Đổi mới khâu kiểm tra bài cũ trong giờ học ngữ văn THPT tại trường THCSTHPT như thanh

PHẦN MỞ ĐẦU
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Văn học vốn là một môn học có đặc thù riêng. Bằng những hình tượng và
ngôn từ phong phú sinh động, nó cung cấp cho người đọc những kiến thức về
cuộc sống cũng như những điều bí ẩn trong tâm hồn con người, khơi gợi lên một
thế giới kì ảo, huyền diệu và lung linh sắc màu bởi vẻ đẹp nhân văn trong mỗi sự
vật, hiện tượng trong tác phẩm. Từ đó nó tác động tới tâm tư, tình cảm và góp
phần quan trọng để hình thành và phát triển nhân cách cho con người. Chính vì
lẽ đó nên môn văn là môn học không khô khan so với một số môn khoa học tự
nhiên như Toán, Lí, Hóa trong chương trình phổ thông. Đặc biệt tuổi trẻ là lứa
tuổi giàu cảm xúc, dễ rung dộng trước cái Đẹp nên nếu được thầy cô dẫn dắt,
hướng dẫn thì sự yêu thích cái Đẹp nhất định sẽ tăng lên, giúp các em học tốt
hơn.
Từ trước tới nay, giờ dạy học văn vẫn theo guồng quay truyền thống:
kiểm tra bài cũ; giáo viên dạy bài mới; và kết thúc tổng kết lại bài học. Ở khâu
kiểm tra bài cũ giáo viên thường gọi học sinh lên bảng kiểm tra lại những kiến
thức về bài cũ vừa học xong. Việc làm này lâu dần trở thành quá quen thuộc
thậm chí gây sự nhàm chán cho học sinh. Học sinh không muốn học, học những
cái vừa xong để đối phó hoặc học qua loa miễn qua điểm 5, dẫn tới không thể
nắm kiến thức một cách hệ thống và làm mài mòn dần tinh thần học tập.
Giáo viên phải không ngừng sáng tạo đổi mới, đưa ra các phương pháp
mới thiết thực khơi dậy sự hứng thú và tinh thần trách nhiệm đối với môn học
Xuất phát từ những cơ sở lí luận và thực tiễn dạy - học môn văn nói trên, tác giả
bài viết này mạnh dạn xin được trình bày một số kinh nghiệm của bản thân với
đề tài: “ Đổi mới khâu kiểm tra bài cũ trong giờ học Ngữ văn THPT tại trường
THCS & THPT Như Thanh" qua đây muốn được trao đổi với các bạn đồng
nghiệp để cùng làm tốt hơn nhiệm vụ dạy học của mình.
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
Xác định cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề đổi mới các tiết dạy học Ngữ
văn nói chung, làm mới khâu kiểm tra bài cũ nói riêng
Đề xuất một số biện pháp, phương hướng làm mới khâu kiểm tra bài cũ

trong các giờ học văn.
3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
Học sinh trường THCS và THPT Như Thanh. Cụ thể là lớp 12a2 và 12a3
Nghiên cứu tính khả thi của việc đổi mới giờ học Ngữ văn từ khâu kiểm tra
bài cũ
Nghiên cứu các biện pháp và phương hướng đặt ra ở khâu kiểm tra bài cũ
nhằm nâng cao chất lượng học tập môn Ngữ văn.
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
- Phương pháp tổng hợp và nghiên cứu lý luận.
- Phương pháp điều tra khảo sát và phân tích số liệu thống kê.

1


PHẦN NỘI DUNG
1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI KHÂU KIỂM TRA
BÀI CŨ TRONG GIỜ HỌC NGỮ VĂN.
1.1. Mục đích của khâu kiểm ra bài cũ.
Tích cực hóa hoạt động và phát huy năng lực của học sinh: Qua việc kiểm
tra bài cũ, giáo viên có thể biết được trình độ kiến thức và những kĩ năng môn
học của học sinh so với yêu cầu của chương trình, cũng như tiến độ của học sinh
trong quá trình học tập nhằm thúc đẩy tính tích cực, hứng thú học tập nơi học
sinh. Kiểm tra bài của cũng phát hiện những sai sót cần bổ sung, điều chỉnh
trong quá trình học tập đồng thời cũng hệ thống được trọng tâm kiến thức các
bài học trước. Việc phát huy tính tích cực của học sinh cũng có ý nghĩa quan
trọng. Bởi xét trên cơ sở giáo dục thì học sinh phải tự nhận thức và hành động.
Giáo dục phải thực hiện thông qua hành động và bằng hành động của bản thân
học sinh.
Kiểm tra bài cũ công khai hóa các nhận định về năng lực và kết quả học
của mỗi học sinh và mỗi tập thể lớp, tạo cơ hội để các em phát triển kĩ năng tự

