Phát huy giá trị Tục chơi Diều trong phát triển cộng đồng ở đồng bằng Bắc Bộ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM

Đặng Thị Phương Anh

PHÁT HUY GIÁ TRỊ TỤC CHƠI DIỀU TRONG PHÁT
TRIỂN CỘNG ĐỒNG Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ

Chuyên ngành: Quản lý văn hóa
Mã số: 62 31 06 42

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC

Hà Nội - 2017


Công trình được hoàn thành tại:
VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM
BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

Người hướng dẫn khoa học 1: PGS.TS Đặng Hoài Thu
Người hướng dẫn khoa học 2: PGS.TS Trần Thúy Anh

Phản biện 1:

GS.TS Nguyễn Xuân Kính
Viện Nghiên cứu văn hóa

Phản biện 2:

TS Lê Thị Minh Lý
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch

Phản biện 3:

TS Phan Phương Anh
Trường ĐH Khoa học xã hội và Nhân văn, ĐHQG HN

Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án họp tại
Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam
Vào lúc
giờ
ngày
tháng
năm

Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam


1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong quản lý văn hóa, quản lý di sản văn hóa (DSVH) mà trọng
tâm là hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị DSVH là bộ phận có vai trò
đặc biệt quan trọng. DSVH phi vật thể (PVT) được xem là nguồn lực
quan trọng của mỗi dân tộc, mỗi quốc gia. Nhưng vì tính chất khó nắm

bắt và luôn biến đổi của DSVH PVT, nó luôn đứng trước nguy cơ phai
tàn hoặc biến mất. Việc bảo vệ các DSVH PVT như thế nào để nó tiếp
tục được sống và phát huy các giá trị đích thực của mình trong bối cảnh
đương đại luôn là một câu hỏi đặt ra đối với các nhà quản lý văn hóa.
DSVH PVT sinh ra trong cộng đồng, chỉ được nuôi dưỡng bởi chính
cộng đồng đó nên phương thức bảo vệ thích hợp nhất là phát huy giá trị
của di sản phục vụ cho sự phát triển của cộng đồng.
Mặt khác, vấn đề phát triển cộng đồng (PTCĐ) hiện nay rất được
quan tâm, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển – nơi có nhiều nguồn
lực nhưng chưa biết cách khai thác, phát huy để cải thiện đời sống cộng
đồng dựa vào các nguồn lực đó. DSVH, trong đó có DSVH PVT là một
nguồn lực dồi dào. Bởi thế cần đặt ra vấn đề mối quan hệ giữa DSVH
PVT và PTCĐ vừa để xác định một nguồn lực có đóng góp cho đời
sống cộng đồng đương đại vừa để tìm ra một biện pháp quản lý DSVH
PVT trong cộng đồng.
Trò chơi dân gian là một trong những loại hình DSVH PVT có
giá trị bởi nó mô tả được bức tranh sinh hoạt của cộng đồng người
trong những thời điểm nhất định. Ngày nay, trước sự phát triển của
khoa học kỹ thuật, sự lan rộng của quá trình công nghiệp hóa, đô thị
hóa, nhiều trò chơi dân gian đã bị mai một theo quy luật đào thải khách
quan. Việt Nam có đa dạng các trò chơi dân gian khác nhau, đặc trưng
cho từng vùng và từng tộc người nhưng rất hiếm trò chơi còn tồn tại
như một nhu cầu cần được chơi của chính con người trong cộng đồng
đó. Một trong những trò chơi dân gian đặc sắc, có sức cuốn hút lớn với


2
người chơi và hiện đang lan tỏa mạnh trong cộng đồng hiện nay là trò
chơi Thả Diều. Nó mang tính giải trí cao, vừa là một thú chơi, vừa có âm
hưởng của sáng tạo nghệ thuật. Nó vừa mang tính dân tộc (có những nét

đặc trưng cho sinh hoạt của người Việt truyền thống), vừa mang tính
quốc tế (hội nhập cùng sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước trong bối
cảnh toàn cầu hóa). Ngày nay, trò chơi này vừa mang lại giá trị tinh thần,
tâm linh, vừa có tác dụng rèn luyện sức khỏe, đem đến giá trị vật chất
nhất định cho con người. Tuy nhiên, quản lý như thế nào để phát huy hơn
nữa giá trị của nó cho sự phát triển của cộng đồng là một vấn đề nhất
thiết phải được đặt ra với các nhà quản lý trong bối cảnh hiện nay.
Bởi những lý do trên, NCS lựa chọn Phát huy giá trị Tục chơi
Diều trong phát triển cộng đồng ở đồng bằng Bắc Bộ cho đề tài khoa
học của mình như một nghiên cứu ứng dụng cho mối quan hệ giữa phát
huy DSVH PVT và sự PTCĐ.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích: 1) Bảo vệ DSVH PVT thông qua phát huy giá trị của
chúng trong đời sống cộng đồng đương đại, 2) Phát triển đời sống cộng
đồng dựa vào nguồn lực là DSVH, đặc biệt là các DSVH PVT, 3) Quản lý
thực hành DSVH Diều ở đồng bằng Bắc Bộ nói riêng và Việt Nam nói
chung trong điều kiện xã hội hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ: 1) Hệ thống hóa khái niệm, đặc điểm, tính chất về
mối quan hệ biện chứng giữa phát huy DSVH PVT và PTCĐ, 2) Nhận
diện các giá trị của Tục chơi Diều ở đồng bằng Bắc Bộ với tư cách là
một DSVH PVT, 3) Phân tích và đánh giá khả năng PTCĐ thông qua
việc phát huy giá trị Tục chơi Diều tại đồng bằng Bắc Bộ trong bối
cảnh hiện nay, 4) Đề xuất mô hình quản lý và giải pháp phát huy giá trị
Tục chơi Diều trong PTCĐ.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: 1) Hệ thống cơ sở lý luận về phát huy
DSVH PVT, sự PTCĐ và mối quan hệ giữa chúng, 2) Thực hành văn
hóa chơi Diều trong bối cảnh hiện nay, trong đó tập trung nghiên cứu

