Thể loại độc chất học

ể loại:Độc chất học


Mục lục
1

2

3

4

5

Độc ất học

1

1.1

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.2

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

Amoniac

2

2.1

Tính chất vật lý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

2.2

Tính chất hóa học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

2.3

Điều chế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

2.4

Ứng dụng

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

2.5

Nguy hiểm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

2.6

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

2.7

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

Asen

4

3.1

Đặc trưng đáng chú ý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

3.2

Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.3

Phổ biến . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.4

Ứng dụng

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

3.5

Độc tính . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

3.5.1

Phơi nhiễm nghề nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

3.5.2

Asen trong nước uống . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

3.6

Hợp chất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

3.7

Đồng vị

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

3.8

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

3.9

Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

3.10 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

Bảng ỉ dẫn an toàn hóa ất

10

4.1

ành phần . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

4.2

Áp dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

4.3

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

4.4

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

Bari

12
i


ii

MỤC LỤC
5.1

6

7

8

Tính chất

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

5.1.1

Tính chất vật lý

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

5.1.2

Tính chất hóa học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

5.1.3

Các đồng vị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

5.2

Ứng dụng

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

5.3

Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

5.4

Phân bố

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

5.5

Sản xuất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

5.6

Hợp chất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

5.7

Cảnh báo

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

5.8

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

5.9

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

Berili

15

6.1

Các đặc trưng nổi bật . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

6.2

Ứng dụng

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

6.3

Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

6.4

Sự phổ biến . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

6.5

Đồng vị

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

6.6

Phòng ngừa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

6.7

Các tác động tới sức khỏe

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

6.8

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

6.9

Chú thích

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

6.10 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

Cacbon monoxit

18

7.1

Độc tính . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

7.2

Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

7.3

Hóa học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

7.4

Cacbon monoxit trong khí quyển . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

7.5

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

7.6

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

Cadimi

20

8.1

Các đặc tính nổi bật . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

8.2

Ứng dụng

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

8.3

Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

8.4

Phổ biến . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

8.5

Đồng vị

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

8.6

Phòng ngừa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

8.7

Chú thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

8.8

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22


MỤC LỤC

iii

8.9

22

9

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Chì

23

9.1

Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

9.2

Tính chất vật lý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

9.3

Tính chất hóa học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

9.3.1

Các phức chất với clo

24

9.3.2

Các biểu đồ pha hòa tan của chì

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

9.4

Đồng vị

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

9.5

Phân bố

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

9.5.1

Chế biến quặng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

9.5.2

Sản xuất và tái chế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

9.6

Ứng dụng

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

9.7

Ảnh hưởng đến sức khỏe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

9.7.1

Đặc điểm sinh hóa của ngộ độc chì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

9.7.2

Rò rỉ chì từ các bề mặt kim loại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

9.8

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

9.9

Đọc thêm

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

9.10 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

10 Kali-40

29

10.1 Định tuổi bằng K/Ar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

10.2 Đóng góp vào phóng xạ tự nhiên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

10.3 Xem thme6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

10.4 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

10.5 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

11 Kim loại nặng

31

11.1 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12 Liều gây ết trung bình

31

32

12.1 Ví dụ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

12.2 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

12.3 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

13 Natri floacetat

34

13.1 Lịch sử và sản xuất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

13.2 Phân bố trong tự nhiên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

13.2.1 Sự phân bố floacetate trong các loài Gastrolobium

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

13.3 Độc tính . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

13.3.1 Cơ chế tác động

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

13.3.2 Triệu chứng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

13.3.3 Điều trị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35


iv

MỤC LỤC
13.4 Dùng làm thuốc diệt hại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

13.4.1 Úc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

13.4.2 New Zealand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

13.4.3 Hoa Kỳ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

13.4.4 Các nước khác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

13.5 Tác động đến môi trường . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

13.5.1 Nước

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

13.5.4 Bò sát và lưỡng cư . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

13.5.5 Cá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

13.5.6 Động vật không xương sống

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

13.6 Chú thích

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

13.7 Đọc thêm

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

41

13.8 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

41

13.5.2 Đất
13.5.3 Chim

14 Nấm thuỷ sâm

42

14.1 Công dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42

14.2 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42

15 Phòng hơi ngạt

43

15.1 Tại Mỹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43

15.2 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

44

16 REACH

16.1 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17 Hội ứng Reye

45
45
46

17.1 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

46

17.2 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

46

18 Sarin

47

18.1 Nguồn gốc tên gọi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

18.2 Tính chất hoá học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

18.3 Triệu chứng nhiễm độc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

18.4 Lịch sử sử dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

18.5 Chú thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

48

18.6 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

48

19 uốc diệt cỏ
19.1 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20 Toxicofera
20.1 Miêu tả theo nhánh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49
49
50
50


MỤC LỤC

v

20.2 Nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50

20.3 Phê phán . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

51

20.4 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

51

20.5 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

52

21 Xyanua

53

21.1 Nguồn gốc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

53

21.2 Tính chất hóa học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

54

21.3 Điều chế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55

21.4 Sự tồn tại và chuyển hóa của các hợp chất xyanua trong môi trường: . . . . . . . . . . . . . . .

55

21.5 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55

21.6 Nguồn, người đóng góp, và giấy phép cho văn bản và hình ảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

56

21.6.1 Văn bản . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

56

21.6.2 Hình ảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

57

21.6.3 Giấy phép nội dung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

59


Chương 1

Độc chất học
Độc ất học là một nhánh của sinh học, hóa học, và y
học nghiên cứu về những chất độc và những tác dụng

của các chất độc này đối với các sinh vật sông.[1][2] Nó
nghiên cứu về các triệu chứng, cơ chế, điều trị và phát
hiện sự ngộ độc, đặc biệt là ngộ độc cho người.

1.1 Tham khảo
[1] “What is Toxicology” -Schrager, TF, ngày 4 tháng 10
năm 2006
[2] “1.1.1 Các khái niệm cơ bản for Hoa bao ve thuc vat”.
Truy cập 9 tháng 2 năm 2015.

1.2 Liên kết ngoài
• Độc chất học trên trang Open Directory Project
• National Library of Medicine’s “Toxicology Tutor”
provides basic information on the science of
toxicology.
• Toxipedia

1


Chương 2

Amoniac
• êm nữa, amoniac tương đối kém bền bởi nhiệt.
Nó có thể bị phân hủy tại nhiệt độ cao (600℃) theo
phản ứng hóa học:

Amoniac là một hợp chất vô cơ có công thức phân tử
NH3 . Trong tự nhiên, amoniac sinh ra trong quá trình
bài tiết và thối rữa xác sinh vật.

2NH3 ⇄ N2 + 3H2

2.1 Tính chất vật lý

• Tác dụng với ion kim loại chuyển tiếp tạo ion
phức: 2NH3 + Ag+ → [Ag(NH3 )2 ]+

• Ở điều kiện tiêu chuẩn, nó là một chất khí độc,
có mùi khai, tan nhiều trong nước (ở điều kiện
thường 1 lít nước hòa tan được 700 lít amoniac)
do hình thành liên kết hiđro với phân tử nước.

• Nguyên tử hiđrô trong amoniac có thể bị thế bởi
nguyên tử kim loại loại kiềm hoặc nhôm:
2NH3 + 2Na → 2NaNH2 + H2 (350℃)

• NH3 có độ phân cực lớn do phân tử NH3 có cặp
electron tự do và liên kết N–H bị phân cực. Do đó
NH3 là chất dễ hoá lỏng.

2NH3 + 2Al → 2AlN + 3H2 (800-900℃)
• Tác dụng với dung dịch muối: AlCl3 + NH3 + H2 O
→ Al(OH)3 ↓ + NH4 Cl

• NH3 là dung môi hoà tan tốt: NH3 hoà tan các
dung môi hữu cơ dễ hơn nước do có hằng số điện
môi nhỏ hơn nước. Kim loại kiềm và các kim loại
Ca, Sr, Ba có thể hòa tan trong NH3 lỏng tạo dung
dịch xanh thẫm.

2.3 Điều chế
1. Trong phòng thí nghiệm: 2NH4 Cl + Ca(OH)2 →
NH3 + CaCl2 + H2 O

2.2 Tính chất hóa học

2. Trong công nghiệp:

• Trên nguyên tử nitơ của amoniac có cặp electron
tự do nên amoniac có tính bazơ và tác dụng với
axit:

• Phần lớn NH3 (90%) được sản xuất theo phương
thức Haber-Bosch với N2 từ không khí, H2 từ khí
Mêtan ( CH4 ) và nước.

NH3 + H2 O → NH4 + + OH-

CH4 + H2 O ⇄ CO + 3H2 (xúc tác Ni, nhiệt
độ cao)

NH3 + HCl → NH4 Cl

N2 + 3H2 ⇄ 2NH3 (ΔH = –92 kJ/mol)

• Trong amoniac, nitơ có số oxi hóa thấp nhất nên
amoniac có tính khử. Ví dụ như trong phản ứng
hóa học:

Phản ứng trên thuận nghịch và tỏa nhiệt, do
đó phải có các điều kiện phù hợp để chuyển
dịch cân bằng về bên phải theo nguyên lý Le
Chatelier. ực tế, phản ứng này thường được
thực hiện ở 450-500℃, 200-300 atm, xúc tác
là hỗn hợp Fe, Al2 O3 , K2 O… nhưng hiệu suất
chỉ từ 20-25%.

2NH3 + 3Cl2 → N2 + 6HCl
4NH3 + 3O2 → 2N2 + 6H2 O (500℃)
4NH3 + 5O2 → 4NO + 6H2 O (xúc tác Pt,
800℃)

• Phương thức CaCN2 của Rothe-Frank-Caro:

2NH3 + 3CuO → N2 + 3Cu + 3H2 O (đun
nóng)

CaCN2 + 3H2 O → CaCO3 + 2NH3
2


2.7. LIÊN KẾT NGOÀI
• Phương thức Persek từ nitrua nhôm AlN và nước:
2AlN + 3H2 O → Al2 O3 + 2NH3
• Từ NO và H2 :
2NO + 5H2 → 2NH3 + 2H2 O

2.4 Ứng dụng
Ứng dụng chủ yếu của amoniac là điều chế phân đạm,

điều chế axit nitric, là chất sinh hàn, sản xuất hiđrazin
N2 H4 dùng làm nhiên liệu cho tên lửa. Ngoài ra, dung
dịch amoniac còn được dùng làm chất tẩy rửa gia dụng.

