kiến trúc đó, có một vị trí và một vẽ đẹp đặc biệt là kiến trúc B5. Tháp B5 là
nơi cất giữ đồ cúng tế của nhóm tháp B. Mặc dù là công trình phụ, nhưng đây là tháp đẹp nhất trong
nhóm B. Ngôi tháp này được xem như ngôi tháp còn tương đối nguyên vẹn nhất trong Thánh địa Mỹ
Sơn, mặc dù nó bị phá hủy một phần.

Tháp B5
- Tháp có mặt bằng hình chữ nhật, kéo dài theo trục Đông - Tây. Thường thì các cửa tháp khác
đều quay về hướng Đông, nhưng ở đây, cửa ra vào ở hướng Bắc.
- Đáy của ngôi tháp này có hình chữ nhật. Tháp có hai phần: Phần dưới có mái che, cửa chính
lệch về bên phải gồm có tiền sảnh, bậc cấp đi lên và vòm che chống đỡ bằng hai trụ đứng, mặt trước
của mỗi trụ chia làm 3 ô nằm trên một chân đế hình vuông vững chắc, còn lại có tất cả 6 trụ áp tường
chia mặt tiền của tháp ra làm 5 ô, trong mỗi ô có tượng hình người đứng chắp tay, phần trên trụ có 3 gờ
nổi, chân trụ là đầu voi. Phần trên của tháp nằm chồng lên mái, mặt tiền có 8 trụ đứng, phần trên các
trụ này có 4 gờ xếp lên nhau chia cắt phần mặt tiền thành các ô ngang dọc lạ mắt trong ô có trang trí
hoa văn. Riêng phần trụ áp tường ở các góc có kích thước lớn hơn, phần trên tháp trang trí chia cắt bởi
8 hàng cột và phần dưới tháp là các ô có hình người đứng thẳng. Mặt hông của tháp quay về hưóng
Đông Tây. Đỉnh tháp là một vòm chóp nhọn hình búp sen được nâng bởi một dãy trụ áp tường.
- Trang trí là phần độc đáo của ngôi tháp này. Trên tường tháp chạm những dải hoa văn hình
cành lá cuộn tròn liên hoàn, trong những ô cửa giả có hình người đứng chắp tay được chạm trên tường
gạch, đầu tượng được làm bằng sa thạch. Trên mặt tường phía Đông và Tây, mỗi bên trổ một ô cửa sổ,
song cửa sổ là 3 trụ đá hình con tiện. Phía trên cửa sổ có vòm cuốn, bên trong mỗi vòm cuốn chạm
hình 2 con voi đứng đấu vòi dưới một tán cây.


- Mái tháp là một tầng thu nhỏ mô phỏng phần thân tháp, đỉnh tháp cong hình thuyền (hoặc hình
yên ngựa), được xếp bằng gạch. Tháp B5 có niên đại khoảng thế kỷ X. Chân tháp đã bị phá hủy, tuy
nhiên vẫn còn sót lại 3 tượng có hình đầu voi với vòi thả xuống đất. Phần trên các đầu voi này là một

tòa sen trên có hình người đứng thẳng, vai ngang, hai tay chắp vào nhau, thân được chạm thẳng vào
tường tháp, đầu đội mũ 3 tầng. Hình người thứ ba trong hình còn thấy rõ có râu dài, trông xa thì thấy
giống nhau nhưng nhìn và phân tích kỹ trong 5 tượng người được trang trí trong các ô có vòm che thì
không có cái nào giống cái nào nếu ta để ý các chi tiết ở bàn chân, hoa văn, nếp gấp của áo quần, kích
thước, chiều cao và chiều ngang của vai...Phần trang trí vòm và thân tháp phía đông và tây là các bức
tranh điêu khắc chạm trổ hài hòa và sinh động với các cột trụ chống ở góc hay áp tường.
- Và đây là tháp B6, nằm đối diện với tháp B5, cửa ra vào ở hướng Nam, tháp này có một hồ
nước cạn được làm bằng đá Sa Thạch, các nhà nghiên cứu cho rằng đây là vật đựng nước để làm lễ
thánh tẩy (tắm rửa cho các pho tượng thần), tháp này vì vậy còn được gọi là tháp nước.

