Một số cách thức bổ sung hình ảnh để lôi cuốn học sinh học tập trong phần quản lý và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên qua môn sinh học lớp 12 trường THPT quan sơn 2

MỤC LỤC
1. MỞ ĐẦU.................................................................................................................1
1.1. Lý do chọn đề tài..................................................................................................1
1.2. Mục đích nghiên cứu...........................................................................................2
1.3. Đối tượng nghiên cứu..........................................................................................2
1.4. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................2
1.5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm…………………………………………………..2
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM....................................................................3
2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến..................................................................................3
2.2. Thực trạng của sáng kiến.....................................................................................6
2.3.Một số cách thức bổ sung hình ảnh.....................................................................7
2.3.1.Nguyên tắc bổ sung………………………………..........................................................7
2.3.2.Cơ sở bổ sung……………………………………..............................................................8
2.3.3. Quy trình bổ sung……………………………………………..…..........................................9
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân,
đồng nghiệp và nhà trường......................................................................................16
3. Kết luận và kiến nghị.............................................................................................17
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................................19

1


I. MỞ ĐẦU.
1.1. Lý do chọn đề tài.
Trong dạy học nói chung, trong dạy học sinh học nói riêng, vấn đề đặt ra là
cần phải đổi mới chiến lược đào tạo con người. Đặc biệt cần đổi mới phương pháp
dạy học theo hướng phát triển thế hệ mới năng động, sáng tạo nhằm tạo ra nguồn
lực nội sinh cho mỗi con người đồng thời tạo nên động lực cho sự phát triển kinh tế
- xã hội.
Luật giáo dục điều 24.2 đã ghi rõ: “phương pháp dạy học phổ thông phải phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với từng đặc điểm

của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận
dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học
tập cho học sinh”.
Mục đích, nội dung và phương pháp luôn có mối quan hệ biện chứng với nhau.
Song song với việc nâng cao chất lượng nội dung sách giáo khoa thì việc đổi mới
phương pháp dạy học là điều bức thiết. Chương trình và sách giáo sinh học đã được
triển khai đại trà trong cả nước. Trong đó yêu cầu làm việc với hình ảnh là một trong
những nội dung được nhấn mạnh và quan tâm.
Hình ảnh là hệ thống cung cấp nguồn kiến thức, hình thành và rèn luyện kỹ
năng cho học sinh.Nó vừa làm nhiệm vụ cung cấp, định hướng tri thức vừa là
phương tiện để giáo viên hướng dẫn học sinh cách học, cách khai thác tri thức.
Đồng thời, tạo điều kiện cho học sinh trong quá trình học tập vừa tiếp thu được kiến
thức, vừa rèn luyện được các kỹ năng và nắm vững phương pháp học tập, tạo hứng
thú cho học sinh. Tuy nhiên hình ảnh dùng để dạy học trong sách giáo khoa sinh học
nói chung và trong phần Thực hành : “Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên
nhiên ” nói riêng vẫn chưa đủ để có thể khai thác tốt lượng kiến thức cần truyền đạt.
Vì vậy việc bổ sung hình ảnh để dạy học phần “Quản lí và sử dụng bền vững tài
nguyên thiên nhiên ”là điều cần thiết.
Trong xu thế đổi mới phương pháp dạy học bộ môn hiện nay, để thực hiện có
hiệu quả yêu cầu đối với việc hình thành và rèn luyện kỹ năng sử dụng hình ảnh
theo hướng tích cực hoá người học là việc làm không thể thiếu. Tuy nhiên thực tế sử
dụng hình ảnh trong giảng dạy còn gặp nhiều khó khăn. Đa số giáo viên còn lúng
túng trong việc bổ sung và sử dụng hình ảnh trong quá trình dạy học. Đặc biệt là
việc sử dụng hình ảnh theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học
sinh. Hình ảnh chứa đựng nhiều nguồn thông tin, trong khi giáo viên lại quen sử
dụng sách cũ (hình ảnh chủ yếu tồn tại với chức năng minh hoạ, số lượng lại ít); với
việc quen sử dụng phương pháp cũ (chủ yếu dùng để giải thích, minh họa cho bài
học). Do vậy, hoạt động dạy và học của giáo viên và học sinh chưa thực sự đáp ứng
việc sử dụng hình ảnh theo yêu cầu đổi mới.