2.5 Nguy hiểm
Nếu hít nhiều amoniac sẽ bị bỏng đường hô hấp (rát cổ
họng).

2.6 Tham khảo
1. Hóa học vô cơ, tập hai, Hoàng Nhâm, Nhà xuất
bản giáo dục Việt Nam.
2. Sách giáo khoa Hóa học 11 nâng cao, Nhà xuất bản
giáo dục Việt Nam.

2.7 Liên kết ngoài
• Công nghệ tổng hợp Amoniac

3


Chương 3

Asen
Asen hoặc arsen là một nguyên tố hóa học có ký hiệu
As và số nguyên tử 33. Asen lần đầu tiên được Albertus
Magnus (Đức) viết về nó vào năm 1250[8] . Khối lượng
nguyên tử của nó bằng 74,92. Vị trí của nó trong bảng
tuần hoàn được đề cập ở bảng mé bên phải. Asen là
một á kim gây ngộ độc và có nhiều dạng thù hình:
màu vàng (phân tử phi kim) và một vài dạng màu

đen và xám (á kim) chỉ là số ít mà người ta có thể
nhìn thấy. Ba dạng có tính kim loại của asen với cấu
trúc tinh thể khác nhau cũng được tìm thấy trong tự
nhiên (các khoáng vật asen sensu stricto và hiếm hơn là
asenolamprit cùng parasenolamprit), nhưng nói chung
nó hay tồn tại dưới dạng các hợp chất asenua và asenat.
Vài trăm loại khoáng vật như thế đã được biết tới. Asen
và các hợp chất của nó được sử dụng như là thuốc trừ
dịch hại, thuốc trừ cỏ, thuốc trừ sâu và trong một loạt
các hợp kim.
Trong tiếng Việt, asen thường bị gọi nhầm là thạ
tín (chữ Hán: )- vốn là từ chỉ quặng oxit của nó asen trioxit (As2 O3 ), cũng là chất độc như asen. Nhưng
thạch tín là Arsenolit, một dạng khác của asen và có
độc, hình thành thứ cấp như là sản phẩm phong hóa
(oxi hóa) của các khoáng vật sulfua chứa asen trong
các mạch nhiệt dịch.
Trạng thái ôxi hóa phổ biến nhất của nó là −3 (asenua:
thông thường trong các hợp chất liên kim loại tương
tự như hợp kim), +3 (asenat (III) hay asenit và phần
lớn các hợp chất asen hữu cơ), +5 (asenat (V): phần lớn
các hợp chất vô cơ chứa ôxy của asen ổn định). Asen
cũng dễ tự liên kết với chính nó, chẳng hạn tạo thành
các cặp As-As trong sulfua đỏ hùng hoàng (α-As4 S4 ) Mẫu Asen trong ống nghiệm
và các ion As4 3- vuông trong khoáng coban asenua có
tên skuerudit. Ở trạng thái ôxi hóa +3, tính chất hóa
3.1 Đặc trưng đáng chú ý
học lập thể của asen chịu ảnh hưởng bởi sự có mặt của
cặp electron không liên kết.
Asen về tính chất hóa học rất giống với nguyên tố
Cần phân biệt giữa asen vô cơ và asen hữu cơ, trong khi đứng trên nó là phốtpho. Tương tự như phốtpho, nó

arsen vô cơ có độc tính mạnh, arsen hữu cơ có nguồn tạo thành các ôxít kết tinh, không màu, không mùi như
gốc tự nhiên từ sự phân hủy các loài cá, hải sản, không As O và As O là những chất hút ẩm và dễ dàng hòa
2 3
2 5
có độc tính và đào thải nhanh chóng khỏi cơ thể con tan trong nước để tạo thành các dung dịch có tính axít.
người.[9][10]
Axít asenic (V), tương tự như axít phốtphoric, là một
axít yếu. Tương tự như phốtpho, asen tạo thành hiđrua
dạng khí và không ổn định, đó là arsin (AsH3 ). Sự tương
tự lớn đến mức asen sẽ thay thế phần nào cho phốtpho
trong các phản ứng hóa sinh học và vì thế nó gây ra
4


3.3. PHỔ BIẾN
ngộ độc. Tuy nhiên, ở các liều thấp hơn mức gây ngộ
độc thì các hợp chất asen hòa tan lại đóng vai trò của
các chất kích thích và đã từng phổ biến với các liều nhỏ
như là các loại thuốc chữa bệnh cho con người vào giữa
thế kỷ 18.
Khi bị nung nóng trong không khí, nó bị ôxi hóa để tạo
ra triôxít asen; hơi từ phản ứng này có mùi như mùi
tỏi. Mùi này cũng có thể phát hiện bằng cách đập các
khoáng vật asenua như asenopyrit bằng búa. Asen (và
một số hợp chất của asen) thăng hoa khi bị nung nóng ở
áp suất tiêu chuẩn, chuyển hóa trực tiếp thành dạng khí
mà không chuyển qua trạng thái lỏng. Trạng thái lỏng
xuất hiện ở áp suất 20 átmốtphe trở lên, điều này giải
thích tại sao điểm nóng chảy lại cao hơn điểm sôi[11] .
Asen nguyên tố được tìm thấy ở nhiều dạng thù hình

rắn: dạng màu vàng thì mềm, dẻo như sáp và không ổn
định, và nó làm cho các phân tử dạng tứ diện As4 tương
tự như các phân tử của phốtpho trắng. Các dạng màu
đen, xám hay 'kim loại' hơi có cấu trúc kết tinh thành
lớp với các liên kết trải rộng khắp tinh thể. Chúng là
các chất bán dẫn cứng với ánh kim. Tỷ trọng riêng của
dạng màu vàng là 1,97 g/cm³; dạng 'asen xám' hình hộp
mặt thoi nặng hơn nhiều với tỷ trọng riêng 5,73 g/cm³;
các dạng á kim khác có tỷ trọng tương tự.

5
lẫn nhau cũng như hiệu lực và tính kín đáo của nó, nên
asen được gọi là thuốc độc của các vị vua và vua của các
thuốc độc.
Trong thời kỳ đồ đồng, asen thường được đưa vào trong
đồng thiếc để làm cho hợp kim trở thành cứng hơn (gọi
là "đồng thiếc asen").
Albertus Magnus (1193-1280) được coi là người đầu tiên
cô lập được asen nguyên tố vào năm 1250[8] . Năm 1649,
Johann Schröder công bố hai cách điều chế asen.
Ở Anh, trong thời đại Victoria, 'asen' ('asen trắng'
không màu, kết tinh, hòa tan) được trộn lẫn với dấm
và đá phấn và phụ nữ ăn nó để cải thiện nước da mặt
của họ, làm cho da mặt của họ trở thành nhạt màu hơn
để thể hiện họ không làm việc ngoài đồng. Asen cũng
được cọ xát vào mặt và tay phụ nữ để 'cải thiện nước
da'. Việc sử dụng ngẫu nhiên asen trong làm giả thực
phẩm đã dẫn tới ngộ độc kẹo Bradford năm 1858, gây ra
cái chết của khoảng 20 người và làm khoảng 200 người
khác bị bệnh do ngộ độc asen.

Một tên Hán Việt của asen đó là thạch tín ( ), hay còn
gọi là nhân ngôn, do chữ tín bao gồm bộ nhân đứng
ghép với chữ ngôn . Tuy nhiên, chữ thạch tín thường
được dùng để chỉ khoáng vật có thành phần chủ yếu là
asen trioxit (As2 O3 ).

3.2 Lịch sử
3.3 Phổ biến

Biểu tượng giả kim thuật cho asen.

Từ asen là vay mượn từ tiếng Ba Tư
Zarnikh
nghĩa là "opiment vàng” (tức thư hoàng). Zarnikh được
vay mượn sang tiếng Hy Lạp thành arsenikon, nghĩa là
đàn ông hay hiệu nghiệm. Asen đã được biết đến và sử
dụng tại Ba Tư và một vài nơi khác từ thời cổ đại. Do
các triệu chứng ngộ độc asen là hơi mập mờ, nên nó
thường được sử dụng để giết người cho tới tận khi phát
hiện ra thử nghiệm Marsh, một thử nghiệm hóa học
rất nhạy để phát hiện sự tồn tại của nó. ử nghiệm ít
nhạy hơn nhưng phổ biến hơn là thử nghiệm Reinsch.
Do việc sử dụng nó bởi giai cấp cầm quyền để sát hại

Một mẫu lớn chứa asen tự nhiên.

Năm 2005, Trung ốc là nhà sản xuất asen trắng hàng
đầu, chiếm gần 50% sản lượng thế giới. Sau đó là Chile
và Peru, theo báo cáo của Khảo sát Địa chất Vương quốc
Anh.

