công tác xã hội voi nguoi cao tuoi

BÀI 1. CÁC VẤN ĐỀ CHUNG
I. Khái niệm và đặc điểm tâm sinh lý của người cao tuổi
1. Khái niệm
Có rất nhiều khái niệm khác nhau về người cao tuổi. Trước đây, người ta thường
dùng thuật ngữ người già để chỉ những người có tuổi, hiện nay “người cao tuổi” ngày
càng được sử dụng nhiều hơn. Hai thuật ngữ này tuy không khác nhau về mặt khoa học
song về tâm lý, “người cao tuổi” là thuật ngữ mang tính tích cực và thể hiện thái độ tôn
trọng.
Theo quan điểm y học: Người cao tuổi là người ở giai đoạn già hóa gắn liền với việc
suy giảm các chức năng của cơ thể.
Về mặt pháp luật: Luật Người cao tuổi Việt Nam năm 2010 quy định: Người cao
tuổi là “Tất cả các công dân Việt Nam từ 60 tuổi trở lên”.
Theo WHO: Người cao tuổi phải từ 70 tuổi trở lên.
Một số nước phát triển như Đức, Hoa Kỳ… lại quy định người cao tuổi là những
người từ 65 tuổi trở lên. Quy định ở mỗi nước có sự khác biệt là do sự khác nhau về lứa
tuổi có các biểu hiện về già của người dân ở các nước đó khác nhau. Những nước có hệ
thống y tế, chăm sóc sức khỏe tốt thì tuổi thọ và sức khỏe của người dân cũng được nâng
cao. Do đó, các biểu hiện của tuổi già thường đến muộn hơn. Vì vậy, quy định về tuổi của
các nước đó cũng khác nhau.
Theo quan điểm của Công tác xã hội: Với đặc thù là một nghề trợ giúp xã hội, công
tác xã hội nhìn nhận về người cao tuổi như sau: Người cao tuổi với những thay đổi về tâm
sinh lý, lao động – thu nhập, quan hệ xã hội sẽ gặp nhiều khó khăn, vấn đề trong cuộc
sống. Do đó, người cao tuổi là một đối tượng yếu thế, đối tượng cần sự trợ giúp của công
tác xã hội.
2. Đặc điểm tâm sinh lý của người cao tuổi
2.1. Đặc điểm sinh lý
a. Quá trình lão hóa
Lão hóa là quá trình tất yếu của cơ thể sống. Lão hóa có thể đến sớm hay muộn tùy
thuộc vào cơ thể từng người. Khi tuổi già các đáp ứng kém nhanh nhạy, khả năng tự điều
8

chỉnh và thích nghi cũng giảm dần, tất nhiên sức khỏe về thể chất và tinh thần giảm sút.
Về thể xác trong giai đoạn này cơ thể bắt đầu có những thay đổi theo chiều hướng đi
xuống.
- Diện mạo thay đổi: Tóc bạc, da mồi, có thêm nhiều nếp nhăn. Da trở nên khô và thô hơn.
Trên cơ thể, đầu và mặt xuất hiện mụn cơm nhiều hơn. Ở tuổi già có những nếp nhăn là
do lớp mỡ ở dưới lớp da mất đi cũng như do da không còn tính chất đàn hồi. Các mạch
máu mỏng vỡ ra, tạo thành các chất xanh đen nhỏ dưới da
- Bộ răng yếu làm cho người cao tuổi ngại dùng các thức ăn cứng, khô, dai dù thức ăn này
giàu vitamin, đạm và chất khoáng. Người cao tuổi thường chọn các thức ăn mềm
- Các cơ quan cảm giác: Cảm giác - nghe nhìn, nếm và khứu giác cùng với tuổi tác ngày
càng cao thường bắt đầu hoạt động kém hiệu quả.
- Các cơ quan nội tạng:
Tim là một cơ bắp có trình độ chuyên môn hoá cao cùng với tuổi tác cũng phải chịu
những vấn đề tương tự như các cơ bắp khác của cơ thể. Tim phụ thuộc vào hiệu quả hoạt
động của hệ tuần hoàn, mà có thể là nguyên nhân phát sinh nhiều vấn đề liên quan đến lão
hoá.
Phổi của người già thường làm việc ít hiệu quả khi hít vào và lượng ôxy giảm. Khả
năng dự phòng của tim, phổi và các cơ quan khác cùng với cũng giảm sút. Người già
thích nghi với các điều kiện rét chậm hơn. Người già dễ dàng bị cảm lạnh, nhiệt độ có thể
hạ thấp sẽ rủi ro nghiêm trọng cho sức khoẻ của họ. Họ cũng phải chịu đựng những khó
khăn tương tự khi trong trường hợp cần thiết phải tiếp cận với nhiệt độ cao.
- Khả năng tình dục giảm: Do sự thay đổi của nội tiết tố, ham muốn tình dục ở người
cao tuổi cũng giảm rõ rệt. Ở người già xương và khớp không còn linh hoạt, mềm dẻo,
các cơ đều yếu đi dẫn đến mọi cử động đều chậm chạp, vụng về. Người già hay bị mệt
mỏi, mọi hành vi, cử chỉ yêu đương gặp khó khăn
b. Các bệnh thường gặp ở người cao tuổi
Người cao tuổi thường mắc các bệnh về:
- Các bệnh tim mạch và huyết áp: Cao huyết áp, nhồi máu cơ tim, suy tim, loạn nhịp
tim…

9


- Các bệnh về xương khớp: Thoái hóa khớp, loãng xương, bệnh gút…
- Các bệnh về hô hấp: Cảm sốt, viêm họng – mũi, cúm, viêm phế quản, viêm phổi, ung thư
phổi…
- Các bệnh răng miệng: Khô miệng, sâu răng, bệnh nha chu…
- Các bệnh về tiêu hóa và dinh dưỡng: Rối loạn tiêu hóa, suy dinh dưỡng…
- Ngoài ra người cao tuổi còn hay mắc các bệnh về ung bướu, bệnh thần kinh và các bệnh
về sức khỏe tâm thần…
2.2. Đặc điểm tâm lý
Trạng thái tâm lý và sức khỏe của người cao tuổi không chỉ phụ thuộc vào nội lực
của bản thân mà còn phụ thuộc vào môi trường xã hội, đặc biệt là môi trường văn hóa tình cảm và quan trọng nhất là môi trường gia đình. Khi bước sang giai đoạn tuổi già,
những thay đổi tâm lý của mỗi người mỗi khác, nhưng tựu trung những thay đổi thường
gặp là:
a. Hướng về quá khứ
Để giải tỏa những ưu phiền thường nhật trong cuộc sống hiện tại, người cao tuổi
thường thích hội họp, tìm lại bạn cũ, cảnh xưa, tham gia hội ái hữu, hội cựu chiến binh...
Họ thích ôn lại chuyện cũ, viết hồi ký, tái hiện kinh nghiệm sống cũng như hướng về cội
nguồn: Viếng mộ tổ tiên, sưu tầm cổ vật…
b. Chuyển từ trạng thái “tích cực” sang trạng thái “tiêu cực”
Khi về già người cao tuổi phải đối mặt với bước ngoặt lớn lao về lao động và nghề
nghiệp. Đó là chuyển từ trạng thái lao động (bận rộn với công việc, bạn bè) sang trạng
thái nghỉ ngơi, chuyển từ trạng thái tích cực khẩn trương sang trạng thái tiêu cực xả hơi.
Do vậy người cao tuổi sẽ phải tìm cách thích nghi với cuộc sống mới. Người ta dễ gặp
phải “hội chứng về hưu”.
c. Những biểu hiện tâm lý của người cao tuổi
Những biểu hiện tâm lý của người cao tuổi có thể được liệt kê như sau:
- Sự cô đơn và mong được quan tâm chăm sóc nhiều hơn : Con cháu thường bận rộn với
cuộc sống. Điều này làm cho người cao tuổi cảm thấy mình bị lãng quên, bị bỏ rơi. Họ

