BG_Qui hoach PT nong thon

Môn học
Qu
Qu
i
i
Hoạch Phát Triển Nông Thôn
Hoạch Phát Triển Nông Thôn


TS. Nguyễn Hiếu Trung

Giới thiệu

Tổng số tiết: 30

Tài liệu tham khảo: Bài giảng QHPTNN của TS. Lê Quang Minh.

Mục tiêu môn học: Cung cấp các phương pháp luận cơ bản trong
công tác qui hoạch phát triển nông thôn.

Đánh giá: Bài tập nhóm, bài tập cá nhân, thi tự luận.

Nội dung môn học

Những khái niệm cơ bản trong QHPTNN

Cơ bản về kinh tế dự án

Cơ bản về đánh giá tác động môi trường


Cơ bản về đánh giá tác động xã hội của dự án

Qui hoạch nông thôn ở ĐBSCL

Dẫn nhập
Trả lời các câu hỏi:

Qui hoạch là gì?

Phát triển?

Đặc điểm của nông thôn?

Phát triển nông thôn là phát triển những gì? Cần chú ý
những gì?

Chương 1: Những khái niệm cơ bản
1. Qui hoạch là gì?
1. Qui hoạch là gì?
Là tiến trình liên tục bao gồm các quyết định, chọn lựa
các phương án sử dụng tài nguyên một cách hợp lý để
đạt được những mục tiêu trong một khoảng thời gian
nhất định
Qui hoạch xuất phát từ nhu cầu thực tế của vùng qui
hoạch. Qui hoạch có tính đa ngành: Nông nghiệp, thủy
lợi, môi trường, kinh tế, xã hội, y tế, v.v…


Liệt kê 5 sai lầm và thất bại thường xảy ra trong qui
hoạch nói chung ở Việt Nam?

Thảo luận

Chương 1: Những khái niệm cơ bản
2
2
. Các cấp qui
. Các cấp qui
hoạch
hoạch
: theo
: theo
ngành, theo
ngành, theo
không gian và
không gian và
theo thời gian
theo thời gian
3. Qui hoạch từ
3. Qui hoạch từ
dưới lên và từ
dưới lên và từ
trên xuống
trên xuống
Cấp quốc gia (nghị quyết, chiến lược, mục
tiêu phát triển)
QH SDĐ cấp quốc gia (các vùng)
QH cấp địa phương
(tiểu vùng – huyện/ xã)
Người dân (nông
hộ, nhóm nông hộ)

Chiến luợc và ưu
tiên
tiên của
trung ương
Các vấn đề và cơ hội
của địa phương
Tiếp nhận các yêu cầu,
vấn đề của thực tế, các
kiến thức của người dân,
các cơ hội của người dân
Chiến luợc và ưu
tiên
tiên của
địa phương

Trả lời các câu hỏi

Ai tham gia “qui hoạch”?

Ai là người thực hiện qui hoạch?

Ai hưởng lợi từ qui hoạch?

4. Những ai tham gia qui hoạch
4. Những ai tham gia qui hoạch
Chương 1: Những khái niệm cơ bản
Cơ quan hành pháp
Cơ quan hành pháp
Đưa ra chính sách
Thực hiện chính sách

Phân bố tài nguyên
Người sử dụng đất
Người sử dụng đất
Nhu cầu về tài nguyên đất đai
Nguồn lao động, vốn, quản lý đất
Nguồn sản phẩm và dịch vụ
Thực hiện qui hoạch
Người sử dụng đất
Người sử dụng đất
Nhu cầu về tài nguyên đất đai
Nguồn lao động, vốn, quản lý đất
Nguồn sản phẩm và dịch vụ
Thực hiện qui hoạch
Cơ quan lập pháp
Cơ quan lập pháp
Quyết định về mặt
luật pháp
Nhóm các nhà qui hoạch
Nhóm các nhà qui hoạch
Hỗ trợ nhà ra quyết định
Công cấp thông tin về đất đai
và sử dụng đất đai
Nhóm các nhà qui hoạch
Nhóm các nhà qui hoạch
Hỗ trợ nhà ra quyết định
Công cấp thông tin về đất đai
và sử dụng đất đai
Các tổ chức đơn lẻ
Các tổ chức đơn lẻ
Nguồn kỹ thuật

Thông tin
Thực hiện các công việc
và dịch vụ công cộng
Thực hiện qui hoạch
Lãnh đạo
Lãnh đạo
Lãnh đạo quá trình qui hoạch
Hướng dẫn các tổ chức và các nhà qui hoạch
Phê duyệt qui hoạch
Lãnh đạo
Lãnh đạo
Lãnh đạo quá trình qui hoạch
Hướng dẫn các tổ chức và các nhà qui hoạch
Phê duyệt qui hoạch
Thông tin về các nhu cầu,
đất đai và sử dụng đất đai
Thông tin

Trả lời câu hỏi

Theo các bạn thi qui hoạch cần theo những bước nào?