Tháp B6
- Cách người Chăm là lễ thánh tẩy như sau: Người ta đi từ kinh đô Trà Kiệu đến nhà Tịnh Tâm
chuẩn bị sính lễ. Để chính thức vào buổi lễ họ đi từ nhà Tịnh Tâm qua tháp cổng (cổng biên giới giữa
thế giới tâm linh và thế giới trần tục), sau đó họ ghé vào tháp B6 để lấy nước thánh rồi mới đến tháp B1
và đi một vòng từ trái sang phải quanh bệ thờ Linga – yoni, cầu cho quốc thái dân an và tưới một ít
nước thánh lên Linga, nước sẽ theo rãnh của Yoni chảy xuống đất. Người Chăm cho rằng nước này sẽ
làm cho đất đai phì nhiêu, mùa màng bội thu, đem lại cuộc sống sung túc.
- Các tháp nhỏ xung quanh từ B7 đến B13 là tháp thờ các vị thần (Grasha), gồm có thần Mặt
Trời Surya, thần Mặt Trăng Sandra, thần Sao Hoả Agni, thần Sao Thuỷ Vuruna, thần Sao Mộc Indra,
thần Sao Kim Isana và thần Sao Thổ Yama. Chúng tượng trưng cho 7 ngày rong tuần theo lịch Saka của
vùng Nam Ấn Độ.
- Và bây giờ xin mời quí khách quay lại thăm khu D gồm 6 tháp nằm ở phía Đông nhóm B, C.
- Trước mặt quý khách là khu D. Các tháp ở đây chủ yếu thuộc phong cách Mỹ Sơn A1. Đây là
những ngôi nhà dài nằm phía trước ngôi tháp thờ và có chức năng là nơi đón khách hành hương hoặc
chuẩn bị lễ vật trước khi lên đền thờ chính.


Khu D
- Ở Mỹ Sơn, cho đến nay chỉ còn lại hai ngôi nhà dài là D1 và D2 (D1 là nhà dài của khu B và
D2 là nhà dài của khu C). Cả hai đều có cùng cấu trúc và cùng thuộc một phong cách, cho nên, ở đây

chúng tôi chỉ xin tập trung nói tới ngôi nhà dài D1.

Nhà dài D1
- Nhà dài D1 là công trình kiến trúc không theo kiểu truyền thống của kiến trúc Chămpa, có mặt
bằng hình chữ nhật, cửa ra vào ở hai đầu ngôi nhà hướng Đông và hướng Tây, phần mái lợp ngoài đã bị
đổ từ lâu, trên hai mặt phía Bắc và Nam có những trụ ốp tường, mỗi mặt tường có 3 ô cửa sổ, song cửa
sổ là những trụ đá hình con tiện, trên tường tháp D1 có chạm trổ hoa văn và hình người đứng chắp tay
trong các ô cửa giả. Bây giờ, mời quý khách chúng ta vào bên trong tham quan, trong này người ta
trưng bày các công trình điêu khắc của người Chăm.

Bên trong nhà dài D1


- Còn đây là nhà dài D2:

- Mặc dù có cấu trúc và hình dáng giống D1, nhưng D2 có những biểu hiện khác: tường của D2
không có trang trí hoa văn, các phù điêu bên trên các cửa sổ chỉ có các phụ nữ đáng múa (ở tháp D1 có
cả nam và nữ múa), trên mặt tường không có người đứng giữa các trụ ốp,…
- Các tháp D3 và D4 là những công trình phụ, có kích thước nhỏ. D5 và D6 là hai ngôi nhà dài
đã bị sụp đổ từ lâu.
- Và bây giờ quý khách có 15 phút để tham quan tự do và chụp hình lưu niệm tại khu C, B, D.
Đặc biệt, quý khách có thể chụp hình Núi Chúa ở phía Nam Đại Sơn. Quý khách ngắm và tưởng tượng
xem đỉnh núi giống gì ạ!

Núi Chúa
Người Chăm cho rằng, đỉnh núi giống hình tượng đầu chim thần Garuda đang giang cánh. Đó là
con vật được người Chăm theo Ấn Độ giáo rất tôn kính, nó là vật cưỡi của thần Visnu (thần bảo tồn) –
biểu trưng cho sức mạnh, sự nhanh nhẹn và cần cù của người Chăm. Có người còn cho rằng, đó là vị
thần Siva hiện thân như một đại Linga và thung lũng nơi Thánh Địa này là một cái Yoni và khe suối
đằng kia là khe suối tiên tượng trưng cho khe của Yoni và khung cảnh này như là một bệ thờ Linga –