rất muốn tuổi già của mình vui vẻ bên con cháu, muốn được người khác coi mình
10


không là người vô dụng. Họ rất muốn được nhiều người quan tâm, lo lắng cho mình và
ngược lại. Họ sợ sự cô đơn, sợ phải ở nhà một mình.
- Cảm nhận thấy bất lực và tủi thân: Đa số người cao tuổi nếu còn sức khỏe vẫn còn có
thể giúp con cháu một vài việc vặt trong nhà, tự đi lại phục vụ mình, hoặc có thể tham
gia được các sinh hoạt giải trí, cộng đồng. Nhưng cũng có một số người cao tuổi do tuổi
tác đã cao, sức khỏe giảm sút nên sinh hoạt phần lớn phụ thuộc vào con cháu. Do vậy dễ
nảy sinh tâm trạng chản nản, buồn phiền, hay tự dằn vặt mình. Người cao tuổi mà tuổi
càng cao thì sức khỏe lại càng giảm sút, đi lại chậm chạp, không còn khả năng lao động,
quan niệm sống khác với thế hệ sau... nên chỉ một thái độ hay một câu nói thiếu tế nhị có
thể làm cho họ tự ái, tủi thân cho rằng mình già rồi nên bị con cháu coi thường.
- Nói nhiều hoặc trầm cảm: Vì muốn truyền đạt kinh nghiệm sống cho con cháu, muốn
con cháu sống theo khuôn phép đạo đức thế hệ mình nên họ hay bắt lỗi, nói nhiều và có
khi còn làm cho người khác khó chịu. Với một bộ phận người cao tuổi bảo thủ và khó
thích ứng với sự thay đổi, cộng với sự giảm sút của sức khỏe, khả năng thực hiện
công việc hạn chế, nếu thời trẻ có những ước mơ không thực hiện được, hoặc không thỏa
đáng, không hài lòng... có thể xuất hiện triệu chứng của bệnh trầm cảm. Họ trở thành
những người trái tính, hay ghen tỵ, can thiệp sâu vào cuộc sống riêng tư của con cháu vì
họ cho rằng mình có quyền đó.
- Sợ phải đối mặt với cái chết: Sinh – tử là quy luật của tự nhiên, dù vậy người cao tuổi vẫn
sợ phải đối mặt với cái chết. Cũng có những trường hợp các cụ bàn việc hậu sự cho
mình, viết di chúc cho con cháu... có những cụ không chấp nhận, lảng tránh điều đó và
sợ chết.
Với những thay đổi chung về tâm lý của người cao tuổi đã trình bày ở trên dẫn đến
việc một bộ phận người cao tuổi thường thay đổi tính nết. Con cháu cần chuẩn bị sẵn tâm
lý để đón nhận thực tế này nhằm có những ứng xử phù hợp.

11


II.Các lĩnh vực hoạt động và vai trò của người cao tuổi
1. Các lĩnh vực hoạt động chủ yếu của người cao tuổi
1.1. Giai đoạn đầu của người cao tuổi
Những người từ 60 – 69 tuổi. Giai đoạn này kéo theo nó những biến đổi quan trọng
trong đời sống con người. Trong thời kỳ giữa những năm 60 và 70 tuổi, phần lớn trong
chúng ta tất yếu phải thích ứng với việc phân bổ các chức trách. Nghỉ hưu, việc tự nguyện
hay bắt buộc giảm số giờ lao động sẽ dẫn tới thu nhập. Bạn bè và một số đồng nghiệp qua
đời. Những nhu cầu của xã hội giảm đi: những người tuổi trên 60 không còn sức khỏe,
tính độc lập và tính sáng tạo như trước đây: Iren Becsai cho rằng sự phản ứng về mặt xã
hội như thế có ảnh hưởng tiêu cực đến hành vi của những người cao tuổi còn khỏe mạnh,
sung sức, làm ngã lòng họ. Nhiều người 60 tuổi buộc họ phải tiếp nhận luật chơi làm nhịp
độ cuộc sống riêng chậm đi, và do đó gián tiếp họ mong đời hy vọng vào xã hội.
Sức mạnh thể chất vào thời kỳ này cũng sút giảm và điều đó tạo ra những vấn đề
phụ thêm cho những người đang tiếp tục làm việc trong ngành công nghiệp. Trong khi đó,
nhiều người ở tuổi 60 sức lực còn sung mãn và còn đi tìm kiếm cho mình những loại hình
hoạt động mới. Nhiều nam, nữ mới nghỉ hưu không lâu có sức khỏe tốt và trình độ học
vấn cao. Họ còn có thể sử dụng thời gian nhàn rỗi của mình để tự hoàn thiện, củng cố sức
khỏe, tham gia hoạt động xã hội hoặc chính trị. Một số thường xuyên luyện tập thể dục
thể thao và sinh hoạt tình dục tích cực. Một số người hưu trí có thể trở thành những nhà từ
thiện, nhà sản xuất và nhà giáo. Họ là những nhà quản trị tự nguyện của các hãng thương
mại nhỏ, những người trợ giúp trong các bệnh viện, những ông nội bà nội.
Trong nhóm tuổi đang xem xét này có những sự khác nhau quan trọng có liên quan
đến độ tuổi về hưu. Phần lớn trong số họ về hưu ở tuổi 65, cũng có một số người nghỉ
việc ở tuổi 55, còn số khác lao động tới tuổi 75. Việc quyết định nghỉ hưu vào một độ tuổi
nhất định là phụ thuộc vào sức khỏe của từng người, vào nghị lực và vào loại công việc
mà họ làm. Đồng thời, con người có thể tiếp tục (hoặc kết thúc) hoạt động lao động của
mình do hàng loạt nguyên nhân có liên quan tới những người xung quanh: Tình trạng sức

khỏe của chồng (vợ), bạn bè dọn đi ở nơi khác, các yếu tố “bên ngoài” chẳng hạn như tình
hình tài chính của gia đình. Một số người 68 tuổi có số tiền tiết kiệm nhỏ buộc phải làm
5


việc tiếp để bù đắp chi tiêu cho mình, trong khi những người khác có thể nghỉ ngơi với số
tiền hưu trí và thu nhập từ tiền tiết kiệm trước đó và bằng những khoản bảo đảm xã hội và
ưu đãi khác.
1.2. Giai đoạn giữa của người cao tuổi

Những người có độ tuổi từ 70 đến 79 tuổi. Ở độ tuổi này con người thường gặp phải
những biến cố quan trọng nhiều hơn so với hai thập niên trước. Nhiệm vụ của người 70
tuổi là giữ gìn bản lĩnh cá nhân đã hình thành ở họ trong khoảng thời gian giữa 60 và 69
tuổi. Nhiều người ở tuổi từ 70 đến 79 thường ốm đau và mất người thân. Bạn bè và người
quen biết ngày càng ra đi nhiều hơn. Ngoài việc thu hẹp giao tiếp với xung quanh dần dần
họ cũng bớt tham gia vào công tác của các tổ chức xã hội. Ở độ tuổi này, người già
thường hay cáu giận, mất bình tĩnh. Tình trạng sức khỏe thường làm họ lo lắng. Thông
thường, cả nam lẫn nữ ít có quan hệ tình dục. Mặc dù có những mất mát đó nhiều người ở
tuổi 70 còn có khả năng chống đỡ những hậu quả gây ra cho độ tuổi này. Nhờ chất lượng
hỗ trợ y tế được cải thiện và có lối sống lành mạnh hơn, người đứng tuổi thường vẫn
chung sống với các bệnh ung thư và thoát khỏi hiểm nghèo sau những cơn đau tim đột
qụy.
1.3. Giai đoạn gần cuối của người cao tuổi
Những người từ 80 đến 90 tuổi. Không nghi ngờ gì độ tuổi là một trong những tiêu
chí để chuyển nhóm “những người mới bước tuổi già” sang nhóm “những người rất cao
tuổi”, tuy nhiên đó không phải là tiêu chí duy nhất. Iren Becsai cùng với các đồng tác giả
nhận xét rằng sự chuyển sang nhóm “những người rất cao tuổi” – đó là “một quá trình
được bắt đầu từ ngày mà con người sống bằng các ký ức của mình”.
Phần lớn những người 80 đến 90 tuổi (tám chục năm) rất khó khăn trong việc thích
nghi với môi trường xung quanh mình và tác động qua lại với nó. Nhiều người trong số

họ cần có lối sinh hoạt được tổ chức tốt, tránh những điều bất tiện bởi lẽ sinh hoạt tốt tạo
ra kích thích tốt, sinh hoạt bất tiện tạo ra sự đơn độc. Họ cần được giúp đỡ để duy trì các
mối liên hệ xã hội và văn hoá.


