TÀI LIỆU kĩ NĂNG SỐNG

TRUNG TÂM TƯ VẤN SỨC KHỎE VÀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG

TÀI LIỆU TẬP HUẤN
VỀ

KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC
TẠI CÁC CHƯƠNG TRÌNH PHÁT TRIỂN VÙNG
CỦA TẦM NHÌN THẾ GIỚI TẠI VIỆT NAM

Nhóm biên soạn
PGS.TS: Nguyễn Thanh Bình
TS: Lưu Thu Thủy


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

LỜI CẢM ƠN
Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học (lứa tuổi từ 12-18) được
biên soạn cho các Chương Trình Phát triển vùng của tổ chức Tầm nhìn Thế giới tại
Việt Nam. Mục đích tài liệu tập huấn nhằm hỗ trợ các kiến thức và phương pháp cho
những tập huấn viên của chương trình để có những kỹ năng cần thiết đảm nhiệm
được việc tập huấn viên nguồn về giá trị sống và kỹ năng sống cho trẻ em từ 12-18
tuổi.
Cuốn tài liệu này cũng có thể được sử dụng cho đội ngũ giáo viên đang công tác tại
các trường trung học cơ sở (THCS) và trung học phổ thông (THPT) để tổ chức giáo
dục kỹ năng sống cho học sinh trong hoạt động ngoài giờ lên lớp nhằm trang bị cho
các em những giá trị sống, kỹ năng sống cốt lõi để vận dụng vào ứng phó với các tình
huống gặp phải trong cuộc sống, và trở thành những công dân có ích, hiệu quả cho
bản thân và đất nước. Đồng thời, tài liệu có thể sử dụng là tài liệu tham khảo cho
những người làm công tác xã hội làm việc trực tiếp với trẻ em và vì trẻ em để họ có
thể hỗ trợ các em tránh được những rủi ro trong cuộc sống.

Do nguồn tài liệu tham khảo để biên soạn cuốn tài liệu này còn hạn chế nên chắc
chắn sẽ còn thiếu sót trong lần xuất bản đầu tiên này. Chúng tôi rất mong muốn đọc
giả đóng góp thêm ý kiến để lần tái bản sau được hoàn thiện hơn. Mọi ý kiến đóng
góp xin gửi về:
Ban Phát Triển và Chất Lượng Chương Trình
Văn phòng Tầm nhìn Thế giới tại Việt Nam
14-16 Hàm Long, Quận Hoàn Kiếm, Hà Nội
ĐT: (04) 3943 9920
Fax: (04) 3943 9921
Thay mặt Ban Phát Triển Chương Trình, tôi xin gửi lời cảm ơn tới Trung tâm Tư vấn
Sức khỏe và Phát triển Cộng đồng, đặc biệt tới phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Thanh
Bình và tiến sĩ Lưu Thu Thủy đã biên soạn cuốn tài liệu tập huấn này, chị Phạm Thị
Hương đã hỗ trợ hoàn thiện tài liệu và chị Nguyễn Thị Yên Hà, Điều phối viên quốc
gia về giáo dục, Tầm nhìn Thế giới tại Việt Nam đã đóng góp ý kiến cho cuốn tài liệu.

Giám đốc Ban Phát Triển và Chất Lượng Chương trình
Tầm nhìn Thế giới tại Việt Nam
2


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN................................................................................................................................
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT...................................................................................................
......................................................................................................................................................
PHẦN I:.........................................................................................................................................
HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG TÀI LIỆU.............................................................................................
PHẦN II: NỘI DUNG CÁC CHỦ ĐỀ...........................................................................................13
CHỦ ĐỀ SỐ 01:..........................................................................................................................13

KỸ NĂNG TỰ NHẬN THỨC.......................................................................................................13
CHỦ ĐỀ SỐ 02:..........................................................................................................................23
KỸ NĂNG XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ...................................................................................................23
CHỦ ĐỀ SỐ 03:..........................................................................................................................34
KỸ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI CĂNG THẲNG................................................................................34
CHỦ ĐỀ SỐ 04:..........................................................................................................................43
KỸ NĂNG KIÊN ĐỊNH TRƯỚC ÉP BUỘC CỦA NGƯỜI KHÁC...............................................43
CHỦ ĐỀ SỐ 05:..........................................................................................................................55
KỸ NĂNG ĐẶT MỤC TIÊU.........................................................................................................55
CHỦ ĐỀ SỐ 06:..........................................................................................................................62
KỸ NĂNG THỂ HIỆN LÒNG TỰ TRỌNG..................................................................................62
CHỦ ĐỀ SỐ 07:..........................................................................................................................71
KỸ NĂNG QUẢN LÍ THỜI GIAN................................................................................................71
CHỦ ĐỀ SỐ 08:..........................................................................................................................81
KỸ NĂNG QUẢN LÝ TIỀN BẠC.................................................................................................81
CHỦ ĐỀ SỐ 09:..........................................................................................................................91
KỸ NĂNG LẮNG NGHE TÍCH CỰC..........................................................................................91
CHỦ ĐỀ SỐ 10:..........................................................................................................................98
KỸ NĂNG GIAO TIẾP HIỆU QUẢ..............................................................................................98
CHỦ ĐỀ SỐ 11:........................................................................................................................108
KỸ NĂNG TRÌNH BÀY SUY NGHĨ, Ý TƯỞNG.......................................................................108
CHỦ ĐỀ SỐ 12:........................................................................................................................116
KỸ NĂNG TÌM KIẾM VÀ XỬ LÍ THÔNG TIN...........................................................................116
CHỦ ĐỀ SỐ 13:........................................................................................................................124
3


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

KỸ NĂNG RA QUYẾT ĐỊNH VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ..........................................................124

CHỦ ĐỀ SỐ 14:........................................................................................................................137
KỸ NĂNG TƯ DUY PHÊ PHÁN...............................................................................................137
CHỦ ĐỀ SỐ 15:........................................................................................................................148
KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT MÂU THUẪN.....................................................................................148
CHỦ ĐỀ SỐ 16:........................................................................................................................162
GIÁ TRỊ TÔN TRỌNG VÀ KHOAN DUNG...............................................................................162
CHỦ ĐỀ SỐ 17:........................................................................................................................175
GIÁ TRỊ ĐOÀN KẾT VÀ HỢP TÁC..........................................................................................175
CHỦ ĐỀ SỐ 18:........................................................................................................................187
GIÁ TRỊ TRUNG THỰC...........................................................................................................187
CHỦ ĐỀ SỐ 19:........................................................................................................................199
KỸ NĂNG CẢM THÔNG CHIA SẺ...........................................................................................199
(Thời gian:130 phút).................................................................................................................199
CHỦ ĐỀ SỐ 20:........................................................................................................................206
KỸ NĂNG TÌM KIẾM VIỆC LÀM...............................................................................................206
CHỦ ĐỀ SỐ 21:........................................................................................................................216
KỸ NĂNG THƯƠNG LƯỢNG.................................................................................................216
CHỦ ĐỀ SỐ 22:........................................................................................................................229
KỸ NĂNG ĐẢM NHẬN TRÁCH NHIỆM...................................................................................229
CHỦ ĐỀ SỐ 23:........................................................................................................................235
KỸ NĂNG BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG..........................................................................................235
CHỦ ĐỀ SỐ 24:........................................................................................................................250
KỸ NĂNG THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ..............................................................250
ỨNG PHÓ VỚI THIÊN TAI.......................................................................................................250
CHỦ ĐỀ SỐ 25:.......................................................................................................................263
KỸ NĂNG TỰ BẢO VỆ BẢN THÂN.........................................................................................263
CHỦ ĐỀ SỐ 26:.......................................................................................................................279
KỸ NĂNG TÌM KIẾM SỰ HỖ TRỢ...........................................................................................279
Tài liệu tham khảo....................................................................................................................287

