GIÁO TRÌNH địa lí KINH tế xã hội VIỆT NAM (dành cho sinh viên ngành đại học địa lí học)

TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH
KHOA KHOA HỌC XÃ HỘI

GIÁO TRÌNH
(Lƣu hành nội bộ)

ĐỊA LÍ KINH TẾ - XÃ HỘI
VIỆT NAM
(Dành cho Sinh viên ngành Đại học Địa lí học)

Tác giả: ThS. Lê Thị Thu Hiền

Năm 2016
1


MỤC LỤC
Chƣơng 1. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ VÀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN VIỆT NAM ............................................... 9
1.1. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ LÃNH THỔ ............................................................................................... 9
1.1.1. Vị trí địa lí ........................................................................................................................... 9
1.1.2. Phạm vi lãnh thổ ................................................................................................................. 9
1.1.3. Ý nghĩa của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ ..................................................................... 11
1.2. LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN LÃNH THỔ .................................................... 13
1.2.1. Đặc điểm hình thành và phát triển lãnh thổ ...................................................................... 13
1.2.2. Các giai đoạn phát triển .................................................................................................... 13
1.3. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA TỰ NHIÊN ................................................................................. 13
1.3.1. Tính chất nhiều đồi núi của tự nhiên nƣớc ta ................................................................... 13
1.3.2. Ảnh hƣởng của biển Đông đến thiên nhiên Việt Nam ........................................................ 14
1.3.3. Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa...................................................................................... 15
1.3.4. Sự phân hóa địa hình ........................................................................................................ 17
1.3.5. Sự phân hóa khí hậu, thủy văn ......................................................................................... 18

1.3.6. Sự phân hóa thổ nhƣỡng, sinh vật .................................................................................... 19
1.3.7. Sự phân hóa cảnh quan thiên nhiên.................................................................................. 20
1.3.8. Vấn đề sử dụng và bảo vệ tự nhiên .................................................................................. 20
1.3.9. Một số thiên tai chủ yếu và biện pháp phòng tránh............................................................. 22
CHƢƠNG 2. ĐỊA LÍ DÂN CƢ .......................................................................................................... 26
2.1. ĐẶC ĐIỂM DÂN SỐ VÀ PHÂN BỐ DÂN CƢ..................................................................... 26
2.1.1. Đặc điểm dân số ................................................................................................................ 26
2.1.2. Phân bố dân cƣ .................................................................................................................. 31
2.2. LAO ĐỘNG VÀ VIỆC LÀM .................................................................................................. 34
2.2. 1. Đặc điểm của nguồn lao động .......................................................................................... 34
2.2. 2. Tình hình sử dụng lao động ............................................................................................. 35
2.2. 3. Vấn đề việc làm và hƣớng giải quyết việc làm ................................................................ 36
2.3. ĐÔ THỊ HOÁ........................................................................................................................... 38
2.3. 1. Đặc điểm đô thị hoá của nƣớc ta ...................................................................................... 38
2.3.2. Mạng lƣới đô thị của nƣớc ta ............................................................................................ 40
2.3.3. Ảnh hƣởng của đô thị hoá đến phát triển kinh tế - xã hội ................................................. 41
2.4. CHẤT LƢỢNG CUỘC SỐNG................................................................................................ 41
2.4.1. Khái niệm về chất lƣợng cuộc sống .................................................................................. 41
2.4.2. Sự phân hoá chất lƣợng cuộc sống của nƣớc ta ................................................................ 41
2.4.3. Phƣơng hƣớng nâng cao chất lƣợng cuộc sống ................................................................ 44
2.5. BÀI TẬP ................................................................................................................................ 44
CHƢƠNG 3. ĐỊA LÝ NGÀNH NÔNG NGHIỆP ............................................................................. 48
3.1. VỐN ĐẤT VÀ SỬ DỤNG VỐN ĐẤT ................................................................................... 48
3.1. 1. Vốn đất đai của nƣớc ta ................................................................................................... 48
3.1. 2. Vấn đề sử dụng đất nông nghiệp ...................................................................................... 48
3.2. PHÁT TRIỂN NỀN NÔNG NGHIỆP NHIỆT ĐỚI ................................................................ 50
3.2.1. Đặc điểm của nền nông nghiệp nhiệt đới .......................................................................... 50

2

3.2.2. Phát triển nền nông nghiệp hiện đại sản xuất hàng hoá góp phần nâng cao hiệu quả của
nông nghiệp nhiệt đới ................................................................................................................. 50
3.2.3. Kinh tế nông thôn đang có sự chuyển dịch ...................................................................... 50
3.3. CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NÔNG NGHIỆP...................................................................... 51
3.3.1. Ngành trồng trọt ............................................................................................................... 51
3.3.2. Ngành chăn nuôi............................................................................................................... 52
3.4. VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN THUỶ SẢN VÀ LÂM NGHIỆP .................................................... 53
3.4.1. Ngành thuỷ sản ................................................................................................................. 53
3.4.2. Ngành lâm nghiệp ........................................................................................................... 55
3.5. TỔ CHỨC LÃNH THỔ NÔNG NGHIỆP .............................................................................. 56
3.5.1. Các nhân tố tác động tới tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở nƣớc ta ................................... 56
3.5.2. Các vùng nông nghiệp của nƣớc ta .................................................................................. 56
3.5.3. Những thay đổi trong phân hoá lãnh thổ nông nghiệp ..................................................... 57
3.6. BÀI TẬP ................................................................................................................................. 56
CHƢƠNG 4. ĐỊA LÝ NGÀNH CÔNG NGHIỆP ............................................................................. 60
4.1. CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP ...................................................................................... 60
4.1.1. Cơ cấu công nghiệp theo ngành ....................................................................................... 60
4.1.2. Cơ cấu công nghiệp theo lãnh thổ .................................................................................... 60
4.1.3. Cơ cấu công nghiệp theo thành phần kinh tế ................................................................... 61
4.2. CÔNG NGHIỆP NĂNG LƢỢNG ........................................................................................... 61
4.2.1. Vai trò của công nghiệp năng lƣợng................................................................................. 61
4.2.2. Công nghiệp khai thác nguyên, nhiên liệu ....................................................................... 61
4.2.3. Công nghiệp điện lực ........................................................................................................ 62
4.3. CÔNG NGHIỆP LUYỆN KIM VÀ CHẾ BIẾN KIM LOẠI ................................................. 64
4.3.1. Vai trò ............................................................................................................................... 64
4.3.2. Sự phát triển và phân bố công nghiệp luyện kim - chế biến kim loại .............................. 64
4.4. CÔNG NGHIỆP CƠ KHÍ ....................................................................................................... 65
4.4.1. Vai trò ............................................................................................................................... 65
4.4.2. Tình hình phát triển và phân bố ...................................................................................... 65

4.5. CÔNG NGHIỆP HÓA CHẤT ................................................................................................ 67
4.5.1. Vai trò ............................................................................................................................... 67
4.5.2. Tình hình phát triển và phân bố ...................................................................................... 67
4.6. CÔNG NGHIỆP SẢN XUẤT VẬT LIỆU XÂY DỰNG ...................................................... 68
4.6.1. Vai trò ............................................................................................................................... 68
4.6.2. Tình hình phát triển và phân bố ....................................................................................... 68
4.7. CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN NÔNG - LÂM - THUỶ SẢN................................................... 69
4.7.1. Công nghiệp chế biến lƣơng thực thực phẩm ................................................................... 69
4.7.2. Công nghiệp chế biến gỗ và lâm sản ................................................................................ 70
4.8. CÔNG NGHIỆP SẢN XUẤT HÀNG TIÊU DÙNG .............................................................. 71
4.8.1. Đặc điểm ........................................................................................................................... 71
4.8.2. Công nghiệp dệt - may ..................................................................................................... 71
4.8.3. Công nghiệp da - giày....................................................................................................... 71

3


4.8.4. Công nghiệp giấy - in - văn phòng phẩm .......................................................................... 71
4.9. TỔ CHỨC LÃNH THỔ CÔNG NGHIỆP ............................................................................... 72
4.9.1. Khái niệm .......................................................................................................................... 72
4.9.2. Các nhân tố ảnh hƣởng tới tổ chức lãnh thổ công nghiệp ................................................. 72
4.9.3. Các hình thức chủ yếu của tổ chức lãnh thổ công nghiệp ................................................. 72
4.10. BÀI TẬP .............................................................................................................................. 72
CHƢƠNG 5. ĐỊA LÝ NGÀNH DỊCH VỤ ........................................................................................ 76
5.1. NGÀNH GIAO THÔNG VẬN TẢI – THÔNG TIN LIÊN LẠC ........................................... 76
5.1.1. Điều kiện phát triển giao thông vận tải ............................................................................. 76
5.1.2. Mạng lƣới GTVT .............................................................................................................. 76
5.2. NGÀNH THƢƠNG MẠI ........................................................................................................ 80
5.2.1. Vai trò của thƣơng mại trong nền kinh tế thị trƣờng ........................................................ 80
5.2.2. Nội thƣơng ........................................................................................................................ 80

