Phân tích vai trò của văn hóa và các lĩnh vực chính của văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh

MỞ ĐẦU
Văn hóa là một lĩnh vực bao gồm toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần
mà loài người đã sáng tạo ra. Nó chính là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến
trúc thượng tầng. Và xây dựng nền văn hóa chính là nâng cao dân trí, bồi dưỡng tư
tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp cho con người, bồi dưỡng những phẩm chất
tốt đẹp, phong cách lành mạnh, luôn hướng con người đến cái chân , thiện, mỹ để
không ngừng hoàn thiện bản thân. Như vậy kế tục sự nghiệp xây dựng nền văn hóa
mới là một trong những nhiệm vụ cấp bách hàng đầu của đất nước trong bất cứ
thời kì nào cũng cần phải thực hiện. Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa luôn là
ngọn đèn soi sáng, là nền tảng tư tưởng cho chúng ta trên con đường xây dựng nền
văn hóa mới. Nhận thấy sự hấp dẫn của vấn đề trên, em xin chọn đề tài: “Phân tích
vai trò của văn hóa và các lĩnh vực chính của văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh”
để tìm hiểu.

NỘI DUNG
I.Vai trò của văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
1. Văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc thượng tầng kiến trúc xã hội.
Văn hóa được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội, tạo thành bốn nội
dung chủ yếu của đời sống. Bốn nội dung đó có mối quan hệ mật thiết với nhau và
cùng tác động lẫn nhau.
Chính trị và xã hội có được giải phóng thì văn hóa mới được giải phóng,
chính trị được giải phóng mở đường cho văn hóa phát triể.
Ở các nước thuộc địa nói chung, Việt Nam nói riêng, làm cách mạng chính
trị là làm cách mạng giải phóng dân tộc giành chính quyền, xây dựng chế độ xã hội
mới mở đường cho văn hóa phát triển. Trong quan hệ với kinh tế, văn hóa là một
kiến trúc thượng tầng chỉ có đủ điều kiện để phát triển được trên một cơ sở hạ tầng
đã được kiến thiết. Do vậy, cần phải chú trọng xây dựng kinh tế, xây dựng cơ sở hạ
tầng để có điều kiện xây dựng và phát triển văn hóa.


Văn hóa không thể đứng ngoài, mà phải ở trong kinh tế và chính trị, có tác

động qua lại với kinh tế và chính trị. Văn hóa phải tham gia vào việc phục vụ chính
trị trong việc tuyên truyền, giải thích chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật
của Đảng và Nhà nước, cổ vũ, động viên tinh thần của nhân dân, của chiến sĩ tạo
nên một phong trào văn hóa kháng chiến, văn hóa cách mạng sôi động, đồng thời
thúc đẩy việc xây dựng, phát triển kinh tế bằng cách đưa tri thức khoa học đến với
người lao động tạo ra năng suất lao động cao. Người viết: “Văn hóa cũng là một
mặt trận” và “Trình độ văn hóa của nhân dân nâng cao sẽ giúp cho chúng ta đẩy
mạnh công cuộc khôi phục kinh tế, phát triển dân chủ. Nâng cao trình độ văn hóa
của nhân dân cũng là một việc cần thiết để xây dựng nước ta thành một nước hòa
bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh”. Quan điểm đó đẫ không những
định hướng cho việc xây dựng và phát triển nền văn hóa mới, mà còn định hướng
cho những hoạt động văn hóa, nghệ thuật ở Việt Nam.
2.Văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế và chính trị, phải phục vụ
nhiệm vụ chính trị và thúc đẩy sự phát triển của kinh tế.
Đứng trên lập trường của chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh không nhấn
mạnh một chiều về sự phụ thuộc “thụ động” của văn hóa vào kinh tế, chờ cho kinh
tế phát triển xong rồi mới phát triển văn hóa. Văn hóa có tính tích cực, chủ động,
đóng vai trò to lớn như một động lực, thúc đẩy sự phát triển của kinh tế và chính
trị. Người nói: “Trình độ văn hóa của nhân dân nâng cao sẽ giúp cho chúng ta đẩy
mạnh công cuộc khôi phục kinh tế, phát triển dân chủ. Nâng cao trình độ văn hóa
của nhân dân cũng là một việc cần thiết để xây dựng nước ta thành một nước hòa
bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh”.
Văn hóa phải ở trong kinh tế và chính trị có nghĩa là:
a.Văn hóa phải tham gia thực hiện những nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy xây
dựng và phát triển kinh tế. Quan điểm này định hướng cho việc xây dựng một nền
văn hóa mới ở Việt Nam, định hướng cho mọi hoạt động văn hóa. Văn hóa không
đứng ngoài mà ở trong cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc và cuộc kháng
chiến trở thành cuộc kháng chiến có văn hóa.
b.Kinh tế và chính trị cũng phải có tính văn hóa. Điều mà chủ nghĩa xã hội
và thời đại đang đòi hỏi. Ngày nay, vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh,