4


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BĐKH

Biến đổi khí hậu

GV

Giảng viên

GD-ĐT

Giáo dục - Đào tạo

HV

Học viên

KNS

Kỹ năng sống

KT

Kỹ thuật

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

TDPP

Tư duy phê phán

TDST

Tư duy sáng tạo

5


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

PHẦN I:
HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG TÀI LIỆU
I.

MỤC ĐÍCH

Đây là tài liệu tập huấn gồm 26 chủ đề về giá trị sống và kỹ năng sống (KNS) phù hợp
lứa tuổi từ 12-18. Được biên soạn với mục đích hỗ trợ các kiến thức và phương pháp
cho những giảng viên chương trình để có những kỹ năng cần thiết đảm nhiệm được

việc tập huấn giảng viên nguồn về giá trị sống và KNS cho trẻ em từ 12-18 tuổi tại các
Chương Trình Phát triển vùng của Tổ chức Tầm nhìn Thế giới tại Việt Nam.
Cuốn tài liệu này cũng có thể được sử dụng cho đội ngũ giáo viên đang công tác tại
các trường Trung học cơ sở (THCS), Trung học phổ thông (THPT) để tổ chức giáo
dục KNS cho học sinh trong hoạt động ngoài giờ lên lớp nhằm trang bị cho các em
những Giá trị sống, KNS cốt lõi để vận dụng vào ứng phó với các tình huống gặp phải
trong cuộc sống, và trở thành những công dân có ích, hiệu quả cho bản thân và đất
nước.
Đồng thời, tài liệu còn có thể làm tài liệu tham khảo cho những người làm công tác xã
hội làm việc trực tiếp với trẻ em và vì trẻ em để họ có thể hỗ trợ các em tránh được
những rủi ro trong cuộc sống.
II. ĐỐI TƯỢNG SỬ DỤNG TÀI LIỆU

Đối tượng sử dụng cuốn tài liệu “Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh” là
các tập huấn viên tập huấn về KNS cho trẻ em.
Đặc biệt, đối tượng sử dụng tài liệu này còn là đông đảo đội ngũ giáo viên đang công
tác tại các trường THCS, THPT, vì hiện nay Bộ Giáo dục – Đào tạo (GD-ĐT) chỉ đạo
giáo viên giáo dục KNS thông qua con đường lồng ghép, tích hợp trong quá trình dạy
học và tổ chức các chủ đề trong hoạt động ngoài giờ lên lớp, nhưng thiếu những chủ
đề giáo dục KNS được biên soạn một cách chuyên biệt, do đó tác động còn hạn chế.
Ngoài ra, cuốn tài liệu này còn có thể làm tài liệu tham khảo cho những người làm
việc với trẻ em và vì trẻ em.

6


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

III.

TÀI LIỆU NÀY ĐƯỢC BIÊN SOẠN NHƯ THẾ NÀO

III.1 Các chủ đề giáo dục Giá trị sống và KN sống được sắp xếp theo thứ tự như

sau:
1) Tự nhận thức; 2) Xác định giá trị; 3) Ứng phó với căng thẳng; 4) Kiên định trước ép
buộc của người khác; 5) Đặt mục tiêu; 6)Thể hiện lòng tự trọng; 7) Quản lý thời gian;
8) Quản lý tiền bạc; 9) Lắng nghe tích cực; 10) Giao tiếp hiệu quả; 11) Trình bày suy
nghĩ, ý trưởng; 12) Tìm kiếm và xử lý thông tin; 13) Ra quyết định và giải quyết vấn
đề; 14)Tư duy phê phán; 15) Giải quyết mâu thuẫn; 16) Giá trị tôn trọng và khoan
dung; 17) Đoàn kết và hợp tác; 18) Giá trị trung thực; 19) Cảm thông chia sẻ; 20) Tìm
kiếm việc làm; 21) Kỹ năng thương lượng; 22) Đảm nhận trách nhiệm; 23) Bảo vệ môi
trường; 24) Thích ứng với biến đổi khí hậu và ứng phó với thiên tai; 25) Tư bảo vệ
bản thân; 26) Tìm kiếm sự hỗ trợ.
III.2 Trong mỗi chủ đề của cuốn tài liệu này được cấu trúc theo logic sau:
Ngoài mục tiêu cần đạt được và phương tiện, học liệu cần thiết để tổ chức các hoạt
động trong chủ đề, phần quan trọng nhất là “Gợi ý tổ chức hoạt động”. Ở mục này,
bao gồm các bước: 1) Ôn bài cũ; 2) Dẫn dắt và Giới thiệu bài mới; 3) Phát triển bài
mới; 4) Liên hệ thực tế của học viên; 5) Tổng kết bài và 6) Đánh giá buổi học.
III.3 Ở mỗi bước nội dung học tập đều được thiết kế dưới dạng các hoạt động
để người học được tham gia, trải nghiệm và phát triển năng lực nhận thức,
năng lực hành động.
Trong từng hoạt động lại xác định: a) Mục tiêu mà hoạt động hướng tới; b) Gợi ý cụ
thể cách tiến hành hoạt động, trong đó Giảng viên (GV) tổ chức hoạt động như thế
nào, nhiệm vụ của Học viên (HV) là gì, và c) Kết luận của GV nhằm hệ thống lại ý
chính mà HV cần nắm vững sau mỗi hoạt động.
IV.