1.4. Giai đoạn cuối của người cao tuổi
Những người 90 tuổi trở lên. Số liệu về những người trên 90 tuổi không nhiều, rất ít
so với những người 60, 70 hoặc 80 tuổi. Vì vậy, việc thu thập thông tin chính xác về tình
hình sức khỏe và những sự tác động qua lại về mặt xã hội của những người thuộc nhóm
tuổi này là rất khó khăn.
Mặc dù có khó khăn trong việc tìm hiểu các vấn đề sức khỏe ở nhóm tuổi này, song
những người rất già có thể thay đổi các hình thức hoạt động khác nhau một cách có kết
quả khi họ biết sử dụng những khả năng vốn có của họ hiệu quả nhất.
2. Vai trò của người cao tuổi
Chiếm tới gần 10% dân số, người cao tuổi là một lực lượng xã hội đông đảo và có
vai trò quan trọng trong xã hội Việt Nam hiện nay. Với kinh nghiệm được tích lũy trong
quá trình lao động, cống hiến; với những giá trị văn hóa truyền thống được lưu giữ, người
cao tuổi được coi là một nguồn lực quan trọng trong các hoạt động kinh tế, văn hóa và xã
hội của đất nước.
Theo Luật người cao tuổi Việt Nam năm 2006, người cao tuổi Việt Nam có những
vai trò sau:
- Giáo dục truyền thống đoàn kết, yêu nước, yêu con người và thiên nhiên cho con
cháu
- Xây dựng đời sống văn hoá; bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc ở cơ sở
và cộng đồng; tham gia các phong trào khuyến học, khuyến tài, hỗ trợ giáo dục, đào tạo,
bồi dưỡng người có đức, có tài và các cuộc vận động khác tại cộng đồng;
- Truyền thụ kỹ năng, kinh nghiệm, kiến thức kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học, công
nghệ và nghề truyền thống cho thế hệ trẻ;
- Nghiên cứu, giáo dục, đào tạo, ứng dụng khoa học và công nghệ; tư vấn chuyên môn,
kỹ thuật;

- Phát triển kinh tế, giảm nghèo, làm giàu hợp pháp;
- Giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội; hoà giải mâu thuẫn, tranh chấp tại cộng
đồng;


- Thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở; thực hành tiết kiệm chống lãng phí; phòng,
chống tham nhũng, quan liêu; phòng, chống HIV/AIDS và tệ nạn xã hội;
- Đóng góp ý kiến xây dựng chính sách, pháp luật và tham gia giám sát việc thực hiện
chính sách, pháp luật;
III. Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong lĩnh vực trợ giúp người cao tuổi
Với những thay đổi trong tâm sinh lý, trong lao động – thu nhập và cả trong những
mối quan hệ, người cao tuổi bị hạn chế và mất thăng bằng trong việc thực hiện một số
chức năng xã hội của mình. Người cao tuổi trở thành một đối tượng yếu thế, dễ bị tổn
thương và cần sự hỗ trợ của công tác xã hội.
Với đặc thù là nghề trợ giúp xã hội, công tác xã hội hướng trọng tâm nghề nghiệp
đến việc giúp đỡ các cá nhân, nhóm, cộng đồng phục hồi, phát triển các chức năng và đạt
được những giá trị phù hợp trong xã hội. Các chức năng của công tác xã hội được thực
hiện thông qua việc thực hiện các vai trò của nhân viên công tác xã hội trong tiến trình
làm việc với các thân chủ.
Mỗi đối tượng khác nhau lại có những vấn đề cụ thể khác nhau. Vì thế vai trò của
nhân viên công tác xã hội trong tiến trình trợ giúp mỗi đối tượng cụ thể cũng có sự khác
nhau. Trong công tác xã hội với người cao tuổi, nhân viên công tác xã hội cần thực hiện
tốt các vai trò sau:
1. Người tạo khả năng
Trọng tâm nghề nghiệp của công tác xã hội hướng đến việc trợ giúp các đối tượng
khai thác những tiềm năng của bản thân để tự lực vươn lên, giải quyết các vấn đề cụ thể
của bản thân. Nhân viên công tác xã hội không làm hộ, làm thay thân chủ mà chỉ giúp
thân chủ nhận thức được những khả năng của mình, phát huy những khả năng đó để giải
quyết vấn đề của mình. Đối với người cao tuổi, nhân viên công tác xã hội cần giúp họ
nhận thấy các khả năng của mình: Chuyên môn, kinh nghiệm sống, sức khỏe, tay nghề…

Cần động viên, cổ vũ để người cao tuổi tin tưởng vào bản thân mình, tin tưởng rằng mình
vẫn còn hữu ích với gia đình, xã hội từ đó thúc đẩy người cao tuổi hoạt động để tiếp tục
đóng góp cho gia đình, xã hội. Qua những hoạt động đó, người cao tuổi không những giải
quyết được các vấn đề của bản thân mà còn có thể góp sức vào sự phát triển của gia đình,


xã hội. Người cao tuổi có quá trình lao động lâu dài vì thế kinh nghiệm thực tế của họ là
rất phong phú và rất có giá trị. Sau khi về hưu, không được tiếp tục cống hiến, họ trở nên
chán nản và coi mình là người bỏ đi từ đó gây ra nhiều vấn đề nhất là các vấn đề tâm lý
cho bản thân. Đồng thời, việc không nhận thức và khai thác những kiến thức và kinh
nghiệm của người cao tuổi là sự lãng phí rất lớn của xã hội. Do đó, nhân viên xã hội cần
giúp người cao tuổi nhận thức được giá trị của mình để họ tiếp tục lao động với cách thức
phù hợp. Thông qua lao động, các vấn đề của người cao tuổi: Tâm sinh lý, thu nhập, quan
hệ… sẽ được giải quyết. Thêm vào đó, khi huy động được người cao tuổi vào đội ngũ lao
động, xã hội sẽ có thêm nguồn kinh nghiệm và trí thức quý giá để phát triển nhanh hơn và
bền vững hơn.
2. Người điều phối - kết nối dịch vụ
Nhân viên công tác xã hội thông qua đánh giá, chẩn đoán các vấn đề và nguồn lực
của người cao tuổi để điều phối, cung cấp các dịch vụ phù hợp. Với những người cao tuổi
bị hạn chế khả năng phục vụ bản thân trong sinh hoạt hàng ngày, nhân viên xã hội có thể
giới thiệu và cung cấp cho người cao tuổi những dịch vụ hỗ trợ tại nhà như người giúp
việc, người chăm sóc y tế. Với những người cao tuổi neo đơn, không nơi nương tựa, nhân
viên công tác xã hội có thể giới thiệu, làm thủ tục để người cao tuổi vào sinh sống trong
các trung tâm bảo trợ phù hợp. Nhân viên công tác xã hội cần giới thiệu cho người cao
tuổi các câu lạc bộ phù hợp để người cao tuổi sinh hoạt. Việc sinh hoạt ở các câu lạc bộ
người cao tuổi: Câu lạc bộ văn thơ, cựu chiến binh, dưỡng sinh… sẽ giúp người cao tuổi
đáp ứng các nhu cầu về quan hệ xã hội cho người cao tuổi.
3. Người giáo dục
Người cao tuổi phải đối mặt với rất nhiều những thay đổi về tâm sinh lý cũng như
các chức năng xã hội. Do đó, để thích ứng với cuộc sống, người cao tuổi cần phải có thêm