3
những cộng đồng có trách nhiệm bảo vệ và hưởng lợi từ sự phát huy giá
trị Tục chơi Diều trong quá khứ như một DSVH PVT.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về không gian: Luận án lựa chọn vùng đồng bằng Bắc Bộ, cái
nôi của văn minh lúa nước, được cho là địa bàn sinh thành và phát triển
của Tục chơi Diều trong đời sống dân gian.
- Về thời gian: Nghiên cứu hiện trạng trong giai đoạn từ 2009 khi
Tục chơi Diều trong cộng đồng người Việt tại Việt Nam bắt đầu được
quan tâm phát huy giá trị của nó trong một số sự kiện lớn và trở nên có tổ
chức. Hoạt động khảo sát được tập trung chính trong năm 2014, 2015.
4. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu
- Câu hỏi nghiên cứu 1: Mối quan hệ giữa việc phát huy DSVH
PVT và PTCĐ là gì?
+ Giả thuyết: Khi DSVH PVT được phát huy đúng cách thì cộng
đồng sẽ phát triển hơn.
- Câu hỏi nghiên cứu 2: Tại sao Tục chơi Diều được xem là một
DSVH PVT?
+ Giả thuyết: Tục chơi Diều đáp ứng tiêu chí của UNESCO về
“chuyển giao từ thế hệ này sang thế hệ khác”, “không ngừng tái tạo” và
“người thực hành DS luôn ý thức về bản sắc và sự kế tục”.
- Câu hỏi nghiên cứu 3: Cộng đồng đang hưởng lợi gì nhờ vào
việc phát huy giá trị của Tục chơi Diều?
+ Giả thuyết: Phát huy giá trị của Tục chơi Diều giúp cộng đồng
hưởng lợi trên nhiều khía cạnh như cải thiện điều kiện kinh tế, cải thiện
điều kiện văn hóa, thúc đẩy tiến bộ xã hội, duy trì phát triển bền vững.
- Quản lý DSVH Tục chơi Diều như thế nào theo hướng PTCĐ
hiện nay?
+ Giả thuyết: Xây dựng mô hình quản lý tham dự, từ đó đề xuất các
giải pháp nhằm phát huy hơn nữa giá trị của Tục chơi Diều trong PTCĐ

hiện nay.


4
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận
Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy
vật lịch sử để nhìn nhận đối tượng nghiên cứu. Đồng thời, luận án tiếp
cận liên ngành từ nhiều phương pháp của những ngành học khác nhau
như khoa học quản lý, văn hóa học, xã hội học, mỹ học, dân tộc học,
nhân học, du lịch học...
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng hệ thống các phương pháp thu thập và xử lý dữ
liệu nhằm mục đích trả lời cho câu hỏi nghiên cứu, chứng minh tính đúng
đắn hay bác bỏ các giả thiết nghiên cứu. Trong đó, phương pháp thu thập
dữ liệu gồm: phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp quan sát
tham dự, phương pháp phỏng vấn sâu, phương pháp điều tra bảng hỏi,
phương pháp chuyên gia, phương pháp dự đoán.... Phương pháp xử lý
dữ liệu gồm: phương pháp xử lý dữ liệu định tính và phương pháp xử lý
dữ liệu định lượng.
6. Ý nghĩa của nghiên cứu
6.1. Ý nghĩa về mặt lý luận
1) Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về DSVH PVT, quản lý di
sản văn hóa và các quan điểm về phát huy giá trị của DSVH PVT; 2)
Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về PTCĐ và các nguyên lý vận dụng;
3) Xác định mối quan hệ biện chứng giữa phát huy DSVH PVT và
PTCĐ; 4) Xây dựng quy trình đánh giá khả năng PTCĐ dự vào nguồn
lực DSVH PVT; 5) Xây dựng mô hình quản lý tham dự đối với DSVH
PVT Tục chơi Diều ở đồng bằng Bắc Bộ trong phát triển cộng đồng.
6.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn

1) Nhận diện giá trị của Tục chơi Diều ở đồng bằng Bắc Bộ với tư
cách một DSVH PVT cần bảo tồn; 2) Đánh giá khả năng PTCĐ thông
qua việc phát huy giá trị của Tục chơi Diều ở đồng bằng Bắc Bộ trong
bối cảnh hiện nay; 3) Đề xuất giải pháp phát huy giá trị Tục chơi Diều
trong phát triển cộng đồng ở đồng bằng Bắc Bộ.


5
7. Cấu trúc nghiên cứu
Ngoài phần lý do chọn đề tài, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ
lục, nội dung chính của luận án được bố cục thành 4 chương.
Chương 1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu và các vấn đề lý thuyết về
phát huy di sản văn hóa phi vật thể trong phát triển cộng đồng (34 trang)
Chương 2. Tục chơi Diều – Di sản văn hóa Phi vật thể ở đồng
bằng Bắc Bộ (29 trang)
Chương 3. Đánh giá khả năng phát triển cộng đồng của Tục chơi
Diều ở đồng bằng Bắc Bộ (31 trang)
Chương 4. Đề xuất mô hình quản lý và giải pháp phát huy giá trị
Tục chơi Diều trong phát triển cộng đồng ở đồng bằng Bắc Bộ (28 trang)
Chương 1
TỔNG QUAN LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VÀ CÁC VẤN ĐỀ LÝ
THUYẾT VỀ PHÁT HUY DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ
TRONG PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG
1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu
1.1.1. Những công trình nghiên cứu về phát huy di sản văn hóa
phi vật thể
Vấn đề phát huy các giá trị của DSVH PVT được quan tâm rất
nhiều trong thời gian vừa qua ở cả các nghiên cứu quốc tế và trong
nước. Tuy nhiên, hướng tiếp cận phát huy các giá trị của DSVH PVT,
đặc biệt là các hình thái văn hóa dân gian vì sự PTCĐ vẫn là một hướng

đi còn bỏ ngỏ cho luận án có cơ hội đóng góp cho thực tiễn và lý thuyết
về quản lý DSVH.
1.1.2. Những công trình nghiên cứu về phát triển cộng đồng
Tất cả các công trình nghiên cứu quốc tế và trong nước đều tiếp
cận PTCĐ trên phương diện tổng thể. Ít nhiều các công trình có nói đến
nguồn lực giúp cộng đồng phát triển như nguồn lực về tài nguyên tự
nhiên và tài nguyên văn hóa nhân văn. Trong tài nguyên văn hóa nhân
văn đó thì di sản đóng vai trò chủ chốt và không thể bỏ qua DSVH


6
PVT. Đến nay chưa có công trình riêng biệt nào đề cập đến việc PTCĐ
dựa vào nguồn lực DSVH và cụ thể hơn nữa là các DSVH PVT. Điều
đó đã mở ra hướng tiếp cận mới cho luận án này.
1.1.3. Những công trình nghiên cứu về Tục chơi Diều
Chơi Diều như một biểu hiện đặc biệt trong đời sống văn hóa của
người Việt được các học giả nước ngoài quan tâm đến trước tiên.
Nhưng hạn chế trong sự tiếp cận từ lăng kính bên ngoài là chưa nhìn
nhận được tục chơi này là tài sản của cộng đồng để khẳng định nó là
một DSVH của dân tộc cần trân trọng bảo tồn và nỗ lực phát huy. Gần
đây, đã có một số công trình nghiên cứu trong nước chú ý đến giá trị
của thú chơi này nhưng đa phần vẫn coi nó là đối tượng chính trong
nghiên cứu lễ hội truyền thống. Một số ít đề cập đến vai trò của cộng
đồng bản địa như những người sáng tạo và gìn giữ thú chơi độc đáo
này. Tuy nhiên, nhìn từ góc độ PTCĐ dựa vào sự phát huy giá trị của
DSVH mà Tục chơi Diều là một nghiên cứu trường hợp thì chưa có bất
cứ công trình nào đề cập tới.
1.2. Các vấn đề lý thuyết về phát huy di sản văn hóa phi vật thể
trong phát triển cộng đồng
1.2.1. Lý thuyết về quản lý di sản văn hóa