PHƯƠNG PHÁP TẬP HUẤN KHI SỬ DỤNG BỘ TÀI LIỆU

1. GV cần nghiên cứu tài liệu để hiểu rõ mục tiêu, nội dung và phương pháp tổ
chức. Những câu hỏi :
- Chủ đề này cần hướng tới mục tiêu gì?
- Để đạt được được mục tiêu đó chủ đề bao gồm những nội dung gì?
- Trong từng hoạt động cũng cần hiểu rõ mối quan hệ giữa mục tiêu của hoạt
động, nội dung, phương pháp tổ chức hoạt động và những kết luận rút ra.
2. Khi tập huấn, trong các bước tiến hành GV đều cần chú ý khai thác trải nghiệm và
sự tham gia, tương tác của người học, GV cần tôn trọng ý kiến của HV và sử
dụng những ý kiến hợp lý của HV làm cơ sở rút ra những kết luận về nội dung
hoạt động, tránh áp đặt những kết luận không có kết nối với những ý kiến phù

7


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

hợp mà HV đã tham gia để HV có niềm vui học tập thấy như mình là người tìm ra,
xây dựng lên những tri thức nằm trong nội dung kết luận.
3. Đặc biệt trong bước liên hệ thực tế, khuyến khích HV chia sẻ những điều mà họ
biết trong thực tế cuộc sống (nếu vấn đề nhạy cảm) hoặc những trải nghiệm của
chính họ (nếu vấn đề không nhạy cảm) để củng cố thêm nhận thức, hành vi đã
được tiếp nhận trong bước phát triển bài mới.
4. Trong bước tổng kết, để phát huy tính tích cực của người học và để khắc sâu
những điều đã học, GV cần tạo cơ hội để HV nói lên những điều đã thu hoạch
được qua chủ đề cả về phương diện nhận thức lẫn KN sống. GV chỉ bổ sung
những ý mà HV nêu còn thiếu.
5. Điều đáng lưu ý là những bước và cách tổ chức hoạt động được thiết kế, cùng
các tình huống trong đó chỉ mang tính định hướng và gợi ý mà không bắt buộc
phải tuân thủ. GV có thể ghép các bước như giới thiệu bài mới với phát triển bài
mới nếu sử dụng tình huống, câu chuyện có thể thực hiện được cả chức năng

giới thiệu bài mới và một phần nội dung của chủ đề, cũng như GV có thể thay thế
những tình huống trong tài liệu bằng những tình huống “đắt hơn”, phù hợp hơn
với đối tượng ở vùng, miền.
Đặc biệt, đối với phương tiện tổ chức hoạt động cần linh hoạt sử dụng những
phương tiện sẵn có, rẻ tiền, dễ kiếm, phù hợp với điều kiện thực tế.
Tuy nhiên, những nội dung hoạt động trong từng chủ đề thì cần phải đảm bảo và
tuân thủ nguyên tắc tập huấn khuyến khích sự tham gia dựa trên trải nghiệm và
tương tác thì mới đạt được mục tiêu mong muốn.
6. Một số phương pháp tập huấn cơ bản
Các phương pháp cơ bản thường được sử dụng trong tập huấn có sự tham gia giúp
HV học tập chủ động là:
6.1 Thảo luận nhóm
a. Mục tiêu
Giúp cho tất cả tham dự viên tham gia học tập chủ động nhằm tạo cơ hội và điều kiện
cho họ cùng chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, đóng góp ý kiến để giải quyết một vấn đề
cụ thể hoặc sáng tạo ý tưởng mới có liên quan đến nội dung bài học.
b. Cách thực hiện
Giao nhiệm vụ và chia nhóm:
-

Nêu vấn đề cần thảo luận.
Quy định thời gian, phân công vị trí thảo luận cho các nhóm.
Chia nhóm thảo luận:

8


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

+

Chia nhóm ngẫu nhiên như: đếm số thứ tự, theo vị trí ngồi, theo tên của 4
nhóm quyền, theo sở thích, tên các loại hoa quả, vật nuôi, trò chơi kết bạn,
theo màu sắc, theo mùa trong năm, theo biểu tượng…
+ Chia nhóm có chủ định: theo độ tuổi, giới tính, vùng địa lý, vị trí công tác, tính
chất công việc…
- Giao phương tiện, công cụ.
Điều hành nhóm làm việc:
-

Luôn quan sát, theo dõi và sẵn sàng hỗ trợ nhóm thảo luận để:
+
+
+

-

Đảm bảo tất cả các thành viên trong nhóm đều tham gia tích cực;
Giải đáp kịp thời các băn khoăn, thắc mắc;
Các nhóm thực hiện đúng yêu cầu của bài tập.
Không can thiệp sâu vào quá trình làm việc của nhóm (đóng góp ý kiến như
một thành viên của nhóm)

Điều hành báo cáo kết quả làm việc của các nhóm: có thể trình bày kết quả thảo luận
theo các cách sau: 1) Một nhóm báo cáo, các nhóm khác bổ sung; 2) Các nhóm lần
lượt báo cáo; 3) Hội chợ mua bán thông tin; 4) Biểu diễn kết quả thông qua các hình
thức sáng tạo như: vẽ tranh, diễn kịch, sáng tác biểu tượng…; 5) Hùng biện để bảo
vệ quan điểm của nhóm;
Tổng hợp, phân tích ý kiến và kết luận.
c. Lưu ý khi sử dụng phương pháp này: Không lạc đề; Mọi người đều có cơ hội bày tỏ

ý kiến của mình; Ý kiến của mọi người đều được tôn trọng; Đúng thời gian;
6.2 Động não
a. Mục tiêu
Giúp tham dự viên tập trung tư duy vào một vấn đề/chủ đề nhất định, qua đó thu thập
được nhiều ý kiến của cá nhân. Đồng thời giúp tham dự viên phát triển kỹ năng giao
tiếp và đưa ra các quyết định.
b. Cách thực hiện
-

Nêu vấn đề cần thảo luận một cách rõ ràng, cụ thể, dể hiểu, gần gũi với hiểu biết
thực tế của tham dự viên.
Dành thời gian thích hợp để tham dự viên động não.
Lắng nghe tích cực và tôn trọng mọi ý kiến của tham dự viên.
Ghi chép tỉ mỉ, đầy đủ các ý kiến của tham dự viên lên bảng hoặc giấy Ao.
Tổng hợp, phân tích các ý kiến và kết luận.

c. Lưu ý khi sử dụng phương pháp này
9


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

-

Tập huấn viên lựa chọn vấn đề sát với nội dung bài giảng.
Chuẩn bị hệ thống câu hỏi ngắn gọn, dễ hiểu (từ đơn giản đến phức tạp, từ dễ
đến khó).
Cần chuẩn bị sẵn một vài ý kiến để khuyến khích tham dự viên động não khi
cần.
Lường trước các vấn đề tham dự viên có thể đặt ra.