nhiều kiến thức, kỹ năng về chế độ dinh dưỡng, chăm sóc bản thân, các kỹ năng xã hội…
Nhân viên công tác xã hội hỗ trợ người cao tuổi những kiến thức và kỹ năng đó thông qua
vai trò là người giáo dục. Hình thức giáo dục có thể qua việc cung cấp tài liệu, các lớp tập
huấn, hoặc được lồng ghép trong tiến trình trợ giúp. Thông qua giáo dục, nhân viên xã hội
sẽ giúp người cao tuổi có thêm những kiến thức, kỹ năng để phòng ngừa, chữa trị, phục
9


hồi hay cũng như phát triển các chức năng xã hội phù hợp. Việc cung cấp cho người cao
tuổi những kiến thức, kỹ năng chăm sóc bản thân như chế độ dinh dưỡng, các hoạt động
thể chất, các cách thức phòng bệnh, chữa bệnh… khoa học và phù hợp sẽ giúp người cao
tuổi có cuộc sống mạnh khỏe và an toàn hơn. Không chỉ quan tâm đến cá nhân người cao
tuổi, công tác xã hội còn hướng đến giáo dục, tham vấn cho gia đình người cao tuổi. Nhân
viên công tác xã hội cung cấp thông tin, hướng dẫn cụ thể, tham vấn cho gia đình người
cao tuổi những cách thức chăm sóc, ứng xử với người cao tuổi… Cung cấp những kiến
thức, hiểu biết về đặc điểm tâm sinh lý, xã hội, những nhu cầu… của người cao tuổi để
gia đình chăm sóc, hỗ trợ người cao tuổi tốt hơn.
4. Người biện hộ
Khi làm việc với người cao tuổi, nhân viên công tác xã hội cần đánh giá, phân tích
những nhu cầu, mong muốn cũng như những nguồn lực của người cao tuổi. Nhân viên
công tác xã hội phải bảo vệ những nhu cầu chính đáng của người cao tuổi. Do những thay
đổi và sự không ổn định về tâm sinh lý, một số người cao tuổi có thể có những hành động,
hành vi khác thường. Nhân viên công tác xã hội cần tìm hiểu nguyên nhân của các hành
vi đó và lý giải để mọi người xung quanh nhất là gia đình hiểu và thông cảm cho họ.
Trong xã hội Việt Nam, do đặc thù của văn hóa, nhu cầu tình dục của người cao tuổi chưa
được chú ý đúng mức, thậm chí là một hành vi bị lên án. Những người cao tuổi kết hôn
luôn chịu sự bàn tán, đánh giá của gia đình, của những người xung quanh. Đây là một
nhạy cảm văn hóa mà nhân viên xã hội cần hết sức chú ý. Cần làm cho bản thân người
cao tuổi cũng như gia đình và những người xung quanh hiểu và tôn trọng nhu cầu đó của
người cao tuổi bởi tình dục cũng như ăn, uống, hít thở… là những nhu cầu cơ bản nhất

của con người. Người cao tuổi suy giảm nhu cầu tình dục chứ không phải là hoàn toàn
không có nhu cầu đó.
5. Người tạo môi trường thuận lợi
Mỗi cá nhân là một hệ thống chịu ảnh hưởng và sự tác động từ những hệ thống xung
quanh. Công tác xã hội chú ý đến mối quan hệ giữa con người với các hệ thống xung
quanh. Tạo môi trường thuận lợi trong công tác xã hội được thực hiện qua việc cải thiện
và nâng cao chất lượng trong mối quan hệ giữa con người và hệ thống xung quanh. Người
10


cao tuổi cũng tương tác và chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ gia đình, các tổ chức xã hội. Vì
thế, trong tiến trình công tác xã hội với người cao tuổi cần chú ý đến các hệ thống xung
quanh người cao tuổi: Gia đình, hội hưu trí, các câu lạc bộ người cao tuổi… Nhân viên
công tác xã hội cần tác động và làm thay đổi các hệ thống đó để tạo ra môi trường thuận
lợi nhất phục vụ người cao tuổi giải quyết các vấn đề của bản thân cũng như những hoạt
động phù hợp với nhu cầu của bản thân và sự mong đợi của xã hội.
Gia đình là một thiết chế quan trọng đối với mọi cá nhân trong đó có người cao
tuổi. Ngày nay, do ảnh hưởng của sự thay đổi điều kiện kinh tế – xã hội, gia đình cũng có
sự biến đổi về nhiều mặt như cấu trúc, quy mô, văn hóa… và sự thay đổi đó có ảnh hưởng
sâu sắc đến người cao tuổi. Nhịp sống công nghiệp làm cho con người ít quan tâm đến
nhau, sự thiếu quan tâm của con cháu, sự mâu thuẫn và xung đột về tư tưởng giữa các thế
hệ… làm cho người cao tuổi cảm thấy bị cô lập, cảm giác không được quan tâm. Đó là
nguyên nhân nảy sinh nhiều vấn đề tiêu cực ở người cao tuổi. Chính vì thế, trong tiến
trình công tác xã hội với người cao tuổi, nhân viên công tác xã hội cần quan tâm đến việc
huy động các nguồn lực hỗ trợ từ gia đình thông qua cải thiện các mối quan hệ, thúc đẩy
sự quan tâm của các cá nhân trong gia đình người cao tuổi… để người cao tuổi có thêm
các nguồn lực hỗ trợ, có thêm các điều kiện thuận lợi để tự lực vươn lên, giải quyết triệt
để các vấn đề của cá nhân và đạt được những giá trị xã hội như mong đợi của họ.
6. Người đánh giá và giám sát
Nhân viên xã hội là người trực tiếp đánh giá, chẩn đoán những vấn đề của người cao

tuổi trong cuộc sống hàng ngày. Những vấn đề của người cao tuổi rất đa dạng: Có thể về
sinh lý, tâm lý, lao động – thu nhập hay các vấn đề về quan hệ xã hội. Bước sang giai
đoạn cuối của cuộc đời, do sự suy giảm hoạt động và sự già hóa của các cơ quan, hệ
thống sinh học mà người già phải đối mặt với nhiều bệnh tật: Tai biến mạch máu não do
huyết áp cao, bệnh về tim mạch, hô hấp… tâm lý của người cao tuổi cũng có nhiều nét
đặc biệt nhất là trong việc suy nghĩ và đối phó với cái chết. Nhiều người luôn suy nghĩ về
cái chết và muốn chuẩn bị hậu sự cho mình, một số khác lại sợ hãi và tránh nói về cái
chết. Cái chết của những bạn bè, những người thân thiết của người cao tuổi gây ra rất
nhiều vấn đề tâm lý. Nếu người chết là bạn bè, sẽ hình thành nên sự trầm cảm, lo lắng
11


mình sẽ là người tiếp theo; nếu người chết là người bạn đời sẽ gây cho người cao tuổi cảm
giác chán nản thậm chí không muốn sống, muốn “chết theo” bạn đời của mình…Do đó,
nhân viên xã hội phải có vai trò chẩn đoán, đánh giá về các vấn đề, về các yếu tố nguy cơ
đòi hỏi sự can thiệp: Tự vẫn, cô lập bản thân, thiếu môi trường an toàn, thiếu sự trợ
giúp…
Trong tiến trình trợ giúp người cao tuổi, nhân viên xã hội thực hiện việc đánh giá và
giám sát các hoạt động của người cao quả, kết quả của tiến trình. Sự đánh giá và giám sát
của nhân viên xã hội một cách thường xuyên, liên tục sẽ góp phần vào việc phát hiện
sớm, nâng cao hiệu quả can thiệp… trong công tác xã hội với người cao tuổi.
Trong tiến trình công tác xã hội với người cao tuổi, tùy vào điều kiện thực tế cũng
như những vấn đề cụ thể ở người cao tuổi mà các vai trò của nhân viên công tác xã hội
thực hiện có sự khác biệt. Nhân viên công tác xã hội thông qua việc thực hiện các vai trò
cụ thể của mình để hướng đến mục tiêu phòng ngừa, chữa trị, phục hồi và phát triển cho
người cao tuổi.
III. Các văn bản pháp luật và chính sách liên quan đến người cao tuổi
1. Những chủ trương của Đảng
Sau khi Hội Người cao tuổi Việt Nam được thành lập (10/5/1995), Ban Bí thư TW
đã ban hành Chỉ thị 59/CT-TW “Về chăm sóc người cao tuổi”, quy định: “Việc chăm sóc