Tổng quan về c
Tổng quan về c
ác bước qui hoạch:
ác bước qui hoạch:
•
Xác định mục tiêu
•
Thu thập thông tin, nghiên cứu, khảo sát

•
Đề ra kế hoạch
•
Đánh giá các thành phần trong kế hoạch và
•
Đề xuất chương trình phát triển
Chương 2: Các bước qui hoạch

1
1
XĐ mục tiêu
XĐ mục tiêu
và
và
các điều
các điều
khoản (TOR)
khoản (TOR)
2
2
Tổ chức
Tổ chức
công việc
công việc
3
3
Phân tích
Phân tích
vấn đề
vấn đề

4
4
Nhận dạng các
Nhận dạng các
cơ hội cho sự
cơ hội cho sự
thay đổi
thay đổi
5
5
Đánh giá tính
Đánh giá tính
thích nghi
thích nghi
đất đai
đất đai
6
6
Đánh giá
Đánh giá
các phương án
các phương án
7
7
Chọn phương
Chọn phương
án tốt nhất
án tốt nhất
8
8

Chuẩn bị qui
Chuẩn bị qui
hoạch
hoạch
9
9
Thực thi qui
Thực thi qui
hoạch
hoạch
10
10
Giám sát
Giám sát
Và hiệu chỉnh
Và hiệu chỉnh
qui hoạch
qui hoạch
Các bước qui hoạch
Các bước qui hoạch
Chương 2: Các bước qui hoạch


Chính
sách SDĐ
Đánh giá
định hướng
Giới hạn về
thể chế
Kinh ghiệm

địa phương
Chọn lựa
phương
pháp
Tổ chức
công việc
Đánh giá
nhanh nông
thôn, thu
thập số liệu
cơ bản
Xem xét các
giới hạn về
pháp lý,
kinh tế và
xã hội
Công bố
thông tin
cho công
chúng lẫn
thứ nhất
Nghiên cứu
các phương
án sử dụng
đất tiềm
năng và các
yêu cầu của
các PA đó
Khảo sát,
đo đạc đất

đai chi tiết
Đánh giá tính
Thích nghi đất đai
Chạy các mô
hình SDĐ
Hệ thống
thông tin
đất đai
Phân tích
hệ thống
canh tác
Đánh giá
tác động
môi
trường và
xã hội
Công bố và
thu thập ý
kiến người
dân
Xem xét
việc thực
thi qui
hoạch
Qui hoạch
cho sự
thay đổi
Thành lập
các dự án
Thực hiện

qui hoạch
bởi người
SDĐ và các
cơ quan
liên quan
Điều phối,
liên kết các
hoạt động
của các
ngành
Báo cáo
phản ảnh
từ người
SDĐ và các
tổ chức
phát triển
1
1
XĐ mục tiêu
XĐ mục tiêu
và TO
và TO
R
R
2
2
Tổ chức
Tổ chức
công việc
công việc

3
3
Phân tích
Phân tích
vấn đ
vấn đ
ề
ề
4
4
Nhận dạng các
Nhận dạng các
cơ hội cho sự
cơ hội cho sự
thay đổi
thay đổi
5
5
Đánh giá tính thích
Đánh giá tính thích
nghi đất đai
nghi đất đai
6
6
Đánh giá
Đánh giá
các phương án
các phương án
7
7

Chọn phương
Chọn phương
án tốt nhất
án tốt nhất
8
8
Chuẩn bị qui
Chuẩn bị qui
hoạch
hoạch
9
9
Thực thi qui
Thực thi qui
hoạch
hoạch
10
10
Giám sát
Giám sát
Và hiệu chỉnh
Và hiệu chỉnh
qui hoạch
qui hoạch
CÁC HOẠT
CÁC HOẠT
ĐỘNG
ĐỘNG
QUI HOẠCH
QUI HOẠCH

SỬ DỤNG ĐẤT
SỬ DỤNG ĐẤT
KẾT QUẢ
KẾT QUẢ
Điều khoản
Điều khoản
QH
QH
Lịch làm
Lịch làm
việc, phân
việc, phân
công nhân
công nhân
sự, phân bố
sự, phân bố
tài lực
tài lực
Các vấn đề
Các vấn đề
và các khả
và các khả
năng thay
năng thay
đổi
đổi
Các kiểu sử
Các kiểu sử
dụng đất đai
dụng đất đai