1.2.1.1. Các quan điểm lý thuyết về quản lý di sản văn hóa
Trong nghiên cứu về lý thuyết quản lý di sản văn hóa, Bùi Hoài
Sơn đã tổng hợp các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, đặc
biệt là nghiên cứu của Ashworth (1997) để đưa ra ba quan điểm quản lý
di sản: 1) Quan điểm bảo tồn nguyên vẹn; 2) Quan điểm bảo tồn kế
thừa; 3) Quan điểm bảo tồn phát triển.
1.2.1.2. Phát huy di sản văn hóa phi vật thể trò chơi dân gian nhìn
từ lý thuyết quản lý di sản văn hóa
Công ước 2003 của UNESCO định nghĩa về DSVH PVT: “các
tập quán, các hình thức thể hiện, biểu đạt, tri thức, kỹ năng và kèm theo đó


7
là những công cụ, đồ vật, đồ tạo tác và các không gian văn hóa có liên
quan mà các cộng đồng, các nhóm người và trong một số trường hợp là
các cá nhân, công nhận là một phần di sản văn hóa của họ. Được chuyển
giao từ thế hệ này sang thế hệ khác, DSVH PVT được các cộng đồng và
các nhóm người không ngừng tái tạo để thích nghi với môi trường và mối
quan hệ qua lại giữa cộng đồng với tự nhiên và lịch sử của họ, đồng thời
hình thành trong họ một ý thức về bản sắc và sự kế tục, qua đó khích lệ
thêm sự tôn trọng đối với sự đa dạng văn hóa và tính sáng tạo của con
người” [22]. Điều này cho thấy phương cách hiệu quả nhất “đảm bảo sức
sống” của DSVH PVT phụ thuộc rất nhiều vào nhận thức và hành vi của
các chủ thể sáng tạo văn hóa và chủ sở hữu di sản. Việc thực hành di sản,
duy trì sự tồn tại của di sản là do nhu cầu của cộng đồng chủ thể và chính
điều đó quyết định tính bền vững trong việc phát huy giá trị di sản.
Trò chơi dân gian là một loại hình DSVH PVT. Xuất phát từ
quan điểm trò chơi được hình thành từ nhu cầu giải trí của cộng đồng
người và ngược lại giúp phản ánh và điều chỉnh các quan hệ xã hội
trong cộng đồng đó, luận án cho rằng việc bảo tồn trò chơi dân gian

trước tiên cần xét đến mục đích nó còn hay không phục vụ đời sống
sinh hoạt của cộng đồng. Như vậy, quan điểm bảo tồn phát triển của
Ashworth đã được sử dụng trong quản lý DSVH PVT trò chơi dân gian.
1.2.2. Lý thuyết về phát triển cộng đồng
1.2.2.1. Các quan điểm lý thuyết về phát triển cộng đồng
“Cộng đồng là tập hợp người có sức bền cố kết nội tại cao, với
những tiêu chí nhận biết và quy tắc hoạt động, ứng xử chung dựa trên
sự đồng thuận về ý chí, tình cảm, niềm tin và ý thức cộng đồng, nhờ đó
các thành viên của cộng đồng cảm thấy có sự gắn kết họ với cộng đồng
và với các thành viên khác của cộng đồng” [Phạm Hồng Tung, 97].
Theo đó, “phát triển cộng đồng” được hiều là sự cải thiện các
điều kiện kinh tế, văn hóa, thúc đẩy tiến bộ xã hội và tăng khả năng
phát triển bền vững dựa vào nguồn lực của chính cộng đồng.


8
1.2.2.2. Phát triển cộng đồng dựa vào nguồn lực di sản văn hóa
DSVH có vai trò to lớn đối với cộng đồng và với sự PTCĐ. Việc
coi DSVH là nguồn lực của PTCĐ là một xu hướng tất yếu trong chiến
lược phát triển nói chung, trong công tác quản lý văn hóa nói riêng. Khi
đưa DSVH vào khai thác phục vụ PTCĐ thì công tác quản lý văn hóa
phải hướng đến mục tiêu mà PTCĐ đặt ra.
Tuy nhiên, việc lựa chọn nguồn lực nào giúp mang lại hiệu quả
cho PTCĐ không hề đơn giản. Dựa trên các tiêu chí phản ánh sự phát
triển trong lý thuyết về PTCĐ, luận án đề xuất quy trình đánh giá khả
năng PTCĐ dựa vào nguồn lực DSVH PVT như sau:

Sơ đồ 1.1: Quy trình đánh giá khả năng PTCĐ dựa vào nguồn lực DSVH PVT

Như vậy, phát huy DSVH PVT và PTCĐ là hai vấn đề có liên hệ

chặt chẽ với nhau, bổ trợ cho nhau, là hai mặt của một thể thống nhất.
Hiệu quả của sự tác động qua lại này chỉ có thể đạt được khi có sự tham
dự đầy đủ năng lực của các bên liên quan là cộng đồng chủ thể, nhà
nước, thị trường và nhà đầu tư, cùng các nhân tố xã hội khác. Việc này
được cụ thể hóa trong sơ đồ sau:


9

Ti

Sơ đồ 1.2: Mối quan hệ giữa Phát huy DSVH PVT và PTCĐ

Tiểu kết
Xác định được mối quan hệ biện chứng giữa phát huy DSVH PVT
và PTCĐ giúp khẳng định hướng đi đúng đắn của công trình nghiên cứu
khi đặt ra vấn đề quản lý DSVH trong bối cảnh hội nhập của đất nước
hiện nay. Việc xây dựng được quy trình đánh giá khả năng PTCĐ của
DSVH PVT là tiền đề để các nội dung kế tiếp triển khai nghiên cứu Tục
chơi Diều ở đồng bằng Bắc Bộ như một trường hợp điển hình. Điều này
sẽ là cơ sở cho việc áp dụng quy trình đánh giá đối với các DSVH PVT
khác theo định hướng mà công tác quản lý văn hóa đã đặt ra.
Chương 2
TỤC CHƠI DIỀU – DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ
Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ
2.1. Khái quát về đồng bằng Bắc Bộ
Đồng bằng Bắc Bộ là vùng đất phát tích và lan tỏa văn hóa Việt.
Điều kiện tự nhiên, phương thức sinh sống, lối tổ chức xã hội và văn
hóa tinh thần trong truyền thống lịch sử của cư dân đồng bằng Bắc Bộ

