Tác động của Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đến giảm nghèo giai đoạn 2010 – 2012 và các khuyến nghị chính sách ở Việt Nam giai đoạn hiện nay (LA tiến sĩ)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.65 MB, 162 trang )
L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u c a riêng tôi.
Các k t qu nêu trong Lu n án là trung th c và ch a t ng đ
c ai công b trong
b t k công trình nào khác
Tác gi
Nguy n Duy
t
M CL C
L I CAM OAN
DANH M C T
CH
VI T T T
NG 1. T NG QUAN NGHIÊN C U................................................................ 1
1.1. Tính c p thi t nghiên c u. ......................................................................................... 1
1.2. M c tiêu nghiên c u ................................................................................................. 3
1.2.1. M c tiêu chung .................................................................................................. 3
1.2.2. M c tiêu c th : ................................................................................................. 3
1.2.3. Câu h i nghiên c u ............................................................................................ 4
1.3. Ph m vi và gi i h n c a nghiên c u. ......................................................................... 4
1.4. Ph
ng pháp nghiên c u. .......................................................................................... 5
1.5. T ng quan tình hình nghiên c u v tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo ....................... 6
1.5.1. Các nghiên c u ngoài n
c ................................................................................ 6
1.5.2. Các nghiên c u trong n
c............................................................................... 11
1.6. K t c u c a Lu n án................................................................................................ 14
CH
NG 2. C
S
LÝ THUY T V
TÁC
NG C A FDI T I GI M
NGHÈO ............................................................................................................... 15
2.1. T ng quan v v n đ u t tr c ti p n
n
c ngoài t i các n
c ngoài và vai trò c a v n đ u t tr c ti p
c đang phát tri n ......................................................................... 15
2.1.1. Khái ni m v n đ u t tr c ti p n
c ngoài ....................................................... 15
2.1.2. Phân lo i v n đ u t tr c ti p n
c ngoài ........................................................ 18
2.1.3. Vai trò c a v n đ u t tr c ti p n
c ngoài đ i v i các qu c gia đang phát
tri n ...............................................................................................................21
2.1.4. Chính sách đ i v i v n đ u t n
2.1.5. Các chính sách nh m t ng c
c ngoài t i các qu c gia ................................ 25
ng m i liên k t gi a FDI v n n kinh t c a n
c
ti p nh n v n ........................................................................................................... 31
2.2. Lý thuy t c b n v nghèo và gi m nghèo .............................................................. 32
2.2.1. Các cách ti p c n v nghèo .............................................................................. 32
2.2.2. Nguyên nhân gây ra nghèo ............................................................................... 35
2.2.3. o l
ng và phân tích nghèo............................................................................ 38
2.2.4. Quan ni m v gi m nghèo ................................................................................ 46
2.2.5. Các bi n pháp gi m nghèo ............................................................................... 48
2.3. Lý thuy t c b n v tác đ ng c a v n đ u t tr c ti p n
c ngoài đ n gi m nghèo. 51
2.3.1. Tác đ ng tr c ti p c a FDI t i gi m nghèo ...................................................... 52
2.3.2. Tác đ ng gián ti p c a FDI t i gi m nghèo ...................................................... 53
2.4. Mô hình đánh giá tác đ ng c a đ u t tr c ti p n
c ngoài đ n gi m nghèo ........... 58
2.4.1. Các nghiên c u th c nghi m v đánh giá tác đ ng c a FDI đ n gi m
nghèo ........................................................................................................................ 58
2.4.2. Xây d ng mô hình đánh giá tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo ......................... 61
CH
NG 3. NGHIÊN C U TH C TR NG TÁC
TI P N
NG C A
UT
TR C
C NGOÀI T I GI M NGHÈO T I VI T NAM. .................................. 68
3.1. T ng quan v v n đ u t tr c ti p n
3.1.1. K t qu thu hút v n đ u t n
c ngoài t i Vi t Nam.................................... 68
c ngoài t i Vi t Nam ........................................ 68
3.1.2. Th c tr ng chính sách v n đ u t tr c ti p n
3.1.3. Tác đ ng c a v n đ u t n
c ngoài t i Vi t Nam................ 75
c ngoài t i n n kinh t Vi t Nam......................... 77
3.2. Phân tích th c tr ng gi m nghèo t i Vi t Nam ........................................................ 81
3.2.1. K t qu gi m nghèo chung c a n n kinh t ...................................................... 81
3.2.2. Phân tích th c tr ng gi m nghèo c a lao đ ng trong các ngành kinh t t i Vi t
nam ............................................................................................................................ 88
3.3. Phân tích đ nh l
ng tác đ ng c a FDI đ n gi m nghèo t i Vi t nam.................... 113
3.3.1. Mô hình đánh giá tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo ....................................... 113
3.3.2. Th o lu n k t qu rút ra t mô hình ................................................................ 116
CH
NG 4. CÁC K T LU N VÀ KHUY N NGH CHÍNH SÁCH................... 128
4.1. Các k t lu n t phân tích th c tr ng và nguyên nhân............................................. 128
4.2. M c tiêu gi m nghèo c a VN trong t
ng lai và đ nh h
ng chính sách ............... 132
4.2.1. M c tiêu ......................................................................................................... 132
4.2.2.
it
4.2.3.
nh h
4.3.