tiềm năng
tiềm năng
Bản đồ
Bản đồ
thích nghi
thích nghi
về đất đai
về đất đai
Các phương
Các phương
án sử dụng
án sử dụng
đất khả thi
đất khả thi
Các đề cương
Các đề cương
sử dụng đất
sử dụng đất
Phản hồi cho
Phản hồi cho
qui hoạch cấp
qui hoạch cấp
cao hơn
cao hơn
Thay đổi việc
Thay đổi việc
sử dụng đất
sử dụng đất
Hiệu chỉnh
Hiệu chỉnh

qui hoạch
qui hoạch
Phản hồi cho
Phản hồi cho
qui hoạch cấp
qui hoạch cấp
cao hơn
cao hơn
Sử dụng đất
Sử dụng đất
Các dự án để
Các dự án để
thực hiện qui
thực hiện qui
hoạch
hoạch
Bước
Bước
1
1
Bước 2
Bước 2
Bước 3
Bước 3
Bước 4
Bước 4
Bước 5
Bước 5
Bước 6
Bước 6

Bước 7
Bước 7
Bước 8
Bước 8
Bước 9
Bước 9
Bước 10
Bước 10

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản
Người chịu trách nhiệm: Chính quyền (người ra quyết định) và nhà qui hoạch
-
Khởi đầu:
•
Chính quyền và đại diện người dân vùng qui hoạch thông báo và bàn luận
với nhà qui hoạch về các vấn đề và định hướng phát triển của vùng qui
hoạch.
•
Nhà qui hoạch làm rõ các khả năng mà qui hoạch có thể giúp đỡ cho vùng
•
Nhà qui hoạch tham quan khảo sát khu vực qui hoạch

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản (tt)
-
Thu thập thông tin và xác định mục tiêu, điều khoản qui hoạch
•
Vùng qui hoạch: Xác định vị trí, kích cỡ, đường biên, mức độ tiếp cận của
vùng qui hoạch đến các trung tâm (thành phố, chợ đầu mối)

•
Liên hệ với các cá nhân và cơ quan có liên quan: Đại diện người dân địa
phương, các tổ chức xã hội (phụ nữ, nhóm dân tộc, v.v…)  nhà qui
hoạch hiểu rõ hơn về điều kiện kinh tế xã hội của người dân vùng dự án.
Và do đó lường được tác động của dự án qui hoạch (sự thay đổi) đến các
nhóm người sống trong vùng.

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản (tt)
-
Thu thập thông tin cơ bản về vùng dự án: Thu thập thông tin chi tiết hơn về vùng qui hoạch
 nhằm phục vụ cho việc đưa ra mục tiêu qui hoạch. Các thông tin đó là:
•
TN đất đai: Khí hậu, thủy văn, địa chất, thổ nhưỡng, hoa màu, rừng, động vật, sâu bọ và
dịch bệnh. Các tư liệu như bản đồ địa hình, ảnh máy bay, ảnh vệ tinh, các đo đạc đã có
các báo cáo, công văn của các cơ quan ban ngành địa phương.
•
Hiện trạng sử dụng đất: Các tài liệu về loại sử dụng đất, hệ thống canh tác, các cấp độ
sản xuất và các xu hướng sử dụng đất.
•
Cơ sở hạ tầng: giao thông, viễn thông, các dịch vụ NN, chăn nuôi và lâm nghiệp.
•
Dân số: Tổng dân số, thành phần (dân số, chủng tộc, giàu/nghèo)
•
Sở hữu đất đai: Các loại sở hữu đất (tư nhân, nhà nước, đất bảo tồn)
•
Cấu trúc văn hoá xã hội: mối quan hệ giữa cấu trúc VHXH đến việc sử dụng đất
•
Chính quyền: Cấu trúc chính quyền, các cơ quan ban ngành liên quan.
•

Hệ thống luật pháp, qui định của trung ương và địa phương.
•
Các tổ chức phi chính phủ (NGO) hoạt động trong vùng qui hoạch
•
Các tổ chức kinh doanh hoạt động trong vùng dự án.

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản (tt)
Các điều khoản và kinh phí
-
Xác lập mối quan hệ mật thiết giữa nhà qui hoạch, nhà quyết định, người sử dụng đất
(người dân) và các thành viên khác có tham gia vào quá trình qui hoạch.
-
Xác định các thành phần chính của dự án qui hoạch. Các điều khoản phải đủ tổng quát
để đảm bảo tính uyển chuyển trong việc tìm các giải pháp cho các vấn đề sử dụng đất
trong bối cảnh bị giới hạn về thời gian và các tài nguyên sẵn có.
-
Kết quả của bước này là các văn bản của dự án qui hoạch trong đó nêu ra các điều
khoản cho các hoạt động qui hoạch, bao gồm mục tiêu tổng quan, mục tiêu chi tiết, yêu
cầu về thời gian và kinh phí

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản (tt)
Phân loại mục tiêu dự án:
-
Theo bậc: cao, trung, thấp
-
Theo thời gian: dài, trung, ngắn hạn.
-
Theo tính chất: xã hội, kỹ thuật (dự án phát triển KTXH, nhân đạo, bảo vệ môi trường,

…). Dự án KT có thể là đa mục tiêu.