10
đã đóng vai trò môi trường và điều kiện hình thành nên diện mạo của
trò chơi dân gian cũng như quá trình truyền bá và lưu giữ nó trong
truyền thống văn hóa cư dân đồng bằng Bắc Bộ mà Tục chơi Diều là
một ví dụ điển hình.
2.2. Nhận diện Tục chơi Diều ở đồng bằng Bắc Bộ như một
DSVH PVT
2.2.1. Nguồn gốc ra đời của Tục chơi Diều
Từ việc được cho rằng có nguồn gốc phương Đông xuất phát từ
niềm tin tín ngưỡng rõ nét, cánh Diều “bay” sang nền văn hóa phương Tây
và được các bộ óc khoa học đưa vào nhiều phát minh, sáng chế. Đồng thời
nó được cải biến từng ngày để thú chơi này đến nay lan rộng ra khắp các
khu vực trên thế giới với nhiều loại hình, kiểu dáng và cách chơi.
Là một quốc gia thuộc nền văn hóa phương Đông nông nghiệp
giàu bản sắc, Việt Nam có hệ thống trò chơi dân gian phong phú thể
hiện được đầy đủ bức tranh sinh hoạt của người Việt truyền thống mà
thả Diều là một trò chơi tiêu biểu. Trước hết, cần nhìn nhận Thả Diều là
một trò chơi mà “sự chơi” nói chung xuất phát từ nhu cầu giải trí – một
trong sáu nhu cầu xã hội căn bản, nghĩa là khi con người làm việc xong
đều cần nghỉ ngơi để lấy lại năng lượng đã bị tiêu hao trong lao động.
Đây là một trong những lý do ra đời của Tục chơi Diều của người Việt
khi người nông dân quanh năm chân lấm tay bùn, đến thời điểm nông
nhàn, họ cũng muốn tìm đến những hoạt động chơi. “Nhưng người ta
không chỉ giải trí thông thường mà mỗi trò chơi còn mang một nội
dung thẩm mỹ nhất định” [Đoàn Văn Chúc, 21] nên sự ra đời của trò
chơi Thả Diều còn được xem xét bởi hai nguyên nhân: (1) mô phỏng
hiện thực của những cánh chim trên bầu trời cao – một hiện tượng tự
nhiên phổ biến khắp vùng quê đồng bằng Bắc Bộ; (2) chuyên chở ý
nghĩa tín ngưỡng với khát vọng cầu tạnh của cư dân nông nghiệp lúa

nước cổ truyền vùng đồng bằng Bắc Bộ.


11
2.2.2. Đặc điểm của Tục chơi Diều ở đồng bằng Bắc Bộ
2.2.2.1. Đồ chơi
Diều và Sáo là hai bộ phận chính cấu thành nên chiếc Diều Sáo –
nét đặc sắc, biểu trưng cho đời sống văn hóa cả vùng đồng bằng Bắc
Bộ. Mỗi địa phương lại có những kỹ thuật riêng để Diều Sáo của làng
mình, vùng mình khác với làng khác, vùng khác. Ngày nay, nhiều vật
liệu và kỹ thuật hiện đại được đưa vào trong các khâu chế tạo Diều Sáo
nhưng người chơi dường như vẫn “trung thành” với cánh Diều truyền
thống được chế tạo thủ công từ các nguyên liệu sẵn có trong tự nhiên.
Dù chỉ là chế tạo một đồ chơi nhưng sự tỉ mỉ trong từng công đoạn và
sự chính xác ở một số khâu chỉ có thể đạt được qua kinh nghiệm truyền
đời thì việc làm Diều Sáo chính là “bí quyết về nghề thủ công truyền
thống” mà Luật Di sản văn hóa Việt Nam đã quy định cần bảo tồn.
2.2.2.2. Sân chơi và cách chơi
Diều Sáo ở đồng bằng Bắc Bộ được diễn ra ở cả hai loại hình sân
chơi thường ngày và sân chơi hội hè. Nếu như trong sân chơi thường
ngày, cách chơi Diều mang đậm đặc tính ngẫu hứng thì trong sân chơi
hội hè, cách chơi của nó lại mang tính quy ước. Nhưng dù diễn ra ở đâu
đi chăng nữa thì với bất cứ cách chơi trò chơi dân gian nào người Việt
cũng mang quy tắc tạo cơ hội cho hầu hết mọi người tham dự như một
sự cộng cảm, chung niềm vui và ước nguyện của cả cộng đồng.
2.2.3. Giá trị của Tục chơi Diều trong đời sống cộng đồng xưa
và nay
Có những giá trị mà ngay từ thời điểm ra đời đã được nhìn nhận
như những gốc rễ đầu tiên khiến nó bám được vào đời sống cộng đồng,
được cộng đồng vun tưới và bản thân những giá trị đó cũng góp phần

nuôi dưỡng cộng đồng. Đối với trò chơi dân gian Thả Diều, đó là giá trị
giải trí, tiêu khiển. Giá trị này được đẩy cao hơn để gắn với giá trị tín
ngưỡng, tâm linh và đẩy xa hơn tạo nên giá trị cố kết cộng đồng. Như
vậy trong xã hội truyền thống, giá trị của trò chơi này mang lại cho cá


12
nhân là thứ yếu, cộng đồng là chủ yếu. Cộng đồng này được hiểu hoàn
toàn là cộng đồng sản xuất nông nghiệp.
Cũng từ cội rễ tính giải trí, tiêu khiển của một tục chơi, trong xã
hội hiện đại, người ta chơi Diều vì những lợi ích thiết thực như giá trị
kinh tế, giá trị rèn luyện thể chất, giá trị biểu tượng gắn với quảng bá,
tuyên truyền. Những giá trị này phục vụ lợi ích cá nhân là chủ yếu. Từ lợi
ích của nhiều cá nhân, việc thực hành DSVH sẽ mang lại lợi ích cho cộng
đồng ở nhiều mặt kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội. Điều này quyết định
sự tồn tại và phát triển của trò chơi Thả Diều trong bối cảnh đương đại.
Dựa vào các tiêu chí ở bước 1 trong quy trình đánh giá khả năng
PTCĐ dựa vào nguồn lực DSVH PVT, Tục chơi Diều với đặc điểm và
giá trị của nó hoàn toàn đáp ứng được các tiêu chí để được xem xét như
một nguồn lực phục vụ PTCĐ.
Tiểu kết
Trò chơi dân gian Thả Diều ra đời ở vùng đồng bằng Bắc Bộ. Dù
trải qua thời gian những giá trị như giải trí, tiêu khiển; tâm linh, tín
ngưỡng; rèn luyện sức khỏe; biểu tượng; kinh tế giữ vị trí ưu thế hay phái
sinh thì những giá trị này vẫn được nhìn nhận như những động cơ khiến
con người luôn gắn bó với nó, khiến việc thực hành nó thường xuyên trở
thành một thói quen, một phong tục đẹp. Tất cả những đặc điểm và giá trị
góp phần chứng minh Tục chơi Diều là một DSVH PVT mang tính chất
đại diện tiêu biểu cho đời sống văn hóa của người Việt vùng đồng bằng
Bắc Bộ và hoàn toàn có thể được xem là nguồn lực phục vụ PTCĐ.