n
ng, ph m vi ........................................................................................ 132
ng chính sách................................................................................... 133
xu t gi i pháp chính sách nh m t ng c
ng tác đ ng c a V n đ u t tr c ti p
c ngoài t i gi m nghèo........................................................................................... 136
4.3.1. Các khuy n ngh chính sách nh m t ng c
tr c ti p n
c ngoài t i gi m nghèo ......................................................................... 136
4.3.2. Các khuy n ngh chính sách nh m t ng c
tr c ti p n
ng tác đ ng tr c ti p c a V n đ u t
ng tác đ ng gián ti p c a v n đ u t
c ngoài t i gi m nghèo. ........................................................................ 140
4.3.3. Các khuy n ngh chính sách chung nh m c i thi n môi tr
v nđ ut n
ng đ u t , thu hút
c ngoài đi đôi v i gi m nghèo .......................................................... 146
4.4. Các h n ch và h
ng nghiên c u ti p theo .......................................................... 149
TÀI LI U THAM KH O ......................................................................................... 150
DANH M C B NG
B ng 2.1. Các chính sách tác đ ng t i v n đ u t tr c ti p n
B ng 2.2: Các nhân t
nh h
c ngoài .......................... 25
ng t i tình tr ng nghèo c a lao đ ng .............................. 67
B ng 3.1:
u t tr c ti p n
c ngoài đ
c c p phép th i k 1988 – 2015.................... 68
B ng 3.2:
u t tr c ti p n
c ngoài t i Vi t Nam theo đ i tác ................................... 70
B ng 3.3:
u t tr c ti p n
c ngoài t i Vi t Nam theo vùng ...................................... 72
B ng 3.4
u t tr c ti p n
c ngoài t i Vi t Nam theo ngành ..................................... 73
B ng 3.5
u t tr c ti p n
c ngoài t i Vi t Nam theo hình th c đ u t ...................... 74
B ng 3.6. C c u đ u t Vi t Nam giai đo n 2004 - 2015.............................................. 77
B ng 3.7. S l
ng lao đ ng t i các doanh nghi p 2004 - 2015 ..................................... 79
B ng 3.8: T l nghèo v thu nh p theo chu n qu c gia (%) .......................................... 81
B ng 3.9: Ch s kho ng cách nghèo theo chi tiêu (%) .................................................. 84
B ng 3.10: H s GINI theo chi tiêu .............................................................................. 85
B ng 3.11: H s GINI theo thu nh p ............................................................................ 85
B ng 3.12: Ti p c n các đi u ki n s ng c b n .............................................................. 87
Bang 3.13: Ty lê lao đông ngheo trong cac nganh công nghiêp 2008-2014 (%) ............. 92
Bang 3.14: C câu va t ng tr
ng cac nganh, 2004-2015 (%) ........................................ 93
Bang 3.15: Ty lê lao đông ngheo trong nhom nganh dich vu.......................................... 94
B ng 3.16: Lao đ ng nghèo phân theo vùng kinh t trong ngành nông lâm nghi p và th y
s n (%) .......................................................................................................................... 96
Bang 3.17: Ty lê ngheo trong cac nganh phân theo thanh thi va nông thôn (%) ............. 99
B ng 3.18: T ng s n ph m trong n
c theo giá th c t phân theo thành ph n kinh t giai
đo n 2005 - 2015 (%) ................................................................................................... 101
B ng 3.19: T l nghèo trong các ngành công nghi p, nông nghi p, d ch v phân theo
thành ph n kinh t (%) ................................................................................................. 103
Bang 3.20: Ty lê ngheo trong cac nganh phân theo loai hınh doanh nghiêp (%)........... 103
Bang 3.21: Ty lê ngheo trong cac nganh công nghi p và d ch v phân theo thanh phân
kinh tê (%) ................................................................................................................... 103
Bang 3.22: Ty lê lao đông ngheo trong cac nganh công nghiêp phân theo gi i tınh (%)
.................................................................................................................................... 109
Bang 3.23: Ty lê lao đông ngheo trong cac nganh d ch v ........................................... 110
phân theo gi i tınh, 2008-2014 (%) ............................................................................. 110
Bang 3.24: Ty lê lao đông ngheo phân theo trınh đô hoc vân (%) ................................ 111
Bang 3.25: Ty lê ngheo trong nganh nông lâm thuy san phân theo ............................... 111
trınh đô giao duc (%) ................................................................................................... 111
Bang 3.26: Ty lê ngheo trong nhom nganh công nghiêp va dich vu phân theo trınh đô
giao duc (%) ................................................................................................................ 112
Bang 3.27: Các bi n đ i di n cho các đ c đi m nhân kh u h c c a mô hình ................ 113
Bang 3.28: Các nhóm bi n gi đ i di n cho vùng kinh t c a mô hình ......................... 114
Bang 3.29: Các bi n FDI đ i di n cho v n đ u t tr c ti p n
c ngoài FDI c a mô hình II
.................................................................................................................................... 115
B ng 3.30: K t qu mô hình (I) đánh giá tác đ ng FDI đ n gi m nghèo ...................... 117
B ng 3.31: K t qu mô mình (II) đánh giá tác đ ng FDI đ n gi m nghèo .................... 124
DANH M C BI U
Hình 2.1: T ng tr
, HÌNH
ng và gi m nghèo............................................................................ 54
S đ 1.1: M i quan h gi a fdi và gi m nghèo theo nghiên c u c a Mold ................... 11
S đ 2.1: C ch FDI tác đ ng tr c ti p t i gi m nghèo c a Tambunan (2002)............ 52
S đ 2.2: C ch khác c a FDI tác đ ng tr c ti p t i gi m nghèo ................................ 55
S đ 2.3: C ch tác đ ng lan t a c a FDI t i gi m nghèo c a Tambunan (2002) ................. 57
Bi u đ 3.1: Ty lê lao đ ng ngheo trong khu v c nông nghiêp, công nghiêp va dich vu
(%) ................................................................................................................................ 89
Biêu đô 3.2: Ty lê lao đông ngheo trong cac nganh nông, lâm, nghiêp và Th y s n............ 90
Biêu đô 3.3: Ty lê ngheo trong các ngành phân theo khu v c ........................................ 95
Bi u đ 3.4 : Ty lê lao đông ngheo trong cac nganh công nghiêp va dich vu theo vung
kinh tê (%) ..................................................................................................................... 98
Bi u đ 3.5: Ty lê ngheo trong cac nganh theo vùng (%) ............................................... 99
Bi u đ 3.6: c câu lao đông theo thanh phân kinh tê .................................................. 102
Bi u đ 3.7: Thu nh p ti n công theo gi c a nam và n khu v c làm công n l
ng,
2010-2014 (ngàn đ ng) ................................................................................................ 106
Bi u đ 3.8: T l nghèo trong các ngành nông nghi p, công nghi p, d ch v phân theo
gi i tính (%) ................................................................................................................ 106
Bi u đ 3.9: Ty lê ngheo trong nganh nông lâm thuy san phân theo gi i tınh (%) ........ 108
Bi u đ 3.10: T ng tr
ng s d ng lao đ ng 2012 - 2014............................................ 119
DANH M C T
VI T T T
Ch cái vi t t t
ADB
C mt đ yđ
Ngân hàng phát tri n Châu Á
TNN
ut n
c ngoài
ES
S li u v
FAO
T ch c Nông L
FDI
i u tra doanh nghi p
ng Liên hi p qu c
u t tr c ti p n
c ngoài
GDP
T ng s n ph m qu c n i
HDI
Ch s phát tri n con ng
ILO
T ch c Lao đ ng Qu c t
KCN
Khu công nghi p
MNC
Công ty đa qu c gia
PCI
Thu nh p bình quân trên đ u ng
TCTK
T ng c c Th ng kê
UNDP
Ch
i
i hàng n m
ng trình Phát tri n Liên Hi p Qu c
USD
ô la M
VHLSS
i u tra m c s ng h gia đình Vi t Nam
WB
Ngân hàng th gi i
1
Ch
ng 1. T NG QUAN NGHIÊN C U
1.1. Tính c p thi t nghiên c u.
Trong 25 n m qua, Vi t Nam đã đ t đ
s c nt
c nh ng thành t u gi m nghèo h t
ng. Ngân hàng Th gi i và Liên hi p qu c đánh giá Vi t Nam là m t
trong s nh ng qu c gia gi m nghèo nhanh và hi u qu nh t trên th gi i. T l
nghèo c a Vi t Nam gi m nhanh chóng t 58,1% n m 1993 xu ng ch còn kho ng
7% n m 20151. Tuy nhiên, k t n m 2004, t c đ gi m nghèo c a Vi t Nam đang
ch m l i. H n n a, nh ng ng
i nghèo nh t th
thoát nghèo trong nh ng n m v a qua, đ
ng là nh ng ng
c coi là nh ng ng
i đã không th
i nghèo kinh niên và
r t khó thoát kh i nghèo đói n u không có nh ng tr giúp đ c bi t. Bên c nh đó,
nh h
ng c a kh ng ho ng tài chính th gi i và l m phát cao trong nh ng n m
2008, 2011 làm cho thu nh p th c c a m t s nhóm dân c b gi m sút, nh t là
nh ng ng
i nghèo và c n nghèo. N u không có nh ng gi i pháp quy t li t thì quá
trình gi m nghèo t i Vi t Nam s g p không th đ t đ
c các thành t u ngo n m c
nh trong quá kh và Vi t Nam có th không hoàn thành đ
c M c tiêu phát tri n
b n v ng v đói nghèo.