2


Vậy vấn đề đặt ra là làm thế nào để bổ sung hình ảnh trong dạy Sinh học nói
chung và dạy học phần “Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên ”nói
riêng một cách có hiệu quả.
Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài: “ Một số cách thức bổ sung hình
ảnh để lôi cuốn học sinh học tập bài thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững tài
nguyên thiên nhiên, môn Sinh học lớp 12 ở trường THPT Quan Sơn 2”.
1.2. Mục đích nghiên cứu.
Đề xuất các cách thức bổ sung hình ảnh để lôi cuốn học sinh học tập phần
thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên qua môn Sinh học
lớp 12 ở trường THPT Quan Sơn 2, từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ
môn nói riêng và chất lượng dạy học của nhà trường nói chung.
1.3. Đối tượng nghiên cứu.
Các cách thức bổ sung hình ảnh để tổ chức học sinh lĩnh hội tri thức trong
phần thực hành : “Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên ” nhằm phát
huy tính tích cực của học sinh.
1.4. Phương pháp nghiên cứu.
1.4.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích - tổng hợp; phân loại
và hệ thống hóa, cụ thể hóa các tài liệu lý luận có liên quan để xây dựng cơ sở lý
luận cho đề tài.
1.4.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
- Quan sát sư phạm.
- Điều tra.
- Lấy ý kiến chuyên gia.
- Tổng kết kinh nghiệm trong các năm học.
- Nghiên cứu các sản phẩm hoạt động.
1.4.3. Nhóm phương pháp toán học: Xử lý và đánh giá các thông tin, số liệu thu
thập được bằng định tính và định lượng.

1.5. Những điểm mới của SKKN.
- SKKN đã đưa ra được các cách thức bổ sung hình ảnh nhằm thực hiện có hiệu quả
phương pháp dạy học trực quan
- Phát huy tối đa tính tích cực của học sinh trong quá trình học tập

3


- Tạo hứng thú và lôi cuốn học sinh tìm hiểu nội dung bài thực hành
II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.
2.1: Cơ sở lý luận của việc bổ sung hình ảnh trong dạy học phần thực
hành: Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên qua môn sinh học lớp
12 trường trung học phổ thông.
2.1.1. Một số khái niệm cơ bản.
2.1.1.1. Khái niệm tích cực.
Theo từ điển tiếng Việt:
- Tích cực: Tỏ ra chủ động, có những hoạt động nhằm tạo sự biến đổi.
- Tích cực: Tỏ ra nhiệt tình, hăng hái với nhiệm vụ, với công việc.
- Tích cực là một nét quan trọng của nhân cách, là một đức tính rất quý báu
của con người.
2.1.1.2. Tích cực trong học tập.
Trong học tập, tích tích cực có ý nghĩa là hoàn thành một cách chủ động, tự
giác, có nghị lực, có đích hướng rõ rệt, có sáng kiến và đầy hào hứng. Những hành
động có vận dụng cả trí óc và chân tay nhằm nắm vững kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo,
vận dụng chúng vào học tập và thực tiễn.
Tích cực trong học tập thực chất là tích cực nhận thức thể hiện ở sự khát khao
tìm kiếm, hiểu biết tri thức, khát vọng về hiểu biết, nghị lực cao trong quá trình
chiếm lĩnh tri thức.
Theo I. I. Samova, tính tích cực nhận thức là mục đích, phương tiện và kết
quả của hoạt động học tập, là phẩm chất của học sinh. Nó xuất hiện trong mối quan

hệ của học sinh với nội dung, với quá trình học tập, với sự nổ lực để nắm tri thức và
phương pháp trong một thời gian ngắn nhất với việc huy động ý chí để đạt được kết
quả học tập.
2.1.1.3. Hoạt động của giáo viên, học sinh trong phương pháp dạy học tích cực.
a. Hoạt động của giáo viên.
Hoạt động dạy của giáo viên là hoạt động do thầy làm chủ thể. Dạy học tích
cực là một hình thức dạy học mà giáo viên không đưa ra tri thức cho học sinh dưới
dạng có sẵn mà hướng dẫn, tổ chức cho các em tự tìm ra tri thức bằng các phương
pháp dạy học tích cực.
Như vậy dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, người giáo
viên chỉ là người hướng dẫn, thiết kế và tổ chức cho học sinh tự tìm tòi, khám phá,
hoàn thành nhiệm vụ học tập.

4


b. Hoạt động của học sinh.
Hoạt động học do học sinh làm chủ thể. Đây là một hoạt động cơ bản, có tính
chất chủ động ở lứa tuổi học sinh phổ thông. Học sinh phải thực hiện các thao tác tư
duy (phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hoá, trừu tượng hoá…). Qua các hoạt
động này mà học sinh giải quyết được nhiệm vu học tập, chiếm lĩnh tri thức, hình
thành và phát triển nhân cách.
2.1.1.4. Khái niệm về hình ảnh.
Đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến khái niệm hình ảnh. Theo từ
điển Tiếng Việt hình ảnh có nghĩa là hình người, vật, cảnh tượng thu được bằng khí
tượng quang học (như máy ảnh) hoặc để lại ấn tượng nhất định và tái hiện được
trong trí.(trang 441).
Theo từ điển Tiếng Anh, hình ảnh (image): Là biểu tượng, dấu, vết, ấn tượng
của ai, của cái gì đó; đó là hiện thân của ai, của cái gì đó; là hồn bức tranh vẽ của ai,
của cái gì đó; là sự sao chép nguyên bản, là bức vẽ. (OXFORD Collocation).