Chương 3
ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG CỦA
TỤC CHƠI DIỀU Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ
3.1. Bức tranh toàn cảnh về cộng đồng gìn giữ Tục chơi Diều ở
đồng bằng Bắc Bộ hiện nay
Trước tiên “cộng đồng” được nhìn nhận ở phạm vi địa vực, nơi


13
Tục chơi Diều giữ vai trò quan trọng tạo nên một số giá trị chung cho
vùng, được hiểu là cộng đồng địa phương. Là DSVH PVT, Tục chơi
Diều được thực hành ở hầu khắp làng quê đồng bằng Bắc Bộ. Nhưng
vùng trung tâm, nơi các tổ chức xã hội cùng gắn kết, gìn giữ giá trị văn
hóa truyền thống, nơi Diều Sáo không chỉ đơn thuần là một trò chơi mà
còn là một tục lệ là một số địa phương như làng Bá Dương Nội, huyên
Đan Phượng, thành phố Hà Nội và thôn Quý Sơn, xã Song An, huyện
Vũ Thư, tỉnh Thái Bình.
Ngày nay, người chơi tổ chức cộng đồng sở thích của mình dưới
hình thức các câu lạc bộ. Với sự lớn mạnh của phong trào chơi Diều trên
cả nước, Trung tâm bảo tồn di sản văn hóa Diều ra đời chịu sự quản lý của
Hội di sản văn hóa Việt Nam có trách nhiệm nhóm họp các câu lạc bộ chơi
Diều, tổ chức các hoạt động chơi trong và ngoài nước.
Cùng sự phát triển của đời sống văn hóa xã hội, đối tượng “cộng
đồng” được xác định ở việc thực hành DSVH PVT giữ vai trò trực tiếp hay
gián tiếp trong cộng đồng. Những người thực hành trực tiếp, nghĩa là
những người chế tác và chơi Diều được coi là cộng đồng chủ thể. Những
người không trực tiếp thực hành nhưng chịu sự tác động không nhỏ từ di
sản được coi là cộng đồng khách thể. Họ không chỉ là những người dân địa
phương nơi các lễ hội truyền thống hay hiện đại được tổ chức hưởng lợi từ
những sự kiện này mà còn là các nhà đầu tư, nhà nghiên cứu khoa học, nhà

quản lý các cấp. Nếu cộng đồng chủ thể quyết định việc gìn giữ di sản thì
cộng đồng khách thể quyết định di sản đó có phát triển được hay không.
3.2. Thực trạng PTCĐ dựa vào nguồn lực DSVH Tục chơi
Diều ở đồng bằng Bắc Bộ
Dựa vào bước 2 trong quy trình đánh giá khả năng PTCĐ dựa
vào nguồn lực DSVH PVT được xây dựng, luận án tiến hành đánh giá
Tục chơi Diều trong PTCĐ hiện nay ứng với bốn tiêu chí: (1) cải thiện
điều kiện kinh tế, (2) cải thiện điều kiện văn hóa, (3) thúc đẩy tiến bộ


14
xã hội, (4) duy trì phát triển bền vững.
3.2.1. Khả năng cải thiện điều kiện kinh tế
Tiêu chí này được đánh giá bằng quá trình điều tra cộng đồng
người trực tiếp thực hành di sản là người chế tác và chơi Diều, cùng với
cộng đồng địa phương nơi di sản ấy tồn tại. Việc thực hành di sản của cá
nhân và cộng đồng có mang lại nguồn thu hay không và nguồn thu nhập
đó là chính hay phụ sẽ quyết định khả năng cải thiện điều kiện kinh tế do
di sản đó mang lại.
Đánh giá việc thực hành DSVH PVT Tục chơi Diều ở đồng bằng
Bắc Bộ hiện nay cho thấy nó có mang lại nguồn thu cho cá nhân nhưng
chưa đóng góp cho nguồn thu địa phương. Những cá nhân được hưởng
lợi ích kinh tế chiếm số lượng rất nhỏ trong cộng đồng. Dựa vào chỉ tiêu
đánh giá khả năng cải thiện điều kiện kinh tế thì việc thực hành DSVH
Diều ở đồng bằng Bắc Bộ cho kết quả Kém với kết luận: Việc thực hành
DSVH PVT có khả năng cải thiện điều kiện kinh tế nhưng cần sự nỗ lực
toàn diện của công tác quản lý văn hóa.
3.2.2. Khả năng cải thiện điều kiện văn hóa
Tiêu chí này được đánh giá dựa trên hai tiêu chí nhỏ hơn là: (1)
khả năng cố kết cộng đồng và (2) khả năng tuyên truyền, quảng bá cho

địa phương, quốc gia mà việc thực hành DSVH PVT mang lại.
3.2.2.1. Khả năng cố kết cộng đồng
Ngày nay dưới tác động của công nghiệp hóa, đô thị hóa và hiện
đại hóa, giá trị này dần mất đi vai trò cùng sự mai một của rất nhiều trò
chơi dân gian. Thay vào đó là những trò chơi hiện đại độc tuyến, khiến
cá nhân con người bị đẩy ra khỏi cộng đồng và đôi khi gắn bó với thế
giới ảo nhiều hơn thế giới thực. Vì vậy, việc bảo tồn và phát triển thú
chơi Diều mang lại giá trị cố kết cộng đồng cho đời sống đương đại.
Tuy nhiên, mức độ cố kết như thế nào phụ thuộc vào mối quan hệ giữa
cá nhân với cá nhân, cộng đồng với cộng đồng và quốc gia với quốc gia
khi di sản được thực hành.