đời sống vật chất và tinh thần của người cao tuổi là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước và
toàn xã hội. Hội Người cao tuổi Việt Nam mới được thành lập, cần được nhanh chóng ổn
định về tổ chức và mở rộng hoạt động ở cơ sở. Đảng đoàn Mặt trận Tổ quốc, các ban
đảng, các đoàn thể nhân dân cần giúp đỡ Hội hoạt động có hiệu quả thiết thực, phối hợp
với Hội trong việc vận động gia đình và xã hội chăm sóc, bồi dưỡng, phát huy người cao
tuổi phục vụ công cuộc đổi mới. Đảng đoàn Quốc hội, Đảng đoàn Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam, các ban của Đảng, các ban cán sự đảng Chính phủ, Bộ Lao động - Thương binh và
Xã hội, Bộ Y tế, Bộ Tư pháp phối hợp với Hội nghiên cứu, soát xét các chính sách luật
pháp hiện hành, đề xuất những văn bản pháp quy của Nhà nước nhằm bảo vệ, chăm sóc
và phát huy người cao tuổi. Nhà nước cần dành ngân sách để giải quyết các vấn đề xã
hội, trong đó có vấn đề chăm sóc người cao tuổi. Trước hết cần quan tâm chăm sóc
12


những người cao tuổi có công, cô đơn không nơi nương tựa, tàn tật và bất hạnh, nhanh
chóng xoá bỏ tình trạng người già lang thang trên đường phố, ngõ xóm. Đề nghị Chính
phủ hỗ trợ Hội người cao tuổi Việt Nam về kinh phí và điều kiện hoạt động”.
Báo cáo chính trị tại Đại hội IX của Đảng đã nêu: “Đối với các lão thành cách
mạng, những người có công với nước, các cán bộ nghỉ hưu, những người cao tuổi thực
hiện chính sách đền ơn đáp nghĩa, chăm sóc sức khoẻ, nâng cao đời sống tinh thần và vật
chất trong điều kiện mới; đáp ứng nhu cầu thông tin, phát huy khả năng tham gia đời
sống chính trị của đất nước và các hoạt động xã hội; nêu gương tốt, giáo dục lí tưởng và
truyền thống cách mạng cho thanh niên, thiếu niên…”.
Thông báo số 12-TB/TW ngày 13 tháng 6 năm 2001 đã khẳng định Hội Người cao
tuổi Việt Nam là tổ chức xã hội của người cao tuổi, có các nhiệm vụ đã được quy định cụ
thể tại Pháp lệnh Người cao tuổi; Hội có Ban đại diện ở cấp tỉnh và cấp huyện; Cấp tỉnh
có từ 2 đến 3, cấp huyện có từ 1 đến 2 cán bộ chuyên trách đồng thời khẳng định: “Nhà
nước tiếp tục trợ cấp kinh phí hoạt động cho Hội.Các cơ quan có chức năng của Nhà
nước tạo thuận lợi, bảo đảm cấp kinh phí kịp thời cho Hội”.
Trong bài phát biểu tại cuộc gặp mặt nhân ngày quốc tế NCT (01/10/2002) do TW

Hội Người cao tuổi Việt Nam tổ chức tại Hà Nội, Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh đã nói:
“…Chưa bao giờ lực lượng người cao tuổi nước ta lại đông đảo như hiện nay. Đảng, Nhà
nước và nhân dân ta tự hào về lớp người cao tuổi nước ta. Với uy tín cao, sự mẫu mực về
phẩm chất chính trị, đạo đức và lối sống cùng với vốn tri thức, kinh nghiệm, kĩ năng lao
động và nghiệp vụ phong phú, đa dạng của mình, người cao tuổi thực sự là một bộ phận
hợp thành nguồn lực nội sinh quý giá của cả dân tộc. Chúng ta tôn trọng, bồi dưỡng và
phát huy nguồn lực ấy”…
Báo cáo chính trị tại Đại hội X của Đảng ghi rõ: “Vận động toàn dân tham gia các
hoạt động đền ơn đáp nghĩa, uống nước nhớ nguồn đối với lão thành cách mạng, những
người có công với nước, người hưởng chính sách xã hội. Chăm sóc đời sống vật chất và
tinh thần của người già, nhất là những người già cô đơn, không nơi nương tựa…”.
Như vậy, từ Chỉ thị 59/CT-TW, các văn kiện Đại hội Đảng và Thông báo số 12TB/TW của Ban Bí thư TW Đảng đều khẳng định: Người cao tuổi là nền tảng của gia
13


đình, là tài sản vô giá, nguồn lực quan trọng cho sự phát triển xã hội. Vì thế, chăm sóc và
phát huy tốt vai trò người cao tuổi là thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ ta và đạo đức
người Việt Nam, góp phần tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân vì sự nghiệp dân giàu,
nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
2. Luật pháp và chính sách của Nhà nước
2.1. Luật pháp liên quan đến người cao tuổi
Quan điểm trên của Đảng và Bác Hồ được thể hiện trong Hiến pháp năm 1946, Điều
14 quy định: “Những công dân già cả hoặc tàn tật không làm được việc thì được giúp
đỡ”. Điều 32 của Hiến pháp 1959 ghi rõ: “Giúp đỡ người già, người đau yếu và tàn tật.
Mở rộng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm sức khoẻ và cứu trợ xã hội…”. Điều 64 của Hiến
pháp 1992 quy định: “…Cha mẹ có trách nhiệm nuôi dạy con cái. Con cái có trách nhiệm
kính trọng và chăm sóc ông bà, cha mẹ… ”. Và Điều 87 Hiến pháp ghi rõ: “Người già,
người tàn tật, trẻ mồ côi không nơi nương tựa được Nhà nước và xã hội giúp đỡ”.
Luật Hôn nhân và gia đình, khoản 2 Điều 36 quy định:“Con có nghĩa vụ và quyền
chăm sóc, nuôi dưỡng cha mẹ, đặc biệt khi cha mẹ ốm đau, già yếu, tàn tật…Và khoản 2

Điều 47 Luật này quy định: “Cháu có bổn phận… chăm sóc, phụng dưỡng ông bà nội,
ngoại”.
Luật Bảo vệ chăm sóc sức khoẻ nhân dân đã dành một chương riêng: Bảo vệ sức
khoẻ người cao tuổi … trong đó, khoản 1 Điều 41 của Luật này quy định: “Người cao
tuổi … được ưu tiên khám bệnh, chữa bệnh, được tạo điều kiện thuận lợi để đóng góp cho
xã hội phù hợp với sức khoẻ của mình”.
Luật Lao động quy định tại Điều 124: “Người sử dụng lao động có trách nhiệm
quan tâm chăm sóc sức khoẻ người lao động cao tuổi, không được sử dụng người lao
động cao tuổi làm việc nặng nhọc, nguy hiểm… ảnh hưởng sức khoẻ”.
Điều 151 của Bộ luật Hình sự quy định: “Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha
mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình” và Điều 152 quy định “Tội từ
chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng”. Bên cạnh đó, luật cũng quy định một số tình
tiết giảm nhẹ khi “người phạm tội là người già”.