Asenopyrit một cách không chính thức gọi là mispickel
(FeAsS) là khoáng vật chứa asen phổ biến nhất. Khi bị


6

CHƯƠNG 3. ASEN

nung nóng trong không khí, asen thăng hoa ở dạng ôxít ngoài trời. Nó được sử dụng khi khả năng mục nát hay
asen (III) để lại các ôxít sắt.
phá hoại của côn trùng là cao. Mặc dù việc sử dụng gỗ
Các hợp chất quan trọng nhất của asen là ôxít asen xẻ xử lý bằng CCA đã bị cấm tại nhiều khu vực sau
(III), As2 O3 , ('asen trắng'), opiment sulfua vàng (hay khi các nghiên cứu chỉ ra rằng asen có thể rò rỉ từ gỗ
thư hoàng) (As2 S3 ) và hùng hoàng đỏ (As4 S4 ), lục Paris, vào trong đất cận kề đó, một rủi ro khác là việc đốt các
asenat canxi, asenat hiđrô chì. Ba hợp chất cuối cùng loại gỗ cũ đã xử lý bằng CCA. Việc hấp thụ trực tiếp
từng được sử dụng trong nông nghiệp làm thuốc trừ sâu hay gián tiếp tro do việc đốt cháy gỗ xử lý bằng CCA
và thuốc độc. ư hoàng và hùng hoàng trước đây được có thể gây ra tử vong ở động vật cũng như gây ra ngộ
độc nghiêm trọng ở người; liều gây tử vong ở người là
dùng làm thuốc màu trong hội họa, hiện nay đã bị bỏ do
độc tính và khả năng phản ứng của chúng. Mặc dù asen khoảng 20 gam tro. Các mẩu thừa của gỗ xử lý bằng
CCA từ các khu vực xây dựng hay bị phá huỷ cũng có
đôi khi được tìm thấy như là asen tự nhiên trong thiên
nhiên nhưng nguồn kinh tế chính của nó là khoáng thể bị sử dụng một cách vô ý tại các lò sưởi thương mại
hay tại nhà ở.
vật asenopyrit nói trên đây; nó cũng tìm thấy trong
các asenua kim loại như bạc, côban (cobaltit: CoAsS và Trong các thế kỷ 18, 19 và 20, một lượng lớn các hợp
skuerudit: CoAs3 ) hay niken, hay như là các sulfua, chất của asen đã được sử dụng như là thuốc chữa bệnh,
và ôxi hóa như là các khoáng vật asenat như mimetit, như arsphenamin (bởi Paul Ehrlich) và triôxít asen (bởi
Pb5 (AsO4 )3 Cl và erythrit, Co3 (AsO4 )2 . 8H2 O, và hiếm omas Fowler). Arsphenamin cũng như neosalvarsan
hơn là các asenit ('arsenit' = asenat (III), AsO3 3- chứ được chỉ định trong điều trị giang mai và bệnh trùng

không phải asenat (V), AsO4 3- ).
mũi khoan, nhưng đã bị loại bỏ bởi các thuốc kháng
Ngoài các dạng vô cơ như nói trên, asen cũng tồn tại sinh hiện đại. Triôxít asen đã được sử dụng theo nhiều
trong nhiều dạng hữu cơ trong môi trường. Asen vô cách khác nhau trong suốt 200 năm qua, nhưng phần
cơ và các hợp chất của nó, khi đi vào chuỗi thức ăn, lớn là trong điều trị ung thư. Cục ực phẩm và Dược
được trao đổi tích cực thành dạng ít độc hơn của asen phẩm Hoa Kỳ (FDA) vào năm 2000 đã cho phép dùng
bệnh
thông qua quá trình methyl hóa. Ví dụ, Scopulariopsis hợp chất này trong điều trị cho các bệnh nhân với[13]
bạch
cầu
cấp
tính
tiền
myelin
và
kháng
lại
ATRA.
Nó
brevicaulis, một loài nấm mốc sinh ra một lượng đáng
cũng
được
sử
dụng
như
là
dung
dịch
Fowler
trong

bệnh
kể trimethylarsin nếu asen vô cơ tồn tại. Hợp chất hữu
[14]
cơ asenobetain tìm thấy trong một số hải sản như cá và vẩy nến.
tảo, cũng như trong nấm ăn với hàm lượng lớn. Trung
bình một người tiếp nhận khoảng 10-50 µg/ngày. Giá
trị khoảng 1.000 µg không phải là bất thường sau khi
tiêu thụ cá và nấm nhưng ở đây có rất ít nguy hiểm
trong việc ăn cá do hợp chất asen trong cá là gần như
không độc hại.[12]
Xem thêm: Hóa sinh học asen và ể loại:Hợp
chất asen, Khoáng vật asenua, Khoáng vật
asenat.

3.4 Ứng dụng
Asenat hiđrô chì đã từng được sử dụng nhiều trong thế
kỷ 20 làm thuốc trừ sâu cho các loại cây ăn quả. Việc
sử dụng nó đôi khi tạo ra các tổn thương não đối với
những người phun thuốc này. Ở nửa cuối thế kỷ 20,
asenat methyl mononatri (MSMA), một dạng hợp chất
hữu cơ ít độc hại hơn của asen đã thay thế cho vai trò
của asenat hiđrô chì trong nông nghiệp.
Lục Scheele hay asenat đồng, được sử dụng trong thế
kỷ 19 như là tác nhân tạo màu trong các loại bánh kẹo
ngọt.

Axetoasenit đồng được sử dụng như là thuốc nhuộm
màu xanh lục dưới nhiều tên gọi khác nhau, như 'Lục
Paris' hay 'lục ngọc bảo'. Nó gây ra nhiều dạng ngộ độc
asen.

Các ứng dụng khác:
• Nhiều loại thuốc trừ sâu, chất độc trong nông
nghiệp.
• Sử dụng trong nuôi dưỡng động vật, cụ thể là tại
Hoa Kỳ như là phương pháp ngăn ngừa bệnh và
kích thích phát triển.
• Asenua gali là một vật liệu bán dẫn quan trong, sử
dụng trong các mạch tích hợp (IC). Các mạch tích
hợp này nhanh hơn (nhưng cũng đắt tiền hơn) so
với các mạch dùng silic. Không giống như silic, nó
là khe hở năng lượng trực tiếp, và vì thế có thể
sử dụng trong các điốt laze và LED để trực tiếp
chuyển hóa điện thành ánh sáng.
• Cũng được sử dụng trong kỹ thuật mạ đồng và
pháo hoa.

3.5 Độc tính

Ứng dụng có nhiều e ngại nhất đối với cộng đồng có lẽ
là trong xử lý gỗ bằng asenat đồng crôm hóa, còn gọi là
CCA hay tanalith. Gỗ xẻ xử lý bằng CCA vẫn còn phổ
biến ở nhiều quốc gia và nó được sử dụng nhiều trong Asen và nhiều hợp chất của nó là những chất độc cực
nửa cuối thế kỷ 20 như là vật liệu kết cấu và xây dựng kỳ độc. Asen phá vỡ việc sản xuất ATP thông qua vài


3.5. ĐỘC TÍNH

7
dụng asen vô cơ và các hợp chất của nó bao gồm bảo
quản gỗ, sản xuất thủy tinh, các hợp kim phi sắt và sản

xuất bán dẫn điện tử. Asen vô cơ cũng tìm thấy trong
khói tỏa ra từ các lò cốc gắn liền với công nghiệp nấu
kim loại.[17]

3.5.2 Asen trong nước uống

cơ chế. Ở cấp độ của chu trình axít citric, asen ức chế
pyruvat dehydrogenaza và bằng cách cạnh tranh với
phốtphat nó tháo bỏ phốtphorylat hóa ôxi hóa, vì thế
ức chế quá trình khử NAD+ có liên quan tới năng lượng,
hô hấp của ti thể và tổng hợp ATP. Sản sinh của perôxít
hiđrô cũng tăng lên, điều này có thể tạo thành các dạng
ôxy hoạt hóa và sức căng ôxi hóa. Các can thiệp trao
đổi chất này dẫn tới cái chết từ hội chứng rối loạn chức
năng đa cơ quan (xem ngộ độc asen) có lẽ từ cái chết
tế bào do chết hoại, chứ không phải do chết tự nhiên
của tế bào. Khám nghiệm tử thi phát hiện màng nhầy
màu đỏ gạch, do xuất huyết nghiêm trọng. Mặc dù asen
gây ngộ độc nhưng nó cũng có vai trò là một chất bảo
vệ.[15] .

Nhiễm bẩn asen trong nước ngầm đã dẫn tới đại dịch
ngộ độc asen tại Bangladesh[18] và các nước láng giềng.
Người ta ước tính khoảng 57 triệu người đang sử dụng
nước uống là nước ngầm có hàm lượng asen cao hơn
tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế ế giới là 10 phần tỷ.
Asen trong nước ngầm có nguồn gốc tự nhiên và nó
được giải phóng ra từ trầm tích vào nước ngầm do các
điều kiện thiếu ôxy của lớp đất gần bề mặt. Nước ngầm
này bắt đầu được sử dụng sau khi các tổ chức phi chính

phủ (NGO) phương Tây hỗ trợ chương trình làm các
giếng nước lớn để lấy nước uống vào cuối thế kỷ 20.
Chương trình này được đề ra nhằm ngăn ngừa việc
uống nước từ nước bề mặt bị nhiễm khuẩn, nhưng lại
không chú trọng tới kiểm định asen trong nước ngầm.
Nhiều quốc gia và khu vực khác ở Đông Nam Á, như
Việt Nam, Campuchia, Tây Tạng, Trung ốc, được coi
là có các điều kiện địa chất tương tự giúp cho quá trình
tạo nước ngầm giàu asen. Ngộ độc asen đã được báo cáo
tại Nakhon Si ammarat, ái Lan năm 1987, và asen
hòa tan trong sông Chao Phraya bị nghi là chứa hàm
lượng cao asen nguồn gốc tự nhiên, nhưng đã không có
vấn đề gì với sức khỏe công cộng do việc sử dụng nước
đóng chai.[19]

Asen nguyên tố và các hợp chất của asen được phân
Miền bắc Hoa Kỳ, bao gồm các phần thuộc Michigan,
loại là "độc" và “nguy hiểm cho môi trường” tại Liên
Wisconsin, Minnesota và Dakota cũng có hàm lượng
minh châu Âu theo chỉ dẫn 67/548/EEC.
asen trong nước ngầm khá cao. Mức độ ung thư da cao
IARC công nhận asen nguyên tố và các hợp chất của hơn gắn liền với phơi nhiễm asen tại Wisconsin, mặc
asen như là các chất gây ung thư nhóm 1, còn EU liệt dù ở mức thấp hơn tiêu chuẩn 10 phần tỷ của nước
kê triôxít asen, pentôxít asen và các muối asenat như uống.[20]
là các chất gây ung thư loại 1.
Chứng cứ dịch tễ học từ Chile chỉ ra mối liên hệ phụ
Asen gây ra ngộ độc asen do sự hiện diện của nó trong thuộc liều lượng giữa phơi nhiễm asen kinh niên và các
nước uống, “chất phổ biến nhất là asenat [HAsO4 2- ; dạng ung thư khác nhau, cụ thể là khi các yếu tố rủi ro
As(V)] và asenit [H3 AsO3 ; As(III)]". Khả năng của asen khác, như hút thuốc, cũng tồn tại. Các hiệu ứng này
tham gia phản ứng ôxi hóa-khử để chuyển hóa giữa As được chứng minh là tồn tại dưới 50 phần tỷ.[21]