15
Quá trình tìm hiểu, đánh giá cho thấy cá nhân người chơi luôn rất
hài lòng về mối quan hệ của họ trong cộng đồng của mình và giữa cộng
đồng mình với cộng đồng khác. Nhưng dưới góc độ gắn kết quốc gia
trong bối cảnh hội nhập quốc tế thông qua các sự kiện văn hóa đang
được tổ chức ở khắp các quốc gia trên thế giới cho thấy việc thực hành
di sản này đang có sự “đứt gãy” thông tin giữa cộng đồng người chơi và
quản lý nhà nước về lĩnh vực này. Điều này khiến cho thú chơi Diều
của người Việt chưa mang lại giá trị gắn kết ở tầm vóc quốc tế. Khả
năng cố kết cộng đồng được đánh giá ở mức độ Trung bình.
3.2.2.2. Khả năng tuyên truyền, quảng bá
Tiêu chí này được đánh giá bằng việc người thực hành DSVH PVT
có ý thức, đã thể hiện và đã tiến hành tuyên truyền, quảng bá hay chưa.
Từ lâu, Thả Diều không chỉ còn là một thú chơi mà nó mang ý
nghĩa biểu tượng cho quê hương, cho tuổi thơ, cho cuộc sông yên bình,
cho khát vọng bay cao của con người… Ngày nay, chính giá trị này đã
khiến nó trở thành “sứ giả” mang giá trị bản sắc của quốc gia, dân tộc

đến với bạn bè thế giới.
Kết quả đánh giá khả năng tuyên truyền, quảng bá của cộng đồng
người thực hành DSVH Diều ở đồng bằng Bắc Bộ cho thấy người chơi
đã ý thức về giá trị biểu tượng của nó, đã cố gắng thể hiện bằng những
hình ảnh mang tính chất đặc trưng cho quê hương, đất nước nhưng việc
tiến hành còn lẻ tẻ và chưa quy mô. Khả năng tuyên truyền, quảng bá
được kết luận ở mức độ Trung bình.
Như vậy, khả năng cải thiện điều kiện văn hóa được đánh giá ở
mức độ Trung bình với kết luận: Việc thực hành DSVH PVT Diều có
khả năng cải thiện điều kiện văn hóa nhưng cần sự nỗ lực từng mặt của
công tác quản lý văn hóa. Các mặt cụ thể đó là: (i) tạo ra sự gắn kết
quốc gia trong khả năng cố kết cộng đồng và (ii) tăng cường nhận thức
về khả năng tuyên truyền, quảng bá.


16
3.2.3. Khả năng thúc đẩy tiến bộ xã hội
Tiêu chí này được đánh giá bằng các tiêu chí nhỏ hơn là: (1) khả
năng cải thiện điều kiện sức khỏe, (2) khả năng nâng cao hiệu quả giáo
dục, (3) khả năng tăng cơ hội việc làm cho cộng đồng.
3.2.3.1. Khả năng cải thiện điều kiện sức khỏe
Tiêu chí này được xem xét ở phương diện thực hành di sản mang
lại lợi ích thể chất hay tinh thần và mức độ cộng đồng đang tận dụng
điều đó.
Đối với thực hành DSVH Diều ở đồng bằng Bắc Bộ hiện nay,
khả năng rèn luyện sức khỏe ở cả mặt thể chất và tinh thần là không thể
phủ nhận. Nhưng người chơi chưa có cơ hội thực hành thường xuyên
bởi các lý do khách quan về thời tiết và sự hạn hẹp về sân chơi. Điều
này cho thấy khả năng cải thiện điều kiện sức khỏe của di sản đạt mức
độ Trung bình.

3.2.3.2. Khả năng nâng cao hiệu quả giáo dục
Tiêu chí này được đánh giá bằng việc thực hành DSVH PVT này
có góp phần nâng cao cả kiến thức và kỹ năng cho người trực tiếp thực
hành di sản và quần chúng hay không.
Thả Diều là một trò chơi điển hình bởi cả tính chất trau dồi kiến
thức và rèn luyện kỹ năng của nó. Trực tiếp chế tác và thả Diều giúp
người chơi rèn luyện sự khéo léo, sáng tạo nghệ thuật, sự kiên trì, kỹ
năng làm việc nhóm. Thêm vào đó, 99,8% số người trong cộng đồng
khách thể mong muốn tham gia vào trò chơi dân gian như Thả Diều bởi
các lý do: tránh tệ nạn xã hội, tránh trò chơi điện tử, hiểu biết thêm về
văn hóa, dân tộc, học thêm kiến thức thực tế về vật lý, kỹ thuật, trở về
với thiên nhiên yên tĩnh, trong lành. Như vậy, khả năng nâng cao hiệu
quả giáo dục đạt mức độ Tốt.
3.2.3.3. Khả năng tăng cơ hội việc làm.
Tiêu chí này được xem xét ở các cơ hội được mang đến với đối
tượng người trực tiếp và gián tiếp thực hành di sản cùng mức độ ổn
định của nó.


17
Ngày nay, việc hình thành thị trường mua và bán Diều đã tạo cơ
hội việc làm cho những người có khả năng chế tác. Đa phần họ là
những người ngoài độ tuổi lao động và một số là người khuyết tật.
Nhưng vì thị trường chưa mở rộng nên thu nhập vẫn bấp bênh và việc
làm chưa ổn định. Thêm vào đó, ở một số quốc gia lân cận như
Malaysia, Indonesia hay Thái Lan, hoạt động chơi Diều được tổ chức
một cách chuyên nghiệp và mang lại cơ hội việc làm trong ngành du
lịch, tổ chức sự kiện và nghề thủ công cho cộng đồng khách thể. Nhưng
tại Việt Nam hiện nay, những người không trực tiếp thực hành di sản
mới chỉ có một vài khoản kiếm thêm trong các dịp lễ hội hay sự kiện,

chứ chưa thành công việc chính. Như vậy khả năng tăng cơ hội việc
làm được đánh giá ở mức Kém.
Khả năng thúc đẩy tiến bộ xã hội cho kết quả ở mức Trung bình
với kết luận: Việc thực hành DSVH PVT có khả năng thúc đẩy tiến bộ
xã hội nhưng cần sự nỗ lực từng mặt của công tác quản lý văn hóa. Các
mặt cụ thể đó là: (i) tạo mức độ thường xuyên trong khả năng cải thiện
sức khỏe và (ii) mở ra cơ hội việc làm cho đối tượng gián tiếp, tăng tính
ổn định của việc làm đó trong cộng đồng.
3.2.4. Khả năng duy trì phát triển bền vững
Tiêu chí này được đánh giá bởi hai tiêu chí nhỏ hơn là: (1) khả
năng bảo vệ môi trường tự nhiên và xã hội và (2) khả năng phát triển
con người.
3.2.4.1. Khả năng bảo vệ môi trường tự nhiên và xã hội
Tiêu chí này được xem xét bằng việc thực hành di sản có ảnh
hưởng gì đến môi trường tự nhiên và xã hội hay không cùng mức độ
thường xuyên của nó.
Bản thân thú chơi Diều là một hoạt động gần gũi, thân thiện với
môi trường tự nhiên nhưng do nhận thức chưa đầy đủ của người chơi,
đôi lúc vẫn gây ra những ảnh hưởng không đáng có đến cả môi trường
tự nhiên và xã hội. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng là không thường
xuyên nên khả năng bảo vệ môi trường của thực hành DSVH Diều


18
được đánh giá ở mức độ Trung bình.
3.2.4.2. Khả năng phát triển con người
Nói đến DSVH PVT là nói đến vai trò của nghệ nhân. Bởi vậy,
đế đánh giá sự phát triển bền vững cần đánh giá khả năng phát triển con
người, trong đó cần xét đến môi trường rèn luyện, phát triển và được
tôn vinh của nghệ nhân trong bối cảnh đương đại.

