bồi dưỡng HS giỏi

Một vài ý tưởng về việc tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Đòa Lí

PHẦN MỘT : ĐẶT VẤN ĐỀ

Đối với bất cứ môn học nào, học sinh giỏi không chỉ giới hạn trong
việc tiếp thu kiến thức, mà cần phải biết học tập và nghiên cứu theo đúng
hướng với đặc trưng và phương pháp của từng bộ môn. Quan niệm cho
rằng môn Đòa Lí chỉ cần “học thuộc” là chưa đủ, chưa chính xác và hoàn
toàn sai lầm. Chúng ta đều biết Đòa Lí là môn khoa học có đối tượng
nghiên cứu phong phú và phức tạp. Các đối tượng đòa lí phân bố không chỉ
trên bề mặt đất, mà cả trong không gian, trong lòng đất, và trong cả các
lónh vực nhân văn, kinh tế, xã hội của từng vùng, từng quốc gia và trên quy
mô toàn cầu.
Hơn nữa, các hiện tượng ấy ở đâu và bao giờ cũng phát sinh, tồn tại
và phát triển một cách độc lập, nhưng lại luôn có quan hệ hữu cơ với nhau,
chính vì vậy, người dạy và người học Đòa Lí đều cần có phương pháp tư
duy, phân tích xét đoán các hiện tượng Đòa Lí theo quan điểm hệ thống.
Học giỏi môn Đòa Lí không chỉ dừng ở yêu cầu là hiểu khái niệm,
hiểu các quy luật Đòa Lí tự nhiên, Đòa Lí kinh tế xã hội, mà còn cần phải
biết nhận thức, liên kết các yếu tố Đòa Lí trong mối quan hệ hữu cơ, quan
hệ qua lại giữa các hiện tương Đòa Lí với nhau (tự nhiên với tự nhiên, tự
nhiên với kinh tế xã hội).
Một trong những năng lực sư phạm của GV ngoài giảng dạy, truyền
thụ những kiến thức cơ bản, toàn diện, khoa học, phổ thông...cho học sinh,
Nguyễn Anh Dũng – trường THCS Văn –Đức Phổ-Quảng Ngãi
-1-
Một vài ý tưởng về việc tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Đòa Lí
người GV còn phải có năng lực đào tạo mũi nhọn, tìm kiếm,phát hiện, bồi
dưỡng những nhân tài trong phạm vi thuộc môn mình phụ trách. Việc làm
ấy có ý nghóa thiết thực trong chiến lược phát triển con người mà Đảng ta
đang quan tâm và chỉ đạo thực hiện ngày nay.

PHẦN HAI: NỘI DUNG
I) Những kinh nghiệm phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn
Đòa Lí trong quá trình giảng dạy.
Đối với học sinh thuộc lớp nào, khối nào, trường nào, hoặc môn học
nào cũng đều có sự phân hoá về trình độ hiểu biết và năng lực học tập. Vì
thế việc phân loại đối tượng học sinh để có phương pháp giảng dạy cho
phù hợp với từng đối tượng là việc làm rất cần thiết đối với người GV
trong công tác giảng dạy của mình.
Việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Đòa Lí cũng không
nằm ngoài cái nền chung ấy. Nếu phát hiện đúng được đối tượng phù hợp
để bồi dưỡng thì kết quả mới cao. Muốn vậy cần lưu ý những vấn đề sau :
1) Để phát hiện được học sinh giỏi phải qua nhiều năm theo dõi tiến
hành ngay từ lớp đầu cấp học (lớp 6)
2) Thông qua giờ giảng và học trên lớp, bằng những câu hỏi nâng
cao và những kó năng thực hành, kết hợp với những bài kiểm tra đánh giá
nhằm phát hiện đúng đối tượng.
3) Ngoài năng lực học bài và nhớ kó bài học, học sinh giỏi được chọn
cần phải có những kó năng tối thiểu như:
Nguyễn Anh Dũng – trường THCS Văn –Đức Phổ-Quảng Ngãi
-2-
Một vài ý tưởng về việc tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Đòa Lí
-Hiểu và nắm chắc đượcnhững biểu tượng và khái niệm Đòa Lí cơ
bản như:
+Càng lên cao khí áp càng giảm, nhiệt độ càng tăng thì khí áp
càng giảm...
+Kiểu khí hậu lục đòa có các đặc tính: Có sự chênh lệch lớn về
nhiệt độ giữa ngày và đêm, giữa các mùa , khí hậu nhìn chung là khô
khan, lượng mưa hàng năm thấp.
-Có kó năng xác đònh phương hướng trên bản đồ và ngoài thực đòa, kó
năng vẽ, phân tích và nhận xét các loại biểu đồ cơ bản như biểu đồ đường,