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản (tt)
Xác định ưu tiên (trọng tâm) của dự án: (mở rộng định luật Liebnitz trong sinh vật học )
Chú ý:
-
Các giá trị giới hạn mang tính tương đối
(do các đơn vị đo lường khác nhau)
-
Từng vấn đề (đất, dân trí, …) bao gồm
nhiều yếu tố khác gộp lại (như đất đai:
tính chất vật lý, độ phì, địa hình, nguồn
nước, tính dễ tiếp cận…)
 Đầu tư hợp lý sẽ đưa phát triển của
vùng đến gần tiềm năng của vực.
Thổ nhưỡng
Kỹ thuật
CSHT giao thông
CSHT Thủy lợi
Dân trí
Nguồn vốn
Tiềm năng
của khu vực

Chương 2: Các bước qui hoạch
Tiềm năng phát triển của khu vực
Chi phí ( C )
Lợi nhuận ( B )
TL + TD + DT

Thủy lợi (TL)
TL + Tín dụng (TD)
TL + TD + Dân trí (DT)
TL + TD + DT + …
Đầu tư hợp lý để phát triển nông thôn

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản (tt)
Xác định trọng tâm:
-
Các giới hạn: tài nguyên, nhân lực, ngân sách,v.v…  cần xác định trọng
tâm cho việc phát triển để có thể sử dụng tài nguyên một cách hợp lý nhất.
-
Các phương pháp:
-
OOPP (Object-Oriented Project Planning)
-
PRA (Participatory Rural Appraisal)

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản (tt)
OOPP (Object-Oriented Project Planning)
Qui hoạch theo mục tiêu:
-
Ràng buộc người qui hoạch vào các công thức cụ thể (như số lượng, chất
lượng, thời gian, nơi chốn)
-
So sánh các phương án
-
Phân tích rủi ro

-
Phân tích các tác động của phương án
Phương pháp này gồm hai phần chính:
-
Lập cây vấn đề (problem tree) và
-
Ma trận logic (logical framework)

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản (tt)
Lập cây vấn đề (problem tree)
-
Cây vấn đề được bố trí theo qui luật nhân quả
-
Nguyên nhân được xếp bên dưới, hậu quả của những nguyên nhân này
được xếp bên trên.
-
Những hậu quả này lại là nguyên nhân của các hậu quả khác ở hàng trên.

mối quan hệ nhân quả của các vấn đề cần giải quyết (các nguyên nhân gốc),
giúp nhà qui hoạch tránh sa lầy trong việc giải quyết các vấn đề thứ yếu.
-
Từ cây vấn đề ta có thể phân nhóm các vấn đề thành các trọng tâm (focal
point) để tìm hướng giải quyết.
Bài tập: Vẽ cây vấn đề và xác định các nguyên nhân chính dẫn đến sự nghèo
đói của người dân nông thôn. Từ đó nêu các mục tiêu của dự án qui hoạch
nhằm giảm nghèo ở nông thôn.

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản (tt)

Ma trận logic (logical framework)
Mục tiêu Chỉ tiêu Điều kiện
2007 2008 2009
Mục tiêu cuối
cùng
Tăng thu nhập nông
dân địa phương
>10% so
với 2006
20% 50%
Mục tiêu
trung gian
Tăng sản lượng nông
phẩm
300T 450T 600T
Mục tiêu cấp
thấp
Tăng năng suất 2.5 T/ha 3 T/ha 4T/ha Có thị trường tiêu
thụ
Kết quả đạt
được
1. Tăng lượng phân
hữu cơ
2. Cho ND vay SX
2 T/ha
30 hộ
5 T/ha
60 hộ
10 T/ha
120 hộ

Khuyến nông
Kinh tế ổn định

Chương 2: Các bước qui hoạch
Bước 1: Xác định mục tiêu và các điều khoản (tt)
PRA (Participatory Rural Appraisal)
Thông qua các công cụ hỗ trợ như bản đồ, biểu bảng, sơ đồ, đi trắc dọc khu vực
qui hoạch để gợi ý cho người dân:
-
Thảo luận với nông dân địa phương để thu nhặt những thông tin về điều kiện
tự nhiên, kinh tế xã hội, v.v… (phản ánh đúng thực tế, cập nhật, đa dạng).
-
Thảo luận về định hướng làm ăn, nhu cầu về chính sách, tài chính, v.v…
-
Thảo luận về các vấn đề cần giải quyết ở địa phương, xếp thứ tự ưu tiên.