Đảng ta chủ trương gắn văn hóa với phát triển, chủ trương đưa các giá trị văn


hóa thấm sâu vào kinh tế và chính trị, làm cho văn hóa thực sự vừa là mục tiêu,
vừa là động lực của công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.
II.Các lĩnh vực chính của văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
1.Văn hóa giáo dục.
Thứ nhất, mục tiêu của văn hóa giáo dục là thực hiện cả ba chức năng của
văn hóa trong giáo dục, nghĩa là trong quá trình dạy và học, vì theo Người, dạy và
học là để mở mang dân trí, nâng cao kiến thức, bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và
tình cảm cao đẹp, những phẩm chất trong sang và phong cách lành mạnh cho nhân
dân; dạy và học là để đào tạo những con người mới vừa có đức vừa có tài, theo
Người, học để làm việc, làm người, làm cán bộ, phải có thực học, học không phải
để chạy theo bằng cấp; dạy và học là để thực hiện cải tạo trí thức cũ, đào tạo trí
thức mới, thực hiện”công – nông – trí thức hóa”, “trí thức công – nông – hóa”, xây
dựng đội ngũ trí thức ngày càng đông đảo và có trình độ ngày càng cao; dạy và học
còn phải đào tạo những lớp người kế tục sự nghiệp cách mạng, xây dựng đất nước
giàu mạnh, văn minh để theo kịp các nước khác trên thế giới.
Thứ hai, phải tiến hành cải cách giáo dục để xây dựng một hệ thống tường
lớp với chương trình, nội dung dạy và học thật khoa học, thật hợp lý, phù hợp với
những bước phát triển của ta, bao gồm cả văn hóa, chính trị, khoa học – kỹ thuật,
chuyên môn nghề nghiệp và lao động; học văn hóa, kỹ thuật phải đồng thời với học
chính trị, nếu không đồng thời thì chẳng khác nào như người nhắm mắt mà đi. Học
chính trị là học chủ nghĩa Mác – Lênin và đường lối quan điểm của Đảng để hiểu
rõ nhiệm vụ cách mạng và xây dựng cho bản than mình một phương pháp nhận
thức đúng đắn trước những diễn biến phức tạp của cuộc sống và vững tin vào lý
tưởng cách mạng, tránh được những sai lầm vấp ngã. Do vậy, học phải sang tạo,
học phải đi đôi với hành, lý luận phải liên hệ với thực tiễn, học tập phải kết hợp với
lao động và phải tẩy sạch mọi tàn dư của nền giáo dục nô dịch; để đẩy mạnh sự
nghiệp giáo dục cần phải phối hợp đồng bộ giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Sự