Nhắc nhở tham dự viên luôn bám sát mục tiêu và nội dung câu hỏi, tránh lan
man hoặc lạc đề.
Tích cực khuyến khích, gợi ý, cởi mở để tham dự viên không ngại khi phát biểu
ý kiến.
6.3 Sắm vai
a. Mục tiêu
Giúp tái hiện sâu sắc một tình huống thực tế nhằm thay đổi thái độ, cảm xúc của tham
dự viên về một vấn đề hay một đối tượng nào đó.
b. Cách sử dụng
-

Nêu mục tiêu, xác định nội dung chủ đề của các vai một cách rõ ràng.
Quy định thời gian cho hoạt động sắm vai và thời gian diễn vai.
Chọn người sắm vai.
Hướng dẫn tình huống cho người diễn trước khi sắm vai.
Diễn vai.
Phân tích thảo luận.
Kết luận rút ra từ vai diễn.

c. Lưu ý khi sử dụng phương pháp này
-

Tập huấn viên phải chuẩn bị chủ đề sắm vai phù hợp với nội dung bài học, đặc
điểm của tham dự viên, điều kiện và hoàn cảnh của lớp học.
Tình huống sắm vai nên mở, không cho trước “kịch bản” hoặc lời thoại.
Dành thời gian phù hợp cho các nhóm thảo luận và sắm vai.
Tránh lạc đề khi thực hành sắm vai.
Nên khuyến khích tất cả tham dự viên tham gia.
Có thể chuẩn bị các đạo cụ đơn giản, hoặc hoá trang nhằm tăng tính hấp dẫn
của vai diễn.

6.4 Trò chơi
a. Mục tiêu:
Giúp cho quá trình học tập được tiến hành một cách nhẹ nhàng, sinh động, không khô
khan nhàm chán nhằm lôi cuốn tham dự viên tham gia vào quá trình học tập một cách
tự nhiên, hứng thú và có tinh thần trách nhiệm. Đồng thời xua tan được những mệt
mỏi, căng thẳng trong học tập.
b. Cách thực hiện
Lựa chọn trò chơi phù hợp.
Chuẩn bị phương tiện (nếu có).
10


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

-

Lựa chọn không gian phù hợp.
Huy động sự tham gia của người chơi.
Giới thiệu tên trò chơi, luật chơi (nếu có).
Hướng dẫn trò chơi.
Chơi thử.
Tổ chức chơi.
Xử lý theo luật chơi.
Nhận xét, nêu ý nghĩa trò chơi (nếu trò chơi sử dụng cho mục đích học tập).

c. Lưu ý khi sử dụng phương pháp này
-

Trò chơi phải dễ tổ chức và thực hiện, đảm bảo mọi người đều được tham gia.
Phải phù hợp với đặc điểm, trình độ của tham dự viên, hoàn cảnh thực tế của

lớp học, phù hợp với chủ đề (nếu trò chơi đó phục vụ cho nội dung học tập nào
đó).
Tập huấn viên phải kiểm tra lại để đảm bảo tham dự viên đã hiểu được mục
đích, yêu cầu của trò chơi.
Phải quy định rõ thời gian và địa điểm chơi.
Chú ý phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo của tham dự viên, tạo điều kiện
cho tham dự viên tự tổ chức, điều khiển trò chơi.
Trò chơi phải được thay đổi để tránh nhàm chán.
Tổ chức cho tham dự viên rút ra ý nghĩa của trò chơi (trò chơi học tập)
6.5 Bài tập tình huống
a. Mục tiêu
Giúp tham dự viên biết cách phân tích và xử lý tình huống sát với thực tiễn.
b. Cách thực hiện
Tập huấn viên phát tình huống cho tham dự viên và nêu yêu cầu cần khai thác
từ bài tập tình huống.
Giới hạn thời gian nghiên cứu và thảo luận tình huống.
Tham dự viên nghiên cứu tình huống (theo nhóm hoặc cá nhân).
Tham dự viên động não và thảo luận về yêu cầu của bài tập tình huống.
Trình bày kết quả thảo luận (theo nhóm hoặc cá nhân).
Chia sẻ, tổng hợp ý kiến giữa các nhóm.
Kết luận.
c. Lưu ý khi sử dụng phương pháp này
-

Chọn lựa tình huống phù hợp với yêu cầu của bài học và ngữ cảnh.
Tình huống có thể dài hoặc ngắn tuỳ thuộc vào nội dung của chủ đề.
Cách giải quyết tình huống của vấn đề đang thảo luận phải được sử dụng để
giải quyết tình huống có tính khái quát hơn.
6.6 Vẽ tranh
a. Mục tiêu

11


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

Giúp trực quan hoá một nội dung hay một vấn đề nào đó bằng hình ảnh nhằm thay
đổi thái độ, cách nhìn nhận của tham dự viên về một vấn đề nào đó.
b. Cách thực hiện
-

Nêu nội dung, chủ đề cần vẽ.
Chia nhóm, giới hạn thời gian, giao phương tiện, công cụ.
Các nhóm thực hiện hoạt động.
Quan sát, hỗ trợ nhóm vẽ đúng chủ đề.
Trình bày kết quả, ý tưởng.
Phân tích, chia sẻ và tổng hợp ý kiến.
Kết luận.

c. Lưu ý khi sử dụng phương pháp này
-

Chuẩn bị kỹ ý tưởng, nội dung và các dụng cụ cần thiết cho hoạt động vẽ tranh.
Viết sẵn nội dung bài tập vẽ tranh lên giấy A0 hoặc phim đèn chiếu.
Yêu cầu vẽ tranh có thể mô tả hiện trạng hoặc tương lai mong muốn.

12


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

PHẦN II: NỘI DUNG CÁC CHỦ ĐỀ
CHỦ ĐỀ SỐ 01:
KỸ NĂNG TỰ NHẬN THỨC
(Thời gian: 160 phút)

I.

MỤC TIÊU

Học xong bài này, HV có khả năng:
-

II.

Nêu được kỹ năng tự nhận thức là gì và tầm quan trọng của kỹ năng tự nhận
thức.
Biết tự nhận thức một số khía cạnh cơ bản về bản thân, trên cơ sở đó tự tin
với những điều mình có và có hướng khắc phục những điểm yếu/ tồn tại của
bản thân.
Biết tiếp nhận ý kiến của người khác về mình một cách tích cực để kiểm chứng
tự nhận thức của bản thân.
Biết tôn trọng những đặc điểm riêng của người khác.

TÀI LIỆU VÀ PHƯƠNG TIỆN
-

Giấy Ao, bút viết giấy, băng dính, kéo.
Giấy A4 và bút màu để vẽ.
Kéo và giấy màu.

Một quả bóng/quả cầu giấy hoặc chiếc khăn quấn tròn.