(III) và As (V) làm cho khả năng nó có mặt trong môi
Nghiên cứu về tỷ lệ ung thư tại Đài Loan[22] gợi ý rằng
trường là hoàn toàn có thể. eo Croal và ctv thì “việc
sự gia tăng đáng kể trong tử suất do ung thư dường như
hiểu về điều gì kích thích ôxi hóa As (III) và/hoặc hạn
chỉ ở mức trên 150 phần tỷ.
chế khử As (V) có liên quan tới xử lý sinh học các khu
vực ô nhiễm. Nghiên cứu các tác nhân ôxi hóa As (III) Phân tích các nghiên cứu dịch tễ học nhiều nguồn về
tự dưỡng thạch hóa học và các tác nhân khử As (V) dị phơi nhiễm asen vô cơ gợi ý rằng rủi ro nhỏ nhưng
dưỡng có thể giúp hiểu về ôxi hóa và/hoặc khử asen.[16] có thể đo được tăng lên đối với ung thư bàng quang ở
mức 10 phần tỷ.[23] eo Peter Ravenscro từ khoa Địa
trường Đại học Cambridge [24] khoảng 80 triệu người
trên khắp thế giới tiêu thụ khoảng 10 tới 50 phần tỷ
3.5.1 Phơi nhiễm nghề nghiệp
asen trong nước uống của họ. Nếu họ tiêu thụ chính
Phơi nhiễm asen ở mức cao hơn trung bình có thể diễn xác 10 phần tỷ asen trong nước uống của mình thì phân
ra ở một số nghề nghiệp. Các ngành công nghiệp sử tích dịch tễ học đa nguồn trích dẫn trên đây phải dự


8

CHƯƠNG 3. ASEN

báo 2.000 trường hợp bổ sung về ung thư bàng quang.
Điều này thể hiện sự ước tính quá thấp rõ nét về ảnh
hưởng tổng thể, do nó không tính tới ung thư phổi và
da. Những người chịu phơi nhiễm asen ở mức cao hơn
tiêu chuẩn hiện tại của WHO nên cân nhắc tới chi phí
và lợi ích của các biện pháp giải trừ asen.
Asen có thể được loại bỏ ra khỏi nước uống thông qua

đồng ngưng kết các khoáng vật sắt bằng ôxi hóa và lọc
nước. Khi cách xử lý này không đem lại kết quả mong
muốn thì các biện pháp hút bám để loại bỏ asen có thể
cần phải sử dụng. Một vài hệ thống hút bám đã được
chấp thuận cho các điểm dịch vụ sử dụng trong nghiên
cứu do Cục Bảo vệ Môi trường (EPA) và ỹ Khoa học
ốc gia (NSF) Hoa Kỳ tài trợ.
Việc tách asen ra bằng từ trường ở các gradient từ
trường cực thấp đã được chứng minh ở các máy lọc
nước tại điểm sử dụng với diện tích bề mặt lớn và các
tinh thể nano manhếtit đồng nhất kích thước (Fe3 O4 ).
Sử dụng diện tích bề mặt riêng lớn của các tinh thể nano
Fe3 O4 thì khối lượng chất thải gắn liền với loại bỏ asen
từ nước đã giảm đáng kể.[25]

3.6 Hợp chất
• Axít asenic (H3 AsO4 )
• Axít asenơ (H3 AsO3 )
• Triôxít asen (As2 O3 )
• Arsin (Trihiđrua asen AsH3 )
• Asenua cadmi (Cd3 As2 )
• Asenua gali (GaAs)
• Asenat hiđrô chì (PbHAsO4 )
Asen cũng xuất hiện trong trạng thái ôxi hóa II, nhưng
chỉ trong cation As2 4+ , As (II) không tìm thấy ở dạng
khác.[26]

3.7 Đồng vị

Asen được đề xuất như là vật liệu làm giàu uranium cho

vũ khí hạt nhân (côban là vật liệu khác được biết đến
nhiều hơn). Một bìa As75 , được rọi bằng luồng nơtron
mãnh liệt có năng lượng cao từ vũ khí nhiệt hạch đang
nổ, có thể chuyển hóa thành đồng vị phóng xạ As76 với
chu kỳ bán rã 1,0778 ngày và sinh ra khoảng 1,13 MeV
bức xạ gama, làm gia tăng đáng kể năng lực phóng xạ
của bụi phóng xạ của vũ khí trong vài giờ.

3.8 Tham khảo
[1] Gokcen, N. A (1989). “e As (arsenic)
system”. Bull. Alloy Phase Diagrams 10: 11–22.
doi:10.1007/BF02882166.
[2] Ellis, Bobby D. (2004). “Stabilized Arsenic(I) Iodide: A
Ready Source of Arsenic Iodide Fragments and a Useful
Reagent for the Generation of Clusters”. Inorganic
Chemistry 43: 5981. doi:10.1021/ic049281s. |tên 2= thiếu
|họ 2= trong Authors list (trợ giúp)
[3] Arsenic, mindat.org
[4] Arsenic, mindat.org
[5] Arsenic, mindat.org
[6] Arsenic, mindat.org
[7] editor-in-chief, David R. Lide. (2000). “Magnetic
susceptibility of the elements and inorganic
compounds”. Handbook of Chemistry and Physics
(PDF) (ấn bản 81). CRC press. ISBN 0849304814.
[8] Emsley, John (2001). Nature’s Building Blocks: An A-Z
Guide to the Elements. Oxford: Nhà in Đại học Oxford.
tr. 43, 513, 529. ISBN 0-19-850341-5.
[9] Arsen hữu cơ và vô cơ khác nhau thế nào?, VnExpress,
19/10/2016

[10] Nhà khoa học VN ở nước ngoài: Nước mắm chứa arsen
hữu cơ không gây độc, TS Nguyễn Khánh Hòa (Canada),
afamily, 18/10/2016
[11]
[12] Cullen, William R; Reimer, Kenneth J. (1989). “Arsenic
speciation in the environment”. Chemical Reviews 89
(4): 713–764. doi:10.1021/cr00094a002.
[13] Antman Karen H. (2001). e History of Arsenic
Trioxide in Cancer erapy. Introduction to a
supplement to e Oncologist. 6 (Suppl 2), 1-2. PMID
11331433.
[14] Huet và ctv. Noncirrhotic presinusoidal portal
hypertension associated with chronic arsenical
intoxication. Gastroenterology 1975;68(5 Pt 1):1270-7.
PMID 1126603
[15] Casare and Doull’s Essentials of Toxicology 2003
[16] Croal Laura R., Jeffrey A. Gralnick, Davin Malasarn,
Dianne K. Newman. “e Genetics of Geochemisty.”
Annual Review of Genetics 38.1 (2004): 175-206. 24-42006.
[17] “OSHA Arsenic”. OSHA Hoa Kỳ. Truy cập ngày 8 tháng
10 năm 2007.
[18] Andrew Meharg, Venomous Earth - How Arsenic
Caused e World’s Worst Mass Poisoning, Macmillan
Science, 2005.
[19] />Kohnhorst.pdf


3.10. LIÊN KẾT NGOÀI
[20] Knobeloch LM, Zierold KM, Anderson HA (2006).
“Association of arsenic-contaminated drinking-water

with prevalence of skin cancer in Wisconsin’s Fox
River Valley”. J Health Popul Nutr 24 (2): 206–13. PMID
17195561.
[21] Ferreccio C, Sancha AM (2006). “Arsenic exposure and
its impact on health in Chile”. J Health Popul Nutr 24
(2): 164–75. PMID 17195557.
[22] Lamm SH, Engel A, Penn CA, Chen R, Feinleib M (2006).
“Arsenic cancer risk confounder in southwest Taiwan
data set”. Environ. Health Perspect. 114 (7): 1077–82.
PMID 16835062.
[23] Chu H.A, Crawford-Brown D.J (2006). “Inorganic
arsenic in drinking water and bladder cancer: a metaanalysis for dose-response assessment”. Int J Environ
Res Public Health 3 (4): 316–22. PMID 17159272.
[24] “Arsenic in drinking water seen as threat USATODAY.com”. Truy cập ngày 1 tháng 1 năm
2008.
[25] Yavuz và ctv., Low-Field Magnetic Separation of
Monodisperse Fe3 O4 Tinh thể nano Science, 2005.
[26] “Arsenic: arsenic(II) sulfide compound data”.
WebElements.com. Truy cập ngày 10 tháng 12
năm 2007.

3.9 Xem thêm
• Hóa sinh học asen
• Hợp chất asen
• Aqua Tofana
• Ngộ độc asen
• Dung dịch Fowler
• ách thức Grainger
• Asen đen
• Asen trắng

3.10 Liên kết ngoài
• Asen tại www.asmalldoseof.org
• ATSDR: Độc tính học của asen
• Contaminant Focus: Asen của Cục Bảo vệ Môi
trường Hoa Kỳ (EPA).
• Tiêu chuẩn sức khỏe môi trường cho asen và các
hợp chất asen, 2001 của WHO.
• Lượng giá khả năng gây ung thư của asen và các
hợp chất asen của IARC.