Trong s các gi i pháp, m t gi i pháp đ
c các nhà kinh t và các c quan
chính ph nh c t i nhi u trong th i gian g n đây là t ng c
ng vai trò c a FDI v i
gi m nghèo.
i u này s giúp cho quá trình gi m nghèo mang tính ch đ ng h n
khi nh ng ng
i nghèo không ch đ i tr c p c a chính ph mà còn ch đ ng t
mình thoát nghèo thông qua tài s n l n nh t c a mình: Tài s n s c lao đ ng.
V khía c nh lý thuy t, ph n đông các nhà kinh t cho r ng FDI có th tác
đ ng tích c c t i quá trình gi m nghèo thông qua t ng tr
nh p cao h n cho ng
c ng
i dân (trong đó có ng
ng kinh t cao h n, thu
i nghèo), t o vi c làm nhi u h n (cho
i nghèo). H n n a, nhi u nhà kinh t tin r ng tác đ ng c a FDI t i xóa đói
gi m nghèo không ch thông qua vi c tuy n d ng lao đ ng tr c ti p là ng
mà còn t o ra c h i gián ti p cho nh ng ng
1
Theo T ng c c Th ng kê (TCTK 2015).
i nghèo
i nghèo thông qua vi c thu hút thêm
2
lao đ ng trong các ngành cung c p đ u vào cho các doanh nghi p FDI ho c l u
thông, bán l s n ph m c a các doanh nghi p này.
Tuy nhiên, trong th i gian g n đây, c ng đã có nh ng l p lu n trái chi u v
v n đ này. M t s nhà kinh t cho r ng t ng tr
ng kinh t (đ
không t t y u d n t i gi m nghèo đói. Th m chí t ng tr
đói tr m tr ng thêm n u đi kèm v i t ng tr
c tr giúp b i FDI)
ng có th khi n cho nghèo
ng là tình tr ng b t bình đ ng gia t ng
trong xã h i. Nh ng nhà kinh t này c ng cho r ng, FDI th
ng t p trung vào khu
v c thành th , nh ng khu v c thu n l i v kinh t trong khi b qua nh ng khu v c
nông thôn, trung du và mi n núi, là n i có t l nghèo cao khi n, cho đóng góp c a
FDI v i quá trình gi m nghèo khá h n ch . Thêm vào đó, h c ng cho r ng các
doanh nghi p FDI th
khi ng
i nghèo th
nghèo không đ
ng tuy n d ng các lao đ ng có k n ng và đã qua đào t o, trong
ng thi u k n ng và không đ
ch
c đào t o khi n cho nh ng ng
i
ng l i ích do ngu n v n FDI mang l i. Nh ng l p lu n trái
chi u này càng cho th y c n nh ng nghiên c u làm rõ vai trò c a FDI v i gi m nghèo,
đóng góp cho vi c xây d ng chi n l
c thu hút FDI m i c a Vi t Nam.
Trong th i gian g n đây, đã có nh ng nghiên c u th c nghi m nh m ki m
ch ng vai trò c a FDI t i gi m nghèo.
trong n
c, có hai nghiên c u n i b t xem xét tác đ ng c a FDI t i quá
trình gi m nghèo g m Nguy n Th Ph
ng Hoa (2002) và Tr n Tr ng Hùng (2006).
M c dù đã có nhi u đóng góp nh ng nhìn chung c hai nghiên c u đ u t p trung
nhi u vào xây d ng mô hình đánh giá tác đ ng c a FDI tác đ ng t i t ng tr
kinh t , và qua t ng tr
ng
ng t i gi m nghèo mà ch a lu n gi i đ
c nh ng c ch tác
đ ng khác c a FDI t i gi m nghèo c ng nh ch a phát tri n đ
c mô hình đánh giá
toàn di n h n tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo
ngoài n
c, có các công trình nghiên c u tiêu bi u nh c a Klein và các
c ng s (2001), Tambunan (2002), Calvo và Hernvàez (2006). Nhìn chung, các
nghiên c u m i ch d ng
thông qua t ng tr
vi c đánh giá tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo gián ti p
ng kinh t ho c t o vi c làm tr c ti p t i doanh nghi p FDI mà
ch a có nh ng nghiên c u sâu h n v tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo thông qua
3
các c ch khác. Thêm vào đó, m c dù tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo thông qua
t o vi c làm tr c ti p là quan tr ng thì các nghiên c u c ng ch a làm rõ đ
c FDI
vào nh ng ngành nào, trong nh ng đi u ki n nào s giúp nâng cao thu nh p t lao
đ ng c a ng
i lao đ ng, đ c bi t là ng
các nghiên c u mang tính đ nh l
i nghèo? V m t ph
ng pháp, ph n đông
ng phát tri n các mô hình đánh giá tác đ ng c a
FDI t i gi m nghèo gi a các qu c gia (c p đ qu c gia). Ch a nhi u nghiên c u
đánh giá v tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo trong m t qu c gia (c p đ vi mô).
c bi t ch a h có m t mô hình đánh giá tác đ ng c tr c ti p và gián ti p c a FDI
t i gi m nghèo
Trong th c t , t i Vi t Nam trong nh ng n m qua, nh ng đóng góp c a FDI
t i n n kinh t n
c ta m i ch d ng
vi c cung c p ngu n v n đ u t cho n n
kinh t . Vai trò c a FDI đ i v i phát tri n b n v ng c a đ t n
ng đ
c a ng
đ
c k v ng.
c v n còn ch a đáp
c bi t, vai trò c a FDI đ i v i nâng cao thu nh p và m c s ng
i dân (nh t là ng
i nghèo), tham gia vào quá trình gi m nghèo nh m đ t
c m c tiêu thiên niên k v n còn gây tranh cãi.
Vì v y, tác gi đ xu t Lu n án “Tác đ ng c a v n
u t tr c ti p n
c
ngoài (FDI) đ n gi m nghèo t i Vi t Nam” s góp ph n đánh giá tác đ ng c a FDI
đ i v i nâng cao thu nh p cho ng
i lao đ ng Vi t Nam nói chung và cho ng
i
nghèo nói riêng. T đó góp ra nh ng khuy n ngh chính sách cho vi c xây d ng
chi n l
c thu hút FDI trong giai đo n s p t i, đ c bi t là thu hút nh ng ngu n v n
FDI có tác đ ng tích c c t i t ng thu nh p t lao đ ng c a ng
chung và cho ng
i lao đ ng nói
i lao đ ng nghèo nói riêng.
1.2. M c tiêu nghiên c u
1.2.1. M c tiêu chung
Lu n án tìm hi u tác đ ng c a v n FDI t i gi m nghèo trong giai đo n
2010 – 2014 t đó đ ra nh ng khuy n ngh chính sách giúp t ng c
ng h n n a vai
trò c a FDI t i gi m nghèo trong giai đo n t i.
1.2.2. M c tiêu c th :
Lu n án nh m h th ng hóa các lý thuy t v FDI, nghèo và gi m nghèo
4
Lu n án xem xét các lý thuy t v tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo.