5.2.3. Ngoại thƣơng .................................................................................................................... 80
5.3. NGÀNH DU LỊCH .................................................................................................................. 82
5.3.1. Tài nguyên du lịch............................................................................................................. 82
5.3.2. Tình hình phát triển và phân bố du lịch ............................................................................ 85
CHƢƠNG 6. CÁC VÙNG KINH TẾ ................................................................................................. 88
6.1. TRUNG DU VÀ MIỀN NÖI BẮC BỘ ................................................................................... 88
6.1.1. Khái quát chung ................................................................................................................ 88
6.1.2. Các thế mạnh và hạn chế của vùng .................................................................................. 88
6.2. ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG ................................................................................................. 91
6.2.1. Các thế mạnh và hạn chế chủ yếu của vùng ..................................................................... 91
6.2.2. Vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế và các định hƣớng chính ........................................... 92
6.3. BẮC TRUNG BỘ ................................................................... Error! Bookmark not defined.
6.3.1. Khái quát chung ................................................................................................................ 94
6.3.2. Khai thác thế mạnh về nông - lâm - ngƣ nghiệp ............................................................... 95
6.3.3. Vấn đề hình thành cơ cấu công nghiệp và xây dựng cơ sở hạ tầng .................................. 95
6.4. DUYÊN HẢI NAM TRUNG BỘ ............................................................................................ 96
6.4.1. Khái quát chung ................................................................................................................ 96
6.4.2. Vấn đề phát triển tổng hợp kinh tế biển ............................................................................ 97
6.4.3. Vấn đề phát triển công nghiệp và cơ sở hạ tầng ............................................................... 98
6.5. TÂY NGUYÊN........................................................................................................................ 98
6.5.1. Khái quát chung ................................................................................................................ 98
6.5.2. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội................................................................................ 99
6.6. ĐÔNG NAM BỘ ................................................................................................................... 100
6.6.1. Khái quát chung .............................................................................................................. 100
6.6.2. Các thế mạnh và hạn chế................................................................................................. 101
6.6.3. Phƣơng hƣớng khai thác lãnh thổ theo chiều sâu ........................................................... 102
6.7. ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG ...................................................................................... 103
6.7.1. Các bộ phận hợp thành Đồng bằng sông Cửu Long ....................................................... 103
6.7.2. Các thế mạnh và hạn chế................................................................................................. 103

4


6.7.3. Sử dụng hợp lí và cải tạo tự nhiên ở Đồng bằng sông Cửu Long .................................. 104
6.7.4. Tình hình sản xuất lƣơng thực - thực phẩm ở Đồng bằng sông Cửu Long .................... 105
6.8. VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ, AN NINH QUỐC PHÕNG Ở BIỂN ĐÔNG VÀ CÁC
ĐẢO, QUẦN ĐẢO ...................................................................................................................... 106
6.8.1. Vùng biển và thềm lục địa của nƣớc ta giàu tài nguyên ................................................ 106
6.8.2. Các đảo và quần đảo có ý nghĩa chiến lƣợc trong phát triển kinh tế và bảo vệ an ninh
vùng biển .................................................................................................................................. 107
6.8.3. Vấn đề khai thác tổng hợp và sử dụng hợp lí nguồn tài nguyên biển - đảo ................... 108
6.8.4. Tăng cƣờng hợp tác với các nƣớc trong việc giải quyết các vấn đề Biển Đông và thềm lục
địa ..... ....................................................................................................................................... 108
6.9. VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM ........................................................................................ 109
6.9.1. Đặc điểm ........................................................................................................................ 109
6.9.2. Quá trình hình thành và tình zzhình phát triển ............................................................... 109
6.9.3. Bốn vùng kinh tế trọng điểm .......................................................................................... 109
6.10. BÀI TẬP ............................................................................................................................. 119
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................................ 122

.
5


LỜI NÓI ĐẦU
Giáo trình Địa lý kinh tế - xã hội Việt Nam là giáo trình dành cho sinh viên ngành
Đại học Địa lý học. Nội dung của giáo trình tập trung phân tích khía cạnh về mặt xã hội,
ngành và khía cạnh lãnh thổ.
Về phương diện ngành, giáo trình đề cập đến các lĩnh vực kinh tế bao gồm ngành
nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ. Về phương diện lãnh thổ, giáo trình đề cập đến 7 vùng

theo cách phân chia mà các cơ quan chức năng Nhà nước hiện đang sử dụng. Đây là vấn đề
khá phức tập và có nhiều điểm chưa thống nhất cần có sự trao đổi, tranh luận về mặt học
thuật. Tuy nhiên, trong giáo dục cần có sự ổn định tương đối nên đối với sinh viên thì việc
trang bị kiến thức 7 vùng là hợp lý. Để mở rộng kiến thức tham khảo và gắn với thực tiễn
sinh động đang diễn ra trên đất nước ta, giáo trình đã bước đầu tổng kết các quan niệm về
vùng và công tác phân vùng ở Việt Nam cũng như sơ bộ giới thiệu 4 vùng kinh tế trọng
điểm. Về mặt xã hội, giáo trình đề cập đến các vấn đề như dân số, lao động, việc làm, chất
lượng cuộc sống…
Giáo trình Địa lý kinh tế - xã hội Việt Nam được cấu trúc thành 6 chương. Chương 1
đề cập đến vị trí địa lí và đặc điểm tự nhiên Việt Nam; chương 2 về Địa lí dân cư Việt Nam;
các chương 3,4,5 trình bày về Địa lí các ngành kinh tế và chương cuối đề cập tới sự phân
hóa nền kinh tế theo các vùng kinh tế ở Việt Nam và sơ bộ giới thiệu 4 vùng kinh tế trọng
điểm của nước ta cũng như tổ chức lãnh thổ của các vùng.
Trong quá trình biên soạn giáo trình, tác giả đã sử dụng nhiều tài liệu tham khảo và
luôn cập nhật sự thay đổi của các số liệu thống kê. Bên cạnh các tài liêu giáo trình, ấn phẩm
của các nhà khoa học đã được xuất bản còn có các công trình, dự án, đề tài các cấp về quy
hoạch lãnh thổ được triển khai có thể sử dụng là tư liệu tham khảo. Xin chân thành cảm ơn
các nhà khoa học, các cơ quan về những kết quả nghiên cứu mà tác giả đã sử dụng và đưa
vào giáo trình.
Giáo trình Địa lý kinh tế - xã hội Việt Nam chắc chắn không tránh khỏi thiếu sót,
nhất là thiếu sự cập nhật số liệu mới và sự vênh nhau giữa các nguồn số liệu, mặc dù đã
được xử lý. Hi vọng rằng giáo trình sẽ là tài liệu bổ ích cho sinh viên chuyên ngành cũng
như những người quan tâm khác.

6


MỞ ĐẦU
VIỆT NAM TRÊN ĐƢỜNG ĐỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP
VỚI KHU VỰC VÀ QUỐC TẾ

1. Công cuộc Đổi mới là một cuộc cải cách toàn diện về kinh tế - xã hội
a) Bối cảnh
- 30 - 4 - 1975 : Miền Nam đƣợc giải phóng, đất nƣớc thống nhất.
- Kinh tế đất nƣớc rơi vào khủng hoảng kéo dài, lạm phát phi mã do hậu quả của chiến
tranh và điểm xuất phát của nền kinh tế thấp.
b) Công cuộc Đổi mới
Quá trình : 1979 : Manh nha ; 1986 : Khẳng định.
Xu thế : Ba xu thế chính :
- Dân chủ hoá đời sống kinh tế xã hội.
- Phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hƣớng XHCN.
- Tăng cƣờng giao lƣu và hợp tác quốc tế.
c) Kết quả
- Đất nƣớc thoát khỏi khủng hoảng, lạm phát bị đẩy lùi.
- Tốc độ phát triển kinh tế khá cao : 0,2% (1975 - 1980) tăng lên 7,3% (2003) và 8,4%
(2005).
- Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hƣớng công nghiệp hoá, hiện đại hoá (công nghiệp và
xây dựng chiếm tỉ trọng cao nhất và tăng nhanh nhất trong cơ cấu GDP).
- Cơ cấu lãnh thổ của nền kinh tế cũng chuyển biến tích cực (hình thành 3 vùng trọng
điểm kinh tế, vùng sâu vùng xa, miền núi hải đảo đƣợc ƣu tiên phát triển).
- Đã giải quyết nhiều vấn đề xã hội bức xúc.
2. Nƣớc ta trong hội nhập quốc tế và khu vực
a) Bối cảnh
- Toàn cầu hoá là xu thế tất yếu của thời đại tạo cho nƣớc ta nhiều thời cơ nhƣng cũng
có nhiều thách thức.
- Năm 1995 : Bình thƣờng hoá quan hệ với Hoa Kì. Gia nhập ASEAN, từng bƣớc thực
hiện các cam kết AFTA.
- Năm 1998 : Gia nhập APEC.
b) Kết quả
- Thu hút mạnh nguồn vốn đầu tƣ nƣớc ngoài ODA, FDI (đến năm 2005 có 7279 dự án
đƣợc đầu tƣ với tổng số vốn 66,25 tỉ USD).

- Đẩy mạnh ngoại thƣơng (năm 2005, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 69419,9 triệu
USD).
- Đẩy mạnh hợp tác toàn diện với các nƣớc trong khu vực và trên thế giới.
- Vị thế của Việt Nam ngày càng đƣợc nâng cao trên trƣờng quốc tế.
3. Một số định hƣớng để đẩy mạnh công cuộc Đổi mới
- Thực hiện chiến lƣợc toàn diện về tăng trƣởng và xoá đói giảm nghèo.
7


- Hoàn thiện cơ chế kinh tế thị trƣờng theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa.
- Đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá gắn với phát triển tri thức.
- Đẩy mạnh hội nhập quốc tế để tăng tiềm lực quốc gia.
- Tăng cƣờng bảo vệ tài nguyên môi trƣờng, phát triển bền vững.
- Phát triển giáo dục, y tế; phát triển nền văn hoá mới đậm đà bản sắc dân tộc, chống
các tệ nạn xã hội mặt trái của cơ chế thị trƣờng.