2.2. Chính sách của Nhà nước Việt Nam về người cao tuổi
Năm 1996, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị 117/CP “Về chăm sóc người cao
tuổi và hỗ trợ hoạt động cho Hội người cao tuổi Việt Nam”. Chỉ thị khẳng định: “Kính lão
đắc thọ” là truyền thống tốt đẹp của nhân dân ta, Đảng và Nhà nước ta coi việc quan tâm,
chăm sóc đời sống vật chất và tinh thần của người cao tuổi là đạo lý của dân tộc, là tình
cảm và trách nhiệm của toàn đảng, toàn dân. Các cấp chính quyền đã đề ra nhiều chính
sách thể hiện sự quan tâm đó.
Để phát huy truyền thống của dân tộc, thực hiện chủ trương chính sách của Đảng và
hỗ trợ hoạt động của Hội Người cao tuổi, Thủ tướng đã chỉ thị:
- Về chăm sóc người cao tuổi
Uỷ ban nhân dân các cấp chỉ đạo các cơ quan chức năng, đơn vị thuộc quyền thường
xuyên quan tâm làm tốt công tác chăm sóc người cao tuổi. Công tác này cần được thể
hiện trong các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội ngắn hạn và dài hạn của địa phương.
Trong chỉ tiêu xây dựng gia đình văn hoá, xây dựng cuộc sống mới ở khu dân cư: Chỉ đạo
các cơ quan văn hoá, thông tin, giáo dục và đào tạo đẩy mạnh công tác tuyên tryền, giáo

dục nhân dân, nhất là thế hệ trẻ về ý thức, thái độ và nghĩa vụ chăm sóc, giúp đỡ kính
trọng người cao tuổi.
Các cấp chính quyền, các cơ quan quản lý nhà nước trong khi hoạch định các kế
hoạch phát triển kinh tế, xã hội và các chương trình quốc gia, cần chú ý bồi dưỡng và
phát huy nguồn lực người cao tuổi. Hàng năm cần dành một tỷ lệ thích đáng ngân sách
để giải quyết các vấn đề xã hội, chăm sóc, bồi dưỡng, phát huy vai trò người cao tuổi và
hỗ trợ Hội người cao tuổi.
- Đối với Hội Người cao tuổi
Hội có tư cách pháp nhân, hoạt động theo điều lệ phù hợp với Hiến pháp và pháp
luật dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự hỗ trợ của Chính phủ về kinh phí và điều kiện hoạt
động.
-

Đối với các Bộ, ngành


 Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội quản lý về mặt Nhà nước đối với Hội Người cao
tuổi có trách nhiệm theo dõi, hướng dẫn Hội hoạt động theo đúng đường lối, chính sách,
pháp luật của Nhà nước…
 Bộ Tài chính, Uỷ ban nhân dân các địa phương tạo điều kiện giúp đỡ về cơ sở vật chất và
hỗ trợ một phần kinh phí hoạt động cho Hội Người cao tuổi ở Trung ương, xã, phường và
thị trấn.
 Các Bộ, ngành khi soạn thảo các văn bản pháp luật có liên quan đến chính sách đối với
người cao tuổi cần tham khảo ý kiến của Hội Người cao tuổi Việt Nam trước khi trình
Chính phủ và Quốc hội.
 Chỉ thị cũng đã đề cập đến Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ,
Bộ Ngoại giao, Tổng cục Thể dục Thể thao, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam… tạo điều
kiện và phối hợp… chăm sóc và phát huy vai trò người cao tuổi.
 Pháp lệnh Người cao tuổi của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội được ban hành năm 2000. Pháp
lệnh Người cao tuổi ra đời là bước đi thích hợp để chăm sóc người cao tuổi.

 Pháp lệnh Người cao tuổi đã dành chương 2: Phụng dưỡng, chăm sóc người cao tuổi
(14 Điều) tập trung đề cập trách nhiệm của gia đình, Nhà nước, các tổ chức, cá nhân
trong việc phụng dưỡng chăm sóc người cao tuổi trong đó chính sách chăm sóc sức khoẻ
được quan tâm khá toàn diện. Điều này đựơc minh chứng ở khoản 2 Điều 10;
(khoản 2 Điều 12); (Điều 13); (khoản 1, 2 Điều 14); (Điều 15); (Điều 16).
 Nghị định số 30/CP của Chính phủ ban hành năm 2002 “Quy định và hướng dẫn thi
hành một số điều của Pháp lệnh Người cao tuổi”. Điều 9 nêu rõ: Người cao tuổi được
chăm sóc sức khoẻ theo quy định của Luật Bảo vệ sức khoẻ nhân dân ngày 11 tháng 8
năm 1989; Người cao tuổi được hưởng dịch vụ ưu tiên khi khám chữa bệnh tại các cơ
sở y tế theo Nghị định số 23/ HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) ngày 24
tháng 01 năm 1991 về Điều lệ khám, chữa bệnh và phục hồi chức năng; Người cao tuổi từ
100 tuổi trở lên được cấp miễn phí thẻ bảo hiểm y tế.


 Căn cứ Nghị định số 30, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội ban hành Thông tư
số 16/TT năm 2002 “hướng dẫn thực hiện một số điều của Nghị định số 30/CP của
Chính phủ”.


 Nghị định số 120/CP của Chính phủ về việc sửa đổi Điều 9 của Nghị định số 30/CP năm
2002.
 Nghị định số 121/CP của Chính phủ năm 2003 “Về chế độ, chính sách đối với cán bộ,
công chức ở xã, phường, thị trấn” ghi rõ chế độ đối với Chủ tịch Hội người cao tuổi cấp
xã.
 Năm 2004, Bộ Y tế đã ban hành Thông tư số 02/ 2004/TT - BYT hướng dẫn thực hiện
công tác chăm sóc sức khoẻ người cao tuổi trong đó quy định: người cao tuổi được …
chăm sóc sức khoẻ, được khám chữa bệnh khi ốm đau, bệnh tật; được chăm sóc sức
khoẻ ban đầu, được ưu tiên khám, chữa bệnh tại các cơ sở y tế; Uỷ ban nhân dân các cấp
có trách nhiệm đảm bảo chế độ chăm sóc sức khoẻ cho người cao tuổi tại địa phương.
Ngành y tế chịu trách nhiệm về chuyên môn, kỹ thuật trong chăm sóc sức khoẻ người cao

tuổi… Tổ chức mạng lưới tình nguyện viên chăm sóc sức khoẻ cho người cao tuổi tại nhà.
Trạm y tế xã, phường, thị trấn có trách nhiệm quản lý sức khoẻ và thực hiện chăm sóc sức
khoẻ ban đầu cho người cao tuổi tại địa phương. Trường hợp người cao tuổi bị tàn tật, cô
đơn không nơi nương tựa bị ốm đau nhưng không đến khám, chữa bệnh tại nơi quy định
thì trưởng trạm y tế cấp xã cử cán bộ y tế đến khám, chữa bệnh tại nơi ở của người cao
tuổi hoặc báo cáo Uỷ ban nhân dân địa phương tổ chức đưa người bệnh đến cơ sở khám,
chữa bệnh… thực hiện việc ưu tiên khám trước cho người bệnh cao tuổi (Sau trường hợp
cấp cứu), phát triển các phương pháp chữa bệnh không dùng thuốc nhất là ở tuyến y tế cơ
sở đối với người bệnh cao tuổi.
Người cao tuổi từ 90 tuổi trở lên được hưởng các chế độ bảo hiểm y tế theo quy định
tại Thông tư số 24/2003 ngày 6/11/2003 của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội hướng dẫn thi hành Nghị định số 120/2003/NĐ-CP ngày 20/10/2003 của Chính phủ.
Khuyến khích các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài, gia đình của người cao tuổi
mua thẻ BHYT cho người cao tuổi.
Có thể nói, Thông tư 02/2004 của Bộ Y tế đã tiến một bước dài trong việc thể chế
hoá chính sách y tế cho người cao tuổi Việt Nam, tạo tiền đề quan trọng cho việc xây
dựng chính sách y tế mới cho người cao tuổi khi Luật Người cao tuổi được Quốc hội
thông qua.
18


-

Quyết định của Thủ tướng Chính phủ số 141, năm 2004 “Về việc thành lập Uỷ ban Quốc
gia về người cao tuổi Việt Nam”.

-

Quyết định số 47, năm 2006 của Bộ trưởng Bộ Tài chính “Về việc ban hành quy chế
quản lí và sử dụng Quỹ chăm sóc người cao tuổi”.