Sân chơi Diều ngày càng được mở rộng với thị trường mua bán sôi
động là cơ hội cho nghệ nhân rèn luyện tay nghề. Hơn nữa, khi phong trào
phát triển mạnh, giao lưu được tổ chức dưới nhiều hình thức từ quy mô
nhỏ đến lớn. Đây là cơ hội cho nghệ nhân phát triển tài năng của họ. Tuy
nhiên với việc Diều Sáo chưa được công nhận là DSVH PVT cấp quốc gia
và mới chỉ có 2 nghệ nhân chế tác Diều được phong tặng “nghệ nhân ưu
tú” thì tiêu chí này chỉ được đánh giá ở mức độ Trung bình.
Như vậy, khả năng duy trì phát triển bền vững của thực hành DSVH
Diều ở đồng bằng Bắc Bộ đạt mức độ Trung bình với kết luận: Việc thực
hành DSVH PVT có khả năng phát triển bền vững nhưng cần sự nỗ lực
từng mặt của công tác quản lý văn hóa. Các mặt cụ thể đó là: (i) hạn chế tối
đa khả năng ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên và xã hội, (ii) tạo ra các
cơ hội để di sản và người thực hành di sản được tôn vinh xứng đáng.
Kết quả chung cho thấy khả năng PTCĐ của thực hành DSVH
Diều ở đồng bằng Bắc Bộ đạt mức độ Trung bình, nghĩa là, nó có khả
năng trở thành nguồn lực phục vụ PTCĐ nhưng cần sự nỗ lực từng mặt
của công tác quản lý văn hóa.
Tiểu kết
Việc nhận diện Tục chơi Diều như một DSVH PVT có khả năng
khai thác phục vụ PTCĐ là cơ sở để tiến hành đánh giá khả năng PTCĐ
của việc thực hành DSVH này hiện nay ở đồng bằng Bắc Bộ. Đây là việc
hoàn thành bước 2 trong quy trình đánh giá. Kết quả Trung bình cho thấy
thực hành DSVH PVT này có khả năng trở thành nguồn lực phục vụ
PTCĐ nhưng cần sự nỗ lực từng mặt của công tác quản lý văn hóa.


19
Chương 4
ĐỀ XUẤT MÔ HÌNH QUẢN LÝ VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY
GIÁ TRỊ TỤC CHƠI DIỀU TRONG PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG

Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ
4.1. Căn cứ xây dựng mô hình và đề xuất giải pháp
4.1.1. Các văn bản quản lý của nhà nước
Để xây dựng được mô hình quản lý hiệu quả cần căn cứ vào định
hướng quốc tế, chủ yếu là công ước 2003 của UNESCO về bảo vệ các
giá trị của DSVH PVT cùng các văn bản quy phạm của nhà nước và
chính phủ, trong đó đáng chú ý nhất hiện nay là Nghị quyết 33 về xây
dựng và phát triển văn hóa, con người.
4.1.2. Bài học kinh nghiệm của nước ngoài
Nằm trong vùng văn hóa Đông Nam Á, cánh Diều và Tục chơi
Diều cũng là sản phẩm của nền văn minh nông nghiệp lúa nước ở
Malaysia và Thái Lan. Mặc dù hình thức tổ chức và quản lý Tục chơi
Diều ở hai quốc gia này khác nhau nhưng đều mang lại thành công
không nhỏ cho cộng đồng hiện tại như việc thu hút lượng khách du lịch
quốc tế lớn đồng nghĩa với thu hút ngoại tệ, giúp địa phương phát triển
kinh tế, cải thiện cơ sở hạ tầng và các vấn đề an sinh xã hội. Thành
công đó đến từ việc cả hai quốc gia đều biết biến DSVH PVT này thành
sản phẩm hấp dẫn của ngành công nghiệp văn hóa. Đây chính là bài học
kinh nghiệm gần gũi và thiết thực nhất với Việt Nam trong việc tìm
kiếm cách thức quản lý DSVH Diều hiện nay.
4.2. Đề xuất mô hình quản lý tham dự
Những đánh giá ở nội dung trước cho thấy sự tồn tại và phát triển
của Tục chơi Diều hiện nay là do sự vận động tự thân với vai trò chủ
yếu của cộng đồng chủ thể. Điều đó cũng có nghĩa rằng vai trò của
quản lý nhà nước còn rất mờ nhạt. Dựa vào sơ đồ mối quan hệ giữa
phát huy DSVH PVT và PTCĐ với trách nhiệm của các bên liên quan,


20
luận án đề xuất mô hình quản lý tham dự nhằm phát huy hơn nữa giá trị

của Tục chơi Diều trong phát triển cộng đồng.

Mô hình quản lý tham dự đặt ra trách nhiệm và lợi ích của các bên
liên quan trong việc tham gia quản lý DSVH PVT Tục chơi Diều trong
bối cảnh hiện nay. Mô hình cho thấy vai trò chủ đạo của quản lý nhà
nước. Mặc dù để duy trì sự tồn tại của thực hành DSVH Diều, cộng đồng
giữ vai trò chính yếu nhưng nếu thiếu sự định hướng và quản lý của nhà
nước, hoạt động này chỉ mang tính chất tự phát, có thể đi lệch hướng và
không phát triển một cách bền vững. Thông qua hệ thống chính sách, nhà
nước có khả năng lôi kéo sự tham dự của nhà đầu tư nhằm phát triển thị
trường và các nhân tố xã hội khác. Nếu nhà nước thực hiện chức năng
của mình một cách hiệu quả thì vai trò của các đối tượng khác tự động
được phát huy để chúng có thể mạng lại lợi ích cho nhau.
4.3. Đề xuất giải pháp phát huy giá trị Tục chơi Diều trong
phát triển cộng đồng ở đồng bằng Bắc Bộ
4.3.1. Giải pháp tổ chức hoạt động
Để phát huy hơn nữa giá trị của di sản này, cần hướng tới việc mở
rộng tổ chức các sự kiện văn hóa, bên cạnh phục dựng lễ hội truyền thống
là tổ chức các liên hoan, lễ hội hiện đại. Thêm vào đó, khai thác hoạt động


21
du lịch tại điểm đến là một hướng đi nhiều triển vọng. Việc đã có giao dịch
mua bán sản phẩm thủ công cần được mở rộng thành thị trường rộng lớn,
quy mô và chuyên nghiệp hơn với thương hiệu “Diều Sáo Việt Nam”.
4.3.2. Giải pháp cho các bên liên quan
4.3.2.1. Giải pháp đối với quản lý nhà nước
Mô hình quản lý tham dự cho thấy vai trò chủ đạo của quản lý nhà
nước nên cần xác định rõ ràng trách nhiệm này ở các mặt sau: Đánh giá
chính xác giá trị của di sản, lắng nghe và tiếp nhận ý tưởng đề xuất từ cộng