8


Chƣơng 1. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ VÀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN VIỆT NAM
1.1. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ LÃNH THỔ
1.1.1. Vị trí địa lí
- Việt Nam nằm ở rìa phía đông của bán đảo Đông Dƣơng tiếp giáp Biển Đông gần
trung tâm ĐNÁ, trên các đƣờng hàng hải, đƣờng bộ và đƣờng hàng không quốc tế.
- Việt Nam nằm trong khu vực châu Á - Thái Bình Dƣơng, khu vực có hoạt động kinh
tế sôi động nhất thế giới.
- Hệ tọa độ trên đất liền: 8º34’B - 23º23’B và 102º10’Đ - 109º24’Đ.
Điểm cực Bắc ở vĩ độ 23o23’B tại xã Lũng Cú, nằm trên cao nguyên Đồng Văn, huyện
Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.
Điểm cực Nam ở vĩ độ 8o34’B tại xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau.

Điểm cực Tây ở kinh độ 102o09’Đ nằm trên đỉnh núi Khoan La San, ở khu vực ngã ba
biên giới Việt Nam, Lào và Trung Quốc thuộc xã Sín Thầu, huyện Mƣờng Nhé, tỉnh Điện
Biên.
Điểm cực Đông ở kinh độ 109o24’Đ tại xã Vạn Thạnh, trên bán đảo Hòn Gốm, huyện
Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa.
- Hệ tọa độ trên biển: kéo dài tới khoảng vĩ độ 6o50’B và từ khoảng kinh độ 101oĐ
đến 117o20’Đ tại biển Đông.
Kinh tuyến 105oĐ chạy qua nƣớc ta nên đại bộ phận lãnh thổ nƣớc ta nằm gọn trong
khu vực múi giờ thứ 7.
1.1.2. Phạm vi lãnh thổ
Lãnh thổ VN là một khối thống nhất và toàn vẹn, bao gồm vùng đất, vùng biển, vùng
trời.
a. Vùng đất
Vùng đất gồm toàn bộ phần đất liền và các hải đảo có tổng diện tích 330.966.9 km2
(2015).
Lãnh thổ Việt Nam phần trên đất liền có dáng hẹp ngang và chạy dài theo hƣớng kinh
tuyến với chiều dài gần 1650km. Chỗ rộng nhất của nƣớc ta ở Bắc Bộ khoảng 600km và chỗ
hẹp nhất ở Trung Bộ chƣa đến 50km.
Việt Nam có hơn 4600km đƣờng biên giới trên đất liền. Trong đó, đường biên giới
tiếp giáp với Trung Quốc dài hơn 1400km thuộc địa giới của 7 tỉnh: Điện Biên, Lai Châu,
Lào Cai, Hà Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh. Đường biên giới giáp với Lào dài gần 2100km
thuộc địa giới của 10 tỉnh: Điện Biên, Sơn La, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình,
Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Kon Tum. Đường biên giới giáp với Campuchia
dài hơn 1100km thuộc địa giới của 10 tỉnh: Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đak Nông, Bình
Phƣớc, Tây Ninh, Long An, Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang. Phần lớn đƣờng biên giới
trên đất liền của VN ở miền núi tiếp giáp với Trung Quốc, Lào và một phần của Campuchia
là đƣờng ranh giới tự nhiên chạy dọc theo các đỉnh núi, các đƣờng chia nƣớc, các hẻm núi và
các thung lũng sông suối rất dễ nhận biết nhƣng việc qua lại giữa hai nƣớc chỉ thuận lợi ở
một số cửa khẩu nhất định. Chỉ có một số bộ phận trên đƣờng biên giới tiếp giáp với
Campuchia là nằm trong vùng hạ lƣu sông Mê Kông. Ở đoạn biên giới này đất đai bằng

phẳng, dân cƣ đông đúc, đƣờng sá thuận tiện nên việc giao lƣu buôn bán giữa hai nƣớc trở
nên rất dễ dàng.
9


Việt Nam có đƣờng bờ biển dài 3.260km hình chữ S, từ Móng Cái (Quảng Ninh) đến
Hà Tiên (Kiên Giang). Đƣờng bờ biển chạy dọc theo đất nƣớc tạo điều kiện cho 28 trong số
63 tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ƣơng có đƣờng thông thƣơng ra biển và có điều kiện
trực tiếp khai thác những tiềm năng to lớn của biển Đông.
Nƣớc ta có hơn 4000 hòn đảo lớn nhỏ, phần lớn là các đảo ven bờ và có 2 quần đảo ở
ngoài khơi xa trên Biển Đông là quần đảo Hoàng Sa (Đà Nẵng) và Trƣờng Sa (Khánh Hoà).
b. Vùng biển
Vùng biển nƣớc ta bao gồm: nội thủy, lãnh hải, tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền
kinh tế và thềm lục địa.
 Nội thủy
Nội thủy là vùng nƣớc ở phía trong đƣờng cơ sở để tính lãnh hải của mỗi quốc gia, bao
gồm các vùng nƣớc cảng biển, các vũng tàu, cửa sông, cửa vịnh, các vùng nƣớc. Tại đó quốc gia
ven biển có chủ quyền hoàn toàn tối cao và đầy đủ như trên lãnh thổ đất liền. Người và tàu
thuyền nước ngoài muốn vào phải xin phép và phải được sự đồng ý của Việt Nam.
Ngày 12 tháng 11 năm 1982, Chính phủ nƣớc ta đã ra tuyên bố quy định đƣờng cơ sở
ven đƣờng bờ biển để tính chiều rộng lãnh hải Việt Nam (xem Hình 1). Muốn xây dựng
đƣợc đƣờng cơ sở cần xác định các điểm chuẩn. Điểm chuẩn là các đảo ven bờ và các mũi
đất dọc bờ biển để vạch đƣờng cơ sở của nƣớc ta đƣợc dựa trên cơ sở pháp lý phù hợp với
luật pháp và tập quán quốc tế. 11 điểm chuẩn để xây dựng đƣờng cơ sở của VN, đƣợc tuyên
bố vào năm 1982 đó là :

Riêng đƣờng cơ sở của các quần đảo Hoàng Sa, Trƣờng Sa, vịnh Bắc Bộ và vịnh Thái
Lan sẽ đƣợc quy định sau do hiện nay chƣa giải quyết xong vấn đề chủ quyền và phân định
biên giới trên biển với các nƣớc liên quan. Theo đó, vùng nội thủy của nƣớc ta mặc dù ở trên
biển song vẫn đƣợc coi nhƣ lãnh thổ trên đất liền.

 Lãnh hải
Lãnh hải Việt Nam, theo tuyên bố của Chính phủ nƣớc ta ngày 12 tháng 5 năm 1977,
có chiều rộng 12 hải lý (1 hải lý = 1852m).
Ranh giới phía ngoài của lãnh hải đƣợc coi là biên giới quốc gia trên biển. Trên thực
tế, đó là các đƣờng song song và cách đều đƣờng cơ sở về phía biển 12 hải lý.
 Tiếp giáp lãnh hải

10


Tiếp giáp lãnh hải là vùng biển đƣợc quy định nhằm đảm bảo cho việc thực hiện chủ
quyền của một nƣớc ven biển. Vùng tiếp giáp lãnh hải của nƣớc ta cũng đƣợc quy định có
chiều rộng 12 hải lý. Trong vùng này, Nhà nước ta có quyền thực hiện các biện pháp bảo vệ
an ninh quốc phòng, kiểm soát thuế quan, các quy định về y tế, môi trường, di cư, nhập cư,...
 Vùng đặc quyền về kinh tế
Vùng đặc quyền về kinh tế là vùng biển hợp với lãnh hải có chiều rộng là 200 hải lý
tính từ đƣờng cơ sở. Ở vùng này, Nhà nước ta đã có chủ quyền hoàn toàn về kinh tế nhưng
vẫn để các nước khác đặt các đường ống dẫn dầu, dây cáp ngầm và tàu thuyền, máy bay
nước ngoài được tự do về hàng hải và hàng không, đúng nhƣ các công ƣớc quốc tế về Luật
biển đã quy định.
 Thềm lục địa
Thềm lục địa nƣớc ta cũng đã đƣợc Nhà nƣớc quy định bao gồm đáy biển và lòng đất
dƣới biển thuộc phần kéo dài tự nhiên của lục địa mở rộng ra ngoài lãnh hải VN cho đên bờ
ngoài của rìa lục địa, có độ sâu khoảng 200m hoặc hơn nữa. Nơi nào bờ ngoài của rìa lục địa
cách đƣờng cơ sở không đến 200 hải lý thì thềm lục địa đƣợc tính cho đến 200 hải lý. Nhà
nước ta có chủ quyền hoàn toàn về mặt thăm dò, khai thác, bảo vệ và quản lý các tài nguyên
thiên nhiên ở thềm lục địa VN.
Nhƣ vậy, theo quan điểm mới về chủ quyền quốc gia thì VN có chủ quyền trên một
vùng biển khá rộng, khoảng 1 triệu km2 tại biển Đông.
c. Vùng trời

Vùng biển VN là khoảng không gian bao trùm lên lãnh thổ nƣớc ta, trên đất liền đƣợc
xác định bằng các đƣờng biên giới, trên biển là ranh giới phía ngoài của lãnh hải và không
gian của các hải đảo.
1.1.3. Ý nghĩa của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ
a) Về tự nhiên
Vị trí địa lý của một lãnh thổ là một yếu tố địa lý có ý nghĩa rất quan trọng chi phối
các đặc điểm tự nhiên của lãnh thổ đó. Ý nghĩa tự nhiên của vị trí địa lý nƣớc ta đƣợc biểu
hiện cụ thể trên một số điểm nhƣ sau:
Vị trí địa lý đã quy định đặc điểm cơ bản của thiên nhiên nƣớc ta là mang tính chất
nhiệt đới ẩm gió mùa. Cụ thể:
 Về tính chất nhiệt đới: VN nằm hoàn toàn trong vành đai nóng nội chí tuyến nửa cầu
Bắc và gần sát với chí tuyến Bắc nên có sắc thái chung của thiên nhiên vùng nhiệt
đới, có nhiệt độ cao và chan hòa ánh nắng.
 Về tính chất gió mùa: VN nằm ở trung tâm khu vực Đông Nam Á, thƣờng xuyên chịu
ảnh hƣởng của gió Tín phong và gió mùa châu Á – là khu vực gió mùa điển hình nhất
trên thế giới nên khí hậu có hai mùa rõ rệt: mùa đông là thời kỳ hoạt động của gió
mùa Đông Bắc, mùa hạ là thời kỳ hoạt động của gió mùa Tây Nam.
 Về tính chất ẩm: VN có một bộ phận lớn nằm trên biển Đông – một trong những biển
lớn của Thái Bình Dƣơng. Đây đƣợc xem là một kho dự trữ nhiệt và ẩm rất dồi dào,
do đó khi các khối khí di chuyển qua biển Đông đã làm cho thiên nhiên nƣớc ta chịu
ảnh hƣởng sâu sắc của biển. Vì thế, thảm thực vật ở nƣớc ta bốn mùa xanh tƣơi, giàu

