Địa lý kinh tế xã hội Việt Nam

ĐỊA LÝ KINH TẾ - XÃ HỘI VIỆT NAM (các nguồn lực)
MỞ ĐẦU
VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH QUỐC TẾ VÀ KHU VỰC
1. Công cuộc đổi mới - cuộc cải cách toàn diện về kinh tế - xã hội
- Bối cảnh. 30/04/1975: đất nước thống nhất, cả nước tập trung vào hàn gắn
vết thương chiến tranh, xây dựng đất nước Việt Nam hoà bình, thống nhất, độc lập,
dân chủ và giàu mạnh. Nước ta đi lên từ một nền kinh tế nông nghiệp là chủ yếu,
chịu hậu quả nặng nề của chiến tranh. Bối cảnh trong nước và quốc tế vào cuối
những năm 70 đầu 80 của thế kỉ XX diễn biến phức tạp... Tất cả những điều này đã
đưa nền kinh tế nước ta sau chiến tranh rơi vào tình trạng khủng hoảng kéo dài, lạm
phát luôn ở mức 3 con số
- Diễn biến. Công cuộc đổi mới được manh nha từ 1979, những đổi mới đầu
tiên từ lĩnh vực nông nghiệp với “khoán 100” và “khoán 10”, sau đó lan sang lĩnh
vực công nghiệp và dịch vụ. Đường lối Đổi mới được khẳng định từ Đại hội Đảng
CSVN lần thứ VI (1986), đưa nền kinh tế nước ta phát triển theo 3 xu thế: Dân chủ
hoá đời sống kinh tế - xã hội; Phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần;
Tăng cường giao lưu và hợp tác với các nước trên thế giới
- Những thành tựu của công cuộc Đổi mới. Tính đến năm 2006, công cuộc
đổi mới đã qua chặng đường 20 năm. Thành tựu đã đạt được:
+ Đã đưa nước ta thoát khỏi tình trạng khủng hoảng kinh tế - xã hội kéo dài.
Lạm phát được đẩy lùi chỉ còn ở mức 2 con số
+ Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao: Cụ thể, vào thời kì từ 1975 – 1980 tốc độ
tăng GDP chỉ đạt (0,2%), năm 1988 (0,6%), năm 1995 (9,5%); Vào cuối 1997, mặc
dù chịu ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính ở khu vực, nhưng năm 1999 tốc
độ tăng GDP vẫn đạt 4,8%, năm 2005 tăng lên 8,4%. Nếu tính trong 10 nước
ASEAN, giai đoạn 1987 – 2004 thì GDP của Việt Nam là 6,9%, chỉ sau Xingapo
(7,0%)
+ Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa và hiện đại hóa:
Cho tới đầu thập kỉ 90 (TK 20), trong cơ cấu GDP thì nông nghiệp chiếm tỉ trọng
cao nhất, công nghiệp – xây dựng chiếm tỉ trọng nhỏ; Đến 2005 tỉ trọng trong nông
– lâm - ngư chỉ còn 21,0%, công nghiệp – xây dựng tăng lên 41,0% và dịch vụ

38,0%
1
+ Cơ cấu kinh tế theo lãnh thổ cũng có chuyển biến rõ nét: Đã hình thành các
vùng kinh tế trọng điểm; phát triển các vùng chuyên canh qui mô lớn; các trung
tâm công nghiệp và dịch vụ lớn. Ở vùng sâu, vùng xa, vùng núi và biên giới, hải
đảo cũng được ưu tiên phát triển
+ Về xã hội: Công tác xoá đói giảm nghèo đã đạt được những thành tựu to
lớn, đời sống vật chất – tinh thần của nhân dân được cải thiện rõ nét
Bảng 1.1. Tỉ lệ nghèo của cả nước qua các cuộc điều tra mức sống dân cư từ 1993 -
2004 (%)
1993 1998 2002 2004
Tỉ lệ nghèo chung 58,1 37,4 28,9 19,5
Tỉ lệ nghèo lương
thực
24,9 15,0 9,9 6,9
2. Nước ta trong quá trình hội nhập quốc tế và khu vực
- Bối cảnh. Toàn cầu hoá là một xu thế lớn, cho phép Việt Nam tranh thủ
được các nguồn lực từ bên ngoài (đặc biệt là nguồn vốn, công nghệ, thị trường);
Mặt khác, cũng đưa nước ta vào thế bị cạnh tranh quyết liệt bởi các nền kinh tế
phát triển hơn trong khu vực và thế giới
+ Việt Nam và Hoa Kì bình thường hoá quan hệ (1995)
+ 07-1995 là thành viên thứ 7 của khối Asean. Đây là một khối liên kết khu
vực gồm 10 nước, là nhân tố quan trọng thúc đẩy sự hợp tác ngày càng toàn diện
giữa các nước trong khối và với ngoài khu vực. Việt Nam đã đóng góp quan trọng
vào sự củng cố khối Asean.
+ Việt Nam trong lộ trình thực hiện cam kết của AFTA (khu vực mậu dịch tự
do Asean)
+ Tham gia Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (AFEC),
đẩy mạnh quan hệ song và đa phương
+ Sau 11 năm đàm phán, Việt Nam đã trở thành thành viên 150 của Tổ chức

Thương mại thế giới (WTO)
- Những thành tựu trong công cuộc hội nhập.
+ Đã thu hút mạnh các nguồn vốn đầu tư nước ngoài: Vốn Hỗ trợ phát triển
chính thức (ODA); Đầu tư trực tiếp của nước ngoài (FDI); Đầu tư gián tiếp của
nước ngoài (FPI), cùng với nó là việc mở rộng thị trường chứng khoán, cải thiện
môi trường đầu tư… Các nguồn vốn này có tác động tích cực đến việc đẩy mạnh
tăng trưởng kinh tế, hiện đại hoá đất nước.
2
+ Hợp tác kinh tế - khoa học – kĩ thuật, khai thác tài nguyên, bảo vệ môi
trường, an ninh khu vực… được đẩy mạnh
+ Ngoại thương được phát triển ở tầm cao mới: tổng giá trị xuất khẩu tăng
nhanh, 1985 (3,0 tỉ USD), năm 2005 (69,4 tỉ USD), BQ chung (1986-2005) tăng
17,9%. Việt Nam trở thành nước xuất khẩu lớn về các mặt hàng (dệt, may, thiết bị
điện tử, tàu biển, gạo, cà phê, điều, hồ tiêu, thuỷ sản các loại)
Bảng 1.2. GDP theo giá so sánh 1994, phân theo thành phần kinh tế (nghìn tỉ đồng)
1986 1989 1992 1995 1997 1999 2001 2003 2005
Tổng số 109,2 125,6 151,8 195,6 231,3 256,2 292,5 336,2 393,0
Nhà nước 46,6 52,1 59,2 78,4 95,6 103,5 119,8 138,2 159,8
Ngoài Nhà
nước
62,6 71,7 84,7 104,0 116,7 126,2 141,0 160,4 185,7
Đầu tư nước
ngoài
1,8 7,9 13,2 19,0 26,5 31,7 38,8 47,5
3. Một số định hướng
- Thực hiện chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo
- Hoàn thiện và thực hiện đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng
XHCN
- Đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri
thức

- Đẩy mạnh hội nhập kinh tế để tăng tiềm lực kinh tế quốc gia
- Có các biện pháp hữu hiệu bảo vệ tài nguyên – môi trường và phát triển
bền vững
- Đẩy mạnh phát phát triển giáo dục, y tế, phát triển nền văn hóa mới, chống
các tệ nạn xã hội, mặt trái của kinh tế thị trường
Chương 1.
ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN. ẢNH HƯỞNG
ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI
1.1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ - Ý nghĩa của nó đối với sự phát triển kinh
tế - xã hội
1.1.1. Vị trí địa lý và phạm vi lãnh thổ
a. Trên đất liền.
3
- Vị trí: Nước ta nằm ở rìa Đông của bán đảo Đông Dương; phía Bắc giáp
với Trung Quốc; phía Tây giáp với Lào và Cămpuchia; phía Đông là biển Đông
thông với Thái Bình Dương rộng lớn.
- Toạ độ địa lý trên đất liền: Điểm cực Bắc 23
0
23'B (xã Lũng Cú, Đồng Văn,
Hà Giang). Điểm cực Nam 8
0
34'B (Xóm Mũi, xã Đất Mũi, Ngọc Hiển, Cà Mau).
Điểm cực Tây 102
0
10'Đ (dãy Khoan La San, xã Sìn Thầu, Mường Nhé, Điện Biên).
Điểm cực Đông 109
0
24'Đ (trên bán đảo Hòn Gốm thuộc xã Vạn Thạnh, Vạn Ninh -
Khánh Hòa). Lãnh thổ nước ta hẹp ngang, trải dài trên nhiều vĩ độ (15 vĩ độ).
- Diện tích tự nhiên 331.212,1 km