Phát tri n lý thuy t v chính sách c a n
c ti p nh n v n nh m t ng c
ng
vai trò c a FDI t i gi m nghèo
Xây d ng đ
c mô hình đánh giá tác đ ng lan t a c a FDI t i gi m nghèo
Vi t Nam
Xem xét t l nghèo c a lao đ ng trong các ngành kinh t t i Vi t Nam.
Xác đ nh th c t tác đ ng tr c ti p và gián ti p c a FDI t i gi m nghèo t i
Vi t Nam
Xây d ng các gi i pháp nh m thúc đ y tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo t i
Vi t Nam.
1.2.3. Câu h i nghiên c u
Lu n án đ
c ti n hành nh m làm rõ các câu h i nghiên c u sau:
(1) FDI có tác đ ng tích c c đ n k t qu gi m nghèo t i Vi t Nam hay không?
(2) Mô hình nào đo l
ng tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo t i Vi t Nam?
(3) FDI đ u t vào nh ng ngành khác nhau s có tác đ ng t i k t qu gi m
nghèo khác nhau nh th nào?
1.3. Ph m vi và gi i h n c a nghiên c u.
V n i dung:
Lu n án nghiên c u tác đ ng c a v n đ u t tr c ti p n
gi m nghèo do t ng thu nh p t lao đ ng c a ng
c ngoài FDI t i
i nghèo.
Lu n án không xem xét tác đ ng gián ti p v công ngh , k n ng qu n lý,
thu nh p t tài s n, đ t đai c a FDI mà ch xem xét tác đ ng tr c ti p và gián
ti p t i vi c t o vi c làm và qua đó nâng cao thu nh p t lao đ ng cho ng
i
nghèo và qua đó giúp gi m nghèo.
Hi n nay có nhi u cách phân chia các ngành kinh t . Lu n án không s d ng
cách phân chia các ngành kinh t c a T ng c c Th ng kê (TCTK), b ng cân đ i liên
ngành (th
ng g i là b ng đ u vào – đ u ra (d
i đây g i t t là b ng IO (Input-
Output)), hay các cách phân chia khác mà s d ng cách phân chia ngành riêng b ng
cách so sánh và k t h p các ngành gi a hai b s li u
i u tra Doanh nghi p và
5
i u tra M c s ng h gia đình Vi t Nam (VHLSS) (c 2 đi u tra đ u do TCTK ti n
hành). Trong m t s ph n, Lu n án có th h p nh t m t s ngành trong cách phân
chia nêu trên đ t o thành b ng phân ngành có ít ngành h n mà v n đ m b o s
d ng h p lý các s li u.
Lu n án s
d ng chu n nghèo do Chính ph ban hành cho giai đo n
2006 – 2010 và 2011–2015 đ phân tích s li u. Các chu n nghèo khác không
đ
c xem xét.
Lu n án ch xem xét tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo t i Vi t Nam thông
qua tác đ ng t i tình tr ng nghèo c a lao đ ng. Lu n án không xem xét tác đ ng
c a FDI t i gi m nghèo gi a các qu c gia (c p đ qu c gia) mà ch t p trong xem
xét tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo t i Vi t Nam (c p đ vi mô).
V ngu n s li u:
Lu n án s d ng các ngu n s li u t
Nam (đ
c ti n hành 2 n m 1 l n, l n đi u tra và đã đ
là n m 2014 và đã đ
c công b s li u g n nh t
c s d ng trong Lu n án).
Các s li u khác đ
khác đã đ
i u tra m c s ng h gia đình Vi t
c s d ng trong Lu n án t các ngu n s c p và th c p
c trích d n ngu n c th . Các s li u này đ
c c p nh t t i n m 2015.
V i nh ng s li u ph c t p, Lu n án c g ng s d ng nh ng d li u c p nh t nh t
thay vì s li u n m 2015. i u này có th d n t i s không nh t quán trong hình th c
trình bày. Tuy nhiên, đi u nay s cho phép Lu n án theo sát nh t tình hình th c t .
V không gian: Lu n án l a ch n không gian nghiên c u trên toàn lãnh th
Vi t Nam ch không t p trung vào m t đ a ph
ng hay m t ngành c th . Lu n án
c ng không đánh giá tác đ ng gi m nghèo gi a Vi t Nam và các qu c gia khác
V th i gian:
Lu n án nghiên c u tình tr ng nghèo trong giai đo n 2010 - 2014, t đó đ ra
các khuy n ngh chính sách cho giai đo n ti p theo.
1.4. Ph
Tr
ng pháp nghiên c u.
c h t, do có s khác bi t trong các phân ngành gi a các s li u th ng kê
c a Vi t Nam, Lu n án s đ i chi u các ngành kinh t s d ng trong b s li u i u
6
tra doanh nghi p và s li u VHLSS các n m 2010, 2012 và 2014, t đó đ xu t
phân ngành phù h p v i 2 ngu n s li u trên và v i m c tiêu nghiên c u c a
Lu n án.
B
ngành.
c ti p theo, Lu n án xác đ nh t l ng
th c hi n b
i nghèo làm vi c trong các
c này, Lu n án ch n ra các h nghèo trong b s li u
VHLSS. Ti p đó, tác gi s tách nh ng ng
i lao đ ng trong các h nghèo này và
t ng h p thông tin v h . Ti p theo, Lu n án phân tích, th ng kê v hi n tr ng c a
lao đ ng nghèo theo ngành, vùng, và các đ c đi m khác. T nh ng th ng kê này,
Lu n án xác đ nh đ
cs l
ngành d a trên t l ng
ng ng
i nghèo trong t ng ngành, t đó phân lo i các
i nghèo lao đ ng trong các ngành/nhóm ngành đó.
Sau đó, Lu n án s d ng ph
ng pháp mô hình hóa, h i quy kinh t l
đánh giá tác đ ng tr c ti p và lan t a c a FDI t i gi m nghèo. Mô hình đ
d ng là mô hình Probit v i m t s bi n s gi i thích d
ph thu c là bi n tình tr ng nghèo c a cá nhân ng
ng đ
cs
i d ng log. Theo đó, bi n
i lao đ ng. Bi n đ c l p bao
g m các nhóm đ c đi m cá nhân và đ c đi m h , các bi n vùng, các bi n FDI vào
các ngành. S li u v các bi n FDI đ
Doanh nghi p các n m t
c tính toán và t ng h p t s li u
i u tra
ng ng.
1.5. T ng quan tình hình nghiên c u v tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo
1.5.1. Các nghiên c u ngoài n
c
Hi n đã có m t s nghiên c u v quá trình gi m nghèo và vai trò c a FDI v i
t ng tr
ng kinh t và qua đó là gián ti p t o c h i c i thi n thu nh p cho ng
i nghèo.
đánh giá m c đ nghèo qua th i gian, Appleton và các c ng s (1999)
đã s
d ng các th
c đo khác nhau đ đánh giá m c thay đ i v nghèo t i
Uganda trong giai đo n 1992 – 1997. Bên c nh vi c đánh giá nghèo t i Uganda
theo các khía c nh th
ng th y nh t l nghèo theo khu v c, theo thành th -
nông thôn, t l nghèo theo gi i tính, đi m n i b t nh t là Appleton và các c ng
s đã phân tích thay đ i trong t l nghèo qua theo ngành lao đ ng c a ch h .