Tô Xuân Giáp cho rằng: “Tranh ảnh dùng sự bố cục đường nét để biểu diễn
người, địa điểm, đồ vật và các khái niệm để chỉ ra mối liên quan giữa các phần tử
hay giải thích quá trình thực hiện một công việc như thế nào, cấu tạo một vật thể ra
sao”. Hình ảnh dạy học dùng để truyền đạt các lượng tin bằng các loại tranh, biểu
đồ, sơ đồ, đồ thị…
Những dạng hình ảnh được sử dụng trong dạy học được gọi là tư liệu hình
ảnh.Vậy tư liệu hình ảnh có thể được hiểu là những loại vật chất chứa đựng các hình
ảnh sử dụng trong việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập môn học, bài học hay vấn
đề học tập.
Với đặc thù của môn Sinh học 12 nói chung và bài thực hành: Quản lí và sử
dụng bền vững tài nguyên thiên nhiênnói riêng, tư liệu hình ảnh không chỉ là nguồn
cung cấp thông tin mà còn là phương tiện trực quan thể hiện hình dạng, cấu trúc, đặc
tính của sự vật, hiện tượng, được giáo viên và học sinh sử dụng trong quá trình dạy
và học, mang lại hứng thú học tập tích cực cho học sinh nhằm nâng cao chất lượng
lĩnh hội tri thức. Tư liệu hình ảnh góp phần rất lớn trong việc đổi mới phương pháp
dạy học.
2.1.1.5. Vai trò của hình ảnh trong dạy học.
Sách giáo khoa sinh học 12 từ khi được chỉnh sửa bổ sung vào năm 2006 –
2007, hình ảnh được đưa vào nhiều hơn đã đem lại những chuyển biến nhất định
trong kết quả dạy và học. Nhất là trong thời đại ngày nay, thông tin bùng nổ với tốc
độ chóng mặt, việc bổ sung, sử dụng hình ảnh phục vụ việc dạy và học là việc làm
cần thiết nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học, đưa việc học đến
gần với thực tiễn hơn.

5


a. Cập nhật, bổ sung, mở rộng kiến thức trong sách giáo khoa.
Do nguyên tắc “sách giáo khoa phải ngắn gọn, nội dung phải xúc tích” nên
nội dung các bài học không thể trình bày một cách chi tiết cho người học nghiên

cứu. Hơn nữa, sách giáo khoa được thiết kế trong một giai đoạn phát triển kinh tế,
xã hội xác định và sử dụng trong một thời gian nhất định, vì vậy không thể cập nhật
hết những nội dung kiến thức, mang tính thời sự, tính thực tiễn sản xuất ở địa
phương hay những thông tin kiến thức đặc trưng của các vùng miền. Do đó, trong tổ
chức dạy học, giáo viên phải bổ sung hình ảnh để cập nhật, bổ sung, mở rộng kiến
thức trong sách giáo khoa.
b. Củng cố, hoàn thiện kiến thức.
Nội dung sách giáo môn Sinh học 12 nói chung và bài thực hành Quản lí và
sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên nói riêng được thiết kế dựa trên tính
nguyên lý của quy trình kỹ thuật, do đó, mang tính chất chung cho mọi vùng miền
và cho nhiều đối tượng. Trong tổ chức dạy học, giáo viên phải sử dụng hình ảnh cho
học sinh nghiên cứu ở các đối tượng cụ thể nhằm củng cố thêm kiến thức nguyên lý
và vận dụng kiến thức nguyên lý trong thực tế ở các vùng miền khác nhau.
c. Góp phần đa dạng hoá phương tiện và đổi mới phương pháp dạy học.
Trong dạy học môn Sinh học 12 nói chung và bài thực hành Quản lí và sử
dụng bền vững tài nguyên thiên nhiênnói riêng, sử dụng các loại hình ảnh ngoài sách
giáo khoa và các kênh hình trong sách giáo khoa đã góp phần làm phong phú thêm
phương tiện để giáo viên tổ chức quá trình dạy học. Không những thế việc sử dụng nhiều
dạng hình ảnh đã góp phần thay đổi hình thức tổ chức của bài lên lớp và thay đổi hoạt
động của thầy và trò trong quá trình tổ chức dạy học: Giáo viên không mất thời gian
cung cấp kiến thức, mà kiến thức đã có sẵn trong hình ảnh, do đó giáo viên có nhiều thời
gian hơn để hướng dẫn, tổ chức học sinh học tập; Học sinh không chép bài dạy của giáo
viên mà tăng cường hoạt động tìm tòi, thảo luận…Chính vì vậy, sử dụng hình ảnh trong
dạy học môn Sinh học 12 nói chung và phần thực hành Quản lí và sử dụng bền vững
tài nguyên thiên nhiên nói riêng phát huy được tính sáng tạo, tích cực trong học tập
của học sinh.
d. Góp phần gây hứng thú học tập cho học sinh.
Trong dạy học việc gây hứng thú học tập cho học sinh là một trong những biện
pháp tích cực để nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức. Với hệ thống hình ảnh có nhiều
ảnh đẹp, sống động chứa nhiều thông tin bổ ích sẽ gây hứng thú học tập cho học sinh,