lơi lỏng, yếu kém ở bất cứ khâu nào cũng đều hạn chế kết quả của giáo dục.
Thứ ba, học ở mọi nơi, mọi lúc; học mọi người; học suốt đời; coi trọng việc
tự học, tự đào tạo và đào tạo lại. Học ở trường lớp chỉ là một phần, còn phần chủ
yếu là học trong lao động, trong công tác, trong thực tiễn. Không chỉ có những
người thầy ở trường mà còn có những người thầy ở xung quanh mình. Nếu bản
than mình là thầy thì càng cần phải học hỏi nhiều hơn. Học không bao giờ đủ. Học


tập là một quá trình lao động gian khổ, học phải có quyết tâm, có nghị lực và phái
say mê, hơn nữa học còn phải có phương pháp đúng mới có hiệu quả cao. Người
nào tự cho mình là đã biết đủ rồi thì người đó dốt nhất.
Thứ tư, phải giáo dục để không ngừng nâng cao trình độ của cán bộ, đảng
viên và nhân dân, nghĩa là vừa nâng cao dân trí vừa nâng cao đảng trí. Vì, có trình
độ mới có khả năng tổng kết kinh nghiệm, hiểu rõ quy luật và làm theo đúng quy
luật sẽ thúc đẩy sự phát triển,không hiểu quy luật mà làm trái quy luật sẽ phải trả
giá. Đối với cán bộ, đảng viên, Người đòi hỏi: một là, phải nâng cao sự tu dưỡng
về chủ nghĩa Mác – Lênin để vận dụng lập trường, quan điểm, phương pháp Mác –
Lênin vào tổng kết những kinh nghiệm hoạt động của Đảng; hai là, phải học tập
văn hóa, khoa học, kỹ thuật, kinh tế và quản lý, cán bộ ngành nào thì phải biết
chuyen môn ngành ấy. Có như vậy mới không rơi vào tình trạng lãnh đạo chung
chung, giáo điều.
2.Văn hóa văn nghệ.
Một là, văn nghệ là mặt trận, nghệ sĩ là chiến sĩ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí
sắc bén trong đấu tranh cách mạng, trong xây dựng xã hội mới, con người mới. Hồ
Chí Minh hoạt động rất tích cực trên mặt trận văn hóa văn nghệ. Trong những tác
phẩm của Người, như: “ Yêu sách tám điểm của nhân dân An Nam”, “Con rồng
tre”, “Bản án chế độ thực dân Pháp” và những tác phẩm khác viết vào những năm
1920 – 1930, Hồ Chí Minh đã vạch trần bộ mặt tàn ác, âm mưu thâm đôc và bản
chất nền “ công lý” của chủ nghĩa thực dân, đồng thời thức tỉnh, cổ vũ tinh thần
của nhân dân Việt Nam và nhân dân thuộc Địa đứng lên đấu tranh tự gải phóng.

Những sang tạo văn nghệ của Người đã thực sự là vũ khí sắc bén đánh thẳng vào
những tên đầu sỏ gian ác của chủ nghĩa thực dân pháp, những vua quan phong kiến
đớn hèn, bạc nhược, can tâm làm tôi tớ, đồng thời thổi vào nhân dân Việt Nam và
các dân tộc luồng gió cách mạng trong đấu tranh chống ngoại xâm, giành độc lập,
thống nhất của Tổ quốc và xây dựng xã hội mới, con người mới và nền văn nghệ
mới. Với tinh thần “ Nay ở trong thơ nên có thép; Nhà thơ cũng phải biết xung
phong”, Người chỉ rõ ngòi bút của các văn nghệ sỹ cũng là những vũ khí sắc bén
trong sự nghiệp phò chính, trừ tà.
Hai là, văn nghệ phải gắn liền với thực tiễn đời sống của nhân dân. Đó chính
là thực tiễn đời sống lao động sản xuất, chiến đấu, sinh hoạt và xây dựng xã hội