Trong nghiên c u này, các tác gi đã chia các ngành trong n n kinh t mà ch h
lao đ ng thành 12 ngành nh sau:
7
Tr ng cây nông nghi p
Tr ng cây th
ng ph m
Nông nghi p phi tr ng tr t
Khai khoáng
Ch tác
Ti n ích công c ng
Xây d ng
Th
ng m i
Khách s n
Giao thông liên l c
D ch v chính ph
Các d ch v khác
Không đi làm
T đó, h đã phân tích đánh giá li u tình hình đói nghèo thay đ i là do đói
nghèo trong n i b m t nhóm nào đó thay đ i hay do có nh ng ng
i đã chuy n t
các nhóm có có t l nghèo th p h n sang các nhóm nghèo h n. C th h n, s thay
đ i trong toàn qu c đ
c phân nh thành nh ng hi u ng n i ngành (thay đ i tình
tr ng đói nghèo trong n i b m t ngành), hi u ng liên ngành (thay đ i t l dân s
gi a các ngành), và hi u ng t
ng tác (t
ng quan gi a nh ng thành t u đ t đ
c
trong ngành và s chuy n d ch c c u dân s . Tuy nhiên vi c phân tích này ch y u
mang tính ch t th ng kê và vi c phân chia các ngành ch y u phù h p v i các n
c
có trình đ phát tri n th p
Klein và các c ng s (2001) l p lu n r ng, ngu n v n FDI là chìa khóa quan
tr ng đ i v i t ng tr
tr
ng kinh t t i các qu c gia đang phát tri n, trong khi t ng
ng kinh t là kênh quan tr ng nh t đ gi m nghèo. Các nhà nghiên c u cho r ng
FDI là cách th c quan tr ng đ chuy n giao tri th c, k n ng, kinh nghi m qu n lý
t các n
c có trình đ phát tri n cao h n sang các n
c có trình đ phát tri n th p
h n trong khi nh ng đi u này c u thành tr ng y u cho t ng tr
ng và phát tri n
kinh t t i các qu c gia đang phát tri n thông qua vi c t ng n ng su t lao đ ng. Các
tác gi c ng đ ng ý v i nhi u nhà kinh t khác r ng trong khu t ng tr
ng là nhân
8
t quan tr ng tác đ ng t i gi m nghèo thì FDI chính là đ ng c quan tr ng cho t ng
tr
ng. Bên c nh đó, FDI còn tác đ ng tích c c t i quá trình gi m nghèo thông qua
các c ch sau: (i) th nh t, FDI đóng góp các ngu n thu cho ngân sách nhà n
t đó chính ph s có thêm ngu n l c đ tr giúp cho các ch
h i. Các doanh nghi p FDI c ng th
an sinh xã h i t i các đ a ph
ng h tr các ch
ng trình an sinh xã
ng trình xã h i, các d án
ng n i h ho t đ ng nh cung c p n
h t ng; (ii) th 2, ngu n v n đ u t FDI vào khu v c t nhân th
c u ch t l
ng qu n lý công t t h n và ch t l
tr
ng d n t i yêu
t
i nghèo hi u qu
ng giúp nâng cao đi u ki n lao đ ng và môi
ng lao đ ng qua đó giúp nh ng ng
i lao đ ng (g m ch y u là công nhân có
thu nh p th p) trong xã h i nâng cao ch t l
các cú s c b t l i mà ng
c s ch, c s
ng qu n lý công t t h n đ n l
mình s giúp cho quá trình tr giúp c a chính ph dành cho ng
h n; (iii) ngu n v n FDI c ng th
c,
ng s ng; (iv) FDI có th giúp gi m b t
i nghèo ph i gánh ch u khi x y ra các cu c kh ng ho ng
tài chính (nh cu c kh ng ho ng tài chính n m 1997 t i châu Á. Ông và các c ng
s c ng ch ra r ng, đi u ki n ti n đ đ FDI giúp gi m nghèo là các doanh nghi p
FDI ph i đ
c ho t đ ng trong m t môi tr
ng kinh doanh bình đ ng, không có s
b o h dành riêng cho các doanh nghi p trong n
c hay doanh nghi p n
c ngoài
nào c .
Vì v y Klein và các c ng s k t lu n r ng trong ng n h n, FDI là m t
trong nh ng công c quan tr ng nh t trong cu c chi n ch ng đói nghèo. Tuy
nhiên, nghiên c u c a Klein và các c ng s ch a ch ra đ
c trong m t quãng
th i gian dài h n, FDI có th c s đóng vai trò quan tr ng đ i v i quá trình gi m
nghèo hay không? Nh ng chính sách nào có th t ng c
ng vai trò c a FDI v i
quá trình gi m nghèo?
Bende-Nabende (1998) s d ng các d li u t 5 n
th y m t liên k t tích c c tr c ti p gi a FDI và t ng tr
c
ông Nam Á, và tìm
ng kinh t . Nghiên c u cho
th y t i Indonesia, Malaysia và Philippines FDI có tác đ ng tích c c t i t ng
tr
ng, trong khi đó đ i v i Singapore và Thái Lan l i có tác đ ng tiêu c c. H n
n a, k t qu cho th y FDI kích thích t ng tr
y u thông qua ngu n v n con ng
ng kinh t
i và vi c làm.
các n
c ASEAN-5 ch
9
T
ng t nh v y, nghiên c u c a UNCTAD (1999) cho th y FDI có c tác
đ ng tích c c và tiêu c c đ n t ng tr
ng kinh t trong các đi u ki n khác nhau.
Dollar và Kraay (2000) thì cho r ng, T ng tr
ng kinh t
đ i v i quá trình gi m nghèo. Nghiên c u c ng cho th y t ng tr
thu nh p c a nghèo t
ph
ng ng v i t ng tr
ng ti n quan tr ng đ t o ra t ng tr
là c n thi t
ng có xu h
ng chung. Vì FDI đ
ng nâng
c xem nh m t
ng, do đó s có vai trò l n đ gi m nghèo.
Tuy nhiên, nghiên c u c a Borenzstein, De Gregoria và Lee (1998) cho th y
đ khai thác đ y đ l i ích c a FDI v i gi m nghèo c n chú tr ng đ u t vào giáo
d c, c s h t ng c ng nh t o s c nh tranh bình đ ng trong n
c (Bromstrom và
Kokko, 1996).
Tambunan (2002) thì t p trung phân tích các c ch nào FDI có th tác đ ng
t i quá trình gi m nghèo. Sau khi t ng k t v m t lý thuy t, Tambunan gi đ nh
r ng có ba c ch chính đ FDI tác đ ng t i quá trình gi m nghèo: (i) FDI t p trung
vào nh ng ngành s n xu t s d ng nhi u lao đ ng ph c v xu t kh u (là kênh quan
tr ng nh t); (ii) Tác đ ng c a FDI thông qua chuy n giao công ngh , k n ng kinh
doanh, ki n th c cho các doanh nghi p đ a ph
ng; (iii) Ngu n thu thu t các
doanh nghi p FDI s giúp t ng thêm ngân sách cho các d án, các ch
ng trình
gi m nghèo c a chính ph . Sau khi s d ng s li u c a Indonesia, Tambunan k t
lu n c ch th nh t ch ng minh vai trò quan tr ng c a FDI đ i v i quá trình gi m
nghèo trong khi không có b ng ch ng th c t cho th y c ch th 2 và th 3 giúp
lan t a tác đ ng c a FDI đ n quá trình gi m nghèo. M c dù ch ra đ
c c ch
thông qua đó FDI tác đ ng t i quá trình gi m nghèo, nghiên c u c a Tambunan
c ng ch a ch ra đ
c FDI vào nh ng ngành c th s có tác đ ng khác nhau nh
th nào t i gi m nghèo và nh ng chính sách nào có th t ng c
ng vai trò c a FDI
v i quá trình gi m nghèo.