đồng, liên kết hoạt động chơi này với các lĩnh vực khác, thường xuyên
đánh giá, giám sát, tiếp tục xây dựng, bổ sung quy chế, chính sách.
4.3.2.2. Giải pháp đối với cộng đồng chủ thể
Cộng đồng chủ thể là đối tượng giữ vai trò chính yếu trong mô
hình quản lý tham dự. Để hoàn thiện sự tham gia của cộng đồng, trước
tiên vấn đề nhận thức cần được nâng cao ở trách nhiệm và quyền lợi
gắn với di sản, với môi trường, với bản thân và cộng đồng. Sau đó, quá
trình tham gia của cộng đồng chủ thể cũng đóng vai trò hết sức quan
trọng ở các khâu: đề xuất ý tưởng, xây dựng kế hoạch, thực hiện kế
hoạch, đánh giá, giám sát.
4.3.2.3. Giải pháp đối với nhà đầu tư
Trong bối cảnh hiện nay, thị trường đóng vai trò quy định sự tồn
tại của bất kỳ hình thức văn hóa xã hội nào. Để duy trì được vai trò đó
của thị trường, nhất thiết cần sự tham dự của nhà đầu tư. Để có được sự
tham gia đó, cần giúp nhà đầu tư nhận biết được lợi ích từ giá trị tuyên
truyền, quảng bá mà thực hành DSVH Diều mang lại cho họ. Từ đó,
xác định trách nhiệm tham gia của họ trong việc tổ chức sự kiện, tạo
sân chơi cho cộng đồng.
4.3.2.4. Giải pháp đối với các nhân tố xã hội khác
Dân chúng cần nhận thức đầy đủ về giá trị, lợi ích của di sản để
thấy được vai trò gìn giữ, bảo tồn và quảng bá di sản.


22
Người kinh doanh dịch vụ phụ cần có trách nhiệm khi tham gia
trong việc tuân thủ quy định của ban tổ chức.
Nhà khoa học cần hỗ trợ cộng đồng trong nhiều lĩnh vực như cập
nhật kỹ thuật tiên tiến, gợi ý ý tưởng sáng tạo trong chế tác và quảng
bá, đề xuất phương thức kinh doanh mới…
Tiểu kết

Mô hình mà luận án lựa chọn cho việc quản lý thực hành văn hóa
chơi Diều phục vụ PTCĐ hiện nay là mô hình quản lý tham dự. Mô hình
này đòi hỏi sự tham gia của tất cả các bên liên quan là quản lý nhà nước,
cộng đồng chủ thể, thị trường và các nhân tố xã hội khác. Đây là sự hoàn
thành bước 3, bước cuối cùng trong quy trình đánh giá. Tục chơi Diều ở
đồng bằng Bắc Bộ hoàn toàn là nguồn lực phục vụ PTCĐ nếu có sự tham
gia sâu rộng hơn nữa của các bên liên quan theo các giải pháp về tổ chức
hoạt động được đề xuất. Lợi ích từ khai thác DSVH này sẽ quay trở lại
giúp bảo tồn di sản trước sự biến động của thời cuộc.
KẾT LUẬN
Quá trình thu thập và xử lý dữ liệu cho đề tài Phát huy giá trị
Tục chơi Diều ở đồng bằng Bắc Bộ cho thấy những kết quả nghiên cứu
chính sau đây:
1. Việc tìm hiểu tài liệu trong và ngoài nước về hai vấn đề (i) bảo
vệ DSVH PVT và (ii) PTCĐ cho thấy chưa có công trình nào đặt ra vấn
đề phát huy giá trị của DSVH PVT phục vụ lợi ích của cộng đồng. Bởi
vậy đây được xác định là hướng đi còn bỏ ngỏ cho luận án mà Tục chơi
Diều là nghiên cứu trường hợp.
2. Hai lý thuyết chính được coi là điểm tựa cho luận án là: (1) Lý
thuyết QLDS giúp soi rọi trường hợp DSVH PVT trò chơi dân gian thì
quan điểm bảo tồn phát triển nên được lựa chọn cho sự phù hợp với nhu
cầu công chúng đương đại; (2) Lý thuyết PTCĐ giúp xác định nguồn lực


23
DSVH là hết sức quan trọng giúp cộng đồng thu được nhiều lợi ích từ
việc phát huy giá trị của nó.
3. Sơ đồ mối quan hệ giữa phát huy DSVH PVT và PTCĐ được
xây dựng để chứng minh cho tính đúng đắn của giả thuyết khi DSVH
PVT được coi là nguồn lực phục vụ PTCĐ thì nguồn lợi mà cộng đồng

được hưởng là cơ sở để bảo tồn di sản.
4. Quy trình đánh giá khả năng PTCĐ dựa vào nguồn lực DSVH
PVT gồm 3 bước: (i) nhận diện DSVH PVT như một nguồn lực PTCĐ,
(ii) đánh giá khả năng PTCĐ của DSVH PVT, (iii) đề xuất mô hình và
giải pháp phát huy giá trị DSVH PVT theo hướng PTCĐ.
5. Tục chơi Diều cho thấy những giá trị nổi bật về nguồn gốc ra đời,
về đặc điểm đồ chơi, sân chơi và cách chơi. Đó là lý do khiến thú chơi này
tự thân nó tồn tại trong cộng đồng với rất nhiều biến chuyển của thời cuộc.
Dựa vào ba tiêu chí nhận diện DSVH PVT của Rieks Smeets, Tục chơi
Diều đáng được coi là một DSVH PVT cần được bảo tồn và phát huy.
6. Là một trò chơi, giá trị giải trí, tiêu khiển luôn đóng vai trò chủ
chốt nhưng nếu trước đây chơi Diều được đẩy cao hơn để gắn với giá
trị tín ngưỡng, tâm linh thì ngày nay điều này đã mờ nhạt dần. Thay vào
đó là giá trị rèn luyện sức khỏe, giá trị kinh tế, giá trị quảng bá… Sự
biến đổi đó cho thấy DSVH chơi Diều đã linh hoạt biến đổi để phù hợp
với nhu cầu của công chúng đương đại và hoàn toàn phù hợp để phát
huy nó cho sự PTCĐ ngày nay.
7. Dựa trên tiêu chí và thang điểm được đề xuất ở bước 2 trong quy
trình đánh giá, Tục chơi Diều ở ĐBBB được đánh giá ở mức 15 điểm,
khả năng khai thác trung bình. Di sản này có khả năng trở thành nguồn
lực phục vụ PTCĐ nhưng cần sự nỗ lực từng mặt của công tác QLVH.
8. Với một TCDG như Tục chơi Diều thì sự bảo vệ hiệu quả nhất là
bảo tồn trong cộng đồng và phát huy phù hợp nhất là khai thác nó vì lợi ích
của cộng đồng. Vì thế phương thức tổ chức và QL cần sự tham gia hợp sức