11


sức sống, khác hẳn với nhiên nhiên một số nƣớc có cùng vĩ độ ở Tây Nam Á và Bắc
Phi.
- VN nằm ở vị trí là nơi giao thoa của các luồng di cƣ động, thực vật thuộc các khu hệ
Inđônêxia và Malaixia ở phía Nam; Ấn Độ và Mianma ở phía Tây; Himalaya ở phía Bắc tạo
ra nguồn động, thực vật phong phú với nhiều chủng loại có giá trị.

- VN nằm ở vị trí tiếp giáp nối liền lục địa và đại dƣơng, có quan hệ với vành đai sinh
khoáng Thái Bình Dƣơng và vành đai sinh khoáng Địa Trung Hải nên có tài nguyên khoáng
sản khá phong phú và đa dạng, đặc biệt là dầu khí, than đá, thiếc, nhôm, sắt, vàng,...
- Vị trí và hình thể nƣớc ta đã tạo nên sự phân hóa đa dạng của tự nhiên giữa miền Bắc với
miền Nam, giữa miền núi và đồng bằng, ven biển, hải đảo, hình thành các vùng tự nhiên
khác nhau.
- Do nằm ở khu vực biển nhiệt đới Tây Thái Bình Dƣơng, một trong những trung tâm phát
sinh bão lớn trên thế giới nên hàng năm VN phải đối phó với vài tới hàng chục cơn bão. Bão
là một thiên tai có sức tàn phá lớn, đặc biệt lại xảy ra vào thời kỳ mùa mƣa lũ nên có thể gây
thiệt hại nặng nề trên diện rộng.
b) Ý nghĩa về kinh tế, văn hóa – xã hội
- Việt Nam nằm trên ngã tƣ đƣờng hàng hải và đƣờng hàng không quốc tế quan trọng, tạo
điều kiện thuận lợi cho nƣớc ta giao lƣu với các nƣớc trong khu vực và trên thế giới. Hơn
nữa, nƣớc ta còn là cửa ngõ mở lối ra biển cho các nƣớc Lào, Campuchia, khu vực Đông
Bắc Thái Lan và khu vực Tây Nam Trung Quốc.
- Vị trí tiếp giáp biển Đông với đƣờng bờ biển kéo dài đã giúp nƣớc ta phát triển các
ngành kinh tế mũi nhọn có liên quan tới biển nhƣ khai thác khoáng sản (dầu khí), thủy sản,
du lịch, GTVT biển.
- Với vị trí nằm giữa một vùng có nền kinh tế phát triển năng động ở khu vực châu Á –
Thái Bình Dƣơng đã giúp cho nƣớc ta có điều kiện thực hiện chính sách mở cửa nhằm mở
rộng quan hệ kinh tế, tận dụng các nguồn ngoại lực để đẩy mạnh phát triển kinh tế và hội
nhập với các nƣớc trong và ngoài khu vực.
- VN là nơi gặp gỡ, giao thoa các nền văn minh lớn trên thế giới nhƣ Ấn Độ, Trung Quốc,
Malaixia; cũng là nơi hội ngộ của các luồng di cƣ đã hình thành một cộng đồng 54 dân tộc
anh em cƣ trú đan xen khắp lãnh thổ thống nhất tạo nên một nền văn hóa đa dạng, phong
phú. Ở đây, yếu tố bản địa đƣợc làm giàu trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc những yếu tố ngoại
lai trong quá trình xây dựng và phát triển đất nƣớc.
c) Về an ninh – quốc phòng
- Theo quan điểm về địa lí chính trị và địa lí quân sự, nƣớc ta ở vị trí đặc biệt quan
trọng ở khu vực Đông Nam Á: tiếp giáp với cả các nƣớc Đông Nam Á (lục địa) và (hải đảo);

giàu tài nguyên; đông dân, sức mua đang gia tăng; ở vùng kinh tế phát triển năng động của
thế giới; Đông Nam Á là khu vực rất nhạy cảm trƣớc những biến đổi về đời sống chính trị
trên thế giới (nhiều thành phần dân tộc, tôn giáo…)… Vì vậy, rất hấp dẫn với các thế lực thù
địch bên ngoài (biểu hiện trong 2 cuộc chiến tranh chống Pháp và Mỹ)
- Vấn đề an ninh – quốc phòng còn đặt ra trên đất liền Việt Nam có chung đƣờng biên
giới rất dài với các nƣớc láng giềng (4500km): Trung Quốc và Lào núi liền núi, sông liền
sông, không có những trở ngại lớn về tự nhiên, (ngƣợc lại) có các thung lũng, đèo thấp thông
với các nƣớc láng giềng; với Cămpuchia, không có biên giới tự nhiên, mà là châu thổ mênh
12


mông trải dài từ Cà Mau đến Biển Hồ (việc xác định mốc biên giới giữa hai nƣớc còn là vấn
đề cần đàm phán).
- Vấn đề an ninh – quốc phòng còn đặt ra với đƣờng biên giới trên biển: Bờ biển nƣớc
ta dài (3260km), giáp với rất nhiều nƣớc nhƣ Trung Quốc, Đài Loan, Inđônêxia, Malaixia,
Philipin, Brunây, Xingapo, Thái Lan, Cămpuchia. Biển Đông rất giàu tài nguyên tôm, cá,...
Thềm lục địa rất giàu tài nguyên khoáng sản (dầu khí...), lại án ngữ đƣờng biển quốc tế nối
hai đại dƣơng lớn Thái Bình Dƣơng - Ấn Độ Dƣơng. Vì vậy, biển Đông có ý nghĩa vô cùng
quan trọng đối với nƣớc ta về mặt chiến lƣợc đối với kinh tế, an ninh – quốc phòng.
1.2. LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN LÃNH THỔ
1.2.1. Đặc điểm hình thành và phát triển lãnh thổ
- Có liên quan chặt chẽ với lịch sử hình thành và phát triển Trái Đất, rất lâu dài và phức
tạp.
- Chia làm 3 giai đoạn chính, mỗi giai đoạn có đặc điểm riêng, đánh dấu một bƣớc phát
triển mới.
1.2.2. Các giai đoạn phát triển
a) Giai đoạn tiền Cambri
- Là giai đoạn đặt nền móng ban đầu, cổ nhất, kéo dài lâu nhất (kéo dài 2 tỉ năm, kết
thúc cách đây 540 triệu năm).
- Chỉ diễn ra trên một bộ phận nhỏ của lãnh thổ nƣớc ta (các đá biến chất có tuổi 2,3 tỉ

năm đƣợc tìm thấy ở Tây Bắc, Bắc Trung Bộ).
- Các điều kiện địa lí còn rất sơ khai (tảo, động vật thân mềm…).
b) Giai đoạn Cổ kiến tạo
- Có ý nghĩa quyết định đến sự hình thành và phát triển lãnh thổ. Phần lớn lãnh thổ
đƣợc hình thành trong giai đoạn này.
- Diễn ra trong thời gian khá dài (475 triệu năm, bắt đầu cách đây 540 triệu năm kết
thúc cách đây 65 triệu năm).
- Là giai đoạn có nhiều biến động mạnh mẽ (chịu tác động của vận động tạo núi
Calêđôni, Hecxini, Inđôxini và Kimêri).
- Lớp vỏ cảnh quan địa lí nhiệt đới đã phát triển (san hô, rừng nhiệt đới, cổ sinh vật…).
c) Giai đoạn Tân kiến tạo
- Là giai đoạn cuối, giai đoạn hoàn thiện và đang còn tiếp diễn.
- Diễn ra ngắn nhất (mới cách đây 65 triệu năm).
- Chịu tác động mạnh mẽ của vận động tạo núi Anpi và những biến đổi khí hậu có quy
mô toàn cầu (nâng cao địa hình, hình thành các cao nguyên, bồi đắp các đồng bằng châu
thổ).
- Hoàn thiện các điều kiện tự nhiên (hình thành các mỏ khoáng sản, thiên nhiên nhiệt
đới phát triển...).
1.3. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA TỰ NHIÊN
1.3.1. TÍNH CHẤT NHIỀU ĐỒI NÖI CỦA TỰ NHIÊN NƢỚC TA
a. Đặc điểm của địa hình nhiều đồi núi
- Đồi núi chiếm 3/4 diện tích (đồi núi thấp chiếm ƣu thế), đồng bằng chỉ chiếm 1/4 (mở
13


rộng ở Bắc Bộ và Nam Bộ, thu hẹp ở Trung Bộ).
- Hệ núi nƣớc ta kéo dài trên 1400 km từ biên giới Việt - Trung cho đến tận Đông Nam
Bộ.
- Núi nƣớc ta có sự phân bậc rõ ràng, trong đó núi thấp chiếm ƣu thế (85%), núi cao
>2000m chỉ 1%.