Calvo và Hernvàez (2006), s d ng s li u trong nh ng n m 1990 c a 15
n
c M La Tinh (bao g m c Mehico) thì cho r ng FDI s tác đ ng t i quá trình
gi m nghèo không ch qua kênh gián ti p (thông qua thúc đ y t ng tr
ng) mà còn
c tr c ti p (nh t o vi c làm). S d ng s li u c a 20 qu c gia châu M la tinh, các
tác gi đã ch ra r ng, thi u h t v n đ u t trong n n kinh t là m t nhân t quan
10
tr ng tác đ ng t i nghèo đói và qua đó, FDI có th giúp gi m đói nghèo. Tuy nhiên,
các tác gi c ng ch ra r ng, FDI ch giúp gi m nghèo trong m t s tr
không có tác d ng trong m t s tr
ng h p và
ng h p khác. Các tác gi c ng cho th y, các
chính sách thu hút FDI vào qu c gia chung chung s không giúp gì cho quá trình
gi m nghèo mà c n nh ng chính sách đ c thù khác. Tuy nhiên, nghiên c u này
không cho th y nh ng đi u ki n chung mà qua đó FDI không giúp gi m nghèo mà
ch t p trung vào nh ng đ c đi m riêng có c a khu v c M La tinh nh làm phát
cao, t giá h i đoái bi n đ ng. Nghiên c u c ng ch a ch rõ đ
c nh ng lo i chính
sách nào s giúp FDI giúp gi m nghèo có hi u qu .
Mirza và các c ng s đã có m t nghiên c u k l
v c hóa, v n FDI t i nghèo đói trong tr
ng h p các n
ng v tác đ ng c a khu
c ASEAN. Nghiên c u s
d ng s li u FDI vào các ngành đi n và đi n t , d t may t i 42 qu c gia đang phát
tri n (trong đó có 5 n
c ASEAN: Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và
Thái Lan). Nghiên c u đã xây d ng đ
FDI v i t ng tr
c mô hình h i quy đ đánh giá tác đ ng c a
ng và nghèo đói. Mô hình đ
c xây d ng đ ph n ánh tác đ ng
c a FDI t i nghèo đói qua 2 kênh: kênh gián ti p (tác đ ng t i thu nh p c a ng
nghèo thông qua t ng tr
không ph i là t ng tr
i
ng kinh t ) và kênh tr c ti p (thông qua các bi n s
ng). K t qu c a nghiên c u cho th y t ng tr
ng kinh t
cao giúp gi m nghèo đói m c dù ch đóng góp 40% cho quá trình gi m nghèo t i
các n
c này m c dù t l này có th cao h n trong t
th y FDI giúp t o vi c làm và t ng c
ng v n con ng
ng lai. Nghiên c u c ng cho
i qua đóng góp t i 60% t
l gi m nghèo t i các qu c gia này. Tuy nhiên, nghiên c u ch a ch ra đ
c thu hút
FDI vào nh ng ngành nào s giúp t o nhi u vi c làm h n, qua đó giúp gi m nghèo
đói nhanh h n.
Mold (2004) m t m t th a nh n vai trò c a FDI đ i v i t ng tr
ng kinh t
nh ng cho r ng vai trò c a FDI đ i v i gi m nghèo th c ch t r t ph c t p và có
nhi u m t. Ông c ng cho r ng t ng tr
ng t b n thân nó không đ m b o giúp xóa
b nghèo đói. S d ng s li u c a 60 qu c gia đang phát tri n, Mold cho r ng m i
quan h
FDI và gi m nghèo là có nh ng y u. K t qu đ
ch s R2 ch đ t 0,149.
c th hi n nh sau, v i
11
S đ 1.1: M i quan h gi a FDI và gi m nghèo theo nghiên c u c a Mold
Ngu n: Mold, (2004), FDI và Poverty Reduction: A Critical Reappraisal of The Arguments
1.5.2. Các nghiên c u trong n
c
T i Vi t Nam, các nghiên c u v vai trò c a FDI v i gi m nghèo v n còn
khá h n ch v s l
ng nghiên c u.
Nguy n Th Ph
ng Hoa (2002), ch ra hai c ch mà FDI tác đ ng t i quá
trình gi m nghèo là thông qua c ch tr c ti p và gián ti p. Tác gi ch ra r ng trong
ng n h n FDI tác đ ng t i t ng tr
ng và qua đó tác đ ng t i gi m nghèo. Nghiên
c u c ng cho r ng FDI vào các ngành s d ng công ngh cao c ng nh các ngành
s d ng nhi u lao đ ng s giúp thúc đ y quá trình gi m nghèo. Tác gi c ng cho
r ng, vi c đ y nhanh vi c gi i ngân FDI c ng giúp đ y nhanh quá trình gi m nghèo.
Vì v y tác gi đã tìm ra các nhân t gi i thích các nhân t nào giúp đ y nhanh quá
trình thu hút và gi i ngân v n FDI
các t nh và nh ng chính sách đ tác đ ng t i
nh ng nhân t này. M c dù đã ch ra đ
c nhóm các ngành mà FDI tác đ ng m nh
m nh t t i quá trình gi m nghèo c ng nh ch ra các c ch tr c ti p và gián ti p
mà FDI tác đ ng t i nghèo đói, tuy nhiên, nghiên c u không th y đ
thân t ng tr
c r ng, b n
ng không đ m b o cho quá trình gi m nghèo di n ra; b n thân vi c
đ y nhanh quá trình gi i ngân FDI trong m t s ngành th m chí còn làm tình tr ng
nghèo đói tr m tr ng thêm. Các g i ý chính sách quá t p trung t i thu hút và gi i
ngân FDI mà ch a làm rõ đ
c nh ng g i ý chính sách đ ngu n FDI ch y vào n n
kinh t s giúp gi m nghèo đói.
Tr n Tr ng Hùng (2006) ch ra v m t lý thuy t, FDI tác đ ng t i quá trình
12
gi m nghèo thông qua hai c ch chính: c ch tr c ti p và c ch gián ti p. FDI
tr c ti p tác đ ng t i quá trình gi m nghèo thông qua vi c t o thêm vi c làm và
ngu n thu thu t các doanh nghi p FDI giúp t ng c
ng cho h th ng An sinh xã
h i. FDI c ng gián ti p tác đ ng t i quá trình gi m nghèo khi là nhân t quan tr ng
nh t tác đ ng t i t ng tr
l
ng. Vì v y, nghiên c u đã s d ng hai mô hình kinh t
ng đ xem xét tác đ ng c a ngu n v n FDI v i quá trình gi m nghèo. S d ng
s li u th c p t B K ho ch đ u t , nghiên c u đã ch ra tác đ ng tích c c c a
FDI t i gi m nghèo và vì v y, tác gi cho r ng c n t ng c
ng thu hút FDI đ đ y
nhanh quá trình gi m nghèo. Tuy nhiên, nghiên c u ch a ch ra đ
c FDI vào
nh ng ngành nào, trong nh ng đi u ki n chính sách nào s giúp đ y nhanh nh t quá
trình gi m nghèo.