2
,

xếp thứ 56/200 quốc gia, (gấp 4 lần Bồ
Đào Nha, gấp 1,5 lần nước Anh, gần bằng nước Nhật). So với khu vực Đông Nam
Á, diện tích nước ta tương đương với Malaixia, nhỏ hơn Inđônêxia, Mianma và
Thái Lan.
- Nước ta có đường biên giới rất dài với các nước: Biên giới Việt-Trung dài
> 1.400km, phần lớn dựa theo núi, sông tự nhiên và những hẻm núi hiểm trở. Tất
cả đã cắm mốc, phân định và đi vào lịch sử (hoàn thiện mốc biên giới 02/2009).
Biên giới với CHDCND Lào > 2.067km, phần lớn dọc theo đỉnh của các dãy núi,
đã được cắm mốc biên giới (cùng các Văn bản, Nghị định kèm theo). Dãy Trường
Sơn (Phuluông-theo tiếng Lào), biên giới giữa 2 nước như là một xương sống
chung, được chia ra nhiều đoạn với những đèo thấp như Nabẹ (có QL8), Lao Bảo
(có QL9) cắt ngang,.v.v. Tất cả đều không gây trở ngại cho sự giao lưu giữa 2
nước, mà trái lại còn mở ra những tuyến giao thông quan trọng nối liền thung lũng
sông Mê Công ở phía trong với biển Đông ở phía ngoài. Biên giới với Cămpuchia
dài > 1.080km, phần lớn xuyên qua các vùng đồi thoải, đổ từ cao sơn nguyên Tây
Nguyên Việt Nam xuống miền Đông Cămpuchia, từ phía Tây Nam thị xã Tây Ninh
trở đi nó chạy qua vùng đồng bằng hạ lưu sông Mê Công.
b. Trên biển.
Việt Nam có vùng thềm lục địa rộng khoảng 1,0 triệu km
2
cùng hệ thống các
đảo - quần đảo. Các đảo ven bờ (cách bờ ~100 km) có 2.773 đảo, diện tích 1720
km
2
. Các đảo xa bờ gồm 2 quần đảo Hoàng Sa (Đà Nẵng) và Trường Sa (Khánh
Hòa). Vùng biển nước ta bao gồm vùng nội thủy, lãnh hải, tiếp giáp lãnh hải, vùng
đặc quyền kinh tế và vùng thềm lục địa. Biên giới trên biển còn chưa được xác định

đầy đủ; Việt Nam có hai vùng nước lịch sử (vịnh Bắc Bộ và vịnh Thái Lan) cần
phải đàm phán với các nước chung biển (*) Tại vùng vịnh Bắc Bộ, năm 2001 Việt
4
Nam đàm phán với Trung Quốc thỏa thuận phân chia chủ quyền, mốc ranh giới lấy
từ đảo Cồn Cỏ cắt thẳng ra phía đảo Hải Nam, phần thuộc lãnh thổ Việt Nam có
diện tích ~ 53%].
▪ Căn cứ vào Công ước Quốc tế về luật biển và Tuyên bố của Chính phủ
nước CHXHCNVN ngày 12/11/1982, có thể khẳng định một số điểm sau:
- Đường cơ sở (để xác định vùng nội thủy; lãnh hải; tiếp giáp lãnh hải). Được
xác định dựa trên cơ sở các điểm chuẩn của các mũi đất và các đảo ven bờ. Bên
trong đường cơ sở là vùng nội thủy, mặc dù ở trên biển nhưng vẫn được coi là lãnh
thổ đất liền; Như vậy, diện tích lãnh thổ nước ta (nếu tính từ đường cơ sở) rộng trên
560.000km
2
.
Bảng 1.3. Các điểm chuẩn để tính đường cơ sở bao gồm 10 đoạn
thẳng nối từ điểm A
0
-A
11
Vị trí địa lý
Vĩ độ
(B)
K.Độ (Đ)
0
Trên ranh giới TN của vùng nước lịch sử giữa VN-
CPC.
9
0
15'0 103

0
27'0’’
A
1
Hòn Nhạn thuộc quần đảo Thổ Chu – Kiên Giang 9
0
15'0 103
0
27'0’’
A
2
Hòn Đá Lẻ ở Đông Nam Hòn Khoai – Minh Hải 8
0
22'8 104
0
52'4’’
A
3
Hòn Tài Lớn, Côn Đảo – Bà Rịa – Vũng tàu 8
0
37'8 106
0
37'5’’
A
4
Hòn Bông Lang, Côn Đảo 8
0
38'9 106
0
40'3’’

A
5
Hòn Bảy Cạnh, Côn Đảo 8
0
39'7 106
0
42'1’’
A
6
Hòn Hải (nhóm đảo Phú Quí, Bình Thuận) 9
0
58'0 109
0
05'0’’
A
7
Hòn Đôi, Khánh Hòa 12
0
39'0 109
0
28'0’’
A
8
Mũi Đại Lãnh, Khánh Hòa 12
0
53'8 109
0
27'2’’
A
9

Hòn Ông Căn, Bình Định 13
0
54'0 109
0
12'0’’
A
10
Đảo Lý Sơn, Quảng Ngãi. 15
0
23'1 109
0
09'0’’
A
11
Đảo Cồn Cỏ, Quảng Trị 17
0
10'0 107
0
20'0’’
(Riêng 2 quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, chúng ta chưa công bố đường cơ sở).
- Lãnh hải. Được xác định là 12 hải lý (1 hải lý = 1.858m) chạy song song
cách đều đường cơ sở về phía biển và đường phân định trên các vịnh với các nước
hữu quan. Ranh giới này được coi là biên giới quốc gia trên biển.
- Vùng tiếp giáp lãnh hải. Được tính 12 hải lý (tính từ mép ngoài đường lãnh
hải). Vùng này hợp với lãnh hải thành vùng biển rộng 24 hải lý. Việt Nam có quyền
bảo vệ an ninh; kiểm soát thuế quan; qui định về y tế, môi trường, di cư, nhập cư.
5
- Vùng đặc quyền kinh tế. Được xác định rộng 200 hải lý (tính từ mép ngoài
đường cơ sở). Việt Nam có quyền lợi hoàn toàn, riêng biệt về kinh tế như thăm dò,
khai thác, bảo vệ, sử dụng và quản lý tất cả các nguồn tài nguyên thiên nhiên;

Quyền thiết lập các công trình đảo nhân tạo; quyền riêng biệt về nghiên cứu khoa
học, bảo vệ, chống ô nhiễm môi trường biển...
- Vùng thềm lục địa. Bao gồm đáy biển và lòng đất dưới đáy biển thuộc phần
kéo dài tự nhiên của lục địa Việt Nam mở rộng ra ngoài lãnh hải cho đến rìa ngoài
của lục địa (nơi nào chưa đến 200 hải lý được tính đến 200 hải lý). Việt Nam có
quyền hoàn toàn về thăm dò, khai thác, bảo vệ và quản lý tất cả các nguồn tài
nguyên ở thềm lục địa.
c. Vùng trời. Là khoảng không gian (không giới hạn độ cao) trên đất liền,
vùng nội thuỷ, lãnh hải và các hải đảo thuộc chủ quyền hoàn toàn của Việt Nam.
1.1.2. Ý nghĩa của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ Việt Nam
a. Đối với việc hình thành lãnh thổ tự nhiên. Vị trí địa lí đã qui định đặc
điểm cơ bản của thiên nhiên nước ta mang tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa:
Do nằm hoàn toàn trong vùng nội chí tuyến Bắc Bán Cầu nóng ẩm, ở giữa
vùng gió mùa châu Á (khu vực gió điển hình nhất trên thế giới) khí hậu nước ta có
2 mùa rõ rệt: mùa Đông bớt nóng và khô và mùa Hạ nóng và mưa nhiều.
Do ở vị trí tiếp giáp với Biển Đông, đây là nguồn dự trữ rất dồi dào về nhiệt
và ẩm, đồng thời cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc của biển, vì thế thảm thực vật ở
nước ta quanh năm xanh tốt, giàu sức sống khác hẳn với các nước có cùng vĩ độ
(Tây Nam Á và châu Phi)
6
Do nằm ở vị trí tiếp giáp giữa lục địa và đại dương trên vành đai sinh khoáng
châu Á – Thái Bình Dương cùng các hoạt động mác ma ứng cho nên tài nguyên
khoáng sản của Việt Nam khá đa dạng.
Do nằm ở nơi giao thoa của các luồng thực-động vật thuộc các khu hệ
Hymalaya, Malaixia-Inđônêxia và Ấn Độ-Mianma, các luồng di cư này diễn ra chủ
yếu vào thời kỳ Tân kiến tạo làm cho khu hệ thực-động vật của nước ta càng thêm
phong phú.
Do vị trí và hình dáng lãnh thổ cũng đã tạo nên sự phân hóa đa dạng của tự
nhiên , hình thành các vùng tự nhiên khác nhau, bổ sung cho nhau trong sự phát
triển kinh tế - xã hội (giữa M.Bắc -Nam; giữa miền núi-đồng bằng, ven biển, hải

đảo)
● Hạn chế: Nước ta nằm trong vùng có nhiều thiên tai trên thế giới (bão, lũ
lụt, hạn hán) thường xuyên xảy ra, vì vậy cần phải có biện pháp phòng chống tích
cực và chủ động.
b. Đối với phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội
- Việt Nam nằm ở ngã tư đường hàng hải và hàng không quốc tế quan trọng
cùng với các cảng biển (Cái Lân, Hải Phòng, Đà Nẵng, Sài Gòn); Các sân bay quốc
tế (Nội Bài, Tân Sơn Nhất, Đà Nẵng); Các tuyến đường bộ, đường sắt Xuyên Á...
đã tạo điều kiện thuận lợi để trao đổi, giao lưu với các nước xung quanh. Việt Nam
còn là cửa ngõ thông ra biển của Lào, Thái Lan, Đông Bắc CPC và khu vực Tây
Nam Trung Quốc.
- Vị trí địa lí và hình dáng lãnh thổ nước ta đã ảnh hưởng sâu sắc đến sự
hình thành các đặc điểm của tự nhiên; Từ đó ảnh hưởng đến việc lựa chọn phương
thức khai thác tài nguyên; Tới sự tổ chức lãnh thổ kinh tế quốc dân (đặc biệt là việc
tổ chức các trung tâm, hạt nhân phát triển của vùng); Đồng thời cũng ảnh hưởng tới
các mối liên hệ nội-ngoại vùng cũng như mối liên hệ kinh tế quốc tế.
- Về văn hóa – xã hội, do ở vị trí liền kề cùng với nhiều nét tương đồng về tự
nhiên, kinh tế, văn hóa, lịch sử và mối giao lưu lâu đời với các nước trong khu vực
đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc chung sống hòa bình, hợp tác hữu nghị và cùng
phát triển với các nước (nhất là các nước láng giềng). Hơn nữa, vị trí địa lí cũng
ảnh hưởng lớn đến sự hình thành cộng đồng các dân tộc Việt Nam, một quốc gia đa
dân tộc và có nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp thu có chọn lọc tinh hóa văn
hóa thế giới.
7
c. Đối với an ninh - quốc phòng (AN - QP).
- Theo quan điểm địa lý chính trị và địa lý quân sự, nước ta có vị trí đặc biệt
quan trọng ở khu vực Đông Nam Á: Do nằm ở nơi tiếp giáp giữa Đông Nam Á (lục
địa) và Đông Nam Á (hải đảo), một khu vực giàu tài nguyên, một thị trường có sức
mua đang tăng, một vùng kinh tế rất năng động. Như vậy, đây là nơi rất hấp dẫn
với các thế lực đế quốc thù địch, mặt khác đây cũng là khu vực rất nhạy cảm trước