III. GỢI Ý CÁC HOẠT ĐỘNG
1. Ôn bài cũ: (không có)
2. Giới thiệu bài mới: (15 phút)
Hoạt động 1: Tổ chức trò chơi “Soi gương”
a. Mục tiêu
Để người học nhận thức được rằng muốn nhận thấy vẻ bề ngoài của bản thân thì rất
dễ bằng cách soi gương, nhưng để nhận biết được thế giới bên trong mình thì cần có
KN tự nhận thức bản thân.
b.

Cách tiến hành

13


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

GV yêu cầu HV đứng thành vòng tròn xung quanh mình.
GV phổ biến luật chơi trò chơi “Soi gương”:
-

Cử 1 người quản trò và 2 người quan sát phát hiện người làm không đúng
Luật chơi.

-

Người quản trò đứng giữa vòng tròn làm động tác nào thì những người xung
quanh (tạo thành vòng tròn) phải làm theo, nhưng làm ngược chiều với người

quản trò (vì khi soi gương ta nhận được hình ảnh đối lập)

-

Nếu ai làm theo mà động tác cùng chiều với quản trò thì sẽ được “thưởng”.

GV cho chơi thử:
-

GV làm động tác giơ tay trái chải tóc, tay phải cầm gương.

-

Người quan sát phát hiện xem người tham gia chơi có làm ngược chiều với
người quản trò không: nghĩa là tay phải chải tóc, tay trái cầm gương hay
không? Nếu không đúng thì mời người đó đứng ra ngoài vòng tròn.

-

GV làm thêm một động tác nữa. Sau đó mời quản trò tổ chức trò chơi.

Tiến hành chơi thật:
-

Quản trò có thể đổi động tác từ 3 đến 5 lượt để có thể tìm ra số người chơi
không đúng luật chơi từ 5 đến 7 người.

-

Tìm ra một hình thức vui vẻ để “thưởng” cho những người đã bị loại ra khỏi

cuộc chơi.

GV đặt câu hỏi sau khi trò chơi kết thúc:
1. Để nhận ra mình về hình thức/ vẻ bề ngoài chúng ta làm gì?
2. Soi gương có giúp chúng ta nhận ra những đặc điểm bên trong mình không?
GV ghi nhận tất cả ý kiến của HV, rồi kết luận.
c. Kết luận
Soi gương có thể nhận biết được vẻ ngoài của mình, nhưng không giúp nhìn thấy
các đặc điểm bên trong của mình.
3. Phát triển bài mới
Hoạt động 2: Có cần phải hiểu mình không? (15 phút)
a. Mục tiêu
14


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

Người học bước đầu nhận thức được sự cần thiết phải hiểu về chính mình để thành
công hơn trong cuộc sống
b. Cách tiến hành
GV đọc diễn cảm đoạn văn sau đây:
“Con người đi khắp nơi để kinh ngạc trước những ngọn núi cao ngất, trước những
ngọn sóng thần của biển cả, trước những dòng sông dài nhất, trước sự hùng vĩ của
biển khơi, trước sự đẹp đẽ của những vì tinh tú, mà bỏ qua chính mình không một
chút băn khoăn.” (Saint Augustine)
Và “Biết mình, biết người trăm trận trăm thắng.”
Sau đó GV đặt câu hỏi:
1. Hãy cho biết ý nghĩa của những câu trên?
2. Đã khi nào bạn tự hỏi “Mình là ai? Mình là người như thế nào chưa? Nếu có
bạn tìm câu trả lời bằng cách nào?”.

GV tổng hợp nhanh các ý kiến của người học và kết luận.
c. Kết luận
Tìm hiểu và khám phá bản thân là cần thiết và quan trọng giúp con người thành công
hơn trong cuộc sống. Nói cách khác mỗi người cần có KN tự nhận thức bản thân.
KN này là gì? Chúng ta sẽ cùng nhau tiếp tục tìm hiểu.
Hoạt động 3: Mình là ai và là người như thế nào? (40 phút)
a. Mục tiêu
HV trải nghiệm KN tự nhận thức thông qua tự phân tích và nhìn nhận bản thân về các
khía cạnh khác nhau để hình dung, nhận biết về mình.
b. Cách tiến hành
Bước 1: Làm việc cá nhân
GV phát cho mỗi HV 1 tờ giấy, yêu cầu mỗi người chuẩn bị (trong 5 phút) về những
nội dung sau:
1. Ba điều mà bạn ưa thích.
2. Ba điều mà bạn không thích.
3. Ba điểm mạnh/ có thể làm của bạn.
4. Ba điểm yếu, hoặc cần cố gắng.
5. Đặc điểm nổi bật nhất của bạn.
(Gợi ý: khuyến khích HV nào có khả năng, thích vẽ nên vẽ để giới thiệu về mình).
15


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

Bước 2: Chia sẻ theo từng cặp
GV yêu cầu các bạn chia sẻ những đặc điểm về bản thân với bạn ngồi cạnh.
Bước 3: Làm việc chung toàn lớp
-

GV lấy tinh thần xung phong của một vài HV chia sẻ những điều đã nhận thức

được về đặc điểm của bạn cùng cặp với mình. Trong khi nói về bạn nên so
sánh điểm chung và điểm khác mình.

-

GV hỏi người cùng cặp xem những điều mà bạn vừa trình bày đã phản ánh đủ
những điều mình đã chia sẻ chưa? (để kiểm tra KN lắng nghe tích cực của bạn
cùng cặp).

(Lưu ý: Không sử dụng những tờ giấy mà bạn mình viết về bản thân để giới thiệu với
lớp, yêu cầu phải hiểu và kể lại được những điều mà bạn đã giới thiệu)
Sau khi có hơn 3 cặp đã chia sẻ với lớp, GV đặt thêm câu hỏi cho lớp:
1. Điều gì là dễ tự nhận thức nhất?
2. Điều gì là khó tự nhận thức nhất?
3. Khả năng tự nhận thức về mình của mọi người có giống nhau không? Điều gì

chứng tỏ điều đó?
4. Mỗi người có những điểm khác biệt với những người khác không? Cần tôn
trọng những điểm riêng đó không?
Sau khi hết ý kiến tham gia, GV phân tích, tổng hợp và kết luận.
c. Kết luận:
- Biết những điểm mạnh, điểm yếu, điều mình thích, không thích, đặc điểm nổi bật …
chính là tự nhận thức về mình. Nói cách khác, kỹ năng tự nhận thức là khả năng
mỗi người tự nhìn sâu hơn vào thế giới nội tâm của mình để khám phá chính xác
những đặc điểm của bản thân
- Có những điều dễ nhận thức hơn như: sở thích; điểm mạnh…, nhưng cũng có
những điều khó nhận thức hơn như: đặc điểm nổi trội để phân biệt mình với người
khác…
- Khả năng tự nhận thức về mình của mọi người không giống nhau. Hiểu được bản
thân không đơn giản, nhiều khi phải qua tình huống cụ thể mới biết rõ hơn về mình.