Cù Chí L i (2006), có nghiên c u v tác đ ng c a h i nh p kinh t t i vi c
làm và gi m nghèo t i Vi t Nam. Trong nghiên c u này, tác gi xem xét tác đ ng c a
ngo i th
ng và FDI t i vi c làm và gi m nghèo t i Vi t Nam. Tác gi , s d ng s
li u c a b Lao đ ng, Th
ng binh và xã h i n m 2003, ch ra r ng m c dù s l
ng
lao đ ng làm vi c tr c ti p trong các doanh nghi p FDI v n còn ít nh ng t c đ t ng
vi c làm t i các vùng nh
ng b ng sông H ng (trung bình 15% m i n m trong giai
đo n 1996-2002) và khu v c
ông Nam B (trung bình 23% m i n m trong cùng
giai đo n) là r t đáng ghi nh n. Them vào đó, 60% lao đ ng làm vi c cho các doanh
nghi p FDI là lao đ ng không có k n ng. Tác gi c ng s d ng s li u thu nh p t
b đi u tra m c s ng h dân c 2004 và s li u FDI c a t ng c c th ng kê (GSO) đ
tính toán m i quan h gi a t l nghèo và FDI bình quân đ u ng
i
c p t nh/thành
ph và k t lu n r ng, FDI là kênh quan tr ng đ i v i gi m nghèo. Nghiên c u c a Cù
Chí L i, m c dù h t s c công phu nh ng ph
ng pháp s d ng ch y u mang tính
ch t th ng kê mô t . Khi xem xét m i quan h gi a FDI và gi m nghèo ch y u ch
k t h p 2 s li u (t l nghèo và FDI bình quân đ u ng
i
c p t nh/thành ph ) đ so
sánh, t đó đ a ra k t lu n. Vai trò c a FDI đ i v i t o vi c làm c ng ch th ng kê
đ
c nh ng vi c làm tr c ti p t i các doanh nghi p FDI. Thêm vào đó, s li u s
d ng v vi c làm ch t i n m 2003 và thu nh p t i 2004.
13
Ph m Lan H
ng và các c ng s (2010) có nghiên c u r t công phu v tác
đ ng c a FDI t i t o vi c làm và n ng su t lao đ ng. Nghiên c u ch ra r ng, FDI
m c dù s l
ng vi c làm do các doanh nghi p FDI t o ra v n còn khiêm t n (vào
n m 2007, FDI t o ra h n 1,5 tri u vi c làm) nh ng có m t xu h
ng gia t ng k
trong vòng 15 n m qua (10% - 15% m i n m). Các ngành t o ra nhi u vi c làm
nh t là các ngành công nghi p và xây d ng. H n th n a, FDI còn t o ra m t m ng
l
i s n xu t qua đó gián ti p t o ra nhi u vi c làm, đ c bi t trong các ngành công
nghi p h tr (th
ng s d ng nhi u lao đ ng trong quá trình s n xu t). Các doanh
nghi p FDI c ng giúp đào t o nâng cao ch t l
ng ngu n nhân l c c a Vi t Nam.
Các tác gi c ng xây d ng mô hình xem xét tác đ ng c a FDI t i t o vi c làm thông
qua xây d ng 2 mô hình kinh t l
ng, s d ng s li u t các cu c đi u tra doanh
nghi p và đi u tra lao đ ng c a t ng c c th ng kê (giai đo n 2000 – 2007) c ng nh
b ng IO c a Vi t Nam (n m 2005). T đó, các tác gi đã tìm ra các k t lu n r t
đáng chú ý: (i) các doanh nghi p FDI giúp t ng n ng su t lao đ ng; (ii) Trong khi
FDI có vai trò tích c c trong vi c t ng n ng su t lao đ ng trong các ngành có liên
k t sau (for-ward linkage) thì FDI l i có tác đ ng tiêu c c đ i v i các ngành có liên
k t tr
c (back-ward linkage) do s y u kém c a các ngành công nghi p h tr
trong n
c khi n cho các doanh nghi p FDI ph i th
nguyên v t li u đ u vào t n
ng xuyên nh p kh u các
c ngoài. Nghiên c u c ng ch ra các k t qu khác
nh tác đ ng tích c c c a t s lao đ ng có k n ng/lao đ ng không có k n ng t i
n ng su t lao đ ng v.v..
ây là m t nghiên c u r t công phu và r t có giá tr . M c
dù không tr c ti p nêu lên tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo nh ng ph
lu n c a nghiên c u này có th đ
ph
c s
ng pháp
d ng tham kh o trong vi c xây d ng
ng pháp nghiên c u tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo.
Sau khi t ng quan các nghiên c u có liên quan, ta có th th y, các nghiên c u
m i ch d ng
t ng tr
vi c đánh giá tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo gián ti p thông qua
ng kinh t ho c t o vi c làm tr c ti p t i doanh nghi p FDI mà ch a có
nh ng nghiên c u sâu h n v tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo thông qua các c
ch khác. Thêm vào đó, m c dù tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo thông qua t o vi c
14
làm tr c ti p là quan tr ng thì các nghiên c u c ng ch a làm rõ đ
nh ng ngành nào s giúp nâng cao thu nh p t lao đ ng c a ng
c FDI vào
i lao đ ng qua đó
giúp gi m nghèo. Vì v y, vi c th c hi n các nghiên c u v các khía c nh này là h t
s c c n thi t.
1.6. K t c u c a Lu n án
Lu n án, ngoài Ch
trình bày thành 3 ch
ng 1, t ng quan v v n đ nghiên c u, ph n còn l i đ
ng:
Ch
ng 2: C s lý thuy t v FDI và tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo
Ch
ng 3: Phân tích tác đ ng c a FDI t i gi m nghèo t i Vi t nam
Ch
ng 4: Các k t lu n và khuy n ngh chính sách
c
15
Ch
ng 2. C
S
LÝ THUY T V TÁC
NG C A FDI T I
GI M NGHÈO
2.1. T ng quan v v n đ u t tr c ti p n
tr c ti p n
c ngoài t i các n
c đang phát tri n
2.1.1. Khái ni m v n đ u t tr c ti p n
u t tr c ti p n
c ngoài và vai trò c a v n đ u t
c ngoài
c ngoài (Foreign Direct Investment – FDI) là m t hình
th c c a đ u t qu c t hay đ u t n
c ngoài (Foreign Investment). FDI là m t
trong ba dòng v n t nhân qu c t ch y u bao g m:
u t tr c ti p n
c ngoài
(FDI), đ u t gián ti p (Foreign Portfolio Investment (FPI )) và v n vay th
ng m i
(Bank lending). S ra đ i và phát tri n c a đ u t tr c ti p n
c ngoài là k t qu t t
y u c a quá trình qu c t hóa và phân công lao đ ng qu c t .