những biến chuyển trong đời sống chính trị thế giới.
- Vấn đề an ninh – quốc phòng còn đặt ra trên đất liền Việt Nam có đường
biên giới rất dài với các nước láng giềng (4500km): Dọc biên biên giới với Trung
Quốc và Lào núi liền núi, sông liền sông, không có những trở ngại lớn về tự nhiên,
(ngược lại) có các thung lũng, đèo thấp thông với các nước láng giềng; Với
Cămpuchia, không có biên giới tự nhiên, mà là châu thổ mênh mông trải dài từ Cà
Mau đến tận Biển Hồ (việc xác định mốc biên giới giữa hai nước còn là vấn đề cần
đàm phán để thống nhất).
- Vấn đề an ninh – quốc phòng còn đặt ra với đường biên giới trên biển: Bờ
biển nước ta dài (3260km), giáp với rất nhiều nước như Trung Quốc, Đài Loan,
Inđônêxia, Malaixia, Philipin, Brunây, Xingapo, Thái Lan, Cămpuchia. Biển Đông
rất giàu tài nguyên tôm, cá,... Thềm lục địa rất giàu tài nguyên khoáng sản (dầu
khí...), lại án ngữ đường biển quốc tế nối hai đại dương lớn Thái Bình Dương - Ấn
Độ Dương. Vì vậy, biển Đông có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với nước ta về
mặt chiến lược đối với kinh tế, an ninh – quốc phòng.
● Như vậy, nét khá độc đáo của vị trí địa lý nước ta là: Nằm ở nơi gặp gỡ,
giao thoa của nhiều hệ thống tự nhiên, của nhiều nền văn hoá lớn trên thế giới và
các luồng di cư trong lịch sử; Ở vị trí cầu nối giữa Đông Nam Á lục địa với Đông
Nam Á hải đảo. Cũng chính vì thế, đã làm cho thiên nhiên nước ta trở nên đa dạng
và phong phú mà nhiều nơi trên thế giới không có được; Cũng tại khu vực này
trong chiến tranh (nóng - lạnh) còn là nơi tập trung nhiều mâu thuẫn lớn, trong xây
dựng lại là nơi hội tụ nhiều cơ hội phát triển.
1.2. Lịch sử hình thành và phát triển lãnh thổ Việt Nam
Lịch sử hình thành và phát triển lãnh thổ nước ta có liên quan chặt chẽ với
lịch sử hình thành và phát triển Trái Đất, là một quá trình lâu dài và phức tạp. Có
thế chia thành 3 giai đoạn:
1.2.1. Giai đoạn Tiền Cambri
8
- Theo các nghiên cứu mới nhất, Trái Đất được hình thành cách đây ~ 4,6 tỉ
năm. Phần lớn thời gian lịch sử Trái Đất thuộc 2 đại: Thái cổ (Ackêôzôi) kết thúc

cách đây ~ 2,6 tỉ năm và tiếp theo là Nguyên sinh (Prôtêrôzôi) kết thúc cách đây
540 triệu năm. Ở giai đoạn này, lớp vỏ Trái Đất chưa định hình rõ ràng và có rất
nhiều biến động. Những dấu vết của nó hiện nay lộ ra trên mặt đất không còn nhiều
mà phần lớn đã bị chìm ngập dưới các lớp đất (nên còn ít được nghiên cứu). Giai
đoạn sơ khai này của Trái Đất được gọi là giai đoạn Tiền Cambri.
Ở Việt Nam, giai đoạn tiền Cambri được xem là giai đoạn hình thành nền
móng ban đầu của lãnh thổ, với 3 đặc điểm chính sau:
▪ Là giai đoạn cổ nhất và kéo dài nhất trong lịch sử phát triển lãnh thổ VN.
Các đá biến chất cổ nhất đã phát hiện ở Kon Tum, Hoàng Liên Sơn có tuổi cách
đây ~ 2,3 tỉ năm; Như vậy, giai đoạn tiền Cambri diễn ra ở nước ta trong suốt thời
gian hơn 2,0 tỉ năm, kết thúc cách đây 540 triệu năm
▪ Diễn ra trong một phạm vi hẹp trên phần lãnh thổ nước ta hiện nay. Giai
đoạn này chủ yếu diễn ra ở một số nơi, tập trung ở một số khu vực núi cao (Hoàng
Liên Sơn và Trung Trung Bộ)
▪ Các điều kiện cổ địa lí còn rất sơ khai và đơn điệu. Cùng với sự xuất hiện
các thạch quyển, lớp khí quyển ban đầu còn rất mỏng manh (chủ yếu là các chất khí
amôniac, điôxit cacbon, nitơ, hiđrô và về sau là ôxi). Khi nhiệt độ không khí hạ
thấp dần, thuỷ quyển mới xuất hiện với sự tích tụ của lớp nước trên bề mặt Trái
Đất. Từ đó sự sống xuất hiện. Tuy vậy, các sinh vật còn ở các dạng sơ khai, nguyên
thuỷ (như tảo, động vật thân mềm)
1.2.2. Giai đoạn cổ kiến tạo.
Là giai đoạn tiếp nối của giai đoạn tiền Cambri. Đây là giai đoạn có tính chất
quyết định đến lịch sử phát triển của tự nhiên nước ta, với 3 đặc điểm chính sau:
▪ Diễn ra trong thời gian khá dài, tới 475 triệu năm. Giai đoạn Cổ kiến tạo
bắt đầu từ kỉ Cambri (cách đây 540 triệu năm), trải qua cả 2 đại Cổ sinh và Trung
sinh, chấm dứt vào kỉ Krêta (cách đây 65 triệu năm)
▪ Là giai đoạn có nhiều biến động mạnh mẽ nhất trong lịch sử phát triển tự
nhiên nước ta. Trong giai đoạn này, tại lãnh thổ nước ta có nhiều khu vực chìm
ngập dưới biển trong các pha trầm tích và được nâng lên trong các pha uốn nếp của
các kì vận động tạo núi Calêđôni và Hecxini (thuộc đại Cổ sinh); các kì vận động

9
tạo núi Inđôxini và Kimêri (thuộc đại Trung sinh). Đất đá giai đoạn này rất cổ, bao
gồm các loại trầm tích (trầm tích biển và trầm tích lục địa), macma và biến chất.
Các trầm tích biển phân bố rộng khắp trên lãnh thổ, đặc biệt là đá vôi tuổi Đêvon
và Cacbon – Pecmi có nhiều ở miền Bắc. Tại một số vùng sụt lún trên đất liền được
bồi lấp bởi các trầm tích lục địa vào đại Trung sinh đã hình thành các mỏ than ở
Quảng Ninh, Quảng Nam, các đá cát kết, cuội kết màu đỏ sẫm ở khu vực Đông
Bắc. Các hoạt động uốn nếp và nâng lên diễn ra ở nhiều nơi. Trong đại Cổ sinh là
các khối Thượng nguồn sông Chảy, khối nâng Việt Bắc, địa khối Kon Tum. Trong
đại Trung sinh là các dãy núi hướng tây bắc - đông nam ở Tây Bắc và Bắc Trung
Bộ; các dãy núi hướng vòng cung ở Đông Bắc và các khối núi cao ở Nam Trung
Bộ. Kèm theo các hoạt động uốn nếp tạo núi, sụt võng là các đứt gãy, động đất với
các loại đá macma xâm nhập và mac ma phun trào như granit, riolit, anđêzit cùng
các khoáng sản quí (đồng, sắt, thiếc, vàng, bạc, đá quí…)
▪ Là giai đoạn lớp vỏ cảnh quan địa lí nhiệt đới ở nước ta đã rất phát triển.
Các điều kiện cổ địa lí của vùng nhiệt đới ẩm ở nước ta vào giai đoạn này đã được
hình thành và phát triển dấu vết để lại là các hoá đá san hô tuổi Cổ sinh, các hoá đá
than tuổi Trung sinh cùng nhiều sinh vật cổ khác.
Như vậy, có thể nói về cơ bản đại bộ phận lãnh thổ nước ta hiện nay đã được
định hình từ khi kết thúc giai đoạn Cổ kiến tạo
1.2.3. Giai đoạn Tân kiến tạo.
Giai đoạn Tân kiến tạo là giai đoạn cuối cùng trong lịch sử hình thành và
phát triển của tự nhiên nước ta, còn kéo dài cho đến ngày nay. Giai đoạn này ở
nước ta có những đặc điểm sau:
▪ Là giai đoạn diễn ra ngắn nhất trong lịch sử hình thành và phát triển của tự
nhiên VN. Giai đoạn này chỉ mới bắt đầu từ cách đây 65 triệu năm và đang tiếp diễn
đến ngày nay
▪ Chịu sự tác động mạnh mẽ của kì vận động tạo núi Anpơ - Himalaya và
những biến đổi khí hậu có qui mô toàn cầu.Sau khi kết thúc giai đoạn Cổ kiến tạo,
lãnh thổ nước ta trải qua một thời kì tương đối ổn định và tiếp tục được hoàn thiện