b. Ảnh hƣởng của địa hình đồi núi đến cảnh quan tự nhiên
- Cảnh quan rừng nhiệt đới ẩm gió mùa phát triển trên đồi núi thấp là kiểu cảnh quan
chiếm ƣu thế của Việt Nam (tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa đƣợc bảo toàn ở độ cao <1000
m mà khu vực này chiếm 85% diện tích lãnh thổ).
- Địa hình đồi núi là nguyên nhân cơ bản tạo ra sự phân hoá đa dạng, phức tạp của
thiên nhiên nƣớc ta:
+ Phân hoá theo độ cao : từ 1000 m – 2400 m là đai rừng á nhiệt, từ 2500 m trở lên là
đai rừng ôn đới núi cao.
+ Phân hoá giữa phía bắc với phía nam ; giữa sƣờn đón gió và sƣờn khuất gió…).
c. Ảnh hƣởng của địa hình đồi núi đến sự phát triển kinh tế - xã hội
* Tích cực
- Đồi núi là nơi giàu tài nguyên, có thể phát triển nhiều ngành kinh tế.
+ Tài nguyên đất đai (đất phe-ra-lit nhiều loại).
+ Tài nguyên khoáng sản (nhiên liệu, năng lƣợng, khoáng sản kim loại và phi kim
loại).
+ Tài nguyên rừng cùng các sản phẩm dƣới tán rừng.
+ Tiềm năng thuỷ điện (Tây Bắc, Tây Nguyên...)
+ Đồng cỏ chăn nuôi (miền núi và trung du).
+ Khí hậu phân hoá là cơ sở để đa dạng hóa cơ cấu cây trồng, khai thác du lịch...
- Đồi núi có quan hệ chặt chẽ với đồng bằng, bổ sung cho đồng bằng.
+ Cung cấp vật liệu bồi đắp, mở rộng các đồng bằng.
+ Tạo cảnh quan ven biển đa dạng, vũng, vịnh, đầm phá.
* Tiêu cực
- Địa hình hiểm trở, chia cắt, giao thông khó khăn.
- Gây thiên tai : lũ quét, trƣợt lở, xói mòn, động đất, khô hạn, cháy rừng…
1.3.2. ẢNH HƢỞNG CỦA BIỂN ĐÔNG ĐẾN THIÊN NHIÊN VIỆT NAM
a. Đặc điểm của Biển Đông
- Biển Đông là biển lớn của thế giới (diện tích gần 3,5 triệu km2, trong đó phần thuộc
lãnh thổ nƣớc ta hơn 1 triệu km2).
- Biển Đông là biển nóng và chịu ảnh hƣởng của gió mùa (nhiệt độ của nƣớc biển cao,

thành phần sinh vật nhiệt đới chiếm ƣu thế tuyệt đối, mùa đông phần biển phía bắc vĩ tuyến
16ºB giảm nhiệt độ nhiều).
- Biển Đông là biển tƣơng đối kín (các dòng hải lƣu khép kín, hệ thống đảo và quần
đảo bao bọc phía ngoài).
b. Ảnh hƣởng của Biển Đông đến thiên nhiên Việt Nam
* Biển Đông làm cho nước ta có khí hậu hải dương điều hoà
14


- Độ ẩm của không khí lớn (trên 80%).
- Gió biển làm giảm độ lục địa ở các vùng cực tây của đất nƣớc.
- Lƣợng mƣa lớn (1500 – 3000 mm/năm) làm giảm tính khắc nghiệt của khí hậu, mùa
đông bớt lạnh khô, mùa hè bớt nóng bức.
* Địa hình ven biển đặc sắc, đa dạng: Hoạt động xâm thực bồi tụ diễn ra mạnh. Ven
biển có nhiều dạng địa hình: Cửa sông, cồn cát, vũng vịnh, đảo ven bờ, rạn san hô, tam giác
châu thổ.
* Cảnh quan rừng chiếm ưu thế: Lƣợng mƣa dồi dào nên rừng phát triển nhanh,
chiếm diện tích lớn, xanh quanh năm. Diện tích rừng ngập mặn ven biển lớn (450 000 ha,
đứng thứ hai thế giới).
* Nguồn lợi biển phong phú: Có nhiều loại khoáng sản đặc biệt là dầu khí (trữ lƣợng
hàng chục tỉ tấn). Có khả năng phát triển nghề làm muối quanh năm (sản lƣợng muối 800
000 tấn/năm). Sinh vật biển dồi dào (2 000 loài cá, 70 loài tôm, trên 1500 loài giáp xác, 2500
loài nhuyễn thể, 650 loài rong biển, trữ lƣợng hải sản 4 triệu tấn/năm).
* Thiên tai: Biển Đông tiềm ẩn nhiều thiên tai (bão, sóng thần, vòi rồng...).
1.3.3. THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA
a. Đặc điểm của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa
Nƣớc ta nằm hoàn toàn trong vùng nội chí tuyến lại tiếp giáp Biển Đông trong khu vực
châu Á gió mùa cho nên có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa với đặc trƣng cơ bản là nóng, ẩm
và mƣa theo mùa.
● Nhiệt đới

- Nhiệt độ trung bình năm từ 220C - 270C.
- Cân bằng bức xạ vƣợt 75 kcl/cm2/năm.
- Nhiệt hoạt động từ 80000C - 100000C.
- Số giờ nắng 1400 - 3000 giờ/năm.
● Ẩm
- Lƣợng mƣa trung bình hàng năm 1500 - 2000 mm.
- Lƣợng mƣa vƣợt quá khả năng bốc hơi nên thừa ẩm. Độ ẩm trung bình trên 80%.
● Gió mùa. Có hai loại gió mùa : Gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hạ.
- Gió mùa mùa đông
+ Hoạt động thành từng đợt từ tháng 11 - tháng 4 với đặc điểm chung là lạnh và khô.
+ Nửa đầu mùa đông không khí lạnh từ lục địa Trung Hoa vào nƣớc ta nên lạnh và
khô.
+ Nửa sau mùa đông không khí lạnh di chuyển ra phía biển rồi mới vào nƣớc ta nên
bớt lạnh và khô. Ven biển và Đồng bằng sông Hồng có mƣa phùn.
+ Gió mùa mùa đông làm cho khu vực phía bắc vĩ tuyến 16ºB có một mùa đông lạnh,
có 3 tháng nhiệt độ trung bình xuống dƣới 20ºC. Số tháng lạnh và độ lạnh giảm dần về phía
nam. Huế không có tháng nào lạnh dƣới 20ºC; còn ở phía nam (160B trở vào): tín phong
Thái Bình Dƣơng hoạt động, thời tiết mát mẻ
- Gió mùa mùa hạ
+ Hoạt động từ tháng 5 đến tháng 10 hằng năm với đặc điểm cơ bản là nóng ẩm.
15


+ Vào nửa đầu mùa hạ gió Tây Nam từ cao áp ở tây Ấn Độ Dƣơng (TBg) vào nƣớc ta
gây mƣa lớn ở Tây Nguyên, Nam Bộ và khô nóng ở DH miền Trung, đặc biệt là Bắc Trung
Bộ.
+ Vào nửa sau mùa hạ, gió từ cao áp ở nam Thái Bình Dƣơng (Em) vào nƣớc ta kết
hợp cùng hội tụ nhiệt đới gây mƣa trên cả nƣớc, đây cũng là mùa mƣa bão.
b. Tác động của khí hậu nhiệt đới - ẩm - gió mùa đến các thành phần tự nhiên khác
● Địa hình

- Địa hình xâm thực - bồi tụ là kiểu địa hình đặc trƣng.
- Ở vùng đồi núi địa hình dốc, mùa khô đất đá bị phong hoá dữ dội, mùa mƣa đất đá bị
cuốn trôi, bồi tụ ở vùng đồng bằng.
- Địa hình bị cắt xẻ dữ dội trở nên hiểm trở, có nhiều kiểu cảnh quan đặc biệt.
● Thuỷ văn
- Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa làm cho nƣớc ta có mạng lƣới thuỷ văn dày đặc với
lƣu lƣợng lớn, có thuỷ chế theo mùa và hàm lƣợng phù sa lớn.
- Nhiều sông : Cả nƣớc có tới 124 hệ thống sông, 8 lƣu vực sông, 2360 con sông có độ
dài trên 10 km. Đi dọc bờ biển cứ 15 - 20 km lại có một cửa sông.
- Sông ngòi nƣớc ta có lƣu lƣợng lớn : Tổng lƣợng nƣớc chảy qua nƣớc ta 840 tỉ
3
m /năm, sông Hồng 137 tỉ m3, sông Cửu Long 500 tỉ m3.
Lƣu lƣợng của một số sông tiêu biểu :
Lƣu lƣợng (m3/s)
Tên sông
Cao nhất
Thấp nhất
Sông Hồng
17 300
1 000
Sông Đà
10 400
439
Sông Mã
3 890
86,8
Sông Cửu Long
23 900
2 100
- Lƣợng phù sa lớn : Do địa hình dốc, mƣa nhiều nên lƣợng đất cát bị bào mòn rất

nhiều. Lƣợng cát bùn trong sông Hồng và sông Cửu Long lớn nhất).
- Thuỷ chế theo mùa : Khí hậu có một mùa mƣa một mùa khô, sông ngòi cũng có một
mùa lũ một mùa cạn (độ chênh về lƣu lƣợng giữa hai thời kì rất cao). Thuỷ chế của các vùng
thuỷ văn trùng khớp với chế độ khí hậu của từng vùng.
● Đất phe-ra-lit
- Quá trình phe-ra-lit là quá trình hình thành đất đặc trƣng của khí hậu nhiệt đới ẩm
gió mùa (đất có màu vàng đỏ vì có nhiều Fe2O3, Al2O3, đất chua vì badơ bị rửa trôi chỉ còn
axít).
- Đất rất dễ bị suy thoái do bị rửa trôi, biến thành đá ong.
● Sinh vật
- Sinh vật rất phong phú.
- Hệ sinh thái rừng nguyên sinh đặc trƣng của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa là rừng
rậm nhiệt đới ẩm lá rộng thƣờng xanh.
- Các loại sinh vật nhiệt đới chiếm ƣu thế.