9
• NIOSH – Trang về asen
• NPI - Asen
• origen.net – Gỗ CCA và asen: các hiệu ứng độc hại
của asen
• WebElements.com – Asen
• Viện Hóa Karl Franzens Đại học Austria


Chương 4

Bảng chỉ dẫn an toàn hóa chất
• Các thuộc tính lý học của hóa chất như biểu hiện
bề ngoài, màu sắc, mùi vị, tỷ trọng riêng, nhiệt
độ nóng chảy, nhiệt độ sôi, điểm bắt lửa, điểm nổ,
điểm tự cháy, độ nhớt, tỷ lệ bay hơi, áp suất hơi,
thành phần phần trăm cho phép trong không khí,
khả năng hòa tan trong các dung môi như nước,
dung môi hữu cơ v.v

• ành phần hóa học, họ hóa chất, công thức và
các phản ứng hóa học với các hóa chất khác như
axít, chất ôxi hóa.
• Độc tính và các hiệu ứng xấu lên sức khỏe con
người, chẳng hạn tác động xấu tới mắt, da, hệ hô
hấp, hệ tiêu hóa, khả năng sinh sản cũng như khả
năng gây ung thư hay gây dị biến, đột biến gen.
Các biểu hiện và triệu chứng ngộ độc cấp tính và
kinh niên.
• Các nguy hiểm chính về cháy nổ, tác động xấu lên
sức khỏe người lao động và nguy hiểm về phản
ứng, ví dụ theo thang đánh giá NFPA từ 0 tới 4.
• iết bị bảo hộ lao động cần sử dụng khi làm việc
với hóa chất.

Một đoạn mẫu của một MSDS của Hoa Kỳ cung cấp hướng dẫn
các thủ tục, quy trình để tiếp xúc, làm việc an toàn với hóa chất
đó, cùng với thông tin về thành phần và thuộc tính của nó.

• y trình thao tác khi làm việc với hóa chất.

Một Bảng ỉ dẫn an toàn hóa ất (tiếng Anh viết tắt
MSDS từ Material Safety Data Sheet) là một dạng văn
bản chứa các dữ liệu liên quan đến các thuộc tính của
một hóa chất cụ thể nào đó. Nó được đưa ra để cho
những người cần phải tiếp xúc hay làm việc với hóa
chất đó, không kể là dài hạn hay ngắn hạn các trình tự
để làm việc với nó một cách an toàn hay các xử lý cần
thiết khi bị ảnh hưởng của nó.

4.1 Thành phần

• Trợ giúp y tế khẩn cấp khi ngộ độc hay bị tai nạn
trong khi sử dụng hóa chất.
• Các điều kiện tiêu chuẩn để lưu giữ, bảo quản hóa
chất trong kho (nhiệt độ, độ ẩm, độ thoáng khí,
các hóa chất không tương thích v.v) cũng như các
điều kiện cần tuân thủ khi tiếp xúc với hóa chất.
• Phương pháp xử lý phế thải có chứa hóa chất đó
cũng như xử lý kho tàng theo định kỳ hay khi bị
rò rỉ hóa chất ra ngoài môi trường.
• Các thiết bị, phương tiện và trình tự, quy chuẩn
trong phòng cháy-chữa cháy.

Một bảng chỉ dẫn an toàn hóa chất (MSDS) phải bao
gồm ít nhất là các mục sau:
• Tên gọi thương phẩm, tên gọi hóa học và các tên
gọi khác cũng như các số đăng ký CAS, RTECS v.v.
10

• Các tác động xấu lên thủy sinh vật và môi trường.
• Khả năng và hệ số tích lũy sinh học (BCF).
• Các quy định về đóng gói, tem mác và vận chuyển.


4.4. LIÊN KẾT NGOÀI

4.2 Áp dụng
Tại Mỹ, OSHA yêu cầu rằng MSDS phải báo cho người
lao động về các khả năng gây thương tổn tiềm ẩn của

mọi hóa chất trong khu vực sản xuất theo luật “Các
quyền người lao động được biết”.
MSDS chủ yếu được sử dụng trong các khu vực sản
xuất có sử dụng hóa chất được coi là độc hại mà không
phải là cho các hóa chất được sử dụng phổ biến trong
đời sống hàng ngày. Ví dụ, MSDS cho các chất tẩy rửa
là không thích hợp lắm cho những người chỉ sử dụng
một can hóa chất này trong năm, nhưng nó là cực kỳ
cần thiết cho những người làm công việc tẩy rửa trong
một khu vực chật hẹp tới 40 h trong tuần.
Tại Việt Nam, các xí nghiệp sản xuất công nghiệp hiện
đại đều bắt buộc phải có MSDS.

4.3 Tham khảo
4.4 Liên kết ngoài
• MSDS Search page (Cornell University)

11


Chương 5

Bari
5.1.3 Các đồng vị

Xem các nghĩa khác tại Bari (định hướng)
Bari (tên Latinh: Barium) là nguyên tố hoá học ký hiệu
Ba, số thứ tự 56 trong bảng tuần hoàn. Nó là một kim
loại kiềm thổ có tính độc. Bari là một chất rắn, màu
trắng bạc, và nóng chảy ở nhiệt độ rất cao. Ôxít của

nó được gọi là baryta và được tìm thấy chủ yếu trong
quặng barit, nhưng bari chưa bao giờ được tìm thấy ở
dạng tinh khiết do bị ôxi hóa trong không khí. Các hợp
chất của kim loại này được sử dụng với số lượng nhỏ
trong sơn và trong sản xuất thủy tinh.

5.1 Tính chất
5.1.1

5.2 Ứng dụng

Tính chất vật lý

Bari là kim loại kiềm thổ có tính chất hóa học tương
tự canxi. Ở dạng tinh khiết, nó có màu trắng bạc như
chì. Nó kết tinh theo kiểu ô mạng lập phương tâm khối.
Kim loại này bị ôxi hóa rất dễ dàng trong không khí[4]
và phản ứng mãnh liệt với nước hoặc cồn. Một số hợp
chất của nguyên tố này có trọng lượng riêng lớn, chẳng
hạn như BaSO4 (bari sulfat), hay còn gọi là khoáng spat.
Khi cháy nó cho ra ngọn lửa màu lục hoặc lục nhạt và
phát ra bước sóng 524.2 và 513.7 nm.

5.1.2

Bari trong tự nhiên là hỗn hợp của 7 đồng vị bền, đồng
vị phổ biến nhất là 138 Ba (71,7 %). Có 22 đồng vị của
bari đã được biết đến, nhưng hầu hết trong chúng là các
chất phóng xạ cao và có chu kỳ bán rã chỉ vài mili giây
đến vài ngày. Chỉ trừ các đồng vị nổi tiếng là 133 Ba, có

chu kỳ bán rã 10,51 năm, và 137m Ba (2,55 phút).[6] 133 Ba
là một chất hiệu chỉnh tiêu chuẩn cho các máy dò tia
gamma trong các nghiên cứu vật lý hạt nhân.

Bari được sử dụng chủ yếu trong sản xuất bụi ống chân
không, pháo hoa và bóng đèn huỳnh quang.

Tính chất hóa học

Bari phản ứng mạnh với ôxy ở nhiệt độ phòng tạo ra
bari ôxít và peroxide. Do nó nhạy cảm với không khí,
các mẫu bari thường được cất giữ trong dầu. Phản ứng
diễn ra rất mãnh liệt khi bari ở dạng bột. Kim loại dễ
dàng phản ứng với hầu hết axit, với ngoại lệ là axít
sulfuric, phản ứng dừng lại khi tạo thành lớp muối
không tan trên bề mặt là bari sulfat. Nó cũng phản ứng
mạnh với nước theo phản ứng:
Ba + 2 H2 O → Ba(OH)2 + H2 ↑
Bari kết hợp với một số kim loại khác như nhôm, kẽm.
chì và thiếc tạo thành các pha kim loại trung gian và
hợp kim.[5]
12

• Được sử dụng để làm chất thu khí trong các ống
chân không.
• Hợp chất bari sulfat có màu trắng và được sử dụng
trong sản xuất sơn, trong chẩn đoán bằng tia X, và
trong sản xuất thủy tinh.
• Barít được sử dụng rộng rãi để làm chất độn trong
hoạt động khoan tìm giếng dầu và trong sản xuất

cao su.
• Bari cacbonat được dùng làm bả chuột và có thể
được sử dụng trong sản xuất thủy tinh và gạch.
• Bari nitrat và bari clorua được sử dụng để tạo màu
xanh lá cây trong sản xuất pháo hoa.
• Bari sulfua không tinh khiết phát lân quang sau
khi đặt dưới ánh sáng.
• Các muối của bari, đặc biệt là bari sulfat, có khi
cũng được sử dụng để uống hoặc bơm vào ruột
bệnh nhân, để làm tăng độ tương phản của những
tấm phim X quang trong việc chẩn đoán hệ tiêu
hóa.
• Lithopone (một chất nhuộm chứa bari sulfat và
kẽm sulfua) có khả năng bao phủ tốt và không bị
thẫm màu khi tiếp xúc với những muối sunfua.


5.6. HỢP CHẤT

13

• Bari perôxít được sử dụng làm chất xúc tác để bắt
đầu một phản ứng tỏa nhiệt nhôm khi hàn các
thanh ray lại với nhau.
• Bari clorua còn được sử dụng để trừ sâu bệnh trong
nông nghiệp vì độc tính cao của nó.