đánh giá để nhận ra sự tiến bộ của mình, khuyến khích động viên các em trong
học tập. đồng thời qua giáo dục học sinh nâng cao tinh thần trách nhiệm học tập
rèn luyện tu dưỡng đạo đức, có thêm niềm tin ở khả năng của mình.
Như vậy việc kiểm tra bài cũ là động lực thúc đẩy và điều chỉnh hoạt
động dạy - học, đây cũng là nhân tố kích thích học sinh vươn lên. Qua đó giúp
giáo viên hoàn thiện, cải tiến phương pháp và hình thức dạy học sao cho đem lại
kết quả cao nhất. Ngược lại nếu giáo viên xem nhẹ kiểm tra bài cũ sẽ dẫn tới hậu
quả buông lỏng quá trình dạy học, không động viên thúc đẩy sự vươn lên của
học sinh.
1.2. Ý nghĩa của việc kiểm tra bài cũ.
Đối với học sinh: Đánh giá trình độ khả năng tiếp nhận tri thức của học
sinh, cơ bản đánh giá ở khả năng nhận biết nhớ và thuộc, thông hiểu được bản
chất của vấn đề và vận dụng kiến thức trong học tập. Thông qua kiểm tra bài cũ
học sinh có điều kiện rèn luyện các kĩ năng tư duy trí tuệ từ đơn giản đến phức
tạp: biết tái hiện kiến thức để áp dụng vào cuộc sống.
Đối với giáo viên kiểm tra bài cũ là khâu giúp giáo viên theo dõi được quá
trình học tập của học sinh, sự chuyên cần của các em. Từ đó nhận ra điểm mạnh,
yếu, cái làm được và cái chưa ổn của bản thân để tự điều chỉnh hoàn thiện hoạt
động dạy học, không ngừng nâng cáo chất lượng việc giảng dạy.
2. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI KHÂU KIỂM TRA BÀI
CŨ TRONG GIỜ HỌC NGỮ VĂN.
Trong việc nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và môn Ngữ văn nói
riêng thì việc cải tiến phương pháp dạy học là nhân tố quan trọng. Bên cạnh việc
bồi dưỡng kiến thức chuyên môn thì việc đổi mới sách giáo khoa, đổi mới
phương pháp giảng dạy thì kiểm tra đánh giá là khâu hết sức quan trọng trong

2


quá trình học tập và giảng dạy. Đổi mới phương pháp và đổi mới kiểm tra đánh

giá có liên quan chặt chẽ với nhau.
Nhưng thực tế cho thấy, giáo viên khi chuẩn bị bài thường ít chú ý đến
khâu kiểm tra bài cũ. Trọng tâm chủ yếu của họ trong bài học là giảng bài mới,
còn kiểm tra bài cũ là công việc phụ. Vì lẽ đó mà nhiều giáo vien kiểm tra bài cũ
bằng cách vào đầu giờ học gọi học sinh lên bảng, hỏi học sinh vài ý của bài học
trước, học sinh chỉ cần thuộc là đạt yêu cầu, làm cho việc kiểm tra bài cũ trở nên
tẻ nhạt và đơn điệu. Nếu giáo viên lơ là không thực hiện tốt khâu kiểm tra bài cũ
thì quá trình tiếp thu kiến thức sẽ bị gián đoạn, sẽ dẫn tới hiện tượng hổng kiến
thức cần có trong mỗi tiết học. Điều này sẽ ảnh hưởng tới kết quả học tập của
các em học sinh nhất là đối với học sinh THPT cuối cấp.
Đổi mới kiểm tra bài cũ để tạo động cơ thái độ học tập, đồng thời giúp
giáo viên nhìn nhận lại quá trình dạy học của mình để điều chỉnh, rút kinh
nghiệm, chỉnh sửa kịp thời và giúp học sinh nhận ra những khuyết thiếu trong
kiến thức của mình để kịp thời có kế hoạch bổ sung, bồi dưỡng.
Thông thường khâu kiểm tra bài cũ đầu giờ học bằng cách gọi học sinh
lên bảng trả lời câu hỏi của bài học hôn trước. Đối với môn Ngữ văn học sinh
xung phong ít, số còn lại ngồi dưới có thể chưa chú ý hoặc ngồi chơi. Nên số
lượng kiểm tra bài cũ của một tiết học ít chỉ khoảng 1-2 em. Thậm chí một số
giáo viên còn bỏ qua bước kiểm tra bài cũ, vào học là tiến hành dạy bài mới
ngay mà không biết học sinh đã nắm được kiến thức cũ chưa. Hay một số ít khác
lại đưa ra những câu hỏi phát vấn trao đổi với học sinh mà ít khi xem đó là hình
thức kiểm tra bài cũ tích cực, do vậy không có điểm khuyến khích học trò.
Nhiều học sinh học bằng cách đổi phó, bằng cách học xong bài cũ xung phong
lên bảng lấy điểm một lần, sau đó không bao giờ học bài cũ nữa.
Bản thân học sinh cũng chưa nhận thức đúng đắn vai trò của việc học bài
cũ trong quá trình học tập của mình. Đa số các em học theo kiểu học vẹt, đối
phó, có điểm là thôi không học nữa. Vì vậy học sinh không nắm đước các bài
học một cách hệ thống liên hoàn và logic.Về tâm lí học sinh cảm thấy sợ hãi,
căng thẳng mỗi khi kiểm tra bài cũ. Còn có nhiều trường hợp nghỉ học vì chưa
học bài cũ... Dưới đây là bảng thống kê về tình hình học bài cũ của học sinh

môn Ngữ văn THPT ở 120 học sinh lớp 12 của trường THCS & THPT Như
Thanh.
BẢNG THỐNG KÊ THỰC TRẠNG HỌC BÀI CŨ
Mức độ
Không học Thỉnh thoảng
Học khi chưa có
Học để nắm
điểm
kiến thức
Số lượng 16
24
57
23
Tỉ lệ %
13,2
20
47,5
19,3
Từ bảng trên ta nhận thấy tỉ lệ học sinh học bài cũ để nắm kiến thức là rất
ít, điều này ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả học tập của các em. Vì vậy thiết
nghĩ tại sao chúng ta không để cho các em tương tác với nhau, giáo viên lắng
nghe xem học sinh nắm bài học cũ như thế nào? Muốn đáp ứng mục tiêu giáo
3


dục là con người chủ động sáng tạo, thích nghi với yêu cầu công nghiệp hóa
hiện đại hóa đát nước và nhu cầu hội nhập thế giới, cần có những đổi mới toàn
diện và đồng bộ.
3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI KHÂU KIỂM TRA BÀI CŨ
MÔN NGỮ VĂN THPT Ở TRƯỜNG THCS &THPT NHƯ THANH.