dưới chế độ lục địa, chủ yếu chịu sự tác động của các quá trình ngoại lực. Vận động
tạo núi Anpơ - Himalaya có tác động đến lãnh thổ nước ta bắt đầu từ kỉ Nêôgen
(cách đây ~ 23 triệu năm) cho đến ngày nay. Do chịu tác động của vận động tạo núi
Anpơ-Himalaya, trên lãnh thổ nước ta đã xảy ra các hoạt động như nâng cao và hạ
10
thấp địa hình, bồi lấp các bồn trũng lục địa kèm theo các đứt gãy và phun trào
macma. Cũng vào giai đoạn này (đặc biệt là trong kỉ Đệ tứ), khí hậu Trái Đất có
những biến đổi lớn với những thời kì băng hà, gây nên tình trạng dao động lớn của
nước biển. Đã có lần biển tiến và biển lùi trên phần lãnh thổ của nước ta mà dấu vết
để lại là các thềm biển, cồn cát, các ngấn nước trên các vách đá ở vùng ven biển và
các đảo ven bờ…
▪ Là giai đoạn tiếp tục hoàn thiện các điều kiện tự nhiên làm cho đất nước ta
có diện mạo và đặc điểm tự nhiên như hiện nay. Ảnh hưởng của hoạt động Tân kiến
tạo ở nước ta đã làm cho các hoạt động xâm thực, bồi tụ được đẩy mạnh, hệ thống
sông suối bồi đắp nên những đồng bằng châu thổ rộng lớn (Bắc Bộ và Nam Bộ),
các khoáng sản có nguồn gốc ngoại sinh được hình thành (dầu mỏ, khí tự nhiên,
than nâu, bôxit,...). Các điều kiện thiên nhiên nhiệt đới ẩm đã thể hiện rõ nét trong
các quá trình tự nhiên như quá trình phong hóa và hình thành đất, trong nguồn nhiệt
ẩm dồi dào của khí hậu, lượng nước phong phú của mạng lưới sông ngòi và nước
ngầm, sự phong phú và đa dạng của thổ nhưỡng và giới sinh vật đã tạo nên diện
mạo và sắc thái của thiên nhiên nước ta ngày nay.
Bảng 1.4. Bảng Niên biểu địa chất
Đại (Giới) Kỉ (Hệ) Thế (Thống) Kí hiệu
Thời gian
cách đây
(triệu
năm)
Thời gian
diễn ra
(triệu

năm)
Tân sinh
(Kainôzôi
KZ)
Đệ tứ
(Q)
- Hôlôxen
- Plêitôxen muộn
(trên)
- Plêixtôxen (giữa)
- Plêixtôxen (dưới)
Q
4
Q
3
Q
2
Q
1
1,7
Nêôgen
(N)
- Pliôxen
- Miôxen
N
2
N
1
23,5 21,8
Palêôgen

(Pg)
- Ôligôxen
- Êôxen
- Palêôxen
Pg
3
Pg2
Pg
1
65,0 41,5
Trung sinh Krêta
(K)
- Krêta muộn (trên)
- Krêta sớm (dưới)
K
2
K
1
135 70
Jura
(J)
- Jura muộn (trên)
- Jura giữa
J
3
J
2
203 68
11
(Mêzôzôi

MZ)
- Jura sớm (dưới) J
1
Triat
(T)
- Triat muộn (trên)
- Triat giữa
- Triat sớm (dưới)
T
3
T
2
T
1
250 47
Cổ sinh
(Palêôzôi
Pecmi
(P)
- Pecmi muộn (trên)
- Pecmi sớm (dưới)
P
2
P
1
295 45
Cacbon
(C)
- Cacbon muộn (trên)
- Cacbon giữa

- Cacbon sớm (dưới)
C
3
C
2
C
1
355 60
Đêvon
(D)
- Đêvon muộn (trên)
- Đêvon giữa
- Đêvon sớm (dưới)
D
3
D
2
D
1
410 55
Silua
(S)
- Silua muộn (trên)
- Silua sớm (dưới)
S
2
S
1
435 25
Ocđôvic

(O)
- Ocđôvic muộn (trên)
- Ocđôvic giữa
- Ocđôvic sớm (dưới)
O
3
O
2
O
1
500 65
Cambri
(
∈
)
- Cambri muộn (trên)
- Cambri giữa
- Cambri sớm (trên)
∈
3
∈
2
∈
1
540 40
Nguyên sinh
(Prôtêrôzôi
PR)
Khoảng
2600

Khoảng
2060
Thái cổ
(Ackêôzôi
AR)
Khoảng
3600
1000
● Bảng Niên biểu địa chất:
Khi nghiên cứu địa chất hoặc lịch sử phát triển lãnh thổ tự nhiên của một
quốc gia, khu vực trên thế giới rất cần thiết phải có sự thống nhất về quan niệm và
thước đo thời gian. Bảng Niên biểu địa chất là bảng xác định các đơn vị thời gian
và đơn vị địa tầng trong lịch sử phát triển của Trái Đất, được các nhà địa chất thế
giới thừa nhận và thống nhất sử dụng
Bảng Niên biểu địa chất gồm các cột dọc trình bày các đơn vị thời gian (Đại,
Kỉ, Thế), các đơn vị địa tầng (Giới, Hệ, Thống), thời gian các đơn vị ấy xảy ra
cách đây và số thời gian thực tế đã diễn ra. Các hàng ngang trình bày các thời kì cụ
12
thể của các Đại (thời gian) ứng với các Giới (địa tầng), các Kỉ ứng với các Hệ, các
Thế ứng với các Thống với các tên gọi cụ thể
Đa số các Kỉ (Hệ) mang tên địa phương, nơi mà lần đầu tiên trầm tích được
phát hiện và mô tả. Tên các Kỉ (Hệ) thuộc đại Tân sinh phản ánh sự tiến hoá của
thế giới hữu cơ, trong đó có thống Môlôxen với sự xuất hiện của loài người. Riêng
trong đại Tân sinh, hai kỉ Palêôgen và Nêôgen có tên chung là kỉ Đệ tam

1.3. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên
1.3.1. Đặc điểm chung
Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên là tiền đề vật chất quan trọng để
phát triển kinh tế - xã hội; là điều kiện thường xuyên, cần thiết trong quá trình sản
xuất; là một trong những nhân tố tạo vùng quan trọng. Việc sử dụng hợp lý các

nguồn tài nguyên sẽ đảm bảo cho phát triển hôm nay và cho sự phát triển bền vững
trong tương lai. Việc đánh giá thực trạng về tài nguyên thiên nhiên nước ta còn là
một vấn đề mà cho đến nay chúng ta cũng chưa thể khẳng định được cụ thể.
Có thể phân chia tài nguyên thiên nhiên dựa vào đặc điểm, tính chất tự nhiên
và mục đích sử dụng (theo sơ đồ). Việc phân loại như trên là nhằm khai thác, sử
dụng các tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lý, có tính đến việc bảo vệ, khôi
phục tài nguyên thiên nhiên.
Các dạng tài nguyên thiên nhiên
Tài nguyên thiên nhiên
Tài nguyên thiên
nhiên có thể bị hao
kiệt
Tài nguyên thiên
nhiên không bị hao
kiệt
Tài nguyên thiên
nhiên không khôi
Tài nguyên thiên
nhiên khôi phục
(Các đường đứt gãy trong hình biểu diễn đặc điểm biện chứng trong quá trình sử
dụng tài nguyên; một số nguyên tố có thể chuyển từ nhóm này sang nhóm khác)
13
1.3.2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên với sự phát triển kinh tế -
xã hội
a. Địa hình
● Đặc điểm chung:
Địa hình đồi núi chiếm 3/4 diện tích đất đai, làm cho thiên nhiên VN có đặc
điểm chung là thiên nhiên của đất nước nhiều đồi núi. Đồi núi thấp chiếm ưu thế
với > 60% diện tích cả nước, núi cao > 2000m chỉ chiếm 1,0%. Đồng bằng chiếm
1/4 diện tích, tạo thành một dải hẹp ở Trung Bộ và mở rộng ở Bắc Bộ và Nam Bộ.

