Bài thu hoạch quan hệ thầy thuốc bệnh nhân trong bệnh viện

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
KHOA Y

BÀI THU HOẠCH MODULE QUẢN LÝ BỆNH VIỆN
VÀ MODULE KINH TẾ Y TẾ

QUAN HỆ THẦY THUỐC - BỆNH NHÂN
TRONG BỆNH VIỆN

HUỲNH CÔNG TÍN
MSSV:125272103
Tp. HCM, 08/2017
1


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

LỜI CẢM ƠN
Trước hết em xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến các thầy, các cô trong
bộ môn Quản lý bệnh viện và bộ mô Kinh tế y tế Khoa Y - Đại học quốc gia TP.Hồ Chí
Minh trong thời gian qua đã tận tình hướng dẫn chúng em trong môn học. Các thầy, các
cô không chỉ cung cấp kiến thức, những vấn đề mới nhất, tiến bộ nhất cả ở trong nước và
quốc tế mà còn giúp chúng em nêu bật lên các vấn đề nổi cộm trong vấn đề Quản lý bệnh
viện và Kinh tế y tế nước ta hiện nay. Không dừng lại chỉ về chuyên môn, các thầy, các cô
còn là những người truyền ngọn lửa đam mê đến với chúng em, để chúng em sống và học
tập hết mình với niềm đam mê được xây dựng trên nền tảng ấy.
Con xin cảm ơn thầy Nguyễn Thế Dũng đã tặng cho chúng con một món quà ý
nghĩa về quản lý và kinh tế trong y tế. Sau này, nó sẽ giúp cho con rất nhiều trong công
việc chuyên môn và mối quan hệ môi trường làm việc. Khác với một bác sĩ đơn thuần,
thầy cho con thấy được những thăng trầm, kinh nghiệm quý báu trên cương vị một nguời

quản lý nghành y tế thành phố, chống dịch, mua sắm trang thiết bị… Thời gian không
nhiều nhưng thầy đã cố gắng truyền đạt cho chúng con hăng say, nhiệt huyết và sắp xếp
thầy cô tài năng và kinh nghiệm trong nhiều lĩnh vực giảng dạy module.
Em xin cảm ơn thầy Nguyễn Tuấn Kiệt đã chia sẻ những cái nhìn mới mẻ về quản
lý và kinh tế y tế. Thầy đã cho em thấy được cách nhìn nhận một vấn đề trên những
phương diện khác nhau: nhân viên y tế, nhà kinh tế…Và sự quan tâm, hướng dẫn tận tình
của thầy trong module.
Em xin gửi lời cảm ơn tới tất cả thầy, cô đã dành thời gian đến giảng dạy và chia sẻ
nhiều kinh nghiệm trong module. Bài giảng cho em thấy được thực tiễn hiện tại và những
công việc mà ngành y tế đang phải thực hiện.
Em xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám Đốc Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới đã tạo điều
kiện, hỗ trợ cho chúng em nơi học tập vừa khang trang vừa có chút gì đó liên kết, gần gũi
hơn với môn học.
Cuối cùng em xin gửi lời cám ơn đến Ban Chủ nhiệm Khoa Y - Đại học quốc gia
TP.Hồ Chí Minh và Ban điều phối module đã thiết kế chương trình, môn học này. Bởi lẽ
những kiến thức chúng em thu thập được từ đây không chỉ đơn giản là lý thuyết suông mà
chúng còn là hành trang quý báu trong suốt cuộc đời hành nghề y của mình, với mục đích
cuối cùng là để nâng cao chất lượng y tế nói chung và hướng đến sự nghiệp chăm sóc sức
khỏe cho toàn xã hội phát triển bền vững.
Trân trọng.
Bình Dương, ngày 31 tháng 08 năm 2017