mới. Văn nghệ vừa phản ánh thực tiễn đời sống, vừa thúc đẩy sự phát triển của
thực tiễn đời sống theo quy luật của cái đẹp. Theo Hồ Chí Minh, chỉ có thực tiễn
đời sống của nhân dân mới đem lại nguồn sinh khí vô tận cho sang tác và sang tạo
văn hóa văn nghệ và nghệ thuật. Thực tiễn ấy cung cấp những chất liệu vô tận cho
văn nghệ sĩ sáng tạo và mọi sự sang tạo của họ luôn hướng về nhân dân, hướng về
người lao động. Do vậy, người chiến sĩ văn nghệ phải hòa mình với quần chúng và
không được quên rằng chỉ có nhân dân mới nuôi dưỡng cho sáng tác của văn nghệ
sĩ bằng những nguồn nhựa sống. Nguồn nhựa sống ấy không phải chỉ là thực tiễn
đời sống vô cùng phong phú, mà còn là những tinh hoa trong sáng tác dân gian đã
được chắt lọc từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nhân dân không phải chỉ là người
hưởng thụ, mà còn là người sáng tác văn hóa văn nghệ. Những sáng tác của quần
chúng là những viên ngọc quý.
Ba là, phải có những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại mới của đất
nước và dân tộc, phải phản ánh cho hay, cho chân thật sự nghiệp cách mạng của
nhân dân. Những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại mới của dân tộc phải
là những tác phẩm miêu tả vừa hay, vừa chân thật sự nghiệp cách mạng của nhân
dân, phục vụ đông đảo quần chúng nhân dân, được quần chúng yêu thích đem lại
những chuyển biến tích cực trong tư tưởng, tình cảm, , tâm hồn của mọi người. như

vậy, văn hóa văn nghệ phải cung cấp cho quần chúng những tác phẩm có tính nghệ
thuật cao. Những tác phẩm mang tính nghệ thuật cao là những tác phẩm hay và có
nội dung phải chân thực, nghĩa là những tác phẩm diễn đạt vừa đủ những điều đáng
nói, trình bày sao cho mọi người ai đọc cũng hiểu được và sau khi đọc xong, độc
giả phải suy ngẫm, văn phong phải trong sáng, vui tươi, phong phú tạo nên sự hấp
dẫn, sự bổ ích của nó đối với quần chúng; văn nghệ đương nhiên cần đến sự hư
cấu, nhưng hư cấu phải trên cái nền hiện thực, xuất phát từ hiện thực để rồi trở lại
phục vụ hiện thực, nâng hiện thực lên cao hơn nữa. Phản ánh chân thực cuộc sống
còn là những tác phẩm phản ánh có tính hướng đích, nghĩa là vừa phản ánh đúng
vừa hướng nhân dân loại bỏ cái giả, cái sai, cái xấu để vươn tới những giá trị thật,
đúng và đẹp của cuộc sống. Hơn nữa, định hướng thẩm mĩ cho quần chúng là cần
thiết, nhưng không được bắt ép mọi người chỉ ăn một món duy nhất, mà cần phải
cung cấp cho quần chúng đa dạng và phong phú những tác phẩm văn hóa văn
nghệ.
3.Văn hóa đời sống.


Ngay sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, Hồ Chí Minh đã phát động
phong trào xây dựng đời sống mới vào tháng 01 năm 1946, nghĩa là phong trào xây
dựng lối sống, nếp sống, phong cách sống, chất lượng sống,… và đến tháng 03
năm 1947, Hồ Chí Minh viết cuốn sách “Đời sống mới” để hướng dẫn nhân dân
cách làm. Cuộc vận động của Người đã nhanh chóng trở thành phong trào quần
chúng sôi nổi và có ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiên chủ trương: vừa kháng
chiến vừa kiến quốc.
Trong khái niệm “Đời sống mới” của Hồ Chí Minh bao gồm cả đạo đức
mới, lối sống mới và nếp sống mới. Ba nội dung ấy có quan hệ mật thiết với nhau,
trong đó đạo đức có vai trò chủ yếu. Đạo đức gắn liền với nếp sống và lối sống nói
chung được thể hiện qua lối sống và nếp sống. Chính vì vậy, xây dựng đạo đức mới
phải được tiến hành đồng thời với xây dựng lối sống mới và nếp sống mới.
Đạo đức mới là cần, kiệm, liêm, chính. Hồ Chí Minh viết: “…thực hành đời

