Chỉ thị sinh học

CHỈ THỊ SINH HỌC
(BIOINDICATOR)
GVHD: TS. Nguyễn Thị Hồng Hạnh

NHÓM 5:

1.NGUYỄN PHƯƠNG ANH
2.NGUYỄN THỊ NGỌC MAI
3.HỒ HƯƠNG THẢO
4.NGUYỄN QUANG TIẾN
5.PHẠM QUỲNH ANH


CHỈ THỊ SINH HỌC
(BIOINDICATOR)
CÁC NỘI DUNG CHÍNH
1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN
2. TÍNH CHẤT CHỈ THỊ CỦA SV
3. ĐẶC ĐIỂM CỦA SV CHỈ THỊ
4. ỨNG DỤNG CỦA CHỈ THỊ SH
5. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG
6. SV CHỈ THỊ MT NƯỚC – KHÔNG KHÍ


1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN

3

NHÓM 5_CH2B.MT

1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN
a. Chỉ thị sinh học:
Là khoa học nghiên cứu một
loài hoặc một sinh vật
dùng để định mức chất
lượng hoặc sự biến đổi
của môi trường.
b. Chỉ thị vi sinh:
Để đánh giá mức độ ô nhiễm
nước do chất thải sinh hoạt,
ngoài các thông số hóa, lý ta
chỉ cần quan trắc các vi sinh
chỉ thị: E-coli, tổng Coliform và
4
các
vi
sinh
vật
gây
bệnh( pathogen)


1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN
c. Sinh vật chỉ thị:
Là những cá thể, quần thể
hay quần xã có khả năng
thích ứng hoặc rất nhạy cảm
với môi trường nhất định.

d. Loài chỉ thị:

Là loài sinh vật được sử
dụng trong khảo sát, đánh
giá sự tồn tại của một số
điều kiện môi trường vật lý.
5


2. TÍNH CHẤT CHỈ THỊ CỦA
SINH VẬT ĐỐI VỚI MT

6

NHÓM 5_CH2B.MT


Tại sao dùng sinh vật để làm
vật chỉ thị MT?
Một số loài có nhu cầu riêng biệt
với hàm lượng nhất định các
chất dinh dưỡng hoặc oxy hoà
tan…(indicator species)
Sinh vật có thể tồn tại được
trong môi trường bị ô nhiễm
nhưng bị biến đổi về số lượng,
tăng trưởng, tập tính…(stressor)
7

NHÓM 5_CH2B.MT

3. ĐẶC ĐIỂM CỦA SINH VẬT
CHỈ THỊ

8

NHÓM 5_CH2B.MT


- Dễ phân loại
- Dễ thu mẫu
- Tính thích nghi cao;
Phân bố rộng
- Có các dẫn liệu tự
sinh thái học phong phú
- Có tầm kinh tế quan
trọng

- Dễ nuôi cấy trong
phòng thí nghiệm
- Có tính biến dị thấp về
mặt di truyền và vai trò
trong quần xã
- Nhạy cảm với điều
kiện MT thay đổi bất lợi
hay có lợi cho SV

- SV có độ thích ứng
hẹp thường chỉ thị tốt
hơn loài thích ứng rộng
- SV có cơ thể lớn

thường có khả năng làm
chỉ thị tốt hơn những
SV có cơ thể nhỏ

- Có sự tích luỹ chất ô
nhiễm do liên quan đến
sự phân bố và phản ánh
mức độ môi trường
- Tỷ lệ số lượng của các
loài và QX cũng cần
chú ý trong khi xác định
sinh vật chỉ thị 9
NHÓM 5_CH2B.MT


4. ỨNG DỤNG CỦA CHỈ THỊ
SINH HỌC MT

10

NHÓM 5_CH2B.MT


Đánh giá sinh thái: đặc biệt
là các khu vực cần bảo tồn

Đánh giá môi trường: chỉ thị sự
ÔN; cung cấp các thông số MT.

Xác định yếu tố chính gây

ảnh hưởng đến môi trường

Đánh giá hiệu quả các chính
sách môi trường

11


5. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG
ĐẾN SV CHỈ THỊ MT

12

NHÓM 5_CH2B.MT


•

Các yếu tố sinh thái môi trường

•

Các yếu tố gây ô nhiễm môi trường:

•
•
•

Hoá chất (kim loại nặng, thuốc bảo vệ thực vật,…)
Đốt phá rừng

…

Ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến cấu trúc quần thể, sự
đa dạng loài, biến động số lượng loài, sự bùng phát dịch 13


6. SINH VẬT CHỈ THỊ
MÔI TRƯỜNG NƯỚC

14

NHÓM 5_CH2B.MT


Một số chỉ số sinh học chỉ thị MT nước

• Chỉ số mật độ, số lượng: đặc tính thay đổi cấu trúc
thành phần loài, số lượng loài.
• Chỉ số ưu thế: đặc trưng phát triển ưu thế về số
lượng và tần suất.
• Chỉ số đa dạng (H’)

H’< 1
: rất ô nhiễm.
1 ≤ H’ ≤ 2 : ô nhiễm.
2 < H’ ≤ 3 : chớm ô nhiễm.
3 < H’ ≤ 4.5: sạch.
H’ > 4
: rất sạch.