- Mỗi người đều có những điểm giống và khác nhau. Chúng ta cần tôn trọng sự khác
biệt, đặc biệt là cá tính của người khác.
16


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

Hoạt động 4: Mình là người như thế nào trong con mắt mọi người? (15 phút)
a. Mục tiêu
HV trải nghiệm những đánh giá của người khác về mình và có thái độ tích cực đối với
những nhận xét, đánh giá đó. Qua đó củng cố KN tự nhận thức về bản thân.
b. Cách tiến hành
- Phát cho HV 1 tờ giấy, 1 cái bút và 1 mẩu băng dính để mỗi người tự ghi tên mình
vào góc trên của tờ giấy, hoặc vẽ 1 biểu tượng nào đó tượng trưng cho mình vào
giữa tờ giấy, rồi dán vào sau lưng mình (chuẩn bị trong 2 phút).
- Khi GV hô “bắt đầu”, thì HV di chuyển nhanh đến sát những HV khác để ghi lên tờ
giấy sau lưng họ những lời nhận xét của mình về bạn.
- GV hô “hết giờ” thì các HV kết thúc trò chơi và về vị trí của mình.
- HV gỡ tờ giấy sau lưng mình để xem người khác nhận xét về mình như thế nào.
- GV lấy tinh thần xung phong xem ai muốn chia sẻ những nhận xét đó cho cả lớp
nghe.
- GV hỏi những HV đó về cảm xúc/ suy nghĩ của mình về những lời nhận xét đó.
Nếu họ thấy buồn hay bi quan trước những nhận xét về nhược điểm, hay nhận xét
chưa chính xác về mình, thì GV gợi ý cần suy nghĩ tích cực như: mình sẽ cố gắng
để mình hoàn thiện hơn, hay chẳng lẽ mình lại như thế ư? mình sẽ tự tin và khẳng
định rằng mình không phải như bạn nghĩ đâu...
- GV tổng hợp các ý kiến và kết luận.
c. Kết luận
- Khi nghe ý kiến của những người khác nhận xét, đánh giá về mình, chúng ta cần
bình tĩnh, sáng suốt xem xét ý kiến nào là khách quan, chân thực thì sẽ tiếp nhận,

nhưng cũng cần có thái độ đúng mực đối với lời khen quá mức, hay ý kiến mang
tính định kiến, thiếu khách quan.
- Bất kể ai cũng đều có ưu điểm và nhược điểm, nhận thức được nó để có định
hướng hoàn thiện, không nên tự ti hoặc tự kiêu.
- Muốn tự nhận thức về bản thân đúng cần so sánh những nhận thức về bản thân
với những nhận xét khách quan của người khác, đặc biệt là tự nhận thức bản thân
qua cách ứng xử, giải quyết những tình huống trong cuộc sống.
Hoạt động 5: Điều có thể bạn chưa biết về tôi (20 phút)
17


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

(Tham khảo: Tài liệu Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Điện Biên - Bùi Ngọc Diệp 2012)
a. Mục tiêu
HV tự nhìn nhận sâu sắc hơn về đặc điểm nội tâm của mình và mạnh dạn chia sẻ với
người khác.
b. Cách tiến hành
GV tổ chức HV ngồi theo hình chữ U hoặc hình tròn và phổ biến luật chơi:
Khi quả bóng được chuyền đến ai thì người đó bắt bóng và chia sẻ với lớp những đặc
điểm mà người ngoài không dễ nhận thấy, hoặc mâu thuẫn với biểu hiện bên ngoài
của mình. Sau đó lại chuyển bóng cho người khác. Trong vòng 10 giây nếu người có
bóng không chia sẻ được với lớp đặc điểm nào thì sẽ được “thưởng” bằng cách nhảy
lò cò, múa minh họa bài hát, hoặc hát một bài cho cả lớp.
GV dành 3 phút để mỗi người tự suy nghĩ về điều sẽ chia sẻ với lớp.
GV khởi đầu, cầm một quả bóng (hoặc quả cầu giấy) và chia sẻ đặc điểm của bản
thân rồi tung ngẫu nhiên về một HV.
Trò chơi tiếp diễn sao cho mỗi người đều có cơ hội chia sẻ về đặc điểm khó thấy của
mình.
(Lưu ý HV có thể nói về bất cứ đặc điểm nào mà mình muốn, và những người khác

chỉ nghe để biết chứ không bình phẩm, phán xét về những điều bạn mình chia sẻ).
Sau khi trò chơi kết thúc GV nêu câu hỏi:
1. Em rút ra điều gì sau hoạt động này?
2. Em cảm thấy như thế nào khi được mọi người hiểu hơn về mình? Và khi mình
có cơ hội hiểu hơn về bạn bè?
c. Kết luận
- Mỗi người đều có những đặc điểm dễ thấy và khó thấy. Do đó, cần cởi mở hơn
trong giao tiếp, sẵn sàng chia sẻ với người khác để tăng cường sự hiểu biết, thông
cảm lẫn nhau.
- Việc nhận thức được những “khía cạnh bên trong” của mình giúp mỗi người hiểu
mình sâu hơn.
Hoạt động 6: Ý nghĩa của KN tự nhận thức (10 phút)
a. Mục tiêu
18


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

HV thấy được tầm quan trọng của KN tự nhận thức từ đó thấy tất yếu phải rèn KN tự
nhận thức cho bản thân.
c. Cách tiến hành
Sử dụng phương pháp động não, GV yêu cầu mọi người suy nghĩ về ý nghĩa của KN
tự nhận thức/ có thể gợi ý cụ thể bằng các câu hỏi sau:
1. Tự nhận thức được điểm mạnh, và những thói quen tốt của bản thân có tác
dụng gì?
2. Tự nhận thức được điểm yếu, và những thói quen chưa tốt của bản thân có tác
dụng gì?
3. Biết được sở thích, mong muốn của mình có tác dụng gì?
4. Biết được đặc điểm của bản thân có tác dụng gì trong giao tiếp?
...........