-

Nghị định 67/CP, năm 2007 của Chính phủ “Về chính sách trợ giúp các đối tượng bảo
trợ xã hội”, trong đó có đối tượng là người từ 85 tuổi trở lên không có lương hưu hoặc
trợ cấp bảo hiểm xã hội, được hưởng 120.000 đồng/tháng.
Bằng thực tiễn hoạt động của người cao tuổi và Hội Người cao tuổi, Hội Người cao
tuổi Việt Nam đã có những đóng góp cụ thể vào các nội dung trong các văn bản pháp quy
của Đảng và Nhà nước nêu trên. Các tổ chức Hội vừa triển khai, vừa đúc rút kinh nghiệm,
vừa tham mưu, đề xuất với cấp uỷ, chính quyền, từng bước bổ sung những quan điểm,
đường lối, chủ trương, chính sách đối với người cao tuổi. Ban Chấp hành TW Hội Người
cao tuổi Việt Nam cùng với tổ chức Hội các cấp đã trực tiếp tham gia bằng nhiều hình
thức. Góp ý kiến bằng văn bản vào các báo cáo chính trị tại Đại hội IX, Đại hội X, tham
mưu giúp Nhà nước những vấn đề cụ thể về người cao tuổi như: Thành lập Uỷ ban Quốc
gia về người cao tuổi Việt Nam, xây dựng chương trình hành động Quốc gia về người cao
tuổi giai đoạn 2006 – 2010; Tổng kết 8 năm thực hiện Pháp lệnh Người cao tuổi, chế độ
trợ cấp cho người cao tuổi từ 85 tuổi trở lên không có lương hưu hoặc trợ cấp bảo hiểm xã
hội, chế độ khám chữa bệnh cho người cao tuổi, chế độ cho cán bộ Hội các cấp theo công
văn 372 của Bộ Nội vụ đầu năm 2008…
Từ ngày 1/7/2010, Luật Người cao tuổi có hiệu lực, Luật Người cao tuổi thể hiện rất
rõ nét tính ưu việt cũng như truyền thống "uống nước nhớ nguồn" của xã hội ta. Ngoài
việc được Nhà nước, các tổ chức, đoàn thể chúc thọ, mừng thọ theo quy định, người cao
tuổi sẽ được chăm sóc sức khỏe thông qua việc định kì khám, chữa bệnh tại các cơ sở y
tế, đặc biệt ưu tiên cho người đủ 80 tuổi trở lên. Các bệnh viện sẽ thành lập các khoa lão
khoa hoặc dành một số giường để điều trị người bệnh cao tuổi. Người cao tuổi được chăm
sóc đầy đủ hơn về đời sống tinh thần trong hoạt động văn hoá, giáo dục, thể dục, thể thao,
giải trí, du lịch, hưởng phúc lợi từ các công trình công cộng và giao thông công cộng do
Nhà nước và xã hội đầu tư. Chính phủ sẽ ban hành danh mục dịch vụ mà người cao tuổi
19

sử dụng với mức miễn, giảm nhất định. Mặc dù đất nước còn khó khăn nhưng Đảng,
Chính phủ vẫn bố trí một phần ngân sách nhà nước để thực hiện bảo trợ xã hội đối với
người cao tuổi, hộ có người cao tuổi nghèo. Theo luật mới ban hành, người đủ 80 tuổi trở
lên không có lương hưu và bảo hiểm xã hội sẽ được trợ cấp hàng tháng, được hưởng bảo
hiểm y tế, được hỗ trợ chi phí mai táng khi chết... Các cơ quan nhà nước cũng có trách
nhiệm tạo điều kiện tốt nhất để người cao tuổi phát huy vai trò phù hợp với khả năng của
mình thông qua việc bày tỏ ý kiến, nguyện vọng, kiến nghị, việc trực tiếp cống hiến trong
khoa học, sản xuất, kinh doanh…
Như vậy, ngoài nghĩa vụ và quyền phụng dưỡng, chăm sóc của gia đình, người thân,
Nhà nước có những cơ chế, chính sách cụ thể, phù hợp và sẽ bổ sung, tăng dần theo xu
thế đà tăng trưởng của nền kinh tế để bảo đảm chăm sóc và phát huy vai trò của người cao
tuổi.


BÀI 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA NGƯỜI CAO TUỔI VÀ CÁCH THỨC TRỢ
GIÚP
Với sự thay đổi về tâm sinh lý cũng như xã hội, người cao tuổi dễ gặp các vấn đề
khó khăn trong cuộc sống. Các vấn đề này làm cho việc thực hiện các chức năng xã hội
của họ bị cản trở và làm cho họ trở thành nhóm đối tượng yếu thế cần được giúp đỡ
chuyện nghiệp. Khi làm việc trong lĩnh vực trợ giúp người cao tuổi, nhân viên công tác xã
hội phải tìm hiểu, phân tích, đánh giá cũng như giúp người cao tuổi giải quyết các vấn đề
cụ thể của bản thân, từ đó giúp họ phục hồi và phát triển các chức năng xã hội để hòa
nhập với xã hội, tiếp tục đóng góp sức lực, trí tuệ và kinh nghiệm để phát triển địa
phương, đất nước.
I.

Một số vấn đề của người cao tuổi

1.

Vấn đề sức khỏe

1.1. Sự cần thiết
-

Bước vào giai đoạn cuối của cuộc đời, do ảnh hưởng của quá trình lão hóa, người cao
tuổi bị suy giảm sức khỏe một cách rõ nét. Đây cũng là thời kỳ khởi phát của nhiều
bệnh: tim mạch, phổi, huyết áp…

-

Vấn đề sức khỏe là vấn đề quan trọng, có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của người cao
tuổi. Khi có sức khỏe tốt, người cao tuổi sẽ có điều kiện tốt hơn trong các hoạt động vui
chơi – giải trí, các hoạt động xã hội tại địa phương.

-

Người cao tuổi có tâm lý giấu bệnh tật và các vấn đề sức khỏe của mình do đó cần phải
quan tâm thường xuyên, liên tục để có sự hỗ trợ phát hiện và điều trị bệnh kịp thời cho
người cao tuổi.

-

Nhận thức và kỹ năng chăm sóc sức khỏe của người cao tuổi và gia đình còn nhiều hạn
chế nhất là ở nông thôn.
1.2. Cách thức phát hiện

-

Quan sát cử chỉ, nét mặt và khả năng hoạt động trong cuộc sống thường nhật của người

cao tuổi.

-

Thu thập các thông tin liên quan đến một số triệu chứng bệnh lý khi có nghi ngờ về một
bệnh cụ thể: Quan sát, hỏi người cao tuổi, bạn bè và gia đình của họ…


- Phối hợp với ngành Y tế tổ chức các cuộc khám chữa bệnh định kỳ.
1.3. Các hoạt động trợ giúp
-

Tư vấn cách thức chăm sóc sức khỏe, chế độ dinh dưỡng phù hợp cho người cao tuổi và
gia đình của họ.

-

Tư vấn cách thức khám chữa bệnh, các thủ tục tại bệnh viện và lên kế hoạch giúp người
cao tuổi khi họ có bệnh và phải đi chữa trị tại bệnh viện.

-

Tổ chức khám chữa bệnh định kỳ tại địa phương để giúp phát hiện các bệnh nói riêng
và các vấn đề sức khỏe nói chung của người cao tuổi.

-

Tổ chức các lớp thể dục thể thao: võ thuật dưỡng sinh, cầu long, bóng bàn…tại địa
phương để người cao tuổi hoạt động và tăng cường sức khỏe.

-

Cung cấp một số dịch vụ hỗ trợ chăm sóc tại: Nấu ăn, giặt đồ, dẫn đi dạo…để người
cao tuổi có khả năng sống độc lập ngay cả khi họ bị hạn chế về điều kiện sức khỏe.
2.

Vấn đề tâm lý

2.1. Sự cần thiết
-

Cùng với quá trình lão hóa, quá trình thay đổi về sinh lý, tâm lý con người trong giai
đoạn cao tuổi cũng có rất nhiều vấn đề nổi bật. Người cao tuổi có thể cảm thấy cô
độc, hướng về quá khứ, hay giận dỗi, chuyển từ trạng thái tích cực sang tiêu cực…những
vấn đề đó làm cho tâm lý người cao tuổi có nhiều thay đổi.