giúp học sinh chủ động trong tư duy, sáng tạo trong học tập và làm không khí lớp học trở
nên sôi nổi, vui vẻ, chất lượng giờ học được nâng cao.
e. Kiểm tra kết quả học tập của học sinh.
Ngoài những vai trò trên, tư liệu có thể dùng để kiểm tra, đánh giá kỹ năng phân
tích, tổng hợp, kỹ năng vận dụng kiến thức lý luận vào thực tiễn …
6


2.1.1.6. Các loại tư liệu hình ảnh trong dạy học.
Như trên đã phân tích, hình ảnh dạy học là các dạng vật chất được sử dụng trong
dạy học. Tuỳ theo tính chất, đặc điểm và cách sử dụng của các vật chất mà hình ảnh
trong dạy học được chia ra các loại khác nhau.
- Sơ đồ, biểu đồ.
- Hình vẽ, ảnh chụp.
- Mô hình mô phỏng.
Trong dạy học môn Sinh học 12 bài thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững
tài nguyên thiên nhiên, tư liệu hình ảnh được thu thập dưới nhiều dạng khác nhau, từ
nhiều nguồn khác nhau.
- Giáo viên tự thiết kế trên các phần mềm thông dụng.
- Thu thập từ máy scan, máy ảnh kỹ thuật số, mạng internet…
- Từ các nguồn phim tư liệu. Từ các phim này, giáo viên có thể biên tập lại bằng
các phần mềm cắt phim, chụp ảnh theo những ý đồ sư phạm, phù hợp với nội dung bài
học.
2.2. Thực trạng vấn đề bổ sung hình ảnh trong dạy học hiện nay ở trường
THPT Quan Sơn 2.
2.2.1. Thực trạng hình ảnh, tranh ảnh phục vụ dạy học hiện nay của nhà trường.
Trường THPT Quan Sơn 2 được thành lập tháng 1/2010, đến nay tính theo năm học đã
được 7 năm, tuy là nhà trường mới thành lập, các điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị
dạy học còn thiếu thốn nhiều, những năm qua, nhờ sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị
trong nhà trường nên cũng đã phần nào mua sắm, sửa chữa, bổ sung được thêm một số

trang thiết bị dạy học, trong đó đặc biệt là hình ảnh, tranh ảnh. Với sự phát triển của công
nghệ thông tin, kỹ thuật số… nên việc thu thập hình ảnh của cán bộ giáo viên và cả học
sinh rất thuận lợi, cập nhật phục vụ không nhỏ cho công tác dạy và học của thầy trò nhà
trường.
2.2.2. Thực trạng công tác bổ sung, sử dụng hình ảnh, tranh ảnh của giáo viên ở
trường THPT Quan Sơn 2.
Như đã trao đổi ở trên, nhờ sự phát triển của công nghệ thông tin, kỹ thuật số…
nên việc thu thập hình ảnh, tranh ảnh của cán bộ giáo viên nhà trường nói chung và của
giáo viên Sinh học nói riêng là rất nhiệt tình, tích cực, cập nhật. Các hình ảnh, tranh ảnh
liên quan có thể phục vụ cho việc giảng dạy đều được các thầy cô thu thập cẩn thận, kịp
thời.
Việc đưa hình ảnh, tranh ảnh để sử dụng trong giảng dạy của các thầy cô là thường
xuyên, phù hợp với từng bài dạy cụ thể nên đã phần nào lôi cuốn học sinh tích cực học
tập.
7


2.2.3. Ý thức, thái độ học tập của học sinh khi bổ sung hình ảnh, tranh ảnh.
Những năm trước đây, khi các điều kiện cho phép chúng ta lấy hình ảnh, tranh ảnh còn
nhiều khó khăn, việc tổ chức dạy học chưa lôi cuốn được học sinh tích cực học tập, đặc
biệt là đối với bài thức hành. Nhưng hiện nay, nhờ việc thu thập tranh ảnh, hình ảnh
thuận lợi nên việc dạy học nói chung và dạy các bài thực hành nói riêng rất lôi cuốn học
sinh học tập. Ngoài ra các em còn chủ động tự tìm kiếm hình ảnh, tranh ảnh để mang đến
tiết học làm đồ dàng học tập trực quan, điều này khiến cho việc giảng dạy của giáo viên
thuân lợi hơn nhiều.
2.2.4. Các loại hình ảnh và tranh ảnh dùng cho tiết thực hành: Quản lý và sử dụng
bền vững tài nguyên thiên nhiên qua môn Sinh học lớp 12
- Nhóm các hình ảnh, tranh ảnh về các loại tài nguyên thiên nhiên.(đất, nước, sinh
vật, không khí, khoáng sản…)
- Nhóm các hình ảnh, tranh ảnh khai thác tài nguyên thiên nhiên.