GV yêu cầu từng người đưa ra ý kiến (không trùng lặp) của mình về nội dung các câu
hỏi trên.
GV ghi nhanh các ý kiến lên bảng, tổng hợp ý kiến, bổ sung và kết luận.
c. Kết luận:
KN nhận thức bản thân rất cần thiết vì:
Kỹ năng tự nhận thức giúp hiểu rõ về bản thân mình: đặc điểm, tính cách, thói quen,
nhu cầu… các mối quan hệ xã hội cũng như những điểm tích cực và hạn chế của bản
thân. Trên cơ sở đó có thể tự tin với những điểm mạnh của mình và cố gắng khắc
phục những điểm yếu.
Tự nhận thức giúp ta nhận biết được cả hai mặt ưu và nhước điểm của mình. Cần có
suy nghĩ tích cực về những điều còn hạn chế của bản thân vì trong xã hội không có ai
là hoàn thiện/hoàn hảo. Quan trọng là biết những hạn chế để cố gắng tự hoàn thiện.
Tự nhận thức là cơ sở quan trọng giúp cho việc giao tiếp có hiệu quả và có tinh thần
trách nhiệm đối với người khác (biết mình biết người trăm trận trăm thắng).
Tự nhận thức cũng liên quan đến kỹ năng xác định giá trị, tức là thái độ, niềm tin của
bản thân và điều mình cho là quan trọng hay cần thiết.
Nhận thức rõ về bản thân giúp cá nhân biết điểm yếu và của mình và những điều
mình thích/không thích để có thể kiên định, tự tránh những mạo hiểm, tránh bị lợi
dụng.
19


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

Nhận thức rõ những khả năng của mình, những điều mình thích/không thích giúp kiên
định để có thể giải quyết vấn đề và ra quyết định hiệu quả.
Tự nhận thức cũng giúp bản thân đặt ra những mục tiêu phấn đấu phù hợp và thực
tế.
4. Liên hệ thực tế
Hoạt động 7: Liên hệ bản thân (15 phút)

a. Mục tiêu
HV nhận ra sự cần thiết phải tìm hiểu, khám phá bản thân, đặc biệt qua các tình
huống thực trong cuộc sống.
b. Cách tiến hành
GV đặt câu hỏi cho cả lớp:
1.Bạn đã bao giờ tin vào điều mình sẽ làm được, nhưng thực tế lại không làm được
như đã nghĩ chưa? Ví dụ?
2.Bạn đã bao giờ bị nói là “Không biết mình là ai” hoặc một nhận xét tương tự như
vậy chưa? Đó là tình huống cụ thể nào? Bạn nghĩ câu nói đó có đúng với bạn
không? Cảm giác của bạn khi đó như thế nào?
3.Hãy kể 1 ví dụ điển hình nhất mà bạn đã thấy trong cuộc sống về tác hại của việc
không nhận thức đúng được bản thân nên có những quyết định sai, hoặc làm
những người sống xung quanh không thích.
HV suy nghĩ và chia sẻ theo nhóm đôi.
GV mời 1 vài HV chia sẻ trước lớp.
c. Kết luận
Đôi khi chúng ta không làm được những điều tưởng như mình có thể làm được, một
phần do khách quan, nhưng cả do chưa hiểu, chưa đánh giá đúng khả năng của bản
thân.
Đôi khi con người cũng có những ứng xử không phù hợp vì chưa đánh giá đúng bản
thân, hoặc quá tự ti, hoặc quá tự đại.
5. Tổng kết (15 phút)
GV yêu cầu HV nói lên những thu hoạch của bản thân về nhận thức, KN sau khi học
chủ đề này (chỉ nêu những ý kiến không trùng lặp với người đã nói trước).
GV chỉ bổ sung thêm sau khi HV đã hết ý kiến.

20


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

Tự nhận thức là một KNS cơ bản, giúp con người biết nhìn nhận, đánh giá đúng về bản thân
mình (tiềm năng, tình cảm, sở thích, thói quen, điểm mạnh, điểm yếu,...) .
Tuy nhiên không phải ai cũng biết tự nhận thức về mình một cách chính xác. Muốn tự nhận
thức/ đánh giá về mình đúng cần:
Luôn tự suy nghĩ/ tự phân tích bản thân mình, tự đánh giá mình qua kết quả của hoạt
động/ hành động, từng tình huống ứng xử.
So sánh những nhận xét/ đánh giá của người khác về mình với tự nhận xét, tự đánh giá
của bản thân.
Tự nhận thức rất cần thiết, nó giúp con người:
Nhận ra điểm mạnh của bản thân để phát huy.
Nhận ra điểm yếu để khắc phục.
Biết rõ bản thân mình muốn gì, có những năng lực gì, gặp những khó khăn - thách thức
nào… để có thể đặt mục tiêu cuộc sống cho phù hợp và khả thi.
Biết rõ đặc điểm của bản thân giúp chúng ta ứng xử, hành động phù hợp trong giao tiếp.

21


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

6. Đánh giá (15 phút)
6.1 Bạn Trung luôn khẳng định rằng sẽ không bao giờ quay cóp, dù cho không làm
được bài. Nhưng trong giờ kiểm tra môn Lịch sử hôm qua, Trung đã bị cô giáo bắt
quả tang khi đang giở sách. Nếu một người tin vào điều mình sẽ làm/thực hiện được,
nhưng thực tế lại không làm được như vậy - điều đó nói lên điều gì?
6.2 Trong các nội dung về tự nhận thức về bản thân: điểm mạnh; điều tự hào, điểm
yếu, tồn tại, sở thích, điều cần phát huy, điều cần khắc phục, đặc điểm nổi bật của
bản thân, những đặc điểm nội tâm… bạn thấy tự nhận thức về nội dung nào là khó
nhất? dễ nhất? Điều đó có nói lên điều gì không?

6.3 Bạn còn chưa biết điều gì về bản thân mình? Điều gì bạn còn chưa hiểu rõ/ chắc
chắn về bản thân? Và điều gì bạn đã hiểu mình một cách chắc chắn?
PHỤ LỤC
Đáp án cho phần đánh giá HV:
1. Khi con người nghĩ rằng mình sẽ làm được điều gì đó nhưng ở trong tình huống
thực tế họ lại không làm được như họ nghĩ thì điều đó nói lên rằng họ đã chưa
nhận thức được đúng bản thân mình.
2. Thông thường đặc điểm nổi bật và nội tâm là khó nhận thức nhất.
3. Ngoài ra, có người dễ nhận ra điểm mạnh, nhưng khó nhận ra tồn tại thường là
người tự đánh giá cao về mình, có thể là người tự cao. Còn người khó nhận ra
điểm mạnh, nhưng dễ nhận ra tồn tại thì thường là người tự ti. Cần rèn luyện KN tự
nhận thức sao cho hài hòa giữa khả năng nhận thức điểm mạnh, tồn tại, nói cách
khác đánh giá khách quan được bản thân thì mới giúp con người thành công trong
cuộc sống.
Ví dụ bạn đã chắc chắn hiểu được sở thích của mình, nhưng chưa thấy hết những
tồn tại, nhược điểm, hoặc chưa hiểu rõ đặc tính để phân biệt mình với những
người khác…

22


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

CHỦ ĐỀ SỐ 02:
KỸ NĂNG XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ
(Thời gian: 150 phút)

I. MỤC TIÊU
Sau chủ đề này, HV có khả năng:
- Mô tả được giá trị là gì.

- Trình bày được KN xác định giá trị và hiểu được KN xác định giá trị, thực chất là
KN tự nhận thức các giá trị đối với bản thân.
- Nêu được ý nghĩa của việc xác định giá trị đối với mỗi con người.
- Biết cách xác định các giá trị đối với bản thân.
- Vận dụng kỹ năng xác định giá trị để Ra quyết định trong một vài tình huống có
điều kiện giới hạn.
- Tôn trọng các giá trị mà người khác lựa chọn.
II. TÀI LIỆU VÀ PHƯƠNG TIỆN
-

Giấy Ao, bút dạ.
1 quả bóng hoặc quả cầu giấy.
Số phong bì đủ cho số HV trong lớp (Dành cho hoạt động 1).
Câu chuyện “Cái Rìu vàng” (Dành cho hoạt động 2).
Mẫu “Phù điêu của tôi” (Dành cho hoạt động 3).
Phiếu xác định giá trị (Dành cho hoạt động đánh giá).
Một số tình huống khác.