biểu đồ hình tròn, hình cột , hình vuông... một cách đầy đủ và chính xác.
-Từ những kiến thức và kó năng cơ bản như trên, sau đó trong quá
trình bồi dưỡng các em sẽ được nâng cao hơn về năng lực nghiên cứu Đòa
Lí như: Biết xử lí, phân tích các kó năng thực hành như viết, vẽ, nhận xét,
phân tích các loại biểu đồ, bản đồ và sử dụng At lat Đòa lí Việt Nam một
cách thành thạo.
II) Những nội dung và phương pháp chủ yếu để bồi dưỡng học sinh
giỏi môn Đòa Lí:
1) Về nội dung:
-Nội dung bồi dưỡng phải được dựa theo chương trình sách giáo khoa
từ lớp 6 đến lớp 9 có nâng cao kiến thức trong từng phần học.
-Trong quá trình bồi dưỡng cần lưu ý những vấn đề sau:
a/ Kiến thức:
-Không nhất thiết phải dạy lại kiến thức học sinh đã hiểu và nắm
được mà chủ yếu đi sâu hơn trên cơ sở những hiểu biết sẳn có.
Ví dụ: Từ những hiểu biết về các hệ quả của sự vận động tự quay
quanh trục và quanh Mặt Trời của Trái Đất mà học sinh đã được học, giáo
viên đào sâu thêm bằng cách đặt vấn đề : Giả sử trong khi chuyển động
quay quanh Mặt Trời mà Trái Đất không tự quay mà trục của nó lại vuông
Nguyễn Anh Dũng – trường THCS Văn –Đức Phổ-Quảng Ngãi
-3-
Một vài ý tưởng về việc tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Đòa Lí
góc với mặt phẳng quỹ đạo thì những hệ quả đó có gì thay đổi ? Rồi yêu
cầu học sinh tự suy nghó , trả lời. (Khi chuyển động quay quanh Mặt trời
mà Trái Đất không tự quay quanh trục thì sẽ không có hiện tượng ngày và
đêm dài 24 giờ hay một ngày dài bằng một năm. Mặt khác nếu trục Trái
Đất không nghiêng mà vuông góc trên mặt phẳng quỹ đạo thì sẽ không có
hiện tượng các mùa thay đổi trong năm và hiện tượng ngày đêm dài ngắn
khác nhau. Kết hợp cả 2 giả thiết lại ta có hiện tượng xảy ra là ngày dài
một năm và không có hiện tượng các mùa trên Trái Đất...).

-Chú ý phân tích các mối quan hệ nhân quả giữa các yếu tố Đòa Lí:
+Mối quan hệ giữa các yếu tố tự nhiên với tự nhiên.
. Mối quan hệ giữa hướng và độ cao của đòa hình đối với sự phân hoá
của khí hậu; với hướng chảy và độ dốc của các dòng sông; với tác động
đào bới hoặc bồi đắp của các con sông...
. Mối quan hệ giữa vò trí Đòa Lí và khí hậu.
. Mối quan hệ giữa khí hậu với sông ngòi, với sự phân bố của động
vật, thực vật hoặc với các thành phần tự nhiên khác
+Giữa các yếu tố xã hội với xã hội:
. Quan hệ giữa kết cấu dân số theo độ tuổi với tỉ suất sinh, với nguồn
lao động, với việc làm....
. Quan hệ giữa kết cấu dân số theo giới tính với việc phân bố lao
động và tổ chức đời sống xã hội.
+Giữa các yếu tố kinh tế với kinh tế:
. Mối quan hệ giữa các khu vực trồng trọt với chăn nuôi, giữa ngư
nghiệp với các trung tâm công nghiệp thực phẩm.
. Mối quan hệ giữa chuyên môn hoá với hợp tác hoá...
+Giữa các yếu tố tự nhiên với kinh tế xã hội:
. Mối quan hệ giữa đòa hình với sản xuất và cư trú.
. Mối quan hệ giữa tài nguyên, khoáng sản với sự phân bố các ngành
công nghiệp và phân bố dân cư.
b/ kó năng:
Nguyễn Anh Dũng – trường THCS Văn –Đức Phổ-Quảng Ngãi
-4-
Một vài ý tưởng về việc tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Đòa Lí
Chú ý rèn luyện cho các em các kó năng sau:
-Đọc và phân tích: Bản đồ, biểu đồ, đồ thò, lát cắt, thống kê, tranh
ảnh ... để tìm ra những kiến thức cần thiết.
-Trên cơ sở các số liệu (tuyệt đối hoặc tương đối), biết chọn và thể
hiện (vẽ) biểu đồ thích hợp nhất (cột, tròn, đường...) và nhận xét biểu đồ.

Trên cơ sở At lát Đòa Lí Việt Nam, thống kê, biểu đồ ... biết trình
bày (viết báo cáo) về một ngành kinh tế, tình hình Đòa lí (tự nhiên và KT –
XH) của một đòa phương, một quốc gia, một khu vực.
2) Về phương pháp:
Có nhiều phương pháp có thể sử dụng trong quá trình bồi dưỡng học
sinh giỏi môn Đòa lí như : phát vấn, đàm thoại ... nhưng theo tôi phương
pháp:”ĐẶT VẤN ĐỀ” để học sinh tự tìm tòi, phát hiện được vấn đề (dưới
sự hỗ trợ của GV) là có hiệu quả hơn cả.
Sở dó tôi chọn phương pháp này là do nhiều nguyên nhân:
-Là học sinh giỏi, ít nhiều các em đã có sẵn một số vốn kiến thức và
kó năng nhất đònh, trên cơ sở đó phương pháp này sẽ nhằm phát triển thêm
ở các em khả năng tư duy và năng lực nghiên cứu Đòa lí cũng như các kó
năng cần thiết khác.
-Qua việc tự học, tự mình chủ động tìm tòi phát hiện ra kiến thức các
em càng thêm vững tin ở chính mình càng hứng thú và say mê hơn trong
học tập; nhờ thế các em sẽ thành công.
-Mặt khác, với phương pháp này đòi hỏi người GV phải có năng lực
tổ chức, có kiến thức phong phú và vững chắc thì mới đạt được kết quả tốt.
2) Ví dụ minh họa:
a) Về phát hiện kiến thức
Khi dạy ở đồng bằng sông Hồng, giáo viên đặt vấn đề:
- Vì sao dân số là vấn đề cần giải quyết ở đồng bằng sông
Hồng?
Để giải quyết vấn đề này, yêu cầu được đặt ra đối với học sinh là:
Nguyễn Anh Dũng – trường THCS Văn –Đức Phổ-Quảng Ngãi
-5-