Trước hết cần khắc phục quan niệm sai lầm cho rằng kiểm tra bài cũ ở
môn Ngữ văn chủ yếu là xem học sinh có nắm được kiến thức đã học không,
mà phải nhận thức được rằng việc kiểm tra bài cũ là xem xét một cách tổng hợp
nhận thức, phát triển và kết quả của việc dạy học theo đúng yêu cầu và chức
năng bộ môn. Kiểm tra bài cũ càng không phải để đánh đố trình độ của học sinh.
Bởi vì chất lượng của việc dạy học không phải ở việc học sinh nắm được một
khối lượng tri thức mà là việc các em biết vận dụng những tri thức để giải quyết
các nhiệm vụ cần thiết. Quan trọng hơn cả là việc các em sử dụng kiến thức đã
học để tiếp thu kiến thức mới như thế nào? Nó tác động như thế nào đến việc rèn
luyện đạo đức, tư tưởng cho các em. Xuất phát từ quan niệm như thế, cần đổi
mới ở nhiều vấn đề, trên nhiều phương diện mà ở đây xin tập trung vào bàn về
đổi mới ở nội dung và hình thức của việc kiểm tra bài cũ.
3.1. Đổi mới ở nội dung kiểm tra.
3.1.1. Kiểm tra bằng cách hệ thống lại những kiến thức đã học.
Cần giúp học sinh ý thức được rằng đây là phần cơ bản nhất làm nền tảng
để tiếp thu những kiến thức mới. Chính vì vậy học sinh cần phải nắm và hiểu rõ
bản chất của kiến thức, tránh tình trạng học sinh học thuộc lòng, học vẹt, khi hỏi
thì nhớ, sau vài ngày lại quên. Nguồn kiến thức này là nguồn kiến thức quen
thuộc mà lâu nay giáo viên vẫn dùng để giao về nhà cho học sinh trả bài vào tiết
sau. Tuy nhiên để nó không nhàm chán, ấu trĩ, lối mòn thì cần linh động, đa
dạng trong cách hỏi. Không chỉ hỏi cái vừa học mà còn hỏi cả những cái đã học,
những cái liên quan...
Không chỉ kiểm tra kiến thức của bài học trước, giáo viên còn cần hướng
cho học sinh tới cách hệ thống lại các vấn đề đã học qua một cách khoa học,
logic để các em nắm được bài học trong mối liên hệ với toàn bộ hệ thống kiến
thức.
Đối với môn Ngữ văn các giai đoạn văn học được chia rất rõ ràng, mỗi
giai đoạn có những đặc điểm, có những giá trị riêng. Vì vậy giáo viên dạy cho
học sinh cách nắm bài học trong cái nhìn hệ thống với đặc điểm chung của cả
giai đoạn văn học. Và kiểm tra bài cũ bằng cách đặt bài học trong cái nhìn soi

chiếu với đặc điểm chung của toàn bộ thời kì. Điều này có tác dụng lớn là học
sinh không chỉ hiểu một tác phẩm văn học mà còn hiểu bản chất của cả thời kì
văn học. Nhất là khi làm bài học sinh sẽ có cái nhìn sâu rộng toàn diện, có được
những lập luận sắc bén và logic trước vấn đề được bàn tới.
Muốn làm được điều đó đòi hỏi trong quá trình giảng dạy, giáo viên cần
giúp học sinh làm quen với cái nhìn cụ thể một tác phẩm trong mối quan hệ với
toàn bộ hệ thống qua bài giảng của mình. Khi đã quen thuộc thì biến nó thở
thành một dạng câu hỏi của việc kiểm tra bài cũ.
4


Ví dụ: Tác phẩm " Rừng xà nu" mang những nội dung nổi bật của văn
học giai đoạn 1945- 1975, đó là những nội dung nào? Hãy nêu tóm tắt nội dung
đó trong tác phẩm?
- Khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn
-Tóm tắt
+ Sử thi
Không khí đánh giặc của làng Xô Man
Hình tượng người anh hùng Tnú...
+ Lãng mạn
Hình tượng cây xà nu
Tình yêu gia đình quê hương buôn làng của Tnú...
3.1.3. Kiểm tra sự đối chiếu giữa kiến thức của các bài học.
Đây chính là thao tác so sánh để thấy được cái mới, cái độc đáo, cái khác
biệt giữa tác phẩm văn học này với tác phẩm văn học kia. Thông thường khi dạy
cho học sinh các kĩ năng làm bài văn nghị luận, giáo viên thường nhấn mạnh kĩ
năng so sánh để làm nổi bật vấn đề. Tuy nhiên trong bài viết trên giấy cũng là
hạn chế, mà đây lại là một thao tác quan trọng tạo nên độ sâu, độ dày cho một
bài viết.
Để rèn luyện kĩ năng so sánh cho học sinh đầu tiên phải xuất phát từ các