16


1.3.4. SỰ PHÂN HOÁ ĐỊA HÌNH
a. Đặc điểm cấu trúc địa hình
- Hƣớng tây bắc - đông nam chiếm ƣu thế trong địa hình núi non Việt Nam (hƣớng tây
bắc - đông nam bao chiếm toàn bộ núi ở Tây Bắc và Trƣờng Sơn Bắc, chỉ có ở vùng Đông
Bắc và cực Nam Trung Bộ là có hƣớng đông bắc hoặc bắc - nam).
- Núi nƣớc ta đƣợc trẻ hoá có hƣớng nghiêng chung tây bắc - đông nam. Địa hình thấp
dần với núi cao, núi trung bình, núi thấp, đồi trung du, đồng bằng, bờ biển, thềm lục địa, đảo
ven bờ, quần đảo…
- Cấu trúc địa hình có sự tƣơng phản giữa địa hình núi cao, cắt xẻ, cổ với địa hình đồng
bằng thấp, phẳng, trẻ.
- Sự đa dạng của địa hình là nền tảng cho sự phân hoá phức tạp của thiên nhiên.
b. Các dạng địa hình

● Địa hình núi
- Vùng núi Đông Bắc
+ Ranh giới : Nằm ở tả ngạn sông Hồng.
+ Hƣớng : Đông bắc - tây nam.
+ Cấu trúc : Có 5 cánh cung, tụ lại ở Tam Đảo, ôm lấy các vùng đồi núi thấp và thung
lũng các sông Cầu, Thƣơng, Lục Nam gồm 5 cánh cung Sông Gâm, Ngân Sơn, Bắc Sơn,
Đông Triều, ven biển Hạ Long.
- Vùng núi Tây Bắc
+ Ranh giới : Nằm giữa sông Hồng và sông Mã.
+ Hƣớng : Tây bắc - đông nam.
+ Cấu trúc : Núi cao và trung bình với 3 mạch chính là : Hệ thống Hoàng Liên Sơn ; hệ
thống núi biên giới ; hệ thống núi thấp và cao nguyên chạy từ Phong Thổ - Ninh Bình.
- Vùng Trường Sơn Bắc
+ Ranh giới : Từ nam sông Cả đến Bạch Mã.
+ Hƣớng : Tây bắc - đông nam.
+ Cấu trúc : Cao hai đầu thấp ở giữa. Dãy Bạch Mã ở tận cùng, làm biên giới với vùng
Trƣờng Sơn Nam.
- Vùng Trường Sơn Nam
+ Ranh giới : Từ dãy Bạch Mã cho đến Đông Nam Bộ.
+ Hƣớng chính : Tây bắc - đông nam chuyển dần sang hƣớng bắc - nam.
+ Cấu trúc gồm các khối núi và các cao nguyên : Khối núi Kon Tum, khối núi cực Nam
Trung Bộ ; 4 cao nguyên xếp tầng Plây-cu, Đắc Lắc, Mơ Nông, Di Linh.
● Địa hình đồng bằng
- Đồng bằng sông Hồng
+ Có diện tích 15.000 km2, khá cao và bị chia cắt do các đê ven sông để ngăn lũ.
+ Phần lớn là đất phù sa không đƣợc bồi thƣờng xuyên, hình thành các chân ruộng bậc
cao và các ô trũng.
- Đồng bằng sông Cửu Long
+ Có diện tích > 40.602 km2 thấp, phẳng, không có đê nhƣng bị chia cắt bởi mạng lƣới
17

kênh rạch chằng chịt.
+ Mùa lũ nƣớc ngập sâu, mùa cạn nƣớc triều xâm nhập, đất bị nhiễm mặn.
- Đồng bằng ven biển miền Trung
+ Có tổng diện tích 15.000 km2, hẹp ngang, chia thành các đồng bằng nhỏ.
+ Trên đồng bằng thƣờng chia làm 3 dải : Ngoài cùng là cồn cát, đầm phá ; giữa là
vùng trũng thấp, trong cùng là đồng bằng.
+ Phần lớn là đất cát pha nghèo.
● Địa hình bán bình nguyên và đồi trung du
- Bộ phận chuyển tiếp giữa đồng bằng và đồi núi có độ cao dƣới 300 m.
- Bán bình nguyên hiện rõ ở Đông Nam Bộ với các bậc thềm phù sa cổ có độ cao 100
m và các bề mặt hình thành từ phun trào ba dan có độ cao 200 m.
- Đồi trung du hiện rõ nhất là ở trung du miền núi Bắc Bộ.
- Địa hình bán bình nguyên và đồi trung du thích hợp để trồng cây công nghiệp, các mô
hình nông lâm kết hợp.
1.3.5. SỰ PHÂN HOÁ KHÍ HẬU, THUỶ VĂN
a. Khí hậu nƣớc ta có sự phân hoá đa dạng. Sự phân hoá thể hiện: việc phân miền khí
hậu và phân thành các đai khí hậu theo độ cao.
● Miền khí hậu
- Có 3 chỉ tiêu để chia miền khí hậu :
+ Biên độ nhiệt năm (trên hoặc dƣới 9ºC).
+ Số giờ nắng/năm (trên hoặc dƣới 2000 giờ).
+ Lƣợng bức xạ/năm (trên hoặc dƣới 140 kcl/cm2).
- Miền khí hậu phía bắc
+ Ranh giới : Phía bắc đèo Hải Vân.
+ Đặc điểm : Có một mùa đông lạnh (3 tháng có nhiệt độ trung bình dƣới 20ºC), diễn
biến thời tiết không ổn định, độ lạnh và thời gian lạnh giảm dần theo phía tây và nam, mùa
mƣa chậm dần về nam, có 3 tiểu vùng.
- Miền khí hậu phía nam

+ Ranh giới : Từ đèo Hải Vân vào nam.
+ Đặc điểm : Nóng quanh năm, có tính chất gió mùa cận Xích đạo, có hai mùa mƣa
khô đối lập, chia làm 3 tiểu vùng.
● Theo độ cao
- Dƣới 700 m (1000 m đối với phía nam) là đai nhiệt đới.
- Từ 700 m (miền nam 1000 m) là đai á nhiệt trên núi.
- Từ 2400 m trở lên là vành đai ôn đới núi cao.
b. Sự phân hoá thuỷ văn. Chia làm 3 miền với những đặc điểm phù hợp với cấu trúc địa
hình và chế độ khí hậu.
● Miền thuỷ văn Bắc Bộ
+ Ranh giới : Từ Vinh ra bắc.
+ Đặc điểm : Sông dài, lƣu vực lớn, hƣớng tây bắc - đông nam ; lũ mùa hạ, cạn mùa
18


đông ; lớn nhất tháng 8, kiệt nhất tháng 3 ; lƣợng nƣớc chủ yếu từ bên ngoài lãnh thổ.
+ Các sông chính : Hồng, Đà, Chảy, Lô, Gâm, Cầu, Thƣơng, Lục Nam, Mã, Chu.
● Miền thuỷ văn Đông Trường Sơn
+ Ranh giới : Từ Vinh đến Cam Ranh.
+ Đặc điểm : Phần lớn là sông ngắn, hƣớng tây - đông là chủ yếu, lƣợng nƣớc chủ yếu
từ trong lãnh thổ, lũ thu đông, lớn nhất tháng 10, 11 kiệt nhất tháng 4, 7, 8, tháng 6 có lũ tiểu
mãn.
+ Các sông chính : Cả, Gianh, Hƣơng, Thu Bồn, Trà Khúc, Đà Rằng.
● Miền thuỷ văn Nam Bộ
+ Ranh giới : Từ Cam Ranh vào nam.
+ Đặc điểm : Lũ mùa hạ, cực đại vào tháng 9, 10 cực tiểu vào tháng 3, 4, chế độ nƣớc
thất thƣờng.
+ Các sông chính : Đồng Nai, Bé, La Ngà, Tiền, Hậu
1.3.6. SỰ PHÂN HOÁ THỔ NHƢỠNG, SINH VẬT
a. Thổ nhƣỡng có sự phân hoá đa dạng.