5.3 Lịch sử
Bari (Barium) theo tiếng Hy-Lạp nghĩa là “nặng”, được
Carl Scheele nhận biết lần đầu tiên vào năm 1774, và

được Humphry Davy cô lập vào năm 1808 tại Anh[7] .
Bari ôxít ban đầu được Guyton de Morveau gọi là
barote. Sau này, nó được Antoine Lavoisier đổi tên
thành baryta, và không lâu sau đó được gọi là “barium”
để thể hiện tính kim loại của nó.
Robert Bunsen và Augustus Mahiessen tạo ra bari
tinh khiết bằng phương pháp điện phân nó chảy hỗn
hợp bari clorua và ammoni clorua.[8][9] Việc sản xuất
ôxy tinh khiết bằng phương pháp Brin đã sử dụng một
lượng lớn bari peroxide trước khi điện phân và chưng
cất phân đoạn không khí lỏng trở thành cách phổ biến
để tạo ra ôxy. Trong quá trình này bari ôxít phản ứng
với không khí ở 500–600 ℃ tạo ra bari peroxide, hợp
chất này đến lượt nó sẽ phân hủy ở nhiệt độ trên 700
℃ giải phóng ra ôxy.[10][11]
2 BaO + O2 ⇌ 2 BaO2

Xu hướng sản lượng barit trên thế giới

Bari sunfua sau đó bị thủy phân hoặc xử lý với axit để
tạo thành các hợp chất bari khác như Bari clorua, Bari
nitrat, và cacbonat.
Bari được sản xuất thương mại bằng phương pháp điện
phân nóng chảy bari clorua (BaCl2 ). Phương trình điện
phân như sau:
(ở catốt) Ba2+ * + 2e- → Ba
(ở anốt) Cl- * → ½Cl2 (khí) + eKim loại bari cũng được tạo ra khi khử bari oxit với
nhôm nghiền mịn ở nhiệt độ giữa 1100 và 1200 ℃:
4 BaO + 2 Al → BaO·Al2 O3 + 3 Ba

Hơi bari được làm lạnh để cho ra kim loại rắn, có thể
tạo thành các dạng que hoặc sợi. Là chất rắn cháy được,
nó được bảo quản trong các hộp théo hoặc các túi nhựa
[5]
Bari chiếm 0,0425% trong vỏ Trái Đất và 13 µg/L chứa argon.
trong nước biển. Nó có mặt trong các khoáng barit (ở
dạng sulphat) và witherit (ở dạng cacbonat).[5] Các mỏ
witherit đã được khai thác từ thế kỷ 17 cho đến năm 5.6 Hợp chất
1969[12] ở miền bắc Anh, như mỏ Selingstones gần
Newbrough,[13] ngày nay tất cả bari được khai thác ở Những hợp chất quan trọng nhất là bari perôxít, bari
dạng barite.
clorua, bari sulfat, bari cacbonat, bari nitrat, và bari
clorat.

5.4 Phân bố

5.5 Sản xuất
Dạng đá quý hiếm gặp chứa bari là benitoit. Các mỏ
barit lớn được phát hiện ở Trung ốc, Đức, Ấn Độ,
Maroc, và Hoa Kỳ.[14]
Bởi vì bari bị ôxi hóa nhanh chóng trong không khí nên
khó thu được kim loại này ở dạng tinh khiết.Do barit
không tan, nên khô thể dùng để tạo ra các hợp chất bari
khác một cách trực tiếp. Do đó, quặng được nung với
cacbon để khử thành bari sulfua:[15]
BaSO4 + 2 C → BaS + 2 CO2

5.7 Cảnh báo
Tất cả hợp chất có thể hòa tan của bari với nước hoặc
axít đều vô cùng độc hại. Bari sulfat có thể dùng trong

y khoa chỉ bởi vì nó không tan và được bộ máy tiêu
hóa thải ra hoàn toàn. Không như những kim loại
nặng khác, bari không gây ra hiện tượng tích tụ sinh
học.[16][17][18] Tuy nhiên, khi hít bụi có chứa các hợp
chất bari có thể tích tụ trong phổi gây ra các chứng
bệnh về đường hô hấp.[19]
Vì sự ôxi hóa bari diễn ra rất dễ dàng nên nó phải được
bảo quản trong dầu mỏ hay dầu lửa hoặc bất kì chất


14

CHƯƠNG 5. BARI

lỏng không có ôxy nào, để có thể ngăn cách sự tiếp xúc
với không khí.

[16]

5.8 Tham khảo

[18] Moore, J. W. (1991). Inorganic Contaminants of Surface
Waters, Research and Monitoring Priorities. New York:
Springer-Verlag.

[1] Greenwood, Norman N.; Earnshaw, A. (1997),
Chemistry of the Elements (ấn bản 2), Oxford:
Buerworth-Heinemann, tr. 112, ISBN 0-7506-3365-4
[2] Standard Atomic Weights 2013. Commission on
Isotopic Abundances and Atomic Weights

[3] Magnetic susceptibility of the elements and inorganic
compounds, in Lide, D. R. biên tập (2005). CRC
Handbook of Chemistry and Physics (ấn bản 86). Boca
Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.
[4] Stwertka, Albert (2002). A guide to the elements. Oxford
University Press US. tr. 144. ISBN 0195150279.
[5] Robert Kresse, Ulrich Baudis, Paul Jäger, H. Hermann
Riechers, Heinz Wagner, Jochen Winkler, Hans Uwe
Wolf, “Barium and Barium Compounds” in Ullmann’s
Encyclopedia of Industrial Chemistry, 2007 WileyVCH, Weinheim.
[6] David R. Lide, Norman E. Holden (2005). “Section 11,
Table of the Isotopes”. CRC Handbook of Chemistry and
Physics, 85th Edition. Boca Raton, Florida: CRC Press.
[7] Davy, H. (1808) "Electro-chemical researches on the
decomposition of the earths; with observations on
the metals obtained from the alkaline earths, and on
the amalgam procured from ammonia,” Philosophical
Transactions of the Royal Society of London, vol. 98,
pages 333-370.
[8] “Masthead”. Annalen der Chemie und Pharmacie 93 (3):
fmi–fmi. 1855. doi:10.1002/jlac.18550930301.
[9] Wagner, Rud.; Neubauer, C.; Deville, H. Sainte-Claire;
Sorel; Wagenmann, L.; Techniker; Girard, Aimé (1856).
“Notizen”. Journal ür Praktische Chemie 67: 490–508.
doi:10.1002/prac.18560670194.
[10] Jensen, William B. (2009). “e Origin of the
Brin Process for the Manufacture of Oxygen”.
Journal of Chemical Education 86 (11): 1266.
Bibcode:2009JChEd..86.1266J. doi:10.1021/ed086p1266.
[11] Ihde, Aaron John (ngày 1 tháng 4 năm 1984).

e development of modern chemistry. tr. 681. ISBN
9780486642352.
[12] Industrial minerals. 1969. tr. 28.
[13] “Alston Moor Cumbria, UK”. Steetley Minerals.
[14] C. R. Hammond (2000). e Elements, in Handbook of
Chemistry and Physics 81st edition. CRC press. ISBN
0849304814.
[15] “Toxicological Profile for Barium and Barium
Compounds. Agency for Toxic Substances and
Disease Registry” (PDF). CDC. 2017.

[17] “Toxicity Profiles, Ecological Risk Assessment”. US
EPA. Truy cập ngày 6 tháng 6 năm 2009.

[19] Doig AT (tháng 2 năm 1976). “Baritosis: a benign
pneumoconiosis”. orax 31 (1): 30–9. PMC 470358.
PMID 1257935. doi:10.1136/thx.31.1.30.

5.9 Liên kết ngoài
• WebElements.com – Barium


Chương 6

Berili
Berili hoặc beri (theo sách giáo khoa hóa học phổ
thông) là một nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn
có ký hiệu Be và số nguyên tử bằng 4, nguyên tử khối
bằng 9. Là một nguyên tố hóa trị hai có độc tính, berili
có màu xám như thép, cứng, nhẹ và giòn, và là kim loại

kiềm thổ, được sử dụng chủ yếu như chất làm cứng
trong các hợp kim (chủ yếu là berili đồng).

phát hiện tia X để lọc bỏ ánh sáng và chỉ cho tia X
đi qua để được phát hiện.
• Trong lĩnh vực in thạch bản tia X thì berili được
dùng để tái tạo các mạch tích hợp siêu nhỏ.
• Do độ hấp thụ nơtron nhiệt trên thiết diện vuông
của nó thấp nên công nghiệp sản xuất năng lượng
hạt nhân sử dụng kim loại này trong các lò phản
ứng hạt nhân như là thiết bị phản xạ và điều tiết
nơtron.

6.1 Các đặc trưng nổi bật
Berili là một trong số các kim loại nhẹ có điểm nóng
chảy cao nhất. Suất đàn hồi của berili là lớn hơn của
thép khoảng 33%. Nó có độ dẫn nhiệt tốt, không nhiễm
từ và kháng lại sự tấn công của axít nitric đậm đặc. Nó
cho tia X đi qua, và các nơtron được giải phóng khi nó
bị bắn phá bằng các hạt alpha từ các nguồn phóng xạ
như radi hay poloni (khoảng 30 nơtron/triệu hạt alpha).
Ở điều kiện nhiệt độ và áp suất tiêu chuẩn berili kháng
lại sự ôxi hóa khi bị phơi ra trước không khí (mặc dù
khả năng cào xước mặt kính của nó có được có lẽ là do
sự tạo thành một lớp mỏng ôxít).

6.2 Ứng dụng
• Berili được sử dụng như là chất tạo hợp kim trong
sản xuất berili đồng. (Be có khả năng hấp thụ một
lượng nhiệt lớn) Các hợp kim berili-đồng được sử

dụng rộng rãi trong nhiều ứng dụng do độ dẫn
điện và độ dẫn nhiệt cao, sức bền và độ cứng cao,
các thuộc tính không nhiễm từ, cùng với sự chống
ăn mòn và khả năng chống mỏi tốt của chúng. Các
ứng dụng bao gồm việc sản xuất các điện cực hàn
điểm, lò xo, các thiết bị không đánh lửa và các tiếp
điểm điện.
• Do độ cứng, nhẹ và độ ổn định về kích thước trên
một khoảng rộng nhiệt độ nên các hợp kim beriliđồng được sử dụng trong công nghiệp quốc phòng
và hàng không vũ trụ như là vật liệu cấu trúc nhẹ
trong các thiết bị bay cao tốc độ, tên lửa, tàu vũ
trụ và vệ tinh liên lạc viễn thông.
• Các tấm mỏng berili được sử dụng với các thiết bị
15

• Berili được sử dụng trong các vũ khí hạt nhân vì
lý do tương tự. Ví dụ, khối lượng tới hạn của khối
plutoni được giảm đi đáng kể nếu nó được bao bọc
trong vỏ berili.
• Berili đôi khi được sử dụng trong các nguồn
nơtron, trong đó berili được trộn lẫn với các chất
bức xạ alpha như Po210 , Ra226 hay Ac227 .
• Berili cũng được dùng trong sản xuất các con quay
hồi chuyển, các thiết bị máy tính khác nhau, lò xo
đồng hồ và các thiết bị trong đó cần độ nhẹ, độ
cứng và độ ổn định kích thước.
• Ôxít berili là có lợi trong nhiều ứng dụng cần độ
dẫn nhiệt tốt cùng độ bền và độ cứng cao, với điểm
nóng chảy cao, đồng thời lại có tác dụng như là
một chất cách điện.