Yoni.
Vâng! Và bây giờ mời đoàn chúng ta tiếp tục cuộc hành trình sang khu A để tiếp tục khám phá
những giá trị huyền bí của Thánh Địa có một không hai này.
- Thưa quý khách! Khu A, A’ có 19 di tích nhưng hiện tại chỉ còn 3 di tích. Khu A có thể được
xem như là khu vực linh thiêng nhất, nó mô tả toàn bộ triết lý của vương quốc và dân tộc Chămpa hay
chỉ riêng vùng đất Shimhapura. Các biểu tượng sư tử hay về bộ phận sinh dục nam và nữ được các nhà


điêu khác và các nghệ sĩ cổ đại Chămpa sáng tác theo hình ảnh thật chứ không cách điệu như các tác
phẩm ở nơi khác, hình ảnh bộ phận sinh dục được thờ phượng rất trân trọng ở nơi đây.

Tháp A12
- Tháp A1 là đền thờ chính, là đỉnh cao của nghệ thuật Chămpa vào thế kỷ X. Sau thế kỷ X thì
nghệ thuật kiến trúc Chămpa bị mai một. Tháp A1 cao 24m, nền hình vuông, mỗi cạnh 10m, là tháp cao
nhất ở Mỹ Sơn. Đá xây tháp được lấy cách đó 15km. Người ta cho rằng người Chăm đã dùng xúc vật
để kéo đá dọc theo con suối. Tháp A1 có hai cửa là cửa Đông và cửa Tây.
- Phía trên của thân tháp (phần mái) kết cấu thành 3 tầng nhỏ dần. Hai cửa giả hai bên thân tháp
là vòm cuốn kép nổi, mỗi vòm cuốn là một tháp thu nhỏ. Các trụ áp tường thon thả, trên thân mỗi trụ
đều có một rãnh sâu chạy dọc từ chân đến những đường gờ nổi nhô ra bao quanh bốn mặt tháp như là
một trụ kép. Tháp A1 là một công trình kiến trúc độc đáo, hài hoà và duyên dáng nhất, một kiệt tác,
một bông hoa hiếm lạ nở rực rỡ trong nền nghệ thuật Chămpa. Đây cũng là một trong những thành tựu
hoàn mỹ nhất của nền kiến trúc Đông Nam Á thời đó.
- Tiếc rằng, ngôi đền A1 đã bị đổ sập hoàn toàn. Hiện tại, trên nền A1 chỉ còn một đài thờ bằng
đá và một số mảng trang trí ở chân tường tháp. Bảo tàng Nghệ thuật điêu khắc Chăm (Đà Nẵng) và Bảo
tàng Lịch sử Việt Nam (đều có mô hình và sơ đồ của ngôi đền A1.
- Ở trung tâm tháp A1 có Linga lớn nhất Mỹ Sơn, không biết vì lý do gì mà Linga bị khiêng ra
ngoài. Linga có 3 phần: Phần trụ trên cùng tương ứng cho thần Siva huỷ diệt cái chưa hoàn thiện để
sáng tạo cái mới. Phần bát giác ở giữa tượng trưng cho thần Visnu – thàn bảo tồn. Phần dưới cùng hình
vuông tượng trưng cho Brahma – thần sáng tạo.

Lin ga đáy vuông
- Quanh tháp A1 có 6 tháp nhỏ, được ký hiệu từ A2 – A7, thờ các vị thần phương hướng. Các
tháp này có niên đại cùng với tháp A1 (thế kỷ X). Tháp A8 là tháp cổng của đền thờ chính A1. Tháp A9


là ngôi nhà dài để đón khách hành hương. Tháp A10 nằm ở phía Bắc của tháp A1, là ngôi đền khá lớn
thuộc phong cách Đồng Dương (giữa thế kỷ IX). Ngoài ra còn có nhiều tháp nhỏ ở hướng Tây.
- Quý khách có 5 phút để chúng ta tham quan và chụp hình lưu niệm.
- Vâng! Và bây giờ xin mời quý khách chúng ta sẽ qua khu tháp G để tham quan.
- Thưa quý khách! Khu G có 5 tất cả 5 di tích, hiện còn 3 di tích nhưng bây giờ quý khách
không thể vào trong tham quan được vì nó đang được trùng tu. Nhóm G được xây dựng vào thế kỷ
XIII, ở nhóm tháp này, người Chăm đã dùng chất liệu mới để xây tháp là đá ong. Xung quanh tháp có
trang trí mặt nạ thần Kala – thần thời gian. Bốn góc tháp có hình bốn con sư tử bảo vệ tháp.
- Thưa quý khách! Mời quý khách nhìn sang bên kia ạ, đó là khu tháp E với 9 di tích, là nhóm
tháp muộn nhất. Hiện không còn gì nhiều, hiện cjir còn lại có hai tháp. Trong đó có tháp E7 còn tương
đối nguyên vẹn, nhưng hiện nay nó đang xuống cấp và đang được trùng tu. Du khách thấy đấy, tháp
này có mái cong hình thuyền, kéo dài theo trục Đông – Tây, cửa ra vào ở hướng Bắc, đây là nơi cất giữ
đồ tế lễ của nhóm E, niên đại của tháp này vào khoảng thế kỷ X.