- Nhóm các hình ảnh, tranh ảnh làm cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường.
- Nhóm các tranh ảnh, hình ảnh về công tác bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên
nhiên.
- Nhóm các hình ảnh, tranh ảnh về việc tổ chức các lễ mít tinh kỷ niệm ngày môi
trường…
2.3. Một số cách thức bổ sung hình ảnh để lôi cuốn học sinh học tập bài
thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên qua môn Sinh
học lớp 12 ở trường THPT Quan Sơn 2.
2.3.1. Nguyên tắc bổ sung hình ảnh, tranh ảnh.
Hình ảnh bổ sung phục vụ cho mục đích nghiên cứu, giảng dạy và học tập, do đó
khi bổ sung hình ảnh cần phải đảm bảo các nguyên tắc sau :
2.3.1.1. Bám sát mục tiêu dạy học.
Mục tiêu dạy học được hiểu là cái đích và yêu cầu phải đạt được của quá trình dạy
học.Đó là các phẩm chất của học sinh về kiến thức, kỹ năng, thái độ. Các hình ảnh được
bổ sung cho quá trình dạy học phải hướng vào mục tiêu bài học. Tiến trình tổ chức học
sinh khai thác hình ảnh đồng thời là quá trình thực hiện mục tiêu bài học đã đề ra.
2.3.1.2. Nguyên tắc khoa học.
Trong dạy học, sử dụng hình ảnh là điều cần thiết, tuy nhiên hình ảnh dạy học
phải được xây dựng trên mối quan hệ giữa các thành tố của quá trình dạy học; nội dung
thông tin trong hình ảnh phải chính xác, rõ ràng, phản ánh nội dung bài học và phù hợp
với trình độ nhận thức của học sinh.
2.3.1.3. Nguyên tắc sư phạm.

8


Hình ảnh được bổ sung để phục vụ cho quá trình dạy học, do đó thông tin của
hình ảnh phải ngắn gọn, súc tích, hình ảnh phải rõ ràng, phù hợp với ý đồ sư phạm.
2.3.1.4. Đảm bảo phát huy tính tích cực của học sinh.
Ngày nay, việc dạy học không dừng lại ở dạy kiến thức mà quan trọng hơn là dạy

cách học cho học sinh để các em tự chiếm lĩnh tri thức, hěnh thŕnh năng lực tự học, tự
nghięn cứu suốt đời, từ đó trở thŕnh con ngýời tự chủ, năng động.
Do đó phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của
học sinh. Để phát huy tính tích cực thì hình ảnh bổ sung phải súc tích, rõ ràng, phù hợp
với tâm sinh lý.
2.3.1.5. Đảm bảo tính hệ thống.
Nội dung môn học Sinh học nói chung và phần thực hành: Quản lí và sử dụng
bền vững tài nguyên thiên nhiênnói riêng luôn được biên soạn một cách có hệ thống.
Tính hệ thống đó không chỉ được quy định bởi chính nội dung khoa học, phản ánh đối
tượng khách quan có mang tính hệ thống mà còn bởi tính logic trong hệ thống tư duy của
học sinh. Do đó hình ảnh được bổ sung cũng phải sắp xếp theo logic hệ thống chặt chẽ,
sao cho lời giải của hình ảnh là cơ sở cho việc tìm tòi giải đáp của hình ảnh. Chính yếu tố
này đã khuyến khích khả năng tư duy, suy diễn của người học.
2.3.1.6. Đảm bảo tính thực tiễn.
Nguyên tắc này xuất phát từ nguyên lý giáo dục: “Học đi đôi với hành”, “lý luận
gắn với thực tiễn” và đặc điểm của bộ môn Sinh học là một môn khoa học thực nghiệm.
Do đó, hình ảnh được bổ sung phải có tính thực tiễn cao, giúp học sinh liên hệ, sử dụng
kiến thức đã học vào cuộc sống.
2.3.2. Cơ sở bổ sung hình ảnh, tranh ảnh trong dạy học phần thực hành: Quản lí
và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên qua môn Sinh học lớp 12
Khi bổ sung hình ảnh để dạy học phần thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững
tài nguyên thiên nhiên theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, cần dựa trên các
cơ sở chủ yếu sau :
- Dựa vào mục tiêu dạy học của phần thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững
tài nguyên thiên nhiên
- Dựa vào nguyên tắc, mục tiêu biên soạn sách giáo khoa mới của bộ giáo dục và
đào tạo là giảm thông báo kiến thức, tăng lượng hình ảnh.
- Dựa vào cách trình bày nội dung sách giáo khoa theo hướng gợi mở, nêu vấn đề,
cung cấp thông tin qua hình ảnh. Cơ sở này đã tạo thuận lợi cho giáo viên bổ sung hình
ảnh để tổ chức học sinh lĩnh hội tri thức.