Hướng tây bắc-đông nam là hướng nghiêng chung của địa hình, đồng thời là
hướng chính của các dãy núi vùng Tây Bắc, Bắc Trường Sơn và các hệ thống sông
lớn. Hướng vòng cung là hướng của các dãy núi, các sông ở vùng Đông Bắc và
hướng của địa hình Nam Trường Sơn
● Tính đa dạng của địa hình.
* Khu vực đồi núi. Địa hình núi chia thành 4 vùng:
- Vùng núi Đông Bắc: nằm ở tả ngạn sông Hồng với 4 cánh cung lớn, đầu
chụm ở Tam Đảo và mở ra về phía bắc và phía đông (cánh cung sông Gâm, Ngân
Sơn, Bắc Sơn, Đông Triều), núi thấp chiếm phần lớn diện tích. Theo hướng các dãy
núi là hướng vòng cung của các dòng chảy sông Cầu, Thương, Lục Nam (thuộc hệ
thống sông Thái Bình). Địa hình vùng Đông Bắc cũng có hướng nghiêng chung là
tây bắc-đông nam. Những đỉnh núi cao trên 2000m nằm ở thượng nguồn sông
Chảy. Giáp biên giới Việt-Trung (Hà Giang, Cao Bằng) là các khối núi đá vôi độ
cao trên 1000m. Trung tâm là vùng đồi núi thấp 500-600m.
- Vùng núi Tây Bắc: nằm giữa sông Hông và sông Cả, có địa hình cao nhất
nước ta với 3 dãy núi lớn hướng tây bắc-đông nam. Phía đông là dãy Hoàng Liên
Sơn: giới hạn từ biên giới Việt-Trung (thuộc tỉnh Lào Cai) tới khủyu sông Đà, có
đỉnh phanxipăng (3143m) cao nhất nước ta; phía tây là địa hình trung bình của dãy
sông Mã chạy dọc biên giới Việt-Lào từ Khoan La San đến sông Cả; ở giữa thấp
hơn là các dãy núi xen kẽ các cao - sơn nguyên đá vôi từ Phong Thổ (Lai Châu)
đến Mộc Châu (Sơn La), tiếp nối là những đồi núi đá vôi ở Ninh Bình - Thanh Hóa.
Kẹp giữa các dãy núi là các thung lũng sông cùng hướng (sông Đà, sông Mã, sông
Chu)
14
- Vùng núi Trường Sơn Bắc (thuộc Bắc Trung Bộ) giới hạn từ phía nam sông
Cả tới dãy Bạch Mã, gồm các dãy núi song song và so le theo hướng tây bắc-đông
nam. Địa hình Bắc Trường Sơn thấp và hẹp ngang, chỉ nâng cao ở 2 đầu: phía bắc
là vùng núi Tây Nghệ An và phía nam là vùng núi Tây Thừa Thiên-Huế, mạch núi
cuối cùng là dãy Bạch Mã - ranh giới với vùng núi Nam Trường Sơn và cũng là
bức chắn ngăn cản các khối khí lạnh tràn xuống phương Nam

- Vùng Nam Trường Sơn: gồm các khối núi và cao nguyên. Khối núi Kon
Tum và khối núi cực Nam trung bộ được nâng cao, đồ sộ. Có những đỉnh cao >
2000m nghiêng dần về phía đông, tạo nên thế chênh vênh của đường bờ biển có
sườn dốc và dải đồng bằng nhỏ hẹp ở ven biển. Tương phản với địa hình vùng núi
phía đông là các bề mặt cao nguyên khá bằng phẳng, làm thành các bề mặt cao
nguyên 500 - 800 - 1000m tạo nên sự bất đối xứng rõ nét giưa 2 sườn Đông - Tây
của địa hình Nam Trường Sơn
* Địa hình bán bình nguyên và đồi trung du: Nằm chuyển tiếp giữa miền
núi - đồng bằng là các bề mặt bán bình nguyên hoặc các đồi trung du. Bán bình
nguyên thể hiện rõ ở Đông Nam Bộ với bậc thềm phù sa cổ ở độ cao ~ 100m và bề
mặt phủ ba dan ở độ cao ~ 200m. Địa hình đồi trung du phần nhiều là do tác động
của dòng chảy chia cắt các thềm phù sa cổ, đồi trung du rộng lớn nhất ở rìa Đồng
bằng sông Hồng và thu hẹp ở rìa đồng bằng ven biển miền Trung
*Khu vực đồng bằng
- Hai đồng bằng châu thổ lớn: Đồng bằng sông Cửu Long rộng trên 40.000
km
2
, Đồng bằng sông Hồng 15.000 km
2
. Hai đồng bằng này hình thành trên các
vùng sụt lún ở hạ lưu sông, có bờ biển phẳng, vịnh biển nông, thêm lục địa rộng.
Đồng bằng sông Cửu Long thấp, phẳng, không có đê, mạng lưới kênh rạch chằng
chịt, mùa lũ nước ngập sâu ở các vùng trũng, mùa khô nước triều lấn mạnh làm
cho 2/3 diện tích đồng bằng bị nhiễm mặn. Đồng bằng sông Hồng cao và chia cắt
hơn, do có hệ thống đê ven sông ngăn lũ nên vùng trong đê không được bồi đắp
phù sa hàng năm, tạo thành các bậc ruộng cao bạc màu và các ô trũng ngập nước,
vùng ngoài đê thường xuyên được phù sa bồi đắp. Do địa hình khá bằng phẳng, đất
phù sa màu mỡ, hai đồng bằng này đã trở thành vùng trọng điểm lương thực – thực
phẩm lớn của cả nước. Ngoài ra, ở ven biển có các bãi triều, vũng vịnh, đầm phá
có tiềm năng lớn cho nuôi trồng thủy sản.

15
- Các đồng bằng ven biển miền Trung, diện tích ~ 15.000 km
2
, hẹp ngang và
bị chia cắt thành nhiều đồng bằng nhỏ. Chỉ có một vài đồng bằng được mở rộng ở
cửa sông lớn như đồng bằng Thanh Hóa (cửa sông Mã), Nghệ An (cửa sông Cả),
Quảng Nam (cửa sông Thu Bồn) và Phú Yên (cửa sông Ba). Ở nhiều đồng bằng có
sự phân chia thành 3 dải (giáp biển là cồn cát, đầm phá; giữa là vùng thấp trũng;
trong cùng đã được bồi tụ thành đồng bằng). Trong sự hình thành đồng bằng, thì
biển đóng vai trò chủ yếu. Đất có đặc tính là nghèo, ít phù sa. Các nhánh núi lan ra
sát biển khiến cho nhiều đoạn địa hình bờ biển khúc khủyu, lắm mũi đất, nhiều
đèo.
● Ảnh hưởng của địa hình đối với sự phát triển kinh tế - xã hội
* Ở vùng núi: Khoáng sản: khu vực đồi núi tập trung nhiều loại khoáng sản
có nguồn gốc nội sinh (đồng, chì, thiếc, sắt, pyrit, niken, crôm, vàng, vonfram,
antimoan...) và các khoáng sản ngoại sinh (bôxit, apatit, đá vôi, than đá); đó là
nguyên liệu, nhiên liệu cho nhiều ngành công nghiệp. Rừng và đất trồng: tạo cơ sở
cho phát triển nông - lâm nhiệt đới; Rừng giàu có về thành phần loài động - thực
vật (trong đó có nhiều loài quí hiếm tiêu biểu cho sinh vật rừng nhiệt đới). Miền
núi còn có các cao nguyên và thung lũng tạo thuận lợi cho việc hình thành các
vùng chuyên canh cây công nghiệp, cây ăn quả, phát triển chăn nuôi gia súc. Ở các
vùng núi cao có thể nuôi - trồng được các loài động - thực vật cận nhiệt và ôn đới.
Địa hình bán bình nguyên và đồi trung du thích hợp để trồng cây công nghiệp, cây
ăn quả và cả cây lương thực. Nguồn thủy năng: các sông lớn có tiềm năng thủy
điện lớn. Tiềm năng du lịch: miền núi có nhiều điều kiện phát triển nhiều loại hình
du lịch (tham quan, nghỉ dưỡng...) nhất là du lịch sinh thái
* Ở vùng đồng bằng: Là cơ sở để phát triển nền nông nghiệp nhiệt đới, đa
dạng các loại nông sản; Cung cấp các nguồn lợi thiên nhiên khác nhau (khoáng sản,
thủy sản và lâm sản). Là điều kiện thuận lợi để tập trung các thành phố, các khu
công nghiệp, các trung tâm thương mại.

* Khai thác những thế mạnh: Vùng núi, phương thức canh tác thích hợp nhất
là nông-lâm kết hợp (canh tác trên đất dốc). Tiềm năng chính ở đây là lâm sản, cây
công nghiệp , cây ăn quả, chăn nuôi gia súc lớn, khai thác khoáng sản và thủy điện.
Riêng với công nghiệp, có khả năng phát triển các ngành công nghiệp "thượng du"
(khai thác trực tiếp từ các nguồn tài nguyên thiên nhiên). Vùng trung du, với vị trí
địa lý đặc biệt (địa hình là những vùng đồi, địa chất công trình lý tưởng), có khả
năng lớn để phát triển cây công nghiệp; công nghiệp cơ bản (năng lượng và công
16
nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng). Vùng đồng bằng, nơi hội tụ nhiều điều kiện
thuận lợi; là nơi tập trung các ngành công nghiệp "hạ du" (các ngành chế biến, sản
xuất các thành phẩm cuối cùng). Nông nghiệp ở đây là thâm canh cây lương thực -
thực phẩm; chăn nuôi gia súc nhỏ, gia cầm; thủy sản và các ngành dịch vụ.
● Những mặt hạn chế
- Vùng đồi núi: Chủ yếu là đồi núi thấp nhưng địa hình bị chia cắt mạnh, tạo
nên nhiều sông suối, hẻm vực, sườn dốc gây trở ngại cho giao thông vận tải, cho
việc khai thác tài nguyên và giao lưu giữa các vùng. Do mưa nhiều, sườn dốc
mạnh, miền núi còn là nơi xảy ra nhiều thiên tai như lũ nguồn, lũ quét, xói mòn,
trượt lở đất; Tại các đứt gãy sâu có nguy cơ phát sinh động đất; Nơi khô nóng
thường xảy ra nạn cháy rừng; Miền núi đá vôi và vùng đất đỏ ba dan thường thiếu
nước trong mùa khô; Vùng núi cao địa hình hiểm trở cuộc sống của người dân càng
gặp nhiều khó khăn. Do vậy, việc khai thác và sử dụng hợp lý miền đồi núi không
chỉ giúp cho sự phát triển kinh tế - xã hội ở các miền này, mà còn có ý nghĩa cho
việc bảo vệ môi trường sinh thái chung của cả nước.
- Vùng đồng bằng: có mối quan hệ chặt chẽ với địa hình miền núi. Các sông
lớn mang vật liệu phù sa từ miền đồi núi bồi đắp mở rộng các đồng bằng châu thổ.
Nhưng do tài nguyên rừng đang bị khai thác quá mức, diện tích đất trống đồi núi
trọc tăng lên kèm theo với nó là cường độ xói mòn đất vào mùa mưa diễn ra ngày
càng mạnh đã gây hậu quả rất lớn, làm giảm tuổi thọ các công trình thủy điện, thủy
lợi, phù sa lắng đọng ở các vùng cửa sông ven biển cản trở cho giao thông vận tải
đường thủy. Thiên tai (bão, lụt, hạn hán) thường xuyên xảy ra gây thiệt hại lớn về