2


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

TÓM TẮT
Trong 2 module vừa qua – module Quản lý bệnh viện và module Kinh tế y tế có rất

nhiều vấn đề được đặt ra, hầu hết đều là những vấn đề nổi bật, trọng yếu trong ngành y tế.
Tuy nhiên với thời lượng nội dung cho phép của bài thu hoạch em xin được trình bày về
vấn đề Giao tiếp giữa bác sĩ và bệnh nhân. Một vấn đề em khá tâm đắc và quan tâm chú ý,
bởi lẽ nó tuy không mới nhưng cũng chưa bao giờ nguội với giới báo chí, với xã hội và
với chính những người trong nghề.
Trong giới hạn bài viết em sẽ cố gắng nêu bật lên những vấn đề nổi cộm trong nội dung
này dẫn chứng bằng cái bài báo cụ thể, phân tích từng trường hợp, tìm cách lý giải, tìm ra
nguyên nhân vì sao như vậy. Có các yếu tố nào ảnh hưởng, tác động đến hay không? Nếu
có thì những yếu tố nào có thể can thiệp được, khắc phục được để từ đó tìm ra và nêu lên
ý kiến của bản thân em về giải pháp cho các vấn đề nêu trên.

3


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

MỤC LỤC
Đề mục

Trang

4


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU
Đặt vấn đề:

Khi đến bệnh viện, người bệnh luôn nhìn các thầy thuốc với con mắt kính trọng và
nể phục. Nhiều yếu tố để tạo nên thái độ đó. Bước chân vào bệnh viện là vào nơi mà sự
sống và cái chết cách nhau chẳng bao xa, nỗi đau và hy vọng luôn đan xen, kiến thức y
khoa là thứ khá xa lạ với đa số người bệnh… đã tạo nên một mối quan hệ phụ thuộc của
người bệnh với các thầy thuốc. Mối quan hệ thay đổi tùy theo nền văn hóa và hoàn cảnh
cụ thể. Do đó, người thầy thuốc khi khám chữa bệnh họ đại diện cho ngành khoa học đặc
biệt, ngành khoa học nhân văn, bởi liên quan tới tính mạng và sức khỏe của con người.
Không thể biết rõ về chuyên môn, nhưng người bệnh cần phải thấy họ được chăm
sóc bởi những người tài giỏi và cũng muốn được chia sẻ sự hiểu biết về bệnh tật mà mình
đang mang và lo lắng vì nó, hướng điều trị, tiên lượng về kết quả trị bệnh. Song, ở các cơ
sở y tế hiện nay, nhất là công lập, điều này là thứ xa xỉ. Tình trạng quá tải bệnh nhân, cơ
sở hạ tầng bệnh viện xuống cấp, thầy thuốc phải làm việc quá sức…, đã khiến không ít
thầy thuốc chỉ khám bệnh, chẩn đoán, kê đơn như một cái máy.
Sự cần thiết:
Gần đây, một mối tương quan khác giữa thầy thuốc - bệnh nhân được gọi là tương
quan hỗ tương (mutuality) đã hình thành giữa hai thái cực, một bên là gia trưởng, cha chú,
một bên là chủ nghĩa tiêu dùng nói trên. Trong mối quan hệ hỗ tương này có sự công
bằng, bác sĩ và bệnh nhân đều có quyền và trách nhiệm của mình, có sự trao đổi, thương
thảo, thuyết phục, chấp nhận một cách tự nguyện với đầy đủ thông tin để chọn lựa.
Người thầy thuốc phải luôn nâng cao chuyên môn, tích lũy kinh nghiệm, có đạo
đức để vẫn là niềm tin của người bệnh (và cả người không bệnh), còn bệnh nhân được
chia sẻ quyết định, có trách nhiệm trong sự chọn lựa của mình. Để có thể thực hiện tốt
một tiến trình quan hệ hai chiều như vậy cần tạo ra một không khí thuận lợi, hiểu biết
trong tiếp xúc, tạo được sự tham gia của bệnh nhân, và người thầy thuốc phải đặt quyền
lợi người bệnh lên trên hết.
Tổ chức Sức khỏe Thế giới (WHO) năm 2000 đã đề ra vấn đề Y nghiệp trong
Thiên niên kỷ mới (Medical Professionalism in the New Millennium), một tuyên ngôn
của ngành y trước tình hình mới giúp người thầy thuốc chấp nhận, duy trì và phát triển:
1. Hệ thống giá trị của y đức (đã có từ ngàn xưa); 2. Cập nhật kiến thức khoa học và kỹ
thuật chuyên môn; 3. Cải thiện kỹ năng giao tiếp giữa người với người.