• Các hợp chất berili đã từng được sử dụng trong các
ống đèn huỳnh quang, nhưng việc sử dụng này
đã bị dừng lại do bệnh phổi do nhiễm berili trong
số các công nhân sản xuất các ống này (xem dưới
đây).
• Kính thiên văn vũ trụ James Webb (JWST) (Các
chi tiết liên quan đến berili có từ NASA ở đây) sẽ
có 18 phần lục giác làm từ berili trong các gương
của nó. Do JWST sẽ tiếp xúc với nhiệt độ −240 ℃
(30 K) nên các gương phải làm bằng berili là vật
liệu có khả năng chịu được nhiệt độ rất thấp này.
Berili co lại và biến dạng ít hơn thủy tinh – và
vì thế giữ được tính đồng nhất cao hơn trong các
nhiệt độ như thế.


16

CHƯƠNG 6. BERILI

6.3 Lịch sử

nhờ các trận mưa. Khi nước mưa trở thành kiềm hơn,
Be sẽ thoát ra khỏi dung dịch.10 Be nguồn gốc vũ trụ vì
Tên gọi berili có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp beryllos tức thế tích lũy trong lớp đất bề mặt, ở đây do chu kỳ bán
berin. Đã có thời berili được nhắc đến như là glucinium rã tương đối lớn của nó (1,51 triệu năm) cho phép nó
10 10
(từ tiếng Hy Lạp glykys, ngọt), do vị ngọt của các muối tồn tại lâu dài trước khi bị phân rã thành B. Be và
của nó. Nguyên tố này được Louis Vauquelin phát hiện các sản phẩm con của nó được sử dụng để nghiên cứu
năm 1798 như là ôxít trong berin và trong ngọc lục bảo. xói mòn đất, sự hình thành đất từ regolit, sự phát triển

Friedrich Wöhler và Antoine Alexandre Brutus Bussy, và tiến hóa của các loại đất laterit, cũng như các thay
độc lập với nhau, đã cô lập được kim loại này năm 1828 đổi trong hoạt động của Mặt Trời và niên đại của các
lõi băng.
bằng cách cho kali phản ứng với clorua berili.
Một thực tế là 7 Be và 8 Be không ổn định có ý nghĩa vũ
trụ học sâu sắc do nó có nghĩa là các nguyên tố nặng
hơn berili không thể sinh ra trong các phản ứng nhiệt
6.4 Sự phổ biến
hạch trong Vụ Nổ Lớn. Ngoài ra, các mức năng lượng
hạt
nhân của 8 Be là đủ để cacbon có thể được tạo ra
Berili là thành phần thiết yếu trong số 100 trên khoảng
4000 khoáng chất đã biết, quan trọng nhất trong số đó trong các ngôi sao, vì thế làm cho sự sống trở thành có
là bertrandit (Be4 Si2 O7 (OH)2 ), berin (Al2 Be3 Si6 O18 ), thể. (Xem Phương thức ba alpha và Tổng hợp hạt nhân
chrysoberin (Al2 BeO4 ) và phenakit (Be2 SiO4 ). Các trong Vụ Nổ Lớn).
dạng quý hiếm của berin là ngọc aquamarin và ngọc lục
bảo. Cùng với hiđrô, heli và liti, một lượng nhỏ berili
cũng đã được tạo ra trong Vụ Nổ Lớn.

Đồng vị có thời gian tồn tại ngắn nhất đã biết của berili
là 13 Be nó phân rã theo bức xạ nơtron. Nó có chu kỳ bán
rã 2,7 × 10−21 giây.6 Be cũng có thời gian tồn tại rất ngắn
−21
Nguồn thương mại quan trọng nhất của berili và các với chu kỳ bán rã 5,0 × 10 giây.
hợp chất của nó là berin và bertrandit. Berili kim loại
đã không có sẵn cho đến tận năm 1957. Hiện nay, phần
lớn sản lượng của kim loại này được thực hiện bằng 6.6 Phòng ngừa
cách khử florua berili bằng magiê kim loại. Giá của các
thỏi berili luyện trong chân không tại thị trường Hoa
Kỳ là 338 USD trên một pound (hay 745 USD/kg) vào

năm 2001. xem giá cả
Cô lập BeF2 + Mg → MgF2 + Be

6.5 Đồng vị

Quặng berili

Berili và các muối của nó là các chất có độc tính và có
khả năng gây ung thư. Sự phơi nhiễm berili kinh niên
sẽ sinh ra các bệnh phổi và các bệnh u hạt trong cơ
thể. Bệnh liên quan đến phơi nhiễm berili cấp tính là
viêm phổi do hóa chất đã được phát hiện lần đầu tiên
ở châu Âu từ năm 1933 và tại Hoa Kỳ từ năm 1943.
Biểu đồ chỉ ra các thay đổi trong hoạt động của Mặt Trời, bao
Các trường hợp bệnh liên quan đến phơi nhiễm kinh
10
gồm cả biến đổi trong nồng độ Be
niên đã lần đầu tiên được miêu tả năm 1946 trong số
9
Trong số 10 đồng vị của berili thì chỉ có Be là ổn các công nhân tại xí nghiệp sản xuất đèn huỳnh quang
định.10 Be nguồn gốc vũ trụ được tạo ra trong khí quyển tại Massachuses. Bệnh phổi do phơi nhiễm berili kinh
Trái Đất nhờ sự phá vỡ hạt nhân ôxy và nitơ bởi các tia niên tương tự như sarcoidosis trong nhiều khía cạnh, và
vũ trụ. Do berili có xu hướng tồn tại trong dung dịch có các chẩn đoán thường là rất khó phân biệt.
pH nhỏ hơn 5,5 (và phần lớn nước mưa có pH nhỏ hơn Mặc dù việc sử dụng các hợp chất chứa berili trong
5), nó sẽ đi vào trong dung dịch và được đưa tới mặt đất các ống đèn huỳnh quang đã bị dừng lại từ năm 1949,


6.8. THAM KHẢO

17

nhưng tiềm năng phơi nhiễm berili vẫn tồn tại trong
công nghiệp hạt nhân và vũ trụ và trong công nghiệp
tinh luyện berili kim loại và sản xuất các hợp kim chứa
berili, sản xuất các thiết bị điện và việc tiếp xúc với các
vật liệu chứa berili khác.

Hiện vẫn chưa có nghiên cứu nào về các tác động của
berili tới sức khỏe của trẻ em. Có lẽ các tác động này
cũng tương tự như ở người lớn. Cũng chưa rõ là trẻ em
sẽ khác với người lớn như thế nào trong tính nhạy cảm
với berili.

Các nhà nghiên cứu đầu tiên đã nếm berili và nhiều hợp
chất khác nhau của nó để xác định độ ngọt nhằm kiểm
tra sự hiện diện của nó. Các thiết bị chẩn đoán hiện đại
không cần phải có thủ tục đầy nguy hiểm này. Berili và
các hợp chất của nó cần được tiếp xúc với một sự cẩn
thận cao độ và các phòng ngừa đặc biệt phải được thực
thi khi thực hiện bất kỳ một hoạt động nào mà kết quả
là tạo ra bụi berili (ung thư phổi là hoàn toàn có khả
năng khi bị phơi nhiễm bụi berili lâu dài).

Hiện vẫn chưa rõ ràng là berili có khả năng sinh ra quái
thai ở người hay không.
Berili có thể được đo trong nước tiểu và máu. Lượng
berili trong máu hay nước tiểu có thể không phản ánh
đúng thời gian và số lượng phơi nhiễm. Nồng độ berili
cũng có thể đo trong các mẫu thử phổi và da.
Một thử nghiệm máu khác là thử nghiệm sự gia tăng

lympho berili trong máu (BeLPT), xác định sự nhạy
cảm berili và có giá trị dự báo cho các bệnh phơi nhiễm
berili kinh niên (CBD).

Các mức thông thường của berili mà các ngành công
nghiệp liên quan thải ra khí quyển ở ngưỡng 0,01
μg/m³;, tính trung bình trong chu kỳ 30 ngày, hay 2
Berili có thể có tác hại nếu hít thở phải. Các tác động μg/m³ đối với không khí trong phòng làm việc trong
phụ thuộc vào thời gian phơi nhiễm. Nếu nồng độ berili thời gian 8 giờ làm việc.
trong không khí là đủ cao (lớn hơn 1.000 μg/m³), thì các
chứng bệnh do phơi nhiễm cấp tính có thể phát sinh,
gọi là “bệnh berili cấp tính”, tương tự như bệnh viêm 6.8 Tham khảo
phổi. Các tiêu chuẩn về không khí nghề nghiệp và cộng
đồng là có hiệu quả trong việc ngăn chặn phần lớn các
• Phòng thí nghiệm quốc gia Los Alamos, Hoa Kỳthương tổn phổi cấp tính.
Berili

6.7 Các tác động tới sức khỏe

Một số người (1-15%) rất nhạy cảm với berili. Các cá
nhân này có thể phát sinh các phản ứng viêm nhiễm
trong hệ hô hấp. Các chứng bệnh này gọi là “bệnh berili
kinh niên” (CBD), và có thể xảy ra nhiều năm sau khi
phơi nhiễm berili nồng độ cao (lớn hơn 0,2 μg/m³). Bệnh
này có thể sinh ra các triệu chứng như mệt mỏi, suy
yếu, khó thở, biếng ăn, giảm cân và cũng có thể dẫn đến
chứng to tim vè bên phải và bệnh tim trong các trường
hợp nặng. Một số người tuy nhạy cảm với berili nhưng
có thể không có bất kỳ triệu chứng nào. Trong cộng
đồng nói chung không có khả năng phát sinh các bệnh

berili cấp tính hay kinh niên do thông thường không
khí xung quanh có nồng độ berili rất thấp (0,000030,0002 μg/m&³).