III. GỢI Ý CÁC HOẠT ĐỘNG
1. Ôn bài (15 phút)
- GV đặt một câu hỏi: KN tự nhận thức là gì? và yêu cầu một thành viên trong lớp
trả lời (có thể lấy tinh thần xung phong).
- Sau khi trả lời xong, thành viên thứ nhất tiếp tục đặt câu hỏi khác về chủ đề KN
tự nhận thức, ví dụ: Để nhận thức bản thân được khách quan chúng ta cần làm
gì? Và yêu cầu thành viên thứ 2 trả lời (trước hết là đề nghị tinh thần xung
phong, nếu không có ai xung phong thì chỉ định).

23

Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

- Học viên thứ 2 sau khi trả lời xong lại đặt câu hỏi tiếp, ví dụ KN tự nhận thức có
ý nghĩa như thế nào đối với mỗi cá nhân?
- Cứ như vậy quá trình hỏi - trả lời tiếp tục cho đến khi các nội dung cơ bản của
bài cũ đã được ôn lại thì GV sẽ quyết định dừng hoạt động này lại.
2. Giới thiệu bài mới
Hoạt động 1: Chiếc túi bí mật (20 phút)
(Tham khảo: Tài liệu tập huấn giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Điện Biên - Bùi
Ngọc Diệp - 2012)
a. Mục tiêu
HV thực hành kỹ năng tự nhận thức những điều có ý nghĩa đối với mình.
b. Cách tiến hành
Mỗi HV được nhận một chiếc phong bì nhỏ. GV hướng dẫn HV thực hiện:
- Hãy coi những chiếc phong bì này là những “chiếc túi bí mật” đựng những thứ
có thể kể rất nhiều về bản thân.
- Mỗi người cắt 5 mẩu giấy nhỏ, viết lên mỗi mẩu giấy tên một thứ có thể kể rất
nhiều về mình, sau đó cho 5 mẩu giấy vào phong bì.
GV có thể làm mẫu trước về túi của mình:
Ví dụ: Túi của tôi gồm 5 thứ sau: 1 chiếc đồng hồ màu xanh, vì tôi là người rất đúng
giờ, và vì màu xanh là màu tôi yêu nhất; 1 chiếc điện thoại di động, vì tôi luôn muốn
giữ liên lạc và thích trò chuyện với người thân, bạn bè; 1 cuốn sách có tên “Đời thay
đổi khi chúng ta thay đổi”, vì đây là cuốn cẩm nang yêu thích của tôi về cuộc sống và
con người; 1 cuốn sổ nhỏ, vì tôi rất thích ghi chép mọi điều; một bức hình gia đình, vì
đối với tôi gia đình là một trong những điều quan trọng nhất.
Sau khi HV đã làm xong những “chiếc túi” của mình, GV mời tất cả HV ngồi thành
vòng tròn và đề nghị một vài HV xung phong giới thiệu các đồ vật trong túi của mình
theo cách mà GV đã làm.
Những HV khác có thể hỏi chủ nhân của túi để được nghe giải thích rõ hơn về các đồ
vật trong túi.

Câu hỏi thảo luận chung toàn lớp:
1. Những vật được bạn lựa chọn để đặt vào chiếc túi bí mật là những vật như thế
nào đối với bạn?
2. Việc lựa chọn tên 5 vật để cho vào chiếc túi bí mật thực chất bạn vừa trải

nghiệm/ thực hiện KNS nào?
GV có thể gợi ý (nếu HV không trả lời được):
1. Những vật đó có cần cho bạn không? Có ý nghĩa đối với bạn không?
24


Tài liệu tập huấn về kỹ năng sống cho học sinh trung học

2. Quá trình lựa chọn 5 vật là tự xem xét, lựa chọn điều gì/ cái gì là cần thiết/ là
có ý nghĩa đối với bản thân.
GV tổng hợp, phân tích các ý kiến và kết luận.
c. Kết luận
Tự nhận thức những điều cần thiết, có ý nghĩa với bản thân là một nội dung của KN
xác định giá trị bản thân. Điều cần thiết, có ý nghĩa đối với mỗi người cũng có điểm
giống và khác nhau.
3. Phát triển bài mới
Hoạt động 2: Tìm hiểu về Giá trị (15 phút)
a. Mục tiêu
HV bước đầu hiểu được giá trị là điều quan trọng, giá trị chi phối sự lựa chọn/ hành
động của con người.
b. Cách tiến hành
- GV mời 1 bạn có giọng đọc diễn cảm đọc truyện "Cái rìu vàng" (Phần phụ lục).
- GV hỏi HV đã nghe rõ và hiểu câu chuyện chưa? (nếu cần có thể mời 1 HV khác
đọc lại câu chuyện lần thứ 2).
- GV yêu cầu HV suy nghĩ và trả lời các câu hỏi sau:

1. Vì sao anh tiều phu lại không nhận rìu vàng và rìu bạc? anh tin vào điều gì?
2. Câu chuyện đã đề cập đến giá trị nào của anh tiều phu?
3. Giá trị là gì? Giá trị có ảnh hưởng như thế nào đối với suy nghĩ, hành động của
con người?
- GV ghi nhận những ý kiến không trùng lặp về nội dung trả lời 3 câu hỏi trên đến
khi hết ý kiến.
- Sau đó GV phân tích, khái quát hóa, bổ sung và kết luận.
c. Kết luận
Anh tiều phu không nhận rìu vàng và bạc vì đối với anh sự trung thực là rất quan
trọng. Trung thực là một giá trị của anh.
Giá trị đối với từng cá nhân là:
-

Là phẩm chất mà ta có.
Là điều có ý nghĩa, quan trọng đối với bản thân.
Là điều mà mình quý giá phải bảo vệ và giữ gìn, tôn trọng và theo đuổi.
Niềm tin về giá trị giúp ta hành động theo phương hướng đó.

Hoạt động 3: Giá trị đối với tôi (20 phút)
25