bài kiểm tra, thông qua việc giảng dạy, chấm bài giáo viên cần chỉ cho học sinh
thấy tầm quan trọng của thao tác so sánh trong bài làm và học tập. Sau đó
chuyển dần sang các câu hỏi vấn đạp trên lớp có định hướng của giáo viên và
dần chuyển sang là một loại câu hỏi thông dụng của việc kiểm tra bài cũ.
Muốn thực hiện được nội dung này trong việc kiểm tra bài cũ đòi hỏi sự
kiên trì nỗ lực của cả giáo viên và học sinh. Để định hướng dần trở thành kĩ
năng không thể thiếu trong quá trình học môn Ngữ văn.
Câu hỏi ví dụ:
- Nhân vật Việt trong tác phẩm "Những đứa con trong gia đình" có điểm gì
giống và khác với nhân vật Tnú trong tác phẩm "Rừng xà nu" ?
- Số phận của nhân vật Mị có điểm gì tương đồng với những nhân vật phụ nữ mà
em đã học?...
3.1.4. Kiểm tra khả năng lập luận làm rõ vấn đề của học sinh.
Đây chính là lúc để giáo viên sử dụng các câu hỏi có vấn đề, tức là dạng
câu hỏi đòi hỏi chính kiến, khả năng huy động những kiến thức đã học để lập
luận đưa ra kết luận đúng cho một vấn đề.
Thông thường các giáo viên cũng hay sử dụng kiểu câu hỏi này để phát
vấn trong giờ học, lấy ý kiến từ học sinh. Tuy nhiên khi kiểm tra bài cũ thì lại ít
được chú ý. Thực ra đây là một loại câu hỏi giúp phát triển tư duy cho người
học. Muốn trả lời được câu hỏi người học phải có kiến thức bao quát, phải có
được dẫn chứng cụ thể và phải có được lập luận logic. Nếu phát triển được kĩ
năng này, người học không chỉ có được tư duy văn học tốt, nắm vững được
lượng kiến thức ở nhiều chiều, mà còn giúp cho giáo viên đỡ mất công ôn đi ôn
lại cho học sinh vào các đợt thi cử.
5


Song không phải đối tượng học sinh nào cũng có thể ngay lập tức giải
quyết được các dạng câu hỏi như thế, những học sinh yếu hơn, tiếp thu kém hơn
thì giáo viên cần có những biện pháp trau dồi, rèn luyện tích cực để nó trở thành

một kĩ năng đồng bộ trong học tập.
Thông qua dạng câu hỏi kiểm tra bài cũ này, giáo viên còn rèn giũa, sữa
chữa cho học sinh các lỗi khi diễn đạt trong giao tiếp. Giúp hoàn thiện kĩ năng
nói năng giao tiếp cho học sinh.
3.2. Đổi mới hình thức kiểm tra.
Không chỉ làm mới nội dung kiểm tra, tránh sự nhàm chán, mệt mỏi thụ
động của học sinh. Giáo viên cần phải có những hình thức kiểm tra mới thay đổi
để tạo sự hứng thú, bất ngờ và thúc đẩy sự nỗ lực không ngừng của học sinh. Ở
đây xin được đưa ra một số hình thức câu hỏi và dạng kiểm tra, mà bản thân đã
áp dụng thấy có những kết quả tiến bộ rõ rệt.
3.2.1. Kiểm tra bài cũ dưới hình thức bốc thăm câu hỏi
Bốc thăm câu hỏi là hình thức giáo viên ra các câu hỏi, yêu cầu vào các
mảnh giấy nhỏ gấp lại và gọi học sinh lên bảng. Phương pháp này yêu cầu giáo
viên không đọc câu hỏi trước mà gọi học sinh lên bảng bốc thăm, bốc vào câu
nào thì trả lời câu hỏi đó.
Đây là cách giáo viên có thể nắm được học sinh học bài có đầy đủ không,
các bài học đã qua có nắm được bất kì bài nào được hỏi không. Cách làm này
tránh việc học vẹt một bài học tiết trước vừa xong, kiểm tra được kiến thức công
bằng nhất, đánh giá khách quan nhất.Tạo được sự hứng khởi cho các học sinh
khác chú ý lắng nghe. Thông thường giáo viên hay đọc câu hỏi và gọi một học
sinh lên trả lời. Việc làm này có mặt trái của nó là học sinh có thể thuộc câu đó
nhưng một bài khác lại không nắm được. Còn những em khác trong lớp khi
nghe câu hỏi sẽ chỉ học câu đó để nhỡ cô có gọi mình. Điều này vô tình tạo nên
sự thụ động và tính đối phó trong việc học bài cũ của học sinh.
Với ưu điểm của phương pháp này là tính bất ngờ trong việc chọn câu hỏi
nên đòi hỏi học sinh phải học bài từ ở nhà, nắm tất cả kiến thức đã học chứ
không phải một bài. Với những học sinh không được gọi lên thì cũng đã chuẩn
bị ở nhà, khi bạn lên bảng thì sẽ chú ý lắng nghe và rút ra được những kinh
nghiệm trong khi bạn trả lời. Đặc biệt hình thức kiểm tra này đặc biệt có hiệu
quả với các tác phẩm thơ phải học thuộc trong chương trình như phần Thơ Mới,

Thơ cách mạng... học sinh không thể chỉ học một bài mà phải thuộc tất cả. Nói
như vậy không phải là các dạng câu hỏi tư duy không sử dụng được hình thức
này, bản thân tôi đã áp dụng các dạng câu hỏi này để kiểm tra bài cũ cho học
sinh lớp 12. Nhận thấy rằng các em tích cực học bài cũ hơn, không chỉ học thuộc
được tất cả các bài thơ, các em còn nắm được những kiến thức có phần khó, dài,
phức tạp.
Ví dụ những câu hỏi như phân tích, làm rõ vấn đề, chứng minh nhận
định...
1. Phân tích hình ảnh người đàn bà hàng chài trong tác phẩm" chiếc
thuyền ngoài xa" của Nguyễn Minh Châu?
6