15

NHÓM 5_CH2B.MT


CHỈ SỐ SINH HỌC TỔ HỢP
Điểm

Kết luận

Đặc trưng

58 – 60

Môi trường rất tốt

Không có tác động con người, đầy đủ
các thế hệ, cấu trúc DD ổn định

48 – 52

Môi trường tốt

Giàu thành phần loài, mất đi các loài
nhạy cảm MT, cấu trúc DD bị ức chế

39 - 48

Môi trường trung bình

Dấu hiệu suy thoái, cấu trúc DD bị thu
hẹp

28 - 39

Môi trường xấu

Đặc trưng bởi loài cá ăn tạp, cá chịu
đựng tốt với MT ô nhiễm

12 - 28

Môi trường rất xấu

Ít cá, chỉ có loài chịu đựng tốt MT ô
nhiễm

< 12

Ô nhiễm trầm trọng

Không có cá

NHÓM 5_CH2B.MT


PHÂN HẠNG CHẤT LƯỢNG NƯỚC
Thứ hạng

ASPT (Điểm số

trung bình)

Đánh giá chất lượng nước.

I

10 – 8

Không ô nhiễm, nước sạch

II

7.9 – 6

Ô nhiễm nhẹ

III

5.9 – 5

Ô nhiễm vừa
(Nước bẩn vừa β)

IV

4.9 – 3

Khá ô nhiễm
(Nước bẩn vừa α)

V

2.9 – 1

Ô nhiễm nặng

VI

0

Ô nhiễm rất nặng


SINH VẬT CHỈ THỊ MT NƯỚC
VSV chỉ thị ô nhiễm phân

• Nhóm Coliform : đặc trưng là Escherichia coli.
• Nhóm Streptococci: liên cầu trong phân, đặc trưng
là Streptococcus faecalis nguồn gốc từ người, S.bovis
từ cừu, S.equinus từ ngựa.
 Đều dùng để phát hiện sự nhiễm phân trong nước.

18

Escoli

perfringens

Streptococcus

Tảo

SINH VẬT CHỈ THỊ MT NƯỚC

- Sinh vật phù du, có khả năng tự dưỡng, sử dụng C dạng CO2/
CO32+ + phosphat + nitơ + vi lượng
- Phát triển mạnh trong điều kiện nước ấm, giàu chất hữu cơ Nitơ và
Photpho từ nguồn nước thải sinh hoạt, công nghiệp thực phẩm, phân
bón.
- Thường chỉ thị chất lượng nước hay sự phú dưỡng hóa nguồn nước

Tảo beegiatoa
chỉ thị MT nồng độ
Hydrogen Sulfat cao.

Oscillatoria thuộc
ngành tảo lam
chỉ thị MT giàu chất

19
Tảo Sphaerolitus
chỉ thị cho môi trường
giàu protein, glucid, chất


SINH VẬT CHỈ THỊ MT NƯỚC
Thực vật
- TV phù du/ phiêu sinh thực vật
(phytoplankton): chỉ thị ô nhiễm

nguồn nước do:
+ Ô nhiễm hữu cơ (gây kiệt oxy
hòa tan)
+Phú dưỡng hóa
+ Ô nhiễm do hóa chất độc
(kim loại nặng, hóa chất bảo vệ
thực vật, hydrocacbon đa vòng)
+ Ô nhiễm do dầu, mỡ
- Thực vật lớn:
+ Phát triển trong vùng nước tù
hãm, giàu dinh dưỡng: bèo
+ Chỉ thị cho vùng nước phú
dưỡng hoá

Động vật
- ĐV không xương sống lớn:
+ Sống cố định tại đáy thuỷ vực,
chịu tác động trực tiếp của chất
lượng nước và chế đọ thuỷ văn
+ Thời gian phát triển lâu
+ Dễ thu mẫu
- Động vật đáy: ĐV đáy không
xương sống (nghêu, sò, ốc, hến…)
làm chỉ thị sinh học quan trắc ô
nhiễm nước do các nguyên nhân:
+ Ô nhiễm hữu cơ với sự suy giảm
oxi hòa tan.
+ Ô nhiễm do các chất dinh dưỡng
20
+ Ô nhiễm do kim loại nặng và

thuốc bảo vệ thực vật.


Chironomus
Giun ít tơ
Động
vật đáy

Rhyacophilidae

không

Rận nước

xương
sống
Sphaeridae

Lymnaediae

21


SINH VẬT CHỈ THỊ MT NƯỚC
•

•

Động vật nguyên sinh (Protozoa): dễ thu mẫu và thích
nghi cao trong môi trường giàu hữu cơ

flaellates
Động vật không xương sống

colpidium

22

baetis

glossiphonia


ĐV KHÔNG XƯƠNG SỐNG

mayfly_larva

ấu trùng chuồn chuồn
cased - caddis - larva gammarus pulex

23


SINH VẬT CHỈ THỊ MT NƯỚC
Phiêu sinh động vật:
- Là thức ăn giàu dinh dưỡng cho nhiều loại cá ở
giai đoạn ấu trùng
- Là chỉ thị cho nước ô nhiễm hữu cơ
Cá:
- Các loại cá khác nhau về hình thể, nguồn thức ăn,

nơi sinh sản và khả năng thích nghi với môi trường
- Dùng để xác định lượng nước và ô nhiễm nguồn
24

nước


SINH VẬT CHỈ THỊ MT NƯỚC

Bẩn ít
•

Nước chỉ còn chất hữu cơ nguồn gốc nội tại, NH4+,
NO2-, NO3- rất ít.

•

Hàm lượng ôxy lớn, khu hệ thủy sinh vật tự dưỡng.
Số lượng vi khuẩn chỉ khoảng 1.000 – 10.000 /ml.
ĐV nguyên sinh:

daphina
longispina
25