Trong đó đặc biệt nhấn mạnh các hành vi giao tiếp ứng xử và năng lực chuyên
môn, thực hiện trách nhiệm nghề nghiệp gắn liền với các nguyên tắc đạo đức như thấu
cảm, trung thực, tôn trọng; đáp ứng nhu cầu của người bệnh; giữ bí mật nghề nghiệp; tôn
trọng sự tự chủ của người bệnh; nhạy cảm với những vấn đề văn hóa…
Sức khỏe là yếu tố quan trọng của chất lượng cuộc sống. Mối quan hệ thầy thuốc bệnh nhân được xây dựng trên nguyện vọng có sức khỏe tốt, có hạnh phúc, cuộc sống có
ý nghĩa, hữu ích, cho nên không thể không có tình người. Dù trong bất cứ môi trường xã
hội nào, thời kỳ đồ đá hay hậu hiện đại thì tình người vẫn là cái cốt lõi của ngành y.
5


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

Mục tiêu và phạm vi của bài thu hoạch.
Nhằm cung cấp các kiến thức hiểu biết về các sai sót chuyên môn, sự cố trong mối
quan hệ thầy thuốc và bệnh nhân, các nguyên nhân và các giải pháp để hạn chế các sai sót
chuyên môn và sự cố tới mức thấp nhất có thể trong các cơ sở khám chữa bệnh.

6


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN LÝ THUYẾT.
2.1 Những nguyên tắc cơ bản của người thầy thuốc:
Không làm điều có hại (Non-maleficence) “ Trước hết, không làm điều có hại”
(“Primum non nocere” “First, do no harm”)
Không gây hại cho người bệnh xuất hiện từ quan điểm có lợi cho người
bệnh, áp đặt trách nhiệm thầy thuốc không gây hại, gây ra hoặc cho phép tổn

thương xảy ra cho bệnh nhân. Tôn chỉ được biết nhiều nhất “Trước hết, không làm
điều có hại” (“Primum non nocere” “First, do no harm”) xuất phát từ nguyên tắc y
đức này. Điều này cũng bao hàm trách nhiệm của thầy thuốc để duy trì khả năng
khám chữa bệnh thông qua học tập, áp dụng, tăng cường kiến thức y học, kỹ năng
cũng như nhấn mạnh và cải tạo bất cứ hành vi nào làm suy giảm khả năng của thầy
thuốc trong thực hành, chẳng hạn như lạm dụng một thuốc nào đó. Hơn nữa, thầy
thuốc nên tránh bất cứ phân biệt trên cơ sở về chủng tộc, màu da, tôn giáo, nguồn
gốc của quốc gia, quan điểm chính trị, tình trạng tài chính hoặc bất cứ yếu tố nào
khác, cũng như tránh bất cứ xung đột quyền lợi. Áp dụng nguyên tắc này bao gồm
cân bằng giữa lợi ích và tác hại, cả hai tác hại do cố ý và tác hại có thể được tiên
đoán có thể xảy ra mặc dù có ý tốt (ví dụ tác dụng phụ không mong muốn của
thuốc hoặc là biến chứng của phẫu thuật).
• Làm điều có lợi cho bệnh nhân (Beneficence)
Lợi ích cho người bệnh là trách nhiệm để tăng cường sức khỏe bằng cách
giúp người bệnh thực hiện quyết định chọn lựa xử trí bằng phẫu thuật hoặc nội
khoa tốt nhất, theo nghĩa đen nghĩa là làm tốt. Đó là trách nhiệm của thầy thuốc
luôn luôn hành động theo lợi ích của bệnh nhân. Trong việc cân bằng lợi ích với
tính tự chủ của bệnh nhân, thầy thuốc nên xác định mối bận tâm nhất của người
bệnh một cách khách quan.
• Tôn trọng sự tự chủ (Autonomy):
Tôn trọng tính tự chủ của bệnh nhân cho biết rằng: quyền cơ bản của 1 cá
nhân để giữ quan điểm, chọn lựa, hành động dựa trên niềm tin của người bệnh,
hoặc dựa trên giá trị độc lập với các giá trị, niềm tin từ thầy thuốc, hệ thống y tế, xã
hội cũng nhưng không bị ảnh hưởng từ những chi phối kiểm soát bên ngoài và từ
những hiểu biết hạn chế. Tôn trọng tính tự chủ tạo ra cơ sở đạo đức vững chắc
trong quá trình viết cam đoan trong đó bệnh nhân, được cung cấp đầy đủ thông tin
về bệnh tật của cô ta và phương pháp điều trị hiện có, tự do chọn lựa điều trị cụ thể
hoặc không cần điều trị. Cố gắng áp đảo quyền tự do của bệnh nhân để thúc đẩy
những gì mà thầy thuốc đã cảm nhận được xem là vấn đề mà người bệnh quan tâm
nhất, người bệnh gọi là thầy thuốc gia trưởng, do đó vi phạm nguyên tắc độc lập