2. Làm rõ tính sử thi và nét độc đáo riêng biệt của nhân vật Tnú trong tác
phẩm"Rừng xà nu" của Nguyễn Trung Thành?
3. Có ý kiến cho rằng "Sóng là những lời giải bày của một tâm hồn phụ
nữ đang yêu" lời giải bày nào khiến em ấn tượng hơn cả, hãy phân tích?
Phương pháp này giáo viên có thể kiểm tra ở đầu giờ học hoặc ở các tiết học tự
chọn hay ôn tập.
Bởi đòi hỏi thời gian có thể bị giãn ra, nên nếu kiểm tra ở đầu tiết học mới
sẽ không được nhiều học sinh. Song nếu tiến hành ở các tiết học tự chọn hay tiết
ôn tập sẽ kiểm tra được nhiều hơn và giáo viên cũng có thêm thời gian để nhận
xét cho học sinh khác rút kinh nghiệm.
3.2.2.Kiểm tra bài cũ bằng hình thức vẽ sơ đồ kiến thức.
Vẽ sơ đồ là phương pháp đã được các môn học khác áp dụng từ khá lâu
rồi, còn với môn Ngữ văn với những đặc điểm đặc thù của nó thì việc sử dụng
bằng sơ đồ còn khá hạn chế. Có chăng chúng ta mới chỉ sử dụng trong các bài
học trên lớp. Tuy nhiên đây lại là một phương pháp đắc dụng trong việc giúp
học sinh có cái nhìn hệ thống khoa học về lượng kiến thức đã học. Đặc biệt nó
phù hợp với các bài văn học sử nhất là các bài khái quát văn học.

Sử dụng cách kiểm tra này tức là giáo viên nêu yêu cầu và gọi học sinh lên
để vẽ thành sơ đồ. Có thể tiến hành ở đầu hoặc cuối tiết học đều được. Sau khi
đã học kiến thức xong, giáo viên có thể yêu cầu học sinh tổng kết thành một sơ
đồ tư duy để dễ nhớ, dễ thuộc hơn.
Muốn thực hiện được cách kiểm tra này đòi hỏi học sinh phải nắm chắc
được kiến thức, mối liên hệ của các kiến thức trong tổng thể nhất quán của toàn
bài. Ngoài ra giáo viên còn hướng dẫn định hướng để học sinh vẽ đúng trọng
tâm, chính xác khoa học. Sơ đồ chính là khung kiến thức cốt lõi cần nhớ được
của một bài học.
Ví dụ:
- Em hãy vẽ sơ đồ đặc điểm của văn học Việt Nam trong giai đoạn từ đầu
thế kỉ XX đến năm 1945?

7


Đặc điểm

Hiện đại hóa

Từ
đầu
thế
kỉ
đến
1920

Từ
1920
đến

1930

Tốc độ phát triển
nhanh chóng
Từ
1930
đến
1945

Số
lượng

Chất
lượng

Có sự phân hóa

Văn
học
công
khai

Văn học
lãng
mạn

Văn
học
không
công

khai

Văn
học
hiện
thực

Để vẽ được sơ đồ không phải là vấn đề đơn giản. Để sơ đồ hóa một lượng kiến
thức của môn học nghệ thuật đặc thù, giáo viên trước hết phải truyền đạt tới
người học một lượng kiến thức đầy đủ, logic, có mối liên hệ. Sau đó nhấn mạnh
định hướng được các ý chính cần ghi nhớ và cuối cùng là nêu yêu cầu và gọi học
sinh lên bảng vẽ sơ đồ. Khi vẽ nếu học sinh khá giỏi thì không khó khăn để hoàn
thành một sơ đồ chính xác, khoa học. Nhưng với những học sinh ở mức trung
bình hoặc yếu kém, thì giáo viên cần định hướng, hướng dẫn các em tập làm
quen dần đến khi thành kĩ năng. Đối với những học sinh này đây cũng là cách
giúp các em thuộc bài nhanh nhất dễ dàng nhất.
Chính vì những ưu thế khá đắc dụng như vậy, trong giảng dạy và học tập
giáo viên cần chú ý phát triển kĩ năng này cho học sinh ở các giờ học chung và ở
việc kiểm tra bài cũ nói riêng. Sử dụng kiểu sơ đồ tư duy cho kiểm tra bài cũ là
cách học sinh nắm tri thức tổng thể, bao quát ngắn gọn, là cách truyền đạt tri
thức khoa học, logic , là cách khảo sát được tình hình nắm bài học của giáo viên.
3.2.3.Kiểm tra bài cũ bằng hình thức tổ chức cuộc đối thoại giữa học
sinh để làm rõ một vấn đề.
Tổ chức cuộc đối thoại giữa học sinh là cách giáo viên có thể giành ra 10
phút để đưa ra một câu hỏi có nhiều cách lí giải, nhiều ý kiến khác nhau, để học
8


sinh suy nghĩ bàn luận và đưa ra câu trả lời. Đây là hình thức giáo viên có thể
biết được cách nhìn nhận đánh giá một vấn đề của học sinh. Để từ đó định