- Dựa vào chức năng của hình ảnh: Hình ảnh có chức năng kép là vừa minh hoạ
kiến thức, vừa chứa đựng nguồn kiến thức mới.
9


- Dựa vào trình độ nhận thức của học sinh: Nhìn chung trình độ nhận thức của học
sinh lớp 12 đã hình thành và phát triển. Cùng với đặc điểm tâm lý lứa tuổi các em rất
hứng thú khi tự mình khám phá kiến thức từ hình ảnh. Đây là điều kiện thuận lợi để bổ
sung hình ảnh theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh.
2.3.3. Quy trình bổ sung hệ thống hình ảnh.
Trong dạy học phần thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên
nhiên, hệ thống hình ảnh được bổ sung theo các bước sau :
2.3.3.1. Nghiên cứu bài dạy giáo khoa.
Trong các môn học ở trường THPT, sách giáo khoa được xem như là “pháp
lệnh”, là “kim chỉ nam” là nền tảng nội dung để giáo viên và học sinh đồng thời tác động
trong quá trình tổ chức dạy học để tổ chức, hướng dẫn hay lĩnh hội tri thức. Nghiên cứu
bài dạy trong sách giáo khoa, giáo viên sẽ xác định được những kiến thức cơ bản; những
kiến thức cần bổ sung, mở rộng, cập nhật; những kiến thức cần khái quát, cụ thể hoá…
từ đó định hướng cho việc tìm kiếm, bổ sung hình ảnh cần thiết.
2.3.3.2. Phân tích nhu cầu.
Trên cơ sở nghiên cứu sách giáo khoa và phân tích mối quan hệ giữa các thành tố
của quá trình dạy học (nội dung - mục tiêu – phương pháp – phương tiện – hình thức tổ
chức dạy học - kiểm tra, đánh giá), tuỳ nội dung bài học cụ thể mà xác định nguồn tư liệu
cho phù hợp. Trong dạy học phần thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên
thiên nhiên, những mục số lượng và chất lượng hình ảnh trong sách giáo khoa đủ cho
giáo viên và học sinh khai thác để thực hiện mục tiêu dạy học, nhưng cũng có những bài
học chỉ dựa vào hình ảnh trong sách giáo khoa, giáo viên sẽ gặp khó khăn khi thực hiện
hoạt động dạy và học sinh cũng gặp khó khăn khi thực hiện hoạt động học, do đó, cần
phải tìm kiếm, bổ sung hình ảnh trực quan hoá, khách quan hoá nội dung kiến thức bài
học.

Như vậy, quá trình phân tích nhu cầu là trả lời cho các câu hỏi: “có hay không nên
sử dụng hình ảnh dạy học”; “cần bao nhiêu hình ảnh”.
2.3.3.3. Lựa chọn hình ảnh.
Trong dạy học phần thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên
nhiên,hình ảnh có thể tìm kiếm ở các nguồn khác nhau (sách, báo, tạp chí chuyên ngành;
các webside tìm kiếm, các cơ quan, tổ chức nghiên cứu…). Trên cơ sở phân tích nhu cầu
về nguồn và loại hình ảnh cho nội dung bài học cụ thể, giáo viên có thể lựa chọn tư liệu
cho phù hợp.
Ví dụ: Nguồn tư liệu hình ảnh phải thể hiện được các yêu cầu của việc bảo vệ
nguồn tài nguyên thiên nhiên rừng .Để đáp ứng yêu cầu đó, hình ảnh được lựa chọn từ
các kênh hình khác nhau và có thể dễ dàng tìm kiếm từ mạng internet.
2.3.3.4. Xử lý sư phạm hình ảnh bổ sung.
10