Hiên nay cung co nhiêu quan niêm khac nhau vê FDI cung nh xac đinh đâu
la cac doanh nghiêp FDI.
Theo T ch c Th
ng m i th gi i – WTO (1996), “
ngoài x y ra khi m t nhà đ u t t m t n
m tn
c khác (n
c (n
u t tr c ti p n
c ch đ u t ) có đ
c
c m t tài s n
c thu hút đ u t ) cùng v i quy n qu n lý tài s n đó”.
WTO cung chia vôn FDI thanh 3 loai:
V n ch s h u: là giá tr kho n đ u t c a các MNC vào c phi u c a
doanh nghi p
n
c ngoài. V n ch s h u này ph i chi m t i thi u 10% c ph n
ph thông ho c c ph n có quy n bi u quy t trong m t doanh nghi p (th
coi là m t ng
ng đ
c
ng cho vi c ki m soát tài s n). Hình th c này bao g m c hai hình
th c Sáp nh p và mua l i (M&A) và đ u t t o ra các c s m i (Greenfield
investment).
Thu nh p tái đ u t : đây là ph n l i nhu n c a các MNC trong các liên
doanh mà không chia c t c hay n p v MNC. Nh v y l i nhu n gi l i đ
c gi
đ nh là tái đ u t vào các liên doanh. Hình th c này chi m đ n 60% ngu n FDI ra
n
c ngoài t các qu c gia nh Hoa K và V
ng qu c Anh.
V n khác: liên quan đ n vay v n ng n h n, dài h n và cho vay c a các
qu gi a các MNC và liên doanh
16
Theo IMF (1993), FDI là m t kho n đ u t qu c t c a m t th c th th
ng
trú (entity resident) t i m t qu c gia vào doanh nghi p t i m t qu c gia khác v i
m c tiêu là thi t l p l i ích lâu dài và n m quy n qu n lý th c s doanh nghi p.
Thu t ng l i ích lâu dài hàm ý r ng t n t i m i quan h lâu dài gi a nhà đ u t
tr c ti p và doanh nghi p c ng nh m c đ
nh h
ng đáng k c a nhà đ u t lên
các quy t đ nh qu n lý c a doanh nghi p. IMF c ng cho r ng kho n đ u t có giá
tr t 10% c ph n c a doanh nghi p nh n đ u t tr lên có th đ
v n FDI. Lúc này các doanh nghi p ti p nh n v n đ
FDI. Các hình th c đ u t tr c ti p n
c phân lo i là
c g i là các doanh nghi p
c ngoài c ng đ
c chia thành v n ch s
h u v n, thu nh p tái đ u t và cung c p các kho n vay dài h n và ng n h n trong
n i b công ty (gi a các MNC và các doanh nghi p liên k t).
Theo T ch c h p tác và phát tri n Kinh t OECD (1996) , m t doanh nghi p
đ
c coi là doanh nghi p FDI n u trong doanh nghi p đó có m t nhà đ u t n
ngoài duy nh t, ho c nhà đ u t n
c
c ngoài s h u 10% ho c nhi u h n c ph n
ph thông hay c ph n có quy n bi u quy t c a doanh nghi p; tr khi nó có th
đ
c ch ng minh r ng s h u 10% không cho phép nhà đ u t có m t ti ng nói
hi u qu trong qu n lý ho c s h u ít h n 10% c ph n ph thông ho c c phi u có
quy n bi u quy t c a m t doanh nghi p, nh ng v n duy trì m t ti ng nói có hi u
qu trong qu n lý. M t ti ng nói hi u qu trong vi c qu n lý ch ng ý r ng các nhà
đ u t tr c ti p có th
nh h
ng đ n s qu n lý c a doanh nghi p và không ng ý
r ng h đã ki m soát tuy t đ i. i m phân bi t quan tr ng nh t c a v n đ u t n
ngoài v i danh m c đ u t n
c ngoài là nó đ
c
c th c hi n v i ý đ nh th c hi n
ki m soát doanh nghi p.
V c b n, khái ni m c a OECD c ng gi ng nh khái ni m c a IMF v FDI,
đó là c ng thi t l p các m i quan h lâu dài và t o nh h
ng đ i v i vi c qu n lý
doanh nghi p. Tuy nhiên, khái ni m này ch ra c th h n các cách th c đ nhà đ u
t t o nh h
ng đ i v i ho t đ ng qu n lý doanh nghi p, đó là
Thành l p ho c m r ng m t doanh nghi p ho c m t chi nhánh thu c toàn
quy n qu n lý c a ch đ u t .
17
Ho c Mua l i toàn b doanh nghi p đã có.
Ho c Tham gia vào m t doanh nghi p m i (liên doanh).
C p tín d ng dài h n (l n h n 5 n m): ho t đ ng c p tín d ng c a công
ty m dành cho công ty con v i th i h n l n h n 5 n m c ng đ
c coi là ho t
đ ng FDI.
Theo Perkin (2006), FDI đ
c đ nh ngh a là “m t hình th c đ u t dài h n
trong đó m t th c th có y u t n
c ngoài đ
hành và qu n lý m t nhà máy
c ch nhà (thông th
c phi u đ
n
c tham gia ch y u trong khâu đi u
ng n m gi ít nh t 10% s
c quy n bi u quy t)”.
Theo đ nh ngh a c a Chính ph M , ngoài nh ng n i dung t
ng t khái
ni m FDI c a IMF và OECD, FDI còn g n v i “quy n s h u ho c ki m soát 10%
ho c h n th các ch ng khoán kèm quy n bi u quy t c a m t doanh nghi p, ho c
l i ích t
ng đ
ng trong các đ n v kinh doanh không có t cách pháp nhân".
Trên th c t , có nhi u cách khác đ các nhà đ u t n
h
c ngoài có th
nh
ng t i quy t đ nh qu n lý c a doanh nghi p nh : H p đ ng qu n lý, H p đ ng
th u ph , Th a thu n chìa khóa trao tay, Nh
ng quy n (Franchising), Thuê mua,
C p gi y phép (Licensing)... Các hình th c này không đ
c coi là FDI vì nó không
đi kèm v i m t m c s h u c ph n nh t đ nh.
Theo Ph m Th Tu (2005), đ u t tr c ti p n
vi c t ch c, cá nhân n
k tài s n nào vào m t n
c ngoài đ
c đ nh ngh a “là
c ngoài tr c ti p đ a v n b ng ti n n
c ngoài ho c b t
c, đ
c Chính ph n
c đó ch p nh n đ h p tác kinh
doanh trên c s h p đ ng ho c thành l p doanh nghi p liên doanh ho c doanh
nghi p 100% v n n
c ngoài”.
Quan đi m v FDI c a Vi t Nam đ
ut n
c ngoài “
u t tr c ti p n
c quy đ nh t i kho n 1 đi u 2 c a Lu t
c ngoài là vi c nhà đ u t n
c ngoài đ a
vào Vi t Nam v n b ng ti n ho c b t c tài s n nào đ ti n hành các ho t đ ng đ u
t theo quy đ nh c a Lu t này”.
M c dù có nhi u khái ni m khác nhau v FDI nh ng t u chung, các khái
ni m này đ u ph n ánh các n i dung:
FDI là m t lo i hình c a đ u t qu c t , ph n ánh s di chuyên cac loai tai