Có 19 nhóm đất với 59 loại đất, phân bố trên hai địa bàn chính.
● Hệ đất đồng bằng
- Quy mô : Chiếm 1/4 diện tích.
- Phân loại : Đất phù sa (3,4 triệu ha), đất phèn ( >1,85 triệu ha), đất mặn (1 triệu ha),
đất cát biển (0,53 triệu ha). Ngoài ra còn có đất glây, đất than bùn.
- Biện pháp sử dụng : Bón phân, cày xới, cải tạo thƣờng xuyên.
● Hệ đất đồi núi
- Quy mô : Chiếm 3/4 diện tích.
- Phân loại :
+ Đất phe-ra-lit ở đồi núi thấp (20 triệu ha) gồm : phe-ra-lit đỏ vàng (14,8 triệu ha),
phe-ra-lit nâu đỏ (2,4 triệu ha), đất xám phù sa cổ (1,2 triệu ha).
+ Đất phe-ra-lit trên núi cao gồm: phe-ra-lit có mùn và đất mùn alit núi cao (3,3 triệu
ha).
b. Sinh vật phân hoá đa dạng
Có 2 nhóm hệ sinh thái phân theo độ cao địa hình.
● Nhóm hệ sinh thái thực vật nhiệt đới núi thấp
- Ở độ cao dƣới 700 m (miền Bắc) và 1000 m (miền Nam).
- Chủ yếu là hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm thƣờng xanh.
+ Rừng có nhiều tầng, cây cao, xanh quanh năm.
+ Động vật rất phong phú : Beo, cầy, trăn, rắn, kì đà, khỉ vẹt, vƣợn, các loại chim.
- Khi rừng nhiệt đới ẩm thƣờng xanh bị phá hoặc nơi nào có mùa khô rõ rệt thì đƣợc
thay thế bởi rừng nhiệt đới gió mùa với nhiều kiểu khác nhau.
- Ngoài ra nhiều kiểu hệ sinh thái thực vật đặc biệt khác phát triển trên nhiều loại thổ
nhƣỡng đặc biệt :
+ Rừng lá rộng thƣờng xanh ngập mặn.
19


+ Hệ sinh thái xa-van, cây bụi gai…
● Nhóm hệ sinh thái thực vật á nhiệt đới và ôn đới trên núi

- Từ 700 m - 1700 m có hệ sinh thái rừng á nhiệt đới lá rộng, trong rừng có các loại thú
á nhiệt phƣơng bắc.
- Từ 1700 m trở lên có hệ sinh thái rừng á nhiệt mƣa mù trên đất mùn alít với nhiều
loại cây ôn đới.
- Từ 2800 m trở lên là quần thể hệ thực vật núi cao.
1.3.7. SỰ PHÂN HOÁ CẢNH QUAN THIÊN NHIÊN
a. Các đới cảnh quan địa lí
Phần đất liền có 2 đới cảnh quan tƣơng ứng với 2 miền khí hậu.
● Đới cảnh quan rừng nhiệt đới gió mùa
- Ranh giới : Từ vĩ tuyến 16ºB trở ra.
- Đặc điểm : Có khí hậu nhiệt đới. Mỗi năm có từ 2 - 3 tháng có nhiệt độ dƣới 20ºC.
Biên độ nhiệt lớn. Các loại cây chịu lạnh có thể thích nghi.
● Đới cảnh quan rừng gió mùa cận Xích đạo
- Ranh giới : Từ vĩ tuyến 16ºB trở vào.
- Đặc điểm : Có khí hậu gió mùa cận Xích đạo, nóng quanh năm, nhiệt độ trung bình
năm trên 24ºC, biên độ nhiệt thấp, khí hậu điều hoà. Các cây ƣa nóng phát triển thuận lợi.
b. Ba miền địa lí tự nhiên
● Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ
- Ranh giới : Tả ngạn sông Hồng và rìa phía tây và tây nam đồng bằng Bắc Bộ.
- Đặc điểm : Chịu tác động mạnh của gió mùa đông bắc nên có một mùa đông lạnh.
Địa hình chủ yếu là đồi núi thấp hƣớng vòng cung. Hƣớng nghiêng chung là tây bắc - đông
nam. Địa hình bờ biển đa dạng. Đai cao á nhiệt ở độ cao 600 m. Có nhiều loài cây á nhiệt
đới.
● Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ
- Ranh giới : Từ hữu ngạn sông Hồng đến tận dãy Bạch Mã.
- Đặc điểm : Có mối quan hệ với vùng Vân Quý (Trung Quốc). Địa hình phức tạp, có
đủ cả núi cao, núi trung bình, núi thấp, cao nguyên, sơn nguyên, thung lũng, lòng chảo trong
đó núi cao chiếm ƣu thế. Là miền duy nhất có đủ các hệ thống đai cao. Hƣớng chính tây bắc
– đông nam, làm cho vùng ít chịu ảnh hƣởng của gió mùa đông bắc. Tính chất nhiệt đới và
sự có mặt của thực vật nhiệt đới tăng dần về phía nam. Hệ thống Trƣờng Sơn với các dãy núi

đâm ngang làm thu hẹp đồng bằng. Mùa mƣa chuyển dần sang thu đông, chịu ảnh hƣởng của
phơn Tây Nam.
● Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ
- Ranh giới : Từ dãy Bạch Mã vào Nam.
- Đặc điểm : Có cấu trúc địa hình phức tạp gồm các khối núi cao, các sơn nguyên, bán
bình nguyên và đồng bằng châu thổ. Có khí hậu cận Xích đạo nóng quanh năm với hai mùa
mƣa khô đối lập. Các cây nhiệt đới phát triển mạnh.
1.3.8. VẤN ĐỀ SỬ DỤNG VÀ BẢO VỆ TỰ NHIÊN
a. Tình hình suy giảm tài nguyên thiên nhiên và ô nhiễm môi trường
20


Do chiến tranh, khai thác không hợp lí nên tài nguyên thiên nhiên của nƣớc ta bị suy
giảm, môi trƣờng bị ô nhiễm nghiêm trọng.
● Suy giảm tài nguyên rừng
- Rừng là tài nguyên bị suy giảm nghiêm trọng nhất cả về số lƣợng lẫn chất lƣợng
(Năm 1943, diện tích rừng là 14,3 triệu ha, tỉ lệ che phủ là 43,8% đến năm 1983 chỉ còn 7,2
triệu ha và tỉ lệ che phủ là 22%). Năm 2008, độ che phủ rừng tăng lên 38,7% nhƣng chủ yếu
là rừng non, mới trồng…
- Mặc dù tổng diện tích rừng đang đƣợc phục hồi nhƣng chất lƣợng rừng vẫn còn tiếp
tục suy giảm. Phần lớn là rừng non mới phục hồi và rừng trồng chƣa đến tuổi khai thác. Diện
tích rừng đã tăng từ 7,2 triệu ha (1983) lên 12,1 triệu ha (2003) nhƣng rừng có chất lƣợng tốt
đã giảm từ 10 triệu ha (1943) xuống còn 0,70 triệu ha (1990) và 0,20 triệu ha (1999).
● Suy giảm tính đa dạng sinh học
- Sự đa dạng sinh học của nƣớc ta đƣợc thể hiện ở số lƣợng thành phần loài, các kiểu
hệ sinh thái và nguồn gen quý hiếm.
- Hiện nay đã có 63/800 loài chim, 85/250 loài thú, 40/350 loài bò sát lƣỡng cƣ, 500/14
600 loài thực vật bị mất dần, trong đó có nhiều loại quý hiếm.
Sự suy giảm tài nguyên sinh vật
Động vật

Cá
Bò sát,
Thực vật
Cá nƣớc
Thú Chim
nƣớc
mặn
lƣỡng cƣ
ngọt
14.600
250
800
350
550
2000
Số loài đã biết
500
96
57
40
90
Số loài mất dần
Số loài quí hiếm
100
62
29
có nguy cơ tuyệt
chủng
● Suy giảm tài nguyên đất
- Do rừng bị tàn phá cho nên diện tích đất trống đồi trọc của nƣớc rất lớn (Năm 1983

lên đến 13,8 triệu ha). Năm 2005, tuy diện tích đất trống đồi trọc giảm mạnh nhƣng diện tích
đất bị suy thoái vẫn rất lớn (chiếm 9,34 triệu ha gồm 0,5 triệu ha đất trơ sỏi đá, 1,85 triệu ha
đất phèn, 1,5 triệu ha đất mặn và cát biển, 1,8 triệu ha đất xám bạc màu, 0,5 triệu ha đất than
bùn).
- Xu hƣớng thu hẹp diện tích đất nông nghiệp ; giảm độ phì ; phèn, mặn hoá đất ven
biển ; ngập úng đất đồng bằng đang tiếp tục diễn ra.
● Môi trường bị ô nhiễm
- Ô nhiễm môi trƣờng đang trở thành vấn đề nghiêm trọng ở các thành phố lớn, các khu
công nghiệp, các khu đông dân và một số vùng cửa sông, cửa biển.
- Ô nhiễm môi trƣờng nƣớc là vấn đề đáng lo ngại nhất. Hầu hết nƣớc thải công nghiệp
và đô thị đổ thẳng ra sông chƣa qua xử lí. Thuốc trừ sâu, phân hoá học dƣ thừa cũng là
nguồn gây ô nhiễm đất, nƣớc.
b. Biện pháp nhằm bảo vệ tài nguyên và môi trường
● Chiến lược quốc gia về bảo vệ môi trường
21


- Chiến lƣợc quốc gia về BVMT của nƣớc ta dựa trên những nguyên tắc chung của thế
giới do IUCN đề xuất đó là đảm bảo sự bảo vệ đi đôi với phát triển bền vững.
- Chiến lƣợc quốc gia về BVMT có 5 nhiệm vụ cơ bản theo luật môi trƣờng năm 2005:
+ Duy trì các quá trình sinh thái chủ yếu và các hệ thống sống có ý nghĩa quyết định
đến đời sống con ngƣời.
+ Đảm bảo sự giàu có của đất nƣớc về vốn gen có liên quan đến lợi ích lâu dài.
+ Đảm bảo việc SD hợp lí tài nguyên, điều khiển việc SD trong giới hạn có thể phục
hồi.
+ Đảm bảo chất lƣợng môi trƣờng phù hợp yêu cầu đời sống.
+ Phấn đấu đạt trạng thái ổn định dân số cân bằng với khả năng tài nguyên.
● Các biện pháp cụ thể
- Đối với tài nguyên rừng :
+ Quy hoạch các loại rừng phòng hộ, đặc dụng, sản xuất để có biện pháp khai thác, sử