Hình ảnh sau khi thu thập, để sử dụng trong dạy học cần phải xử lý để hình ảnh
phù hợp với mục tiêu, nội dung bài học trong sách giáo khoa và định hướng quá trình tổ
chức dạy học. Sau khi sử lý, hình ảnh phải đáp ứng mục tiêu và nội dung bài dạy, là
nguồn cung cấp kiến thức hay cách thức để giáo viên tổ chức hoạt động nhận thức cho
học sinh.Như vậy, hình ảnh phải chứa đựng kiến thức và phương pháp dạy học cho một
nội dung cụ thể.Hình ảnh sau khi được xử lý sư phạm có thể sử dụng trong hoạt động
dạy học.
Hình ảnh có thể được lưu trữ ở các hình thức khác nhau như trên giấy khổ lớn
hoặc ảnh kỹ thuật số.
Để lưu trữ hình ảnh trong các thiết bị điện tử, các loại hình ảnh được được đưa
vào xử lý và liên kết trong các bài dạy cụ thể.Sau khi lựa chọn các hình ảnh, tiến hành xử
lý và tạo các hiệu ứng để đưa vào giảng dạy.
Có thể khái quát quy trình bổ sung hệ thống hình ảnh theo sơ đồ sau:
Bước 1:

Nghiên cứu tài liệu giáo khoa

Bước 2:

Phân tích nhu cầu

Bước 3:

Lựa chọn hình ảnh

Bước 4:

Xử lý sư phạm hình ảnh bổ sung

Hình: Quy trình bổ sung hình ảnh trong dạy học phần thực hành: Quản lí và sử dụng
bền vững tài nguyên thiên nhiên
Ví dụ minh hoạ cho quy trình: Khi dạy phần sử dụng bền vững tài nguyên thiên
nhiên nước ta có thể bổ sung hình ảnh theo các bước trong quy trình được thể hiện cụ
thể như sau:
Bước 1:Nghiên cứu tài liệu giáo khoa:
Ở phần này sách giáo khoa chỉ đưa ra hướng sử dụng mà không có hình ảnh để
minh hoạ cho các hướng sử dụng đó.
Bước 2: Phân tích nhu cầu:
Học sinh cần phải hiểu sâu về cách sử dụng bền vững nguồn tài nguyên thiên
nhiên nước, do đó: Giáo viên phải cung cấp thêm hình ảnh thể hiện. Trên cơ sở các nhận
11


xét của học sinh, giáo viên gợi ý cho học sinh tự tổng kết và rút ra kết luận vềcách sử
dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên nước.

Bước 3: Lựa chọn hình ảnh:
Nguồn tư liệu hình ảnh phải thể hiện được tác động của con người làm ảnh hưởng
tới môi trường nước và cách khắc phục và bảo vệ nguồn tài nguyên đó
Bước 4: Xử lý sư phạm hình ảnh bổ sung
Sau khi lựa chọn được hình ảnh để đáp ứng được yêu cầu giảng dạy, qua xử lý tôi
đưa ra hình ảnh bổ sung cho dạy học.
- Nhóm các hình ảnh, tranh ảnh về các loại tài nguyên thiên nhiên.(đất, nước, sinh vật,
không khí, khoáng sản

12


- Nhóm các hình ảnh, tranh ảnh khai thác tài nguyên thiên nhiên.

13


14


- Nhóm các hình ảnh, tranh ảnh làm cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường

- Nhóm các tranh ảnh, hình ảnh về công tác bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên
nhiên.
15


2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản
thân, đồng nghiệp và nhà trường.
Đối với hoạt động giáo dục: Tuy sáng kiến kinh nghiệm đang còn nhiều hạn

chế do bản thân chưa có nhiều kinh nghiệm trong công tác giảng dạy, do một số điều
kiện chủ quan cũng như khách quan: năng lực của bản thân, điều kiện học sinh, điều
kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học... Nhưng với sự nhiệt tình, tâm huyết chịu
khó học hỏi, đúc rút kinh nghiệm chúng tôi cũng đã tích lũy được một số kinh
nghiệm trong việc bổ sung hình ảnh, tranh ảnh và các điều kiện trang thiết bị dạy
học khác vào giảng dạy. Từ đó đem đến những hiệu quả nhất định về việc nâng cao
chất lượng dạy học bộ môn nói riêng và vào việc nâng cao chất lượng dạy học
chung của nhà trường.
Bảng 2.1. Kết quả học sinh tham gia hoạt động học tập trước khi áp dụng sáng
kiến.
Năm học
2012 - 2013
2013 - 2014

Sỉ số học sinh
72
74

Chất lượng học sinh sau tiết dạy
Giỏi

Khá

9
11

16
18

TB

35
34

Ghi chú

YK
12
11

16


Bảng 2.2. Kết quả học sinh tham gia hoạt động học tập sau khi áp dụng sáng
kiến.
Năm học