người và tài sản
b. Biển Đông
● Khái quát về Biển Đông. Biển Đông là vùng biển rộng, nguồn nước dồi
dào, tương đối kín, có đặc tính nóng-ẩm và chịu ảnh hưởng của gió mùa. Tính chất
nhiệt đới của Biển Đông được thể hiện rõ qua các yếu tố như nhiệt độ, độ muối,
sóng, thủy triều và hải lưu (Nhiệt độ TB cao > 23
0
C và biến động theo mùa, rõ nhất
ở vùng ven biển phía Bắc; Độ muối trung bình ~ 30 - 33
0
/
00
tăng giảm theo mùa
khô và mùa mưa; Sóng biển mạnh vào thời kì gió mùa Đông Bắc và ảnh hưởng
mạnh nhất ở vùng bờ biển Trung Bộ; Thủy triều: cũng biến động theo 2 mùa lũ -
cạn, cao nhất và lấn sâu nhất ở Đồng bằng sông Cửu Long và Đồng bằng sông
Hồng). Hình dạng khép kín của Biển Đông tạo nên tính khép kín của dòng hải lưu
17
với hướng chịu ảnh hưởng của gió mùa (tại vịnh Bắc Bộ và vịnh Thái Lan cũng
hình thành dòng hải lưu theo những vòng tròn nhỏ hơn). Biển Đông giàu tài nguyên
khoáng sản, hải sản, có tiềm năng lớn về du lịch – dịch vụ cảng
● Ảnh hưởng của Biển Đông đến thiên nhiên và phát triển kinh tế-xã hội
của đất nước
- Khí hậu: Biển Đông cùng với các khối khí di chuyển qua biển đã mang lại
cho nước ta một lượng mưa lớn, làm giảm tính chất khắc nghiệt của thời tiết lạnh
khô trong mùa đông và dịu bớt thời tiết nóng bức trong mùa hạ. Các luồng gió
hướng đông nam từ biển thổi vào luồn sâu theo các thung lũng làm giảm độ lục địa
của các vùng ở phía tây đất nước. Nhờ có Biển Đông, khí hậu nước ta mang nhiều
đặc tính của miền khí hậu hải dương, điều hòa hơn.
- Địa hình và các hệ sinh thái ven biển: Các dạng địa hình ven biển nước ta

rất đa dạng (địa hình vịnh cửa sông, các bờ biển mài mòn, các tam giác châu với
bãi triều rộng lớn, các bãi cát phẳng, các vịnh nước sâu, các đảo ven bờ, các rạn
san hô...) có giá trị về kinh tế như xây dựng các hải cảng - vận tải biển, khai thác -
nuôi trồng thủy sản, du lịch biển - đảo... Các hệ sinh thái ven biển đa dạng và giàu
có: hệ sinh thái rừng ngập mặn lên tới 450.000 ha (Nam Bộ 300.000 ha), chỉ đứng
sau rừng ngập mặn Amadôn (Nam Mĩ). Hệ sinh thái rừng ngập mặn cho năng suất
sinh học cao (nhất là sinh vật nước lợ), nhưng hiện nay rừng đã bị thu hẹp nhiều do
chuyển đổi thành diện tích nuôi tôm, cá và cháy rừng... Các hệ sinh thái trên đất
phèn, đất mặn... và hệ sinh thái rừng trên đảo cũng đa dạng và phong phú.
- Tài nguyên thiên nhiên vùng biển: Khoáng sản có trữ lượng lớn nhất là dầu
khí (trên các bể trầm tích). Các bãi cát ven biển có titan. Vùng ven biển thuận lợi
cho nghề làm muối (nhất là Nam Trung Bộ). Hải sản: sinh vật Biển Đông tiêu biểu
cho hệ sinh vật vùng biển nhiệt đới giàu thành phần loài và có năng suất sinh học
cao, nhất là ven bờ. Cá > 2000 loài, tôm > 100 loài, vài chục loài mực, hàng nghìn
loài sinh vật phù du và sinh vật đáy. Ven các đảo (nhất là quần đảo Hoàng Sa và
Trường Sa) có nguồn nguyên liệu quí là các rạn san hô cùng các loài sinh vật khác.
Với nguồn tài nguyên thiên nhiên và những điều kiện tự nhiên thuận lợi, Biển
Đông thực sự đóng góp vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của
nước ta
- Thiên tai: Bão, mỗi năm trung bình có 3 - 4 cơn bão qua Biển Đông trực
tiếp đổ bộ vào nước ta. Bão lớn kèm theo với sóng lừng, nước dâng cao gây nên lũ
lụt là loại thiên tai bất thường, khó phòng tránh, thường xuyên xảy ra gây thiệt hại
lớn về người và tài sản (nhất là với dân cư ven biển). Sạt lở bờ biển: hiện tượng
18
này đang đe dọa nhiều đoạn bờ biển nước ta (Trung Bộ). Nạn cát bay, cát lấn
chiếm ruộng vườn, làng mạc và làm hoang hóa đất đai (miền Trung).
Như vậy, sử dụng hợp lí nguồn lợi thiên nhiên biển, phòng tránh ô nhiễm
môi trường biển, thực hiện các biện pháp phòng tránh thiên tai là những vấn đề hệ
trọng trong chiến lược khai thác tổng hợp, phát triển kinh tế biển của nước ta.
c. Khí hậu. Đặc điểm chung của khí hậu nước ta là nhiệt đới - ẩm - gió mùa

và có sự phân hoá phức tạp cả về thời gian và không gian.
● Tính chất nhiệt đới - ẩm - gió mùa
- Tính chất nhiệt đới của khí hậu được qui định bởi vị trí nước ta nằm trong
vùng nội chí tuyến Bắc Bán Cầu. Hàng năm nhận được lượng bức xạ mặt trời lớn
do Mặt Trời luôn đứng cao trên đường chân trời và ở nơi trong năm đều có 2 lần
Mặt Trời qua thiên đỉnh. Tổng lượng bức xạ nhiệt cao (120 - 140 kcal/cm
2
/năm).
Cán cân bức xạ trên 75 kcalo/cm
2
/năm. Nhiệt độ trung bình năm dao động từ 22 -
27
0
C (tiêu chuẩn của vùng nhiệt đới 21
0
C). Tổng nhiệt độ hoạt động năm 8.000 -
10.000
0
C. Tổng số giờ nắng trên 1.400 giờ/năm.
- Tính chất ẩm thể hiện ở lượng mưa trung bình/năm 1.500 - 2.000mm (sườn
đón gió của nhiều dãy núi lượng mưa lên tới 3.500 - 4.000mm). Độ ẩm không khí
luôn luôn ở mức 80% - 100% (trừ một vài vùng khô hạn như Ninh - Bình Thuận
lượng mưa thấp ~ 700 - 800mm).
- Tính chất gió mùa: do nằm trong vùng nội chí tuyến BBC nên ở nước ta Tín
phong nửa cầu Bắc có thể thổi quanh năm. Tuy nhiên, khí hậu nước ta chịu ảnh
hưởng mạnh mẽ của các khối khí hoạt động theo mùa với 2 mùa gió chính: gió mùa
mùa đông và gió mùa mùa hạ. Gió mùa đã lấn át Tín phong, vì vậy Tín phong chỉ
hoạt động mạnh vào các thời kì chuyển tiếp giữa 2 mùa gió.
+ Gió mùa mùa Đông: Từ 16
0

B trở ra Bắc: Khối không khí cực đới (NPc)
thống trị từ tháng X - IV, phạm vi ảnh hưởng của nó vào đến vĩ độ 16
0
B (Bạch
Mã). Nửa đầu mùa Đông (lạnh - khô). Nửa sau mùa đông (lạnh-ẩm). NPc thổi vào
nước ta không liên tục mà chỉ từng đợt, ảnh hưởng mạnh ở miền Bắc và hình thành
ở đây có một mùa đông lạnh (2 - 3 tháng). Khi di chuyển về P.Nam, khối không khí
này bị biến tính và suy yếu dần và dường như kết thúc bởi bức chắn dãy Bạch Mã.
Từ vĩ độ 16
0
B trở vào Nam: tín phong TBD Bắc Bán Cầu (Tm) cũng thổi theo
hướng Đông Bắc trở nên chiếm ưu thế làm hình thành "gió mùa mùa Đông" ở miền
không có mùa đông này, thời tiết thường mát và ẩm.
19
+ Gió mùa mùa Hạ. Trong mùa này các luồng gió thổi vào lãnh thổ nước ta
lại rất phức tạp, đặc biệt là sự chanh chấp trong thời gian chuyển mùa làm cho thời
tiết rất thất thường. Có 2 luồng gió cùng hướng tây nam thổi vào: Nửa đầu mùa Hạ,
dòng khí từ vịnh Bengan (TBg) thổi vào nước ta theo hướng tây nam, mang nhiều
hơi nước gây mưa lớn cho Tây Nguyên và đồng bằng Nam Bộ, sau đó vượt qua dãy
Trường Sơn, khối khí trở nên khô nóng tràn xuống vùng đồng bằng ven biển miền
Trung và phần phía nam của khu vực Tây Bắc; đôi khi áp thấp Bắc Bộ sụt sâu tạo
nên sức hút mạnh làm xuất hiện gió Tây tại đồng bằng Bắc Bộ, thời kỳ này nhiệt độ
lên tới 37
0
C, độ ẩm xuống < 50%. Nửa giữa và cuối mùa Hạ, gió mùa Tây Nam
(Em) xuất phát từ áp cao cận chí tuyến nửa cầu Nam hoạt động, hình thành gió mùa
mùa Hạ chính thức ở Việt Nam. Khi vượt qua vùng biển Xích Đạo khối không khí
này đổi hướng tây nam vào lãnh thổ nước ta lại theo hướng các hướng khác nhau:
hướng tây nam (Tây Nguyên và đồng bằng NBộ), hướng nam (miền Trung), hướng
đông nam (Bắc Bộ). [Nguyên nhân làm cho khối không khí (Em) thổi vào lãnh thổ