hướng, uốn nắn cái nhìn đúng đắn chuẩn xác về một vấn đề văn học, về kĩ năng
qua cách làm này giáo viên sẽ giúp học sinh hoàn thiện các kĩ náng trong giao
tiếp, phản biện và lập luận để bảo vệ ý kiến của mình.
Muốn tổ chức được hoạt động kiểm tra này, giáo viên cần chuẩn bị được
những câu hỏi hay, gợi ra được nhiều hướng suy nghĩ. Bản thân giáo viên cũng
phải dự trù trước được các tình huống trả lời của học sinh, để từ đó chuẩn bị
những cách trả lời sao cho thấu tình đạt lí, thuyết phục để cuối cùng đưa ra được
kết luận chính xác nhất cho vấn đề. Về phía học sinh, các hoạt động thảo luận đã
được các em làm quen từ lâu, đặc biệt với tư duy của học sinh trung học phổ
thông các em không khó khăn để thực hiện phương pháp này. Với lại trong
guồng quay của công việc kiểm tra bài cũ trước giờ đơn thuần chỉ là cuộc giao
tiếp giữa giáo viên và học sinh, thì cách này sẽ tạo ra được hứng thú học tập sôi
nổi, đồng thời cũng huy động được tư duy cái nhìn mới mẻ của thế hệ trẻ đối với
những vấn đề văn học không còn mới. Đây cũng là cơ hội để các em thể hiện
được cái nhìn, cảm nhận về bài học khác với những kiến thức mà giáo viên đã
áp đặt buộc học sinh phải tiếp thu trong bài giảng.
Muốn thực hiện tốt mà không mất nhiều thời gian ở cách kiểm tra bài cũ
này, giáo viên không chỉ cần chuẩn bị những câu hỏi hay, mà còn cần có nghệ
thuật tổ chức, nghệ thuật trao đổi và tiếp nhận tri thức ở nhiều chiều nhưng cuối
cùng vẫn phải để học sinh thấy được bản chất cố định của vấn đề. Mà bản chất
đó là bất biến, không thay đổi, học sinh có thể có nhiều lí lẽ nhưng bằng cách
nhẹ nhàng nhất, với mức độ khuyến khích cao nhất giáo viên phải hướng những
suy nghĩ đó vào một guồng quay nhất định tránh lệch lạc sai vấn đề.
Với những vấn đề văn học đã cũ, lệch đại với thời kì công nghệ thông tin
bùng nổ hiện nay, thì giáo viên không thể lường trước hết được những cách cảm
nhận riêng của học sinh hiện nay. Nếu không thăm dò, kiểm tra để biết và uốn
nắm kịp thời, khi thi cử học trò dễ rơi vào những cảm xúc và cách đánh giá chưa
được kiểm định của cá nhân mình mà làm hỏng bài thi. Chính vì thế đưa cách
này vào kiểm tra bài cũ để thăm dò ý kiến, để học sinh có dịp nói lên ý kiến của
mình, tránh việc gượng ép phải tiếp thu tri thức của thầy cô trong bài giảng. Từ

đó có những uốn nắn, điều chỉnh cách nhìn, cách cảm sao cho đi đúng lộ trình
của vấn đề, để đạt hiệu quả cao nhất trong giảng dạy và học tập.
Giáo viên dùng cách này để kiểm tra bài cũ, có thể dùng thời gian đầu giờ,
cuối giờ để tổng kết bài học, hoặc sử dụng trong các tiết học tự chọn. Tuy hiên
muốn làm tốt, giáo viên phải hạn chế được thời gian, hạn chế được việc đưa ra ý
kiến của học sinh, tránh việc các em nói lan man linh tinh mất nhiều thời gian.
Hãy chỉ chọn mỗi luồng ý kiến từ 1 đến 2 học sinh để hạn chế thời gian. Trong
cách làm giáo viên cần giành ưu tiên cho những học sinh yếu kém, ít năng nổ,
học sinh cá biệt nói lên suy nghĩ của mình. Vì đây là những đối tượng khó nắm
bắt suy nghĩ, đây là cơ hội để các em cải thiện khả năng giao tiếp nâng cao hứng

9


thú và tình yêu với môn học, đặc biệt là dịp để giáo viên nắm được những suy
nghĩ có phần cực đoan, trái với đạo đức xã hội để kịp thời uốn nắn.
Trong quá trình tiến hành giáo viên với những trù đoán về các luồng ý
kiến sẽ có được những cách ứng biến kịp thời để giải quyết các tình huống xảy
ra. Trên hết phải là tinh thần dân chủ, tự nguyện, tôn trọng và khuyến khích việc
đưa ra ý kiến của học sinh. Sau đó mới là những đính chính, tổng hợp khôn khéo
của giáo viên để tránh việc học sinh nản lòng khi đưa ra ý kiến của mình. Điều
này cũng liên quan đến nghệ thuật khen chê của giáo viên, giáo viên không được
chê cũng không được phản bác ngay ý kiến của học sinh mà phải nghe hết sau
đó mới đánh giá. Đặc biệt cách cho điểm ở việc làm này cũng rất quan trọng,
không phải chỉ đúng luồng, đúng ý giáo viên mới cho điểm mà cần có cách để
cho điểm khuyến khích học sinh các lần sau...
Ví dụ về các câu hỏi tình huống
- Giáo viên có thể nêu câu hỏi bằng các cách gợi mở: hôm qua cô có đọc
bài báo về tác phẩm chúng ta vừa học xong, tác phẩm "Chiếc thuyền ngoài xa",
người viết nhận định về người đàn bà rằng: Người đàn bà này thật ngu ngốc,