Sỉ số học sinh

2014 - 2015
2015 - 2016

67
69

Chất lượng học sinh sau tiết dạy
Giỏi

Khá

14

17

18
22

TB

Ghi chú

YK

27
27

8
6

Đối với bản thân: Sau khi nghiên cứu, thực hiện sáng kiến kinh nghiệm bản
thân đã dần rút ra được những kinh nghiệm và những bài học bổ ích cho mình về
công tác giảng dạy tiết thực hành nói riêng và giảng dạy môn Sinh học nói chung từ
đó giúp tôi ngày càng tích lũy được nhiều kinh nghiệm trong giảng dạy góp phần
nâng cao chất lượng giáo dục nhà trường.
Đối với đồng nghiệp: Qua sáng kiến kinh nghiệm các đồng nghiệp của chúng tôi
một phần đã góp ý, bổ sung cho chúng tôi thêm nhiều ý tưởng, giải pháp phù hợp và
hiệu quả, qua đó cũng giúp họ có thêm được nhiều kiến thức, kinh nghiệm, cách làm
trong công tác giảng dạy để dần hoàn thiện bản thân và phát triển vươn lên.
Đối với nhà trường: Sáng kiến kinh nghiệm mặc dù chưa thật hoàn chỉnh nhưng
cũng đã góp phần không nhỏ vào việc nâng cao chất lượng dạy – học của nhà
trường. Giúp nhà trường ngày càng đạt được những kết quả khả quan, ngày càng
nhiều học sinh đỗ đạt vào Đại học, Cao đẳng, nhiều con ngoan trò giỏi, nhiều học

sinh hiếu học biết vượt qua hoàn cảnh để khẳng định bản thân.
III.KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận.
Từ những kết quả nghiên cứu đề tài trên đây, tôi đã rút ra được những kết luận
chính sau:
- Bước đầu đã hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn của việc bổ sung hình ảnh
để tổ chức học sinh lĩnh hội tri thức phần thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững tài
nguyên thiên nhiên
– Sinh học 12 nhằm phát huy tính tích cực của học sinh.
- Hệ thống, phân tích được đặc điểm, vai trò của các loại hình ảnh đối với dạy học
phần thực hành: Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên
nói riêng và trong dạy học Sinh học nói chung.
- Bước đầu đưa ra được các bước bổ sung hình ảnh trong dạy học phần thực
hành: Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên
17


theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong các khâu khác nhau của bài lên lớp
nghiên cứu tài liệu mới.
- Bước đầu bổ sung được hệ thống hình ảnh cho bài thực hành thực hành:
“ Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên – Sinh học 12”.
2. Kiến nghị.
Qua nghiên cứu đề tài này, tôi rút ra một số kiến nghị sau:
- Cần phát huy tối đa vai trò của hệ thống kênh hình trong sách giáo khoa.
- Giáo viên cần chủ động bổ sung hình ảnh, sơ đồ, bảng biểu ở các nguồn khác
nhau để bổ sung cho hệ thống hình ảnh sẵn có trong sách giáo khoa.
- Các ban ngành chức năng có những biện pháp cụ thể trong việc trang bị thiết bị
dạy học cho bộ môn, nhất là những thiết bị, những công nghệ thông tin tiên tiến hiện nay.
- Bổ sung hình ảnh cho các phần khác
- Do khả năng và thời gian có hạn, kết quả của tiểu luận chỉ dừng lại ở những kết

luận ban đầu, nhiều vấn đề chưa được đi sâu, không thể tránh khỏi những thiếu sót. Đề
tài cần được tiếp tục nghiên cứu sâu hơn.
Xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp đã giúp tôi hoàn thành đề tài!
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
Thanh Hóa, ngày 15 tháng 5 năm 2017
HIỆU TRƯỞNG
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, không sao chép nội dung của
người khác.

NGUYỄN MẠNH CƯỜNG

TRƯƠNG THỊ THU HƯƠNG

18


19


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành, Lý luận dạy học sinh học đại cương,
NXB giáo dục, 1996.
2. Vũ Đình Chiến, Rèn luyện cho học sinh kỹ năng sử dụng kênh hình trong sách
giáo khoa Địa Lý lớp 7, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, Đại học sư phạm Huế,
2004.
3. Nguyễn Duân, Thiết kế và sử dụng câu hỏi khai thác kênh hình trong sách giáo
khoa sinh học ở phổ thông, tạp chí thiết bị giáo dục, số 38 tháng 10 năm 2008, trang 23 –
24 + 37.
4. Trần Bá Hoành, Kỹ thuật dạy học sinh học, NXB giáo dục Hà Nội, 1995.

5. Nguyễn Thành Đạt và các tác giả, Sách giáo viên sinh học 12, NXB giáo
dục, 2006.
6. Nguyễn Văn Vụ và các tác giả, Sinh học 12, NXB giáo dục, 2016.
7. Nguyễn Đức Thành, Nguyễn Thành Tuấn, Lý luận dạy học sinh học ở
trường trung học phổ thông, NXB giáo dục, Hà Nội, 2005.
8. www.tulieu.edu.vn
9. www.baigiang.edu.vn
10. www.baigiang.bachkim.edu.vn
11. www.ebook.edu.net.vn
12. www.diendan.edu.vn

20