nước ta theo các hướng khác nhau là do ở miền Bắc lúc này hình thành một hạ áp
(xoáy tụ) hút gió làm đổi hướng]. Khối không khí này gây mưa cho cả hai miền
nước ta (riêng ở miền Trung mưa vào tháng IX). Đặc biệt, khi gặp các nhiễu động
khí quyển như bão, hội tụ nhiệt đới sẽ gây mưa lớn kéo dài, đây cũng là mùa mưa
bão của nước ta.
● Sự phân hóa của khí hậu nước ta
- Theo tác giả Phạm Ngọc Toàn - Phan Tất Đắc (1978, 1993) đã phân chia
phần đất liền nước ta thành 3 miền khí hậu: (1) Miền khí hậu phía Bắc (từ vĩ độ
18
0
B-dãy Hoành Sơn trở ra Bắc), đây là miền khí hậu đặc biệt: “Nhiệt đới-gió mùa,
có một mùa đông lạnh”, miền này lại được chia làm 5 vùng khí hậu (vùng núi Đông
Bắc; vùng núi Việt Bắc-Hoàng Liên Sơn; vùng đồng bằng Bắc Bộ; vùng núi Tây
Bắc; vùng Bắc Trung Bộ). (2) Miền khí hậu phía Nam, bao gồm lãnh thổ Trung Bộ
ở sườn Tây thuộc dãy Trường Sơn, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và Đồng bằng
sông Cửu Long. Khí hậu có 2 mùa khô - mưa, càng về phía nam tính chất này càng
thể hiện rõ. Miền này chia làm hai vùng khí hậu (Tây Nguyên và Đông Nam Bộ -
Đồng bằng sông Cửu Long). (3) Miền khí hậu Đông Trường Sơn, bao gồm phần
Đông Trường Sơn từ vĩ độ 18
0
B (phía Nam dãy Hoành Sơn) đến vĩ độ 12
0
B (Bình
Thuận). Đây là miền khí hậu chuyển tiếp giữa hai miền khí hậu trên và được chia
làm 3 vùng khí hậu (vùng Bình - Trị - Thiên; vùng Trung Trung Bộ và vùng Nam
Trung Bộ).
20
- Theo Atlát khí tượng thủy văn Việt Nam - 1994, sơ đồ phân vùng khí hậu
nước ta gồm 2 miền (ranh giới 16
0

B):
Miền khí hậu phía Bắc có 4 vùng khí hậu (Đông Bắc, Tây Bắc, Đồng bằng
sông Hồng và Bắc Trung Bộ).
Miền khí hậu phía Nam có 3 vùng khí hậu (Duyên hải Nam Trung Bộ, Tây
Nguyên và Nam Bộ).
Bảng 1.5. Một số đặc trưng của các miền và các vùng khí hậu.
Miền khí hậu Miền khí hậu
P.Bắc
Miền khí hậu
P.Nam
- Biên độ năm của nhiệt độ không khí
(
0
C)
≥
9 <9
- Bức xạ tổng cộng TB năm
(kcal/cm
2
)
≤
140 > 140
- Số giờ nắng TB năm (giờ)
≤
2.000 > 2.000
Vùng khí hậu T.Bắc Đ.Bắc ĐBSH BTBộ NTBộ T.Ng NBộ
Mùa mưa 4 - 9 4 - 10 5 - 10 8 - 12 8 - 12 5 - 10 5 - 10
Ba tháng mưa lớn
nhất
6 - 8I 6 - 8I 7 - 9 8 - 10 9 - 11 7 - 9 8 - 10

Bảng 1.6. Nhiệt độ và lượng mưa trung bình tại 3 địa điểm Hà Nội, Huế và TP Hồ
Chí Minh
Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
TB/
n
Hà Nội (21
0
01'B - 105
0
48'Đ, độ cao 5m/biển)
Nhiệt độ
(
0
C)
16,4
17,0
20,2
23,7
27,3
28,8
28,9
28,2
27,2
26,4
21,4
18,2
23,5
Lượng
mưa (mm)
18,6

26,2
43,8
90,1
188,5
230,9
288,2
318,0
265,4
130,7
43,4
23,4
1676
Huế (16
0
24'B - 107
0
41'Đ, độ cao 17m/biển)
Nhiệt độ
(
0
C)
19,7
20,9
23,2
26,0
28,0
29,2
29,4
28,8
27,0

25,1
23,2
20,8
25,1
Lượng
mưa (mm)
161,3
62,6
47,1
51,6
82,1
116,7
95,3
104,0
473,4
795,6
580,6
297,4
2868
21
Thành phố Hồ Chí Minh (10
0
47'B - 106
0
47'Đ, độ cao 9m/biển)
Nhiệt độ
(
0
C)
25,8

26,7
27,9
28,9
28,3
27,5
27,1
27,1
26,8
26,7
26,4
25,7
27,1
Lượng
mưa (mm)
13,8
4,1
10,5
50,4
218,4
311,7
293,7
269,8
327,1
266,7
116,5
48,3
1931
● Thuận lợi:
▪ Đối với sản xuất nông nghiệp: Do nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới gió
mùa nóng - ẩm, nhiệt độ TB/năm cao, độ ẩm TB lớn cùng với sự phân hóa đa dạng

cả về thời gian và không gian là một thuận lợi lớn cho phát triển một nền nông
nghiệp nhiệt đới với nhiều loại nông sản phong phú (cây lương thực, cây công
nghiệp, cây ăn quả, rau đậu...; chăn nuôi đại gia súc, gia súc, gia cầm, thủy sản).
Cho phép trồng các loại cây có nguồn gốc nhiệt đới, cận nhiệt và ôn đới. Cho phép
tăng vụ, xen canh, gối vụ (nếu điều kiện ẩm được thỏa mãn).
▪ Đối với các ngành công nghiệp chế biến lâm sản, rừng nhiệt đới với nhiều
loại lâm sản khác nhau là nguồn nguyên liệu có giá trị đối với các ngành công
nghiệp chế biến gỗ, giấy, dược liệu, thủ công mĩ nghệ... Ngoài ra, lượng mưa trung
bình hàng năm cao, nguồn nước ngầm phong phú cùng hệ thống sông ngòi dày đặc
đủ để cung cấp nước cho sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, giao thông vận tải,
sinh hoạt của dân cư.
● Hạn chế:
▪ Đối với sản xuất nông nghiệp: Sự phân phối ẩm không đều trong năm gây
hạn chế cho việc khai thác nhiệt. Chính vì vậy, dù cho điều kiện kĩ thuật có tiến bộ
đến đâu, thì ở nước ta thủy lợi vẫn là vấn đề hàng đầu trong sản xuất nông nghiệp,
đặt ra cho hầu hết các vùng nhất là trong mùa khô (đặc biệt là các tỉnh phía nam)
yêu cầu là phải tiết kiệm nước, phải tính đến việc thay đổi cơ cấu cây trồng cho phù
hợp (ví dụ, trong mùa khô có thể hạn chế diện tích trồng lúa nước, hoặc những loại
cây có nhu cầu về nước lớn). Trong điều kiện thời tiết nóng - ẩm, sâu bệnh dễ phát
sinh và lây lan trên diện rộng gây hại cho cả cây trồng lẫn vật nuôi. Các hiện tượng
thời tiết cực đoan, nhiễu động thời tiết thường xảy ra vào thời gian chuyển mùa làm
cho sản xuất nông – lâm - ngư thêm bấp bênh. Bão, lụt, thiên tai hạn hán,... cũng
xảy ra ở hầu hết các vùng lãnh thổ nước ta, gây thiệt hại lớn cả về người và của cho
nhân dân. Bão thường tập trung vào tháng VI-XI, dịch dần từ Bắc vào Nam, có
năm bão đổ bộ vào sớm, có năm muộn. Bão thường kèm theo gió giật, mưa lớn kéo
22
dài, nước sông sẽ dâng cao ở vùng cửa sông, ven biển uy hiếp các công trình thủy
lợi, đê điều. Nếu mưa lớn lại trùng với lúc triều cường thì lại càng nguy hiểm hơn.
[Theo thống kê của đài Khí tượng - Thuỷ văn thì từ 1884 - 1989, mỗi năm TB có 4,7
cơn bão đổ bộ vào lãnh thổ nước ta ( vào Bắc Bộ 30%; Thanh – Nghê - Tĩnh 19%;