ngốc tới mức thành bệnh không pháp luật nào chữa được. Em có đồng tình với
suy nghĩ này không? Lí giải vì sao?
- Khi dạy xong về tác giả Nguyễn Du, khi kiểm tra bài cũ giáo viên có thể
đưa ra câu hỏi: Trong cuốn " Hoài vọng của lí trí", Đinh Gia Trinh đã trích nhận
định của Nguyễn Bách khoa:"Nguyễn Du là một con bệnh thần kinh". Ý kiến
của em về cách nhìn nhận này?...
3.3. Một số yêu cầu chung để làm tốt khâu kiểm tra bài cũ trên tinh
thần đổi mới.
Muốn thực hiện việc kiểm tra bài cũ đạt kết quả, công tác chuẩn bị của
giáo viên rất quan trọng đặc biệt là khâu chuẩn bị bài soạn. Bài soạn cần truyền
đạt sáng tạo và khơi dậy tư duy sáng tạo của học sinh. Giáo viên cần tiến hành
lần lượt các bước: tham khảo tài liệu, sách giáo khoa đến việc lựa chọn nội
dung, tình huống có vấn đề.
Phải căn cứ vào chuẩn kiến thức kĩ năng để xác định yêu cầu cơ bản, tối
thiểu cần đạt về kiến thức kĩ năng của học sinh sau mỗi giai đoạn mỗi lớp, mỗi
cấp học.
Xác định mục đích của kiểm tra bài cũ: năng lực học tập của học sinh, kĩ
năng thực hành hay kĩ năng vận dụng kiến thức để giải quyết tình huống. Tránh
việc đánh đố học sinh hoặc chỉ huy động được sự tích cực của một số học sinh
khá, giỏi.
Tăng cường đổi mới kiểm tra nhằm đảm bảo chất lượng đánh giá học sinh
một cách khách quan, công bằng, không hình thức, đối phó nhưng không áp lực
nặng nề.
Đánh giá chính xác đúng thực trạng: đánh giá cao hơn thực trạng sẽ triệt
tiêu động lực phấn đấu vươn lên, ngược lại đánh giá khắt khe quá hoặc thiếu
thân thiện sẽ không thấy được sự tiến bộ sẽ ức chế tình cảm, giảm vai trò tích
cực, chủ động sáng tạo của học sinh.
10

Khi đánh giá kết quả kiểm tra bài cũ không chỉ đánh giá thành tích học tập
mà bao gồm đánh giá cả quá trình học tập của học sinh để tạo hứng thú học tập
và ý thức vươn lên nơi học sinh, từ đó cải tiến hoạt động dạy học sao cho có
hiệu quả.
Kiểm tra phải phù hợp với trình độ học sinh, câu hỏi phải đa dạng các
mức độ để tất cả các học sinh đều có thể trả lời, nhằm nâng cao khả năng học tập
và trao đổi của tất cả các nhóm học sinh.
Câu hỏi kiểm tra phải rõ ràng, chính xác, thể hiện sự công bằng trong việc
đánh giá học sinh.
Đánh giá phải phù hợp với đối tượng học sinh: đối với học sinh yếu kém
cần khuyến khích động viên kịp thời những cố gắng dù là nhỏ để các em tích
cực hơn vào lần sau.
Muốn kiểm tra bài cũ tốt vào hôm sau giáo viên nên có định hướng dặn
dò trước để học sinh chuẩn bị. Khi kiểm tra không nên tạo áp lực tâm lí cho học
sinh, không nạt nộ hối thúc mà cần nhắc nhở, hướng dẫn để học sinh có thể hoàn
thành tốt nhất câu trả lời, bài làm của mình.
Việc kiểm tra bài cũ là một việc làm quan trọng, nó không chỉ đánh giá
thói quen, năng lực học tập của học sinh mà còn thể hiện kết quả giảng dạy của
giáo viên. Do đó cần tích cực, làm thường xuyên và đổi mới không ngừng.
4. Hiệu quả của sáng kiến.
Trên tinh thần đổi mới, những cách làm mới hy vọng sẽ mang lại những
hiệu quả tích cực, gợi ra được những hướng đi mới các giáo viên có thể áp dụng
nếu thấy phù hợp với đối tượng học sinh của mình. Việc làm mới trên tinh thần
đổi mới khâu kiểm tra bài cũ đem lại nhiều kết quả như rèn luyện cho học sinh
khả năng diễn đạt, cách sử dụng từ ngữ sao cho chính xác phù hợp, khả năng suy
luận logic để có thể giải quyết các câu hỏi: tại sao? Vì sao? Phù hợp hay
không?... rèn luyện phong thái trả bài nghiêm túc, đúng mực không giian lận.
Giúp học sinh tự đánh giá kết quả học tập của mình để điều chỉnh phương pháp
và cố gắng phấn đầu hơn trong học tập. Kích thích khả năng tư duy sáng tạo tích
cực, chủ động của học sinh. Rèn luyện khả năng ứng phó, giải quyết linh hoạt

những tình huống khó khăn, vấn đề hóc búa. Góp phần phát triển năng lực và
khả năng thực hành cho học sinh , giúp các em hiểu sâu, nhớ lâu kiến thức.
Giúp giáo viên dõi theo quá trình học tập của học sinh, có cơ sở nhận ra điểm
mạnh, yếu của mình tự điều chỉnh, hoàn thiện hoạt động dạy học , không ngừng
nâng cao chất lượng giảng dạy môn học
Với những cách làm mới việc kiểm tra bài cũ, bản thân tôi nhận thấy
những dấu hiệu tích cực từ học sinh: các em chăm chỉ học tập hơn, nắm kiến
thức hệ thống hơn, xuyên suốt hơn, và kĩ năng giải quyết vấn đề, các bài tập tình
huống cũng tốt hơn. Việc kiểm tra bài cũ cũng tạo được hứng thú và ràng buộc
trong việc ôn bài cho học sinh.
Trong điều kiện là trường học miền núi đặc biệt khó khăn, học sinh
trường THCS & THPT Như Thanh đến trường đã khó, vậy nếu hoạt động học
tập không thực sự hứng thú và có hiệu quả thì chưa hẳn các em còn muốn đến
11


trường tiếp tục con đường học tập. Bên cạnh đó trước áp lực thi cử ngày có khó
khăn, việc học tập không đơn thuần còn là việc tái hiện kiến thức thì không
ngừng đổi mới một cách hiệu quả tích cực những hoạt động dạy học sẽ góp phần
cải thiện khả quan sức học, sức chuyên cần của học sinh nơi đây. Không những
thế với đặc trưng đa số học sinh dân tộc nên các kĩ năng giao tiếp, ngôn ngữ của
các em còn kém. Chính vì vậy kiểm tra phải hướng vào những kí năng này nhằm
phát triển toàn diện cho các em.
Như vậy việc kiểm tra bài cũ thường xuyên đúng cách không phải là việc
đơn giản, giáo viên không tâm huyết, không yêu nghề yêu học trò thì khó mà
nâng cao chất lượng dạy học được.
Dưới đây là bảng so sánh, thống kê hứng thú học tập môn Ngữ văn của 2
tập thể lớp được áp dụng cách làm mới và lớp đối chứng. Lớp 12ª3 là lớp thực
nghiệm còn lớp 12ª2 là lớp đối chứng.
Mức độ