Tháp E1

Tháp E6 và tháp E7 đang được trùng tu

Tháp E4 và tháp E8


- Còn đây là khu F, gồm có 3 công trình kiến trúc, nằm ở phía Bắc nhóm E, đây là một tổng thể
tháp đơn giản, với tháp chính F1, tháp cổng F2 và một tháp phụ nhỏ F3 nằm ở phía Nam tháp F1. Tất
cả đã bị tàn phá nặng nề trong chiến tranh. Đền thờ F1 có cửa ra vào ở hướng Tây, trụ ốp tường dạng
tròn không trang trí hoa văn. Tháp có nhiều đường gờ chồng lên nhau, trang trí bằng những hoạ tiết

cánh sen hình vuông và hình tam giác. Trên đầu cột của những cửa giả có hình mặt Kala.

Tháp F1 đang được trùng tu

Tháp H1 có hình búp sen
- Kính thưa quý khách, quý khách đã vừa cùng chúng tôi khám phá một số tháp tiêu biêu ở quần
thể di tích này. Nhưng, sự phong phú của quần thể thánh địa Thánh Địa này vẫn chưa dừng lại ở đây.
Bên cạnh những khu tháp còn có rất nhiều những hình ảnh, bức tượng ở bên ngoài không gian của
thánh địa, như bức tượng mất đầu này.
- Quý khách có biết vì sao những bức tượng này lại mất đầu không ạ! Thưa quý khách! Về bức
tượng mất đầu này có rất nhiều ý kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng, do chiến tranh tàn phá. Ý kiến
khác lại cho rằng, người Pháp trong thời gian đô hộ ở Việt Nam đã chặt đầu những bức tượng này rồi
mang về Pháp vì biết được đây là những tác phẩm đầy chất nghệ thuật, nhưng vì nó nặng quá nên chỉ
mang được đầu tượng về. Cũng có ý kiến lại cho rằng, do trong tượng có chứa vàng bạc nên người ta
chặt đầu tượng để lấy.


Tượng mất đầu
- Còn đây là bộ Linga – Yoni, phản ánh rõ nét tín ngưỡng bản địa của người Chăm – tín ngưỡng
phồn thực.

Linga - Yoni
- Còn đây là tượng mình người đầu voi – Thần Ganesa

- Theo truyền thuyết thì đây là tượng cửa vị thần Ganesa- thần bao dung và hạnh phúc. Ông là
con của thần Siva và Uma.Siva vắng nhà một thời gian dài. Sau khi trở về thì thấy một người thanh
niên cao to ở cùng với vợ mình. Ông đã nổi cơn ghen và chém đứt đầu nguời thanh niên. Nàng Uma rất
đau đớn và giận dỗi. Sau thì Siva mới biết được đó là con trai mình và thần đã rất ân hận, có vị thần đã