Bình - Trị - Thiên 18%; Quảng Nam - Bình Định 24%; Từ đèo Cả trở vào 9%). Gần
đây, do những biến động của khí hậu mà bão lũ xảy ra rất thất thường. Cơn bão
Linda (12/1997) đổ bộ vào Đồng bằng sông Cửu Long, tốc độ gió lên tới 150
km/giờ (cấp gió 14), là một trường hợp mà hàng trăm năm mới gặp, 4500 người
chất, hư hại 200.000 ha căn nhà và 325.000 ha ruộng. Ở Đồng bằng sông Hồng, lũ
do bão Frankie (24/07/1999), cấp gió 11 làm chết 100 người, 194.000 căn nhà hư
hại và ngập úng 177.000 ha ruộng. Ở miền Trung, lũ lụt năm 1996 làm chết 400
người, năm 1998 chết 450 người, năm 1999 hai trận lũ liên tiếp xảy ra ngày
03/11/1999 và 02/12/1999 trên diện rộng suốt từ Quảng Bình- Bình Định (nặng
nhất là Thừa Thiên-Huế), đây là trận lụt mà hàng trăm năm mới thấy xảy ra, làm
chết 750 người, tổn thất lên tới 300 triệu USD (~ 4,8 nghìn tỉ đồng VN]...
▪ Đối với sản xuất công nghiệp: độ ẩm cao dễ làm cho những thiết bị, máy
móc bị ăn mòn, ẩm mốc; Các ngành công nghiệp khai thác (khoáng sản, rừng, hải
sản) cũng phải tuân theo nhịp điệu mùa, tính chất mùa của nguồn nguyên liệu cung
cấp cho công nghiệp chế biến cũng phải tuân theo lịch thời vụ.
▪ Đối với giao thông vận tải: Mưa, bão gây ách tắc giao thông cả đường sắt,
bộ, đặc biệt là những tuyến đường từ đồng bằng lên miền núi.
▪ Đối với hoạt động du lịch, nghỉ dưỡng, tham quan,.v.v. Tính chất gió mùa
cũng ảnh hưởng khá sâu sắc, hiệu quả khai thác giảm hẳn mà rõ nhất là ở miền Bắc.
d. Tài nguyên nước
Khi nền kinh tế càng phát triển thì nhu cầu về nước cho sản xuất và sinh hoạt
ngày càng tăng. Nhưng sự phân bố nước lại không đều giữa các vùng đã dẫn tới sự
mất cân đối giữa cung-cầu về nước sạch. Như vậy, loại tài nguyên này tưởng như là
vô tận lại trở thành có hạn.
● Nước trên mặt.
Với địa hình 3/4 diện tích là đồi núi, lại bị chia cắt dữ dội, điều kiện khí hậu
nhiệt đới-ẩm-gió mùa, sông ngòi nước ta khá dày đặc. Mật độ sông ~ 0,5 - 1,2
km/km
2
. Cả nước có 2360 con sông có chiều dài

≥
10 km, bao gồm 124 hệ thống
sông với tổng diện tích lưu vực 292.470km
2
. Có 10 lưu vực sông chính (Bằng
23
Giang-Kỳ Cùng; Hồng-Thái Bình; Mã; Cả; Thu Bồn; Đà Rằng; Đồng Nai; Cửu
Long; Xêsan; Xrêpốc); diện tích lưu vực > 10.000km
2
;

10 lưu vực này chiếm 80%
diện tích; 70% nguồn nước và trên 80% dân số cả nước.
- Sông ngòi nhiều nước, giàu phù sa: Tổng lượng dòng chảy của tất cả các
sông ~ 880km
3
/năm (lượng dòng chảy sinh ra trong nước 325 km
3
, chiếm 37% tổng
lượng dòng chảy năm). tổng lượng cát bùn hàng năm do sông vận chuyển ra Biển
Đông ~ 200 triệu tấn (sông Hồng 120 triệu tấn, sông Cửu long 70 triệu tấn)
- Những dòng chảy lớn: sông Mê Công, diện tích lưu vực 795.000 km
2
, thuộc
phần lãnh thổ Việt Nam 72.000 km
2
(~ 9%). Tổng lưu lượng nước 520,6 tỉ m
3
(Việt
Nam 10%). Hệ thống sông Hồng-Thái Bình, diện tích lưu vực 169.000 km

2
(thuộc
phần lãnh thổ Việt Nam 51%), tổng lượng dòng chảy 137 tỉ m
3
(Việt Nam 68%).
Như vậy, nếu ở thượng nguồn của hai hệ thống sông lớn này khai thác mạnh tài
nguyên nước (đặc biệt trong mùa khô) thì nguồn nước có thể khai thác ở Việt Nam
sẽ nằm ngoài tầm kiểm soát. Vì vậy, vấn đề sử dụng chung nguồn tài nguyên nước
của các sông này đã trở nên cấp bách trong thế kỷ XXI này, đây cũng là vấn đề cần
hợp tác với các nước có liên quan.
- Về thủy chế, do tính chất bất thường của chế độ mưa mùa, trạng thái bề mặt
các lưu vực và hình dáng sông ngòi nước ta mà dòng chảy có sự chênh lệch lớn
trong mùa mưa và mùa khô:
+ Hệ thống sông Hồng: Thủy chế ít điều hòa, lũ vào tháng VI-X (chiếm 74%
lưu lượng nước cả năm). Lũ do 3 sông tạo nên (sông Đà 41-61%, sông Lô 20-34%,
sông Thao 15-23%), khi lũ của 3 sông gặp nhau gây lũ đột xuất. Với hình thái lưu
vực dốc ở thượng nguồn và trung du ít dốc ở hạ du, nên lũ lên nhanh nhưng rút lại
chậm. Chính vì vậy mà hệ thống đê điều ở Đồng bằng sông Hồng đã được hình
thành từ rất sớm (thế kỷ XI) đến nay đã khá hoàn chỉnh. Việc xây dựng các công
trình thủy điện ở đây sẽ có ý nghĩa không chỉ về năng lượng mà còn có ý nghĩa trị
thủy (kiểm soát lũ) ở sông Hồng.
+ Hệ thống sông Mê Công: sông dài 4.500km chảy qua 5 nước Trung Quốc –
Mianma - Thái Lan – Lào - Cămpuchia vào Việt Nam ở hạ lưu, sông chảy qua
nhiều miền khí hậu khác nhau. Đây là sông có lượng dòng chảy lớn nhất, lũ từ
tháng VI-XI, lũ lên chậm và rút chậm (do có sự điều tiết của hồ Tônglêsáp (Biển
Hồ). Lượng dòng chảy cũng chênh lệch lớn giữa mùa lũ và kiệt (khoảng 7 lần).
Người dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long có kinh nghiệm sống chung với lũ (tại
đây không có hệ thống đê điều vững chắc như ở Đồng bằng sông Hồng). Ngay từ
24
khi con người đến khai thác vùng đất này và cả bây giờ chúng ta cũng chỉ chủ

trương kiểm soát lũ từng phần bằng cách đắp đê bao, các tuyến đường vượt lũ.
+ Hệ thống sông Đồng Nai - Vàm Cỏ. Diện tích lưu vực 42.655 km
2
, thuộc
phần lãnh thổ Việt Nam 36.261 km
2
. Hệ thống sông Đồng Nai-Vàm Cỏ bao trùm
gần như toàn bộ lãnh thổ vùng Đông Nam Bộ, một phần phía Nam Tây Nguyên và
Duyên hải miền Trung. Lũ vào mùa Hạ, lớn nhất là tháng VII-IV; mùa kiệt từ tháng
III-V. Đây là lưu vực sông của vùng kinh tế phát triển năng động nhất cả nước, vì
vậy sử dụng hợp lý nguồn nước sông có ý nghĩa rất quan trọng.
+ Hệ thống sông ở Tây Nguyên có những sông nhánh của tả ngạn sông Mê
Công (lớn hơn cả là sông Xrêpốc và Xêsan), những sông này tuy nhỏ, nhưng có ý
nghĩa rất lớn về nước tưới và thủy điện. Trên sông Xêsan đã xây dựng thủy điện
Yaly, sông Srêpốc đã xây dựng thủy điện Đrây Hlinh, hiện nay đang tiếp tục xây
dựng một vài công trình thủy điện khác.
+ Hệ thống sông Mã, sông Chu. Diện tích lưu vực 28.400 km
2
, chảy qua một
phần vùng Tây Bắc qua Lào vào Thanh Hóa. Hai sông này cung cấp phù sa cho
đồng bằng Thanh Hóa (rộng nhất trong các đồng bằng Duyên hải miền Trung). Lũ
vào tháng VI - XI (cao nhất tháng IX).
+ Hệ thống sông Cả. Diện tích lưu vực 27.200 km
2
. Bắt nguồn từ Lào chảy
vào Nghệ An, tạo nên đồng bằng Nghệ An nối liền với đồng bằng Thanh Hóa. Do
lưu vực sông mở rộng về phía Tây, vì vậy đồng bằng cũng mở rộng sâu vào trong
đất liền. Lũ vào tháng VI - X (cao nhất tháng IX), kiệt vào tháng XI - V (kiệt nhất
tháng III). Ở hạ lưu của hệ thống sông này có các thành phố lớn như thành phố
Vinh, trung tâm kinh tế lớn nhất của Bắc Trung Bộ.

+ Các sông ở miền Trung (Đông Trường Sơn) từ Hà Tĩnh - Bình Thuận có
đặc điểm chung là đều ngắn, dốc, lưu lượng nước nhỏ (nhiều sông chảy theo hướng
Tây - Đông), lượng dòng chảy nhỏ chủ yếu trong địa phận nước ta. Mùa lũ lệch vào
mùa Thu Đông, lũ lớn nhất vào tháng X, XI, lũ tiểu mãn vào tháng V, VI; tháng
kiệt nhất vào IV hoặc VII, VIII. Các sông này tạo nên các đồng bằng nhỏ hẹp, lại bị
chia cắt bởi các nhánh núi lan ra sát biển. Ở hạ lưu các sông thường có các thị xã,
thị trấn. Những sông lớn ở đây khi chảy qua các vùng lãnh thổ nào thường mang
tên các thị xã, thị trấn mà nó chảy qua (ví dụ Tam Kỳ, Vĩnh Điện, Sông Cầu .v.v.).
25