Lớp 12ª2
Tỉ lệ % của 12ª2
Lớp 12ª3 Tỉ lệ % của 12ª3
Rất thích
5
12,5
13
32,5
Thích
10
25
15
37,5
Bình thường
17
42,5
10
25
Ghét
7
20
2
5
Bảng thống kê kết quả học tập
Xếp loại
Lớp 12ª 2 Tỉ lệ % của 12ª2
Giỏi
1
2,5
Khá

15
37,5
Trung bình
22
55
Yếu
2
5
Kém
0
0

Lớp 12ª3
5
25
10
0
0

Tỉ lệ % của 12ª3
12,5
62,5
25
0
0

PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận:
Làm mới khâu kiểm tra bài cũ là việc làm quan trọng, nhất là khi tinh thần
đổi mới đã được phủ khắp trong hoạt động dạy và học. Trong bài viết này, hoạt

động dạy và học hướng tới sự tích cực hóa của học sinh. Giáo viên chỉ giữ vai
trò hướng dẫn, tổng kết lại kiến thức còn toàn bộ quá trình kiểm tra bài cũ là của
học sinh. Phát huy năng lực hoạt động của người học là chủ yếu. Chính vì thế nó
đang đi đúng tinh thần đổi mới của hoạt động dạy học.
Làm mới phải toàn diện và đồng bộ ở nhiều vấn đề trong đó trọng tâm là
nội dung và hình thức của việc kiểm tra. Khác với việc làm thông thường của
giáo viên xưa nay là nêu câu hỏi và gọi học sinh lên để trả bài, thì ở đây chúng
ta nên đa dạng hóa bằng nhiều hình thức khác nhau không chỉ có kiểm tra kiến
thức mà còn phải hướng đến kiểm tra kĩ năng và thực thành của học sinh với các
câu hỏi có vấn đề, các tình huống đòi hỏi lập trường lập luận, hay các câu hỏi
vận dụng.... Bởi với trách nhiệm đặc thù, ngữ văn không chỉ là môn khoa học

12


còn là môn học đạo đức hình thành nhân cách và các kĩ năng mềm trong cuộc
sống như giao tiếp, giải quyết vấn đề, trình bày vấn đề... Không chỉ đổi mới về
hình thức, nội dung kiểm tra cũng phải thay đổi để phù hợp, tránh sự nhàm chán
giảm hứng thú, đối phó của học sinh. Giáo viên không chỉ hướng đến kiểm tra
những kiến thức vừa học còn phải biết lồng ghép, kiểm tra tất cả những kiến
thức cũ khác nhằm giúp các em tự giác ôn bài. Ngoài ra kiến thức còn phải
hướng tới những kĩ năng của môn học như so sánh, lập luận, chứng minh, giải
thích...
Để việc kiểm tra bài cũ không bao giờ là cũ, là hết hứng thú với học sinh
không chỉ cần đổi mới mà còn cần đến tâm huyết trí tuệ của giáo viên. Vì vậy
các thầy cô phải có thái độ nghiêm túc trong hoạt động soạn giảng ở khâu kiểm
tra bài cũ. Và chọn được những hình thức lên lớp phù hợp đạt hiệu quả cao nhất.
2. Kiến nghị:
Với giáo viên: Nâng cao tinh thần ý thức, trách nhiệm đổi mới trong hoạt
động dạy học nói chung, khâu kiểm tra bài cũ nói riêng.

Với tổ chuyên môn: Thường xuyên đưa nội dung đổi mới kiểm tra đánh
giá học sinh vào nội dung hoạt động,để bàn bạc thảo luận đi đến thống nhất hình
thức kiểm tra bài cũ sao cho phù hợp nhất với học sinh của mình.
Với các cấp quản lí giáo dục: Các hoạt động tập huấn, bồi dưỡng nâng cao
trình độ chuyên môn nghiệp vụ, năng lực công tác đặc biệt là vấn đề đổi mới
phương pháp dạy học theo hướng phát huy năng lực của học sinh.
Trên đây là kinh nghiệm mà bản thân rút ra trong quá trình giảng dạy. Kính
mong được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô cho bài viết hoàn thiện hơn.
Xác nhận của thủ trưởng đơn vị
Thanh Hóa ngày 15 tháng 5 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là SKKN do mình
viết, không sao chép của người khác

Nguyễn Thị Chinh

13


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Dự án Việt - Bỉ - dạy và học tích cực, một số phương pháp và kĩ thuật
dạy học. NXB đại học Sư Phạm
2. Nguyễn Phương Hoa - lý luận dạy học hiện đại
3. Phan Trọng Luận; Trương Dĩnh- Phương pháp dạy học văn. NXB Đại
học Quốc Gia Hà Nội 2005
4. Phan Trọng Luận ( tổng chủ biên) - sách giáo khoa ngữ văn lớp 10;
11; 12.NXB Giáo Dục 2007.
5. Thái Duy Tuyên - phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới. NXB
Giáo Dục 2008
6. Vũ Khắc Anh; Nguyễn Hải Châu...- Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến
thức kĩ năng môn Ngữ văn lớp 10; 11; 12. NXB Giáo Dục 2010

14