dụng, bảo vệ hợp lí.
+ Nghiêm cấm việc khai thác rừng bừa bãi.
+ Đẩy mạnh việc giao đất giao rừng cho nông dân, phát triển kinh tế miền núi.
+ Thực hiện tốt dự án trồng 5 triệu ha rừng cho đến năm 2010.
- Đối với sự đa dạng sinh học :
+ Xây dựng hệ thống vƣờn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên.
+ “Sách đỏ Việt Nam” quy định những loại động thực vật quý hiếm, nghiêm cấm khai
thác.
+ Những quy định cụ thể đối với việc khai thác, sử dụng, bảo tồn.
- Đối với tài nguyên đất :
+ Áp dụng tổng thể các biện pháp thuỷ lợi, canh tác nông lâm nhƣ làm ruộng bậc
thang, đào hồ vảy cá, trồng cây theo băng…
+ Quản lí chặt chẽ và mở rộng diện tích đất nông nghiệp.
+ Đẩy mạnh thâm canh, nâng cao hiệu quả sử dụng, cải tạo đất, chống ô nhiễm.
1.3.9. MỘT SỐ THIÊN TAI CHỦ YẾU VÀ BIỆN PHÁP PHÕNG TRÁNH
a. Một số thiên tai chủ yếu
● Bão
- Mỗi năm nƣớc ta có từ 8 - 10 cơn bão, trong đó từ 3 đến 4 cơn đổ bộ vào đất liền.
- Mùa bão từ tháng 7 đến tháng 12, có năm còn sớm hơn. Bão tập trung nhiều nhất là
tháng 9 sau đó là tháng 10 và 8 (3 tháng chiếm 70% số cơn bão cả năm).
- Vùng tập trung nhiều bão nhất là từ Thanh Hoá đến Quy Nhơn. Nam Bộ rất ít bão và
chỉ xảy ra vào các tháng cuối năm.
- Mùa bão ở Việt Nam chậm dần từ Bắc vào Nam.
- Đi kèm với bão thƣờng là mƣa lớn, gió mạnh, lũ lớn, sóng to, nƣớc biển dâng cao.
● Ngập úng
- Nguyên nhân chủ yếu là do mƣa lớn.
- Chịu ảnh hƣởng nghiêm trọng nhất là Đồng bằng sông Hồng tiếp theo là Đồng bằng
22

sông Cửu Long.
- Đồng bằng sông Hồng ngập nhiều do đất thấp, mật độ dân cƣ quá cao và nhất là do hệ
thống đê.
- Đồng bằng sông Cửu Long ngập là do mƣa lớn, đất thấp và triều cƣờng.
● Lũ quét
- Xảy ra ở những lƣu vực sông suối miền núi có địa hình chia cắt mạnh, độ dốc lớn,
mất lớp phủ thực vật, mặt đất dễ bị bóc mòn khi xảy ra mƣa lớn.
- Miền Bắc lũ quét xảy ra từ tháng 6 đến tháng 10 ở vùng miền núi thuộc lƣu vực các
sông Đà (Sơn La, Lai Châu), Thao (Bắc Cạn, Thái Nguyên) Cầu, Thƣơng (Lạng Sơn, Tuyên
Quang, Quảng Ninh).
- Miền Trung thƣờng diễn ra từ tháng 10 đến tháng 12 kéo dài từ Hà Tĩnh cho đến
Đông Nam Bộ.
● Hạn hán
- Xảy ra ở nhiều nơi nhất là những vùng ít mƣa (cực Nam Trung Bộ) và những vùng có
mùa khô kéo dài (Đông Nam Bộ, Tây Nguyên, Đồng bằng sông Cửu Long).
- Ở các thung lũng khuất gió ở miền Bắc (Yên Châu, Sông Mã, Lục Ngạn), hạn hán chỉ
xảy ra 2 - 3 tháng, ở các vùng có mùa khô diễn ra 4 - 5 tháng còn vùng cực Nam Trung Bộ
kéo dài hơn nửa năm.
● Động đất
- Nƣớc ta nằm gần vành đai động đất lớn của thế giới nên chịu ảnh hƣởng của động
đất, tuy nhiên động đất ở nƣớc ta không mạnh.
- Động đất diễn ra ở các đứt gãy nhƣ vùng Tây Bắc, Đông Bắc. Nam Bộ động đất rất
yếu, Trung Bộ ít động đất, chỉ diễn ra yếu ở vùng Nghệ An và ven biển Nam Trung Bộ.
b. Các biện pháp phòng tránh
● Bão
- Công tác dự báo thời tiết giữ vai trò quan trọng hàng đầu.
- Trang bị phƣơng tiện thông tin cho ngƣ dân nhất là những ngƣời đánh bắt xa bờ.
- Thƣờng xuyên XD, củng cố hệ thống đê biển. Sơ tán dân ra khỏi vùng nguy hiểm.
- Chống bão gắn liền với chống lụt, úng, lũ quét, xói lỡ.
● Ngập úng

- Xây dựng các trạm bơm để tiêu nƣớc, nạo vét khai thông dòng (ĐB sông Hồng).
- Xây dựng các công trình ngăn mặn (Đồng bằng sông Cửu Long).
● Lũ quét
- Quy hoạch các điểm dân cƣ, quản lí sử dụng đất đai hợp lí.
- Xây dựng các hệ thống báo động ở vùng có nguy cơ.
- Xây dựng các công trình thuỷ lợi.
- Trồng rừng phủ xanh đất trống đồi trọc, trên các sƣờn dốc.
● Hạn hán: Xây dựng nhiều công trình thuỷ lợi.
● Động đất
- Công tác dự báo giữ vai trò hết sức quan trọng; Việc xây dựng các công trình cần
đƣợc tính toán phù hợp.
23


CÂU HỎI ÔN TẬP CHƢƠNG 1
1. Đặc điểm chung của địa hình Việt Nam. Những điểm khác nhau về địa hình vùng
núi Đông bắc với Tây Bắc và vùng núi Trƣờng Sơn Bắc với vùng núi Trƣờng Sơn Nam.
2. Ảnh hƣởng của địa hình đối với cảnh quan tự nhiên và đối với sự phát triển kinh tế xã hội của đất nƣớc.
3. Vẽ lƣợc đồ địa hình Việt Nam.
4. Những biểu hiện về tính chất nhiệt đới gió mùa ở Biển Đông. Ảnh hƣởng của Biển
Đông tới khí hậu, địa hình và các hệ sinh thái ven biển nƣớc ta.
5. Các nguồn tài nguyên thiên nhiên và thiên tai ở vùng biển nƣớc ta. Biện pháp khai
thác, sử dụng hợp lý và các biện pháp phòng tránh thiên tai.
6. Ảnh hƣởng của Biển Đông đến cảnh quan thiên nhiên và phát triển KT-XH của nƣớc
ta.
7. Tính chất nhiệt đới của khí hậu nƣớc ta đƣợc biểu hiện nhƣ thế nào ?
8. Những biểu hiện thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa qua các thành phần địa hình và
sông ngòi ở nƣớc ta.
9. Ảnh hƣởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa đến sản xuất và đời sống.
10. Giải thích tại sao khí hậu nƣớc ta mang tính chất nhiệt đới - ẩm – gió mùa ? Những

biển hiện của tính chất này và ảnh hƣởng của nó đến sản xuất nông nghiệp
11. Trình bày hoạt động của gió mùa ở nƣớc ta và hệ quả của nó đối với sự phân chia
mùa khác nhau giữa các khu vực.
12. Những biểu hiện của sự phân hóa thiên nhiên theo Đông – Tây ở nƣớc ta. Nêu biểu
hiện và giải thích sự khác nhau về thiên nhiên giữa vùng núi Đông Bắc với vùng núi Tây
Bắc và giữa Trƣờng Sơn Bắc với Trƣờng Sơn Nam.
13. So sánh sự giống nhau và khác nhau về đặc điểm tự nhiên giữa đồng bằng sông
Hồng với đờng bằng sông Cửu Long và các đồng bằng ven biển miền Trung. Những thuận
lợi và khó khăn của mỗi đồng bằng đối với phát triển kinh tế - xã hội và biện pháp khắc
phục.
14. Trình bày sự phân hóa của khí hậu và thủy văn nƣớc ta.
15. Giải thích tại sao phần đất liền ở nƣớc ta lại đƣợc chia làm 3 miền thủy văn. Đặc
điểm của mỗi miền thủy văn. Những biện pháp để khai thác hợp lý ở mỗi miến thủy văn đối
với sự phát triển kinh tế - xã hội.
16. Trình bày sự phân hóa thổ nhƣỡng , vấn đề sử dụng hợp lí tài nguyên đất.
17. Sự phân hóa sinh vật, vấn đề khai thác và sử dụng hợp lí tài nguyên rừng
18. Trình bày các đới cảnh quan (đất liền) và đặc điểm của các miền tự nhiên ở nƣớc
ta.
19. Lấy ví dụ chứng minh phần đất liền ở nƣớc ta có sự phân hóa thành 3 miền cảnh
quan.
20. Dựa vào kiến thức đã học, hãy giải thích tại sao tài nguyên thiên nhiên đƣợc coi là
cơ sở để phát triển kinh tế - xã hội. Trình bày các loại tài nguyên thiên nhiên chủ yếu ở nƣớc
ta.
21. Nêu tình hình suy giảm tài nguyên rừng và các biện pháp bảo vệ rừng.

24


22. Biểu hiện của sự suy giảm đa dạng sinh vật, các biện pháp đã đƣợc thực hiện để
bảo vệ đa dạng sinh vật của nƣớc ta.

23. Hiện trạng sử dụng đất và các biện pháp bảo vệ đất ở vùng đồi núi và đồng bằng
để tránh làm thoái hóa đất
24. Những vấn đề chủ yếu về bảo vệ tài nguyên – môi trƣờng ở nƣớc ta.
25. Tại sao nói: “Vấn đề sử dụng hợp lý song song với bảo vệ và tái tạo tài nguyên
thiên nhiên là điều kiện tốt nhất để phát triển bền vững nền kinh tế - xã hội và môi trƣờng
của nƣớc ta? Chiến lƣợc quốc gia về bảo vệ tài nguyên và môi trƣờng ở nƣớc ta.

25