mách bảo với Siva là đi vào rừng nếu gặp con vật nào đầu tiên thì chặt đầu con vật đó gắn vào đầu vào
cổ con trai mình, và Siva gặp con voi và vì vậy thần Ganesa có mình người đầu voi.
- Có thể nói Mỹ Sơn còn tồn tại được cho đến ngày nay là nhờ sự quan tâm rất lớn của Đảng và
Nhà nước ta, sự giúp đỡ về vật chất, chuyên môn kỹ thuật của các tổ chức phi chính phủ như: Ba Lan,
Pháp, Đức… Bây giờ, để tự mình chiêm ngưỡng, khám phá những điều đầy bí ẩn, quý khách có thể
tham quan tự do và chụp hình kỉ niệm nơi đây, đến 10 giờ 30 phút chúng ta tập trung tại nhà truyền
thống, chúng tôi sẽ dành cho quý khách một sự bất ngờ và chắc chắn sẽ làm hài lòng quý khách!
- Người Chăm xưa không chỉ để lại cho chúng ta những công trình kiến trúc điêu khắc độc đáo
mà còn lưu giữ cho đến ngày nay những giá trị văn hoá phi vật thể cuốn hút lòng người vào thế giới
thiêng liêng bằng những điệu múa của vũ nữ Apsara làm mê đắm lòng người, hoà quyện cùng tiếng kèn
saranai rất Chăm đầy hấp dẫn ở chốn núi rừng linh thiêng này.
- Và bây giờ xin mời quý khách chúng ta vào bên trong nhà biểu diễn để thưởng thức những giá
trị nghệ thuật đặc sắc của người Chăm.
- Các bạn có thấy màn biểu diễn vừa rồi quả là vô cùng ấn tượng phải không ạ! Apsara là điệu
múa cung đình mô phỏng những động tác uyển chuyển, quyến rũ đầy ma thuật của những nàng tiên nữ
Apsara được điêu khắc trên các tháp Chàm. Trong màn khói sương mờ ảo trên sân khấu, các vũ nữ xuất
hiện một cách thần bí trong những mảnh vải tràm quấn quanh người, rồi khi điệu nhạc vút lên, họ như
những nàng tiên lần lượt trút bỏ xiêm y, dần dần hiện ra với vẽ thanh tú tự nhiên và đẹp đến ngạc thở
trong những trang phục đỏ chót, lấp lánh gần như để trần của nữ thần Shiva, khoe rõ những đường nét
gọi cảm, trẻ trung và khoả mạnh của cơ thể. Từng động tác, từng vũ điệu vô cùng uyển chuyển, mềm
mại, gọi hình. Những ngón tay búp măng căng vút, những bước chân di chuyển nhịp nhàng, những
khuôn mặt xuất thần, những tạo hình độc đáo.

Múa Chăm
- Vâng! Và để hiểu thêm về người Chăm cũng như những công trình kiến trúc điêu khắc của họ,
trong cuộc hành trình của mình, quý khách có thể trở ra Đà Nẵng đến với Bảo tàng điêu khắc Chămpa
hoặc đến với Nha Trang để khám phá Tháp Bà Pônagar với những giá trị hết sức độc đáo.
- Chúng tôi rất vui đã được phục vụ quý khách. Hy vọng qua điểm tham quan này sẽ để lại trong
lòng quý khách một sự chiêm nghiệm về một quá khứ huy hoàng mà lắm thử thách của một dân tộc
giàu truyền thống văn hoá vẫn hiên ngang thách thức với lịch sử, thời gian.

- Chúng tôi cũng xin giới thiệu thêm với quý khách là mảnh đất Quảng tuy nhỏ bé nhưng lại có
bề dày lịch sử- văn hoá, ngoài Mỹ Sơn - đất thánh ra còn có phố cổ Hội An cũng là di sản văn hoá thế


giới. Đến đó, các bạn sẽ được chiêm ngưỡng một vẻ đẹp khác, những khám phá mới bất ngờ và đầy thú
vị: đó là những ngôi nhà cổ được xây dựng cách đây hàng mấy thế kỉ, những món ăn đặc sản mang
đậm hương sắc xứ Quảng, những món quà lưu niệm đơn giản nhưng là cả một nghệ thuật rất độc đáo
vầ hấp dẫn.
- Và trên hành trình khám phá vẻ đẹp miền Trung - mảnh đất kiên cường đã phải trải qua bao
thử thách của thiên tai và chiến tranh, mảnh đất ấy giờ vẫn đang mời gọi bao du khách đến khám phá.
Quý khách đừng quên ghé thăm những di sản thế giới cố đô Huế, Phong Nha Kẻ Bàng, hay những
thắng cảnh cũng không kém phần hấp dẫn như Cửa Lò, Nha Trang, Mũi Né… Hy vọng quý khách sẽ
có chuyến đi đầy thú vị.
(Bây giờ, quý khách nào còn điều gì thắc mắc, chưa rõ, chúng tôi sẽ sẵn sàng giải đáp cho quý
khách…)
- Mỹ Sơn xin hẹn gặp lại quý khách! Chúc quý khách sức khoẻ, hạnh phúc và thành công.