-

Vấn đề tâm lý có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của người cao tuổi. Khi tâm lý ổn định,
vui vẻ, người cao tuổi sẽ thấy khỏe khoắn hơn, sẽ hoạt động nhiều hơn.

-

Do sự thay đổi vai trò của bản thân, nhiều người cao tuổi cảm thấy mình không còn có
ích, không còn được sự tôn trọng của mọi người, ảnh hưởng của “hội chứng về hưu”,
nhiều người cao tuổi do những sai lầm trong quá khứ thì thường than trách bản
thân…trong khi đó họ rất khó chia sẻ với con cháu hay những người thân.
2.2. Cách thức phát hiện
- Trò chuyện, lắng nghe người cao tuổi
- Quan sát hành vi của người cao tuổi với mọi người xung quanh

2.3. Các hoạt động trợ giúp
-

Lắng nghe và trò chuyện với người cao tuổi. Khi họ được lắng nghe, chia sẻ, họ sẽ kể
được kết những tâm tư của mình, từ đó họ có thể thoát khói sự cô đơn, khép mình.

-

Tham vấn tâm lý cho người cao tuổi: Nhân viên xã hội cùng người cao tuổi phân tích các
vấn đề mà người cao tuổi gặp phải, hỗ trợ người cao tuổi giải quyết các vấn đề tâm lý
đó.

-

Kết nối người cao tuổi với các câu lạc bộ phù hợp với nhu cầu để họ có thể tham gia các
hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội để có thể cởi mở bản thân hơn, thấy mình có ích
hơn.

-

Nâng cao nhận thức của gia đình và cộng đồng về vai trò cũng như các đặc điểm tâm
sinh lý thời kỳ cao tuổi.
3.

Vấn đề kinh tế

3.1. Sự cần thiết
-

Bước vào giai đoạn cao tuổi đồng nghĩa là con người bước vào giai đoạn nghỉ ngơi.
Tuy nhiên chỉ có một số ít người cao tuổi có điều kiện kinh tế khá giả: Cán bộ, viên chức
nhà nước nghỉ hưu, sự hỗ trợ của con cháu…Còn lại đa số người tuổi, nhất là những
người neo đơn đều gặp phải những khó khăn về kinh tế do sự suy giảm của thu nhập.

-

Nhu cầu của người cao tuổi, nhất là khám chữa bệnh hay chế độ dinh dưỡng đòi hỏi
những chi phí nhất định.

-

Vấn đề kinh tế cũng ảnh hưởng đến các vấn đề khác trong cuộc sống của người cao tuổi:
tâm lý, sức khỏe….
3.2. Cách thức phát hiện

-

Thu thập thôn tin về thu nhập của người cao tuổi và gia đình: từ người cao tuổi, gia đình,
cán bộ địa phương.
- Quan sát bữa ăn hàng ngày
- Quan sát, tính toán các nguồn thu cũng như các chi phí
3.3. Các hoạt động trợ giúp
- Giúp người cao tuổi hưởng các chính sách hỗ trợ của nhà nước (nếu có)


-

Cung cấp các kiến thức về kinh tế hộ gia đình: tập huấn, chia sẻ kinh nghiệm, tham quan,

học tập mô hình…

-

Kết nối người cao tuổi còn sức khỏe và có nhu cầu làm việc với các công việc phù hợp tại
địa phương để tăng thêm thu nhập.

-

Giúp người cao tuổi và gia đình tiếp cận các nguồn tín dụng ưu đãi để phát triển kinh tế.
II. Tiến trình trợ giúp
Tiến trình trợ giúp người cao tuổi là một chuỗi các hoạt động tương tác giữa nhân
viên xã hội với người cao tuổi để cùng họ giải quyết vấn đề. Trong quá trình này, nhân
viên xã hội dùng chính các quan điểm giá trị, kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng của mình
để tham gia vào việc giải quyết các vấn đề của đối tượng và với hỗ trợ đó, đối tượng
cũng huy động hết khả năng, sức lực của mình để giải quyết những khó khăn đang mắc
phải. Như vậy, tiến trình trợ giúp người cao tuổi là hoạt động mà trong đó bao gồm các
bước chính như: Tiếp cận người cao tuổi, xác định vấn đề, thu thập dữ liệu, chuẩn đoán,
lên kế hoạch trợ giúp, trợ giúp, đánh giá. Các bước này có thể nối tiếp nhau- nghĩa là kết
thúc bước này thì mới được chuyển sang bước khác, song cũng có thể đan xen giữa các
bước dựa trên kết quả của hoạt động đánh giá.
1. Tiếp cận người cao tuổi
Tiếp cận người cao tuổi là bước đầu tiên có thể người cao tuổi tự tìm đến với nhân viên xã
hội khi họ gặp vấn đề và cần sự giúp đỡ, song trong một chừng mực nào đó cũng có thể
chính nhân viên xã hội lại là người tìm đến với người cao tuổi trong phạm vi hoạt động
theo chức năng của mình. Ở bước tiếp cận này nếu nhân viên xã hội tạo được ấn tượng tốt
với người cao tuổi thì những bước sau sẽ thuận tiện hơn.
2. Xác định vấn đề
Sau khi tiếp cận với người cao tuổi nhân viên xã hội phải xác định được vấn đề
người cao tuổi đang gặp khó khăn trong việc tìm ra hướng giải quyết. Đây là giai đoạn

đầu tiên của quá trình trợ giúp người cao tuổi, nó đóng vai trò quan trọng trong cả quá
trình và kết quả của nó là sự định hướng cho tất cả các bước tiếp theo bởi nếu nhận diện

30


đúng sẽ dẫn tới cách trợ giúp đúng. Vì thế có thể coi đây là giai đoạn phân tích và thẩm
định. Giai đoạn này bao gồm:
- Thu thập các dữ liệu, thông tin liên quan để tìm hiểu hoàn cảnh và vấn đề.
-

Phân tích các thông tin, dữ liệu (về tính chất, đặc điểm của vấn đề, phân tích nguyên
nhân, yếu tố tác động, mức độ trầm trọng...)

-

Kết hợp ghi chép, lưu giữ những thông tin cần thiết về đối tượng và vấn đề. Đồng
thời cần xem xét một số yếu tố khi nhận diện vấn đề:
- Tìm hiểu các vấn đề đó.
- Xác định tất cả các vấn đề có liên quan.
- Xếp đặt chúng theo cấu trúc có mối quan hệ tương tác nhau.
- Xác định các nhu cầu, yếu tố cản trở việc thực hiện nhu cầu của đối tượng.
- Xác định các vấn đề yếu tố, điều kiện giải quyết.
- Xác định nguồn hỗ trợ và tiềm năng của đối tượng.
- Xác định các hạn chế, yếu tố ảnh hưởng có thể phát sinh.
3. Thu thập dữ liệu
Nhân viên xã hội có thể dựa vào 4 nguồn tin:
- Chính người cao tuổi là nguồn tin trực tiếp (lời kể, hành vi, cử chỉ, ngôn ngữ...).

-

Những người có quan hệ thân thiết như gia đình, bạn bè thân, đồng nghiệp, hàng xóm...
- Tài liệu, biên bản, hồ sơ về người cao tuổi có liên quan đến vấn đề.
Mục đích của thu thập dữ kiện này giúp nhân viên xã hội hiểu được hoàn cảnh gia
đình, nguyên nhân của vấn đề từ đó lên một kế hoạch trợ giúp.
4. Chẩn đoán
Gồm 3 bước: chẩn đoán, phân tích, thẩm định. Chẩn đoán là xem xét tính chất của
vấn đề và những trục trặc của nó trên cơ sở các dự liệu thu nhận được. Phân tích là chỉ ra
nguyên nhân hay nhân tố dẫn đến khó khăn. Thẩm định là xem có thể giảm bớt những
khó khăn này thông qua những năng lực nào của người cao tuổi, sự thẩm định mang tính
chất tâm lí xã hội vì đây là trọng tâm của trợ giúp người cao tuổi. Khi hoàn thành cuộc

25