sống mới là cần, kiệm, liêm, chính”; “Nếu không giữ đúng cần, kiệm, liêm, chính
thì dễ trở nên hủ bại, biến thành sâu mọt của dân”; “ Nêu cao và thực hành cần,
kiệm, liêm, chính tức là nhen lửa cho đời sống mới”.
Lối sống mới, theo Hồ Chí Minh, là lối sống có lý tưởng, có đạo đức, có
phong cách sống và phong cách làm việc. Đó còn là lối sống văn minh, tiên tiến,
kết hợp hài hòa truyền thống tốt đẹp của dân tộc với tinh hoa văn hóa của nhân
loại. Xây dựng lối sống mới còn phải sửa đổi phong cách sống và phong cách làm
việc, nghĩa là phải sửa đổi năm cách “cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại, cách
làm vệc” trong đời sống của mọi người. Nếu Mác nói đến ăn, mặc, ở,…để tồn tại
thì Hồ Chí Minh nói đến mặt văn hóa của ăn, mặc, ở,… và phải xây dựng một
phong cách song giản dị, khiêm tốn, ngăn nắp,… một phong cách làm việc quần
chúng, dân chủ - tập thể, khoa học. Hồ Chí Minh luôn thể hiện một cách viết, cách
nói chân thật, dễ hiểu mà tế nhị, bình dân không thô thiển, không phô trương, cầu
kì. Tư tưởng của người đi thẳng đến quần chúng, làm cho nhân dân dễ hiểu, dễ nhớ
và dễ làm.
Nếp sống mới là quá trình xây dựng thói quen của lối sống mới, từ bỏ dần
thói quen của lối sống cũ và xây dựng phong tục tập quán mới thay cho phong tục
tập quán cũ. Dĩ nhiên không phải cái gì cũ cũng là xấu, là phải bỏ đi. Cái cũ mà
xấu thì phải bỏ đi, cái cũ mà không xấu nhưng phiền hà thì phái sửa đổi lại cho hợp


lý, cái cũ mà tốt thì phải phát triển them, cái mới mà hay thì phải làm. Như vậy,
nếp sống mới là nếp văn minh, lịch sự. Việc sửa đổi những thói quen, phong tục,
tập quán không còn phù hợp, loại bỏ những cái xấu, xây dựng những cái tốt là
công việc khó khăn phức tạp. Do vậy, phải nâng cao nhận thức, phải phấn đấu kiên
trì mới có thể xây dựng được những thói quen, phong tục, tập quán mới. Hơn nữa,
phải có những người làm gương, chính những người các bộ, quản lý, những người
miệng nói tay làm và phải xây dựng được những tập thể kiểu mẫu để mọi người
noi theo.
Như vậy, việc xây dựng đời sống mới cần phải được tiến hành một cách

đồng bộ từ từng người, từng gia đình, từng làng, từng xã, từng phố phường, từng
tập thể, đơn vị, bộ, ngành cho đến cả nước. Mỗi người ai ai cũng phấn đấu thức
hành và làm đúng đời sống mới, thì dân tộc nhất định sẽ phú cường, giàu mạnh.

KẾT LUẬN
Với tầm vóc của một danh nhân văn hóa thế giới, Chủ tịch Hồ Chí Minh để
lại cho chúng ta một di sản tư tưởng quý báu về mọi lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực
văn hóa. Việc tìm hiểu những quan điểm về văn hóa và vấn đề gìn giữ, bảo tồn bản
sắc văn hóa dân tộc của Chủ tịch Hồ Chí Minh giúp chúng ta có cơ sở lý luận và
kinh ngiệm thực tiễn để thực hiện chủ trương của Đảng về xây dựng nền văn hóa
Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc trong công cuộc đổi mới hôm nay.