6.9 Chú thích
[1] “Beryllium: Beryllium(I) Hydride compound data”
(PDF). bernath.uwaterloo.ca. Truy cập ngày 10 tháng 12
năm 2007.
[2] Lide, D. R. biên tập (2005). CRC Handbook of Chemistry
and Physics (ấn bản 86). Boca Raton (FL): CRC Press. tr.
14-39. ISBN 0-8493-0486-5.

6.10 Liên kết ngoài

Việc nuốt phải berili vẫn chưa có thông báo nào cho
thấy có các tác động xấu tới sức khỏe con người do có
rất ít berili được hấp thụ thông qua dạ dày và ruột non.
Các vết loét được phát hiện trong cơ thể chó khi trong
khẩu phần ăn người ta cho thêm berili vào. Berili tiếp
xúc với da bị xước hay bị rách có thể sinh ra các vết
phát ban hay vết loét.

• Hóa điện toán Wiki

Phơi nhiễm berili kinh niên có thể tăng khả năng ung
thư phổi.

• WebElements.com – Berili

Bộ y tế Hoa Kỳ và IARC đã xác định rằng berili là chất
gây ung thư ở người. Cơ quan bảo vệ môi trường (EPA)

Hoa Kỳ cũng xác định berili là chất có khả năng gây
ung thư ở người. EPA cũng ước tính sự phơi nhiễm
trong thời gian sống 0,04 μg/m³ berili có thể tăng khả
năng bị ung thư trong 1 trên 1.000 thử nghiệm.

• It’s Elemental – Berili
• IARC Chuyên khảo “Berili và các hợp chất của
berili”
• NPI - Berili và các hợp chất


Chương 7

Cacbon monoxit
Cacbon monoxit, công thức hóa học là CO, là một chất
khí không màu, không mùi, bắt cháy và có độc tính cao.
Nó là sản phẩm chính trong sự cháy không hoàn toàn
của cacbon và các hợp chất chứa cacbon.

Cacbon monoxit là cực kỳ nguy hiểm, do việc hít thở
phải một lượng quá lớn CO sẽ dẫn tới thương tổn do
giảm oxy trong máu hay tổn thương hệ thần kinh cũng
như có thể gây tử vong. Nồng độ chỉ khoảng 0,1%
Có nhiều nguồn sinh ra cacbon monoxit. Khí thải của cacbon monoxit trong không khí cũng có thể là nguy
hiểm đến tính mạng.
động cơ đốt trong tạo ra sau khi đốt các nhiên liệu gốc
cacbon (gần như là bất kỳ nguồn nhiên liệu nào, ngoại CO là chất khí không màu, không mùi và không gây
trừ hydro nguyên chất) có chứa cacbon monoxit, đặc kích ứng nên rất nguy hiểm vì người ta không cảm
biệt với nồng độ cao khi nhiệt độ quá thấp để có thể nhận được sự hiện diện của CO trong không khí. CO
thực hiện việc ôxi hóa trọn vẹn các hydrocacbon trong có tính liên kết với hemoglobin (Hb) trong hồng cầu

nhiên liệu thành nước (dạng hơi) và cacbon dioxit, do mạnh gấp 230-270 lần so với oxy nên khi được hít vào
thời gian có thể tồn tại trong buồng đốt là quá ngắn và phổi CO sẽ gắn chặt với Hb thành HbCO do đó máu
cũng có thể là do không đủ lượng oxy cần thiết. ông không thể chuyên chở oxy đến tế bào. CO còn gây tổn
thường, việc thiết kế và vận hành buồng đốt sao cho thương tim do gắn kết với myoglobin của cơ tim.
có thể giảm lượng CO là khó khăn hơn rất nhiều so Triệu chứng ngộ độc CO thường bắt đầu bằng cảm giác
với việc thiết kế để làm giảm lượng hydrocacbon chưa bần thần, nhức đầu, buồn nôn, khó thở rồi từ từ đi vào
cháy hết. Cacbon monoxit cũng tồn tại với một lượng hôn mê. Nếu ngộ độc CO xảy ra khi đang ngủ say hoặc
nhỏ nhưng tính về nồng độ là đáng kể trong khói thuốc uống rượu say thì người bị ngộ độc sẽ hôn mê từ từ,
lá. Trong gia đình, khí CO được tạo ra khi các nguồn ngưng thở và tử vong.
nhiên liệu như xăng, hơi đốt, dầu hay gỗ không cháy
hết trong các thiết bị dùng chúng làm nhiên liệu như Ngộ độc CO có thể xảy ra ở những trường hợp chạy
xe máy, ô tô, lò sưởi và bếp lò v.v. Khí cacbon monoxit máy nổ phát điện trong nhà kín, sản phụ nằm lò than
có thể thấm qua bê tông hàng giờ sau khi xe cộ đã rời trong phòng kín, ngủ trong xe hơi đang nổ máy trong
nhà hoặc gara…
khỏi ga ra.
Trong quá khứ, ở một số quốc gia người ta sử dụng cái
gọi là town gas để thắp sáng và cung cấp nhiệt vào thế
kỷ 19. Town gas được tạo ra bằng cách cho một luồng
hơi nước đi ngang qua than cốc nóng đỏ; chất tạo thành
sau phản ứng của nước và cacbon là hỗn hợp của hydro
và cacbon monoxit. Phản ứng như sau:

7.2 Lịch sử

H2 O + C -t0 → CO + H2

Cacbon monoxit đã được nhà hóa học người Pháp là de
Lassone điều chế lần đầu tiên năm 1776 bằng cách đốt
Khí này ngày nay đã được thay thế bằng hơi đốt tự
nóng oxit kẽm (ZnO) với than cốc, nhưng ông đã sai

nhiên (metan) nhằm tránh các tác động độc hại tiềm ẩn
lầm khi cho khí thu được là hydro do nó cũng cháy với
của nó. Khí gỗ, sản phẩm của sự cháy không hoàn toàn
ngọn lửa màu xanh lam. Sau này, nó được nhà hóa học
của gỗ cũng chứa cacbon monoxit như là một thành
người Anh là William Cruikshank xác định là một hợp
phần chính.
chất chứa cacbon và oxy năm 1800.

7.1 Độc tính
Xem chi tiết tại bài: Ngộ độc cacbon monoxit

Nhà sinh lý học người Pháp là Claude Bernard vào
khoảng năm 1846 đã lần đầu tiên nghiên cứu kỹ lưỡng
các thuộc tính độc hại của cacbon monoxit. Ông cho
các con chó hít thở khí này và nhận ra rằng máu của
chúng tại tất cả các mạch máu là đỏ hơn.
18


7.5. THAM KHẢO

19

7.3 Hóa học
Cấu trúc của phân tử CO được mô tả tốt nhất dựa theo
thuyết quỹ đạo phân tử. Độ dài của liên kết hóa học
(0,111 nm) chỉ ra rằng nó có đặc trưng liên kết ba một
phần. Phân tử có momen lưỡng cực nhỏ (0,112 Debye
hay 3,74x10−31 C.m) và thông thường được biểu diễn

bằng 3 cấu trúc cộng hưởng:

Lưu ý rằng quy tắc octet (quy tắc bộ tám) bị vi phạm
đối với nguyên tử cacbon trong hai cấu trúc thể hiện
bên phải.
Nó thể hiện tính khử trong một số phản ứng với các
oxit kim loại có độ hoạt động hóa học yếu ở nhiệt độ
cao, chẳng hạn oxit đồng (II), theo phản ứng sau:
CO + CuO → CO2 + Cu
Kim loại niken tạo ra hợp chất dễ bay hơi với CO, được
biết đến với tên gọi niken cacbonyl. Cacbonyl bị phân
hủy rất nhanh ngược trở lại thành kim loại và khí CO,
và nó được sử dụng làm nền tảng cho việc làm tinh
khiết niken.

Cacbon monoxit toàn cầu năm 2000 trong MOPITT.

đốt cháy không hoàn toàn, thông qua các quá trình tự
nhiên trong khí quyển thì cuối cùng nó sẽ bị ôxi hóa
thành cacbon dioxit. Nồng độ cacbon monoxit bị biến
đổi trong không gian cũng như là tồn tại rất ngắn hạn
trong khí quyển.

Nhiều kim loại khác cũng có thể tạo ra các phức
chất cacbonyl chứa các liên kết cộng hóa trị với 5CO + O3 → 4CO2 + C
cacbon monoxit, các chất này có thể tạo ra bằng
một loạt các phương pháp khác nhau, ví dụ đun
sôi rutheni triclorua với triphenyl photphin trong 7.5 Tham khảo
mêthoxyêtanol (hay DMF) thì có thể thu được phức
chất [RuHCl(CO)(PPh3 )3 ]. Niken cacbonyl là đặc biệt

do nó có thể được tạo ra bằng tổ hợp trực tiếp cacbon 7.6 Liên kết ngoài
monoxit và niken kim loại ở nhiệt độ phòng.
• ẻ an toàn hóa chất quốc tế số 0023
Trong niken cacbonyl và các cacbonyl khác, cặp điện
• Hướng dẫn bỏ túi của NIOSH về các nguy hiểm
tử trên nguyên tử cacbon được liên kết với kim loại.
hóa chất
Trong trường hợp này cacbon monoxit được nói đến
như là nhóm cacbonyl.
• Ủy ban hóa chất châu Âu
Cacbon monoxit và metanol có phản ứng với nhau có
• CID 281 từ PubChem
chất xúc tác gốc rodi để tạo ra axit axetic trong quy
trình Monsanto, nó là phương pháp được sử dụng nhiều
• Cơ sở dữ liệu về khí thải ô nhiễm của Úc -National
nhất để sản xuất axit axêtic công nghiệp.
Pollutant Inventory

7.4 Cacbon monoxit trong khí
quyển
Cacbon monoxit có hiệu ứng bức xạ cưỡng bức gián
tiếp bằng sự nâng cao nồng độ của metan và ozon
tầng đối lưu thông qua các phản ứng hóa học với các
thành phần khác của khí quyển (ví dụ gốc hydroxyl,
OH) mà nếu không có thể tiêu diệt chúng. Cacbon
monoxit được tạo ra khi các nhiên liệu chứa cacbon bị