của bệnh nhân. Độc lập không loại thầy thuốc ra khỏi việc khuyến cáo phương
pháp điều trị dựa vào y học chứng cớ, dựa vào kinh nghiệm và đánh giá của thầy
thuốc, song song với việc hiểu biết 1 cách rõ ràng rằng, thầy thuốc không mong
chờ hoặc đòi hỏi bệnh nhân nghe theo khuyến cáo. Thay vào đó, điều này có thể
•

7


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

được xem như là một yếu tố, là một phần của quá trình tạo quyết định của bệnh
nhân.
•

Công minh (Justice)
Công minh là trách nhiệm của thầy thuốc để đáp lại bệnh nhân về cái gì mà
họ phải có. Đây là phần phức tạp nhất, một phần bởi vì vai trò của thầy thuốc trong
việc phân bố nguồn nhân lực y tế hạn chế. Công minh là trách nhiệm thầy thuốc
phải đối xử mọi người một cách công bằng dù họ có khác hoặc giống theo tiêu
chuẩn được chọn lựa nào đó. Mọi bệnh nhân nên được điều trị công bằng, trừ khi
bằng chứng khoa học và lâm sàng chỉ ra bệnh nhân nào phù hợp với phương pháp
điều trị cần quan tâm.

•

Nói sự thật (Veracity)
Người thầy thuốc có trách nhiệm nói sự thật với người bệnh. Tuy nhiên có
những trường hợp khó khăn như thông báo cái chết, bệnh lí ác tính, ung thư. Việc

nói sự thật cho bệnh nhân bị ung thư không khó khăn nếu họ là người mạnh mẽ và
bệnh ở giai đoạn sớm, có tiên lượng khá tốt. Lúc này, thầy thuốc chỉ cần đưa ra
thông điệp nhằm xoa dịu nỗi sợ hãi và lo lắng của bệnh nhân rồi cùng nhau bàn
luận hướng điều trị sao cho hiệu quả. Tuy nhiên đối với bệnh nhân là người già, trẻ
em hay phụ nữ dễ bị xúc động, ung thư đã ở giai đoạn muộn, tiên lượng bệnh
không tốt, có nên nói thẳng ra sự thật? Vấn đề là người báo tin hãy chọn cách đề
cập thật khéo léo, phù hợp với từng hoàn cảnh để không gây sốc cho bệnh nhân dễ
bị xúc động.

•

Bảo mật (Confidentiality)
Thầy thuốc có nghĩa vụ giữ gìn sự bí mật của bệnh nhân tin cậy ủy nhiệm
cho mình, nhưng nếu sự giữ gìn bí mật đe dọa quyền lợi của những người xung
quanh, của tập thể thì người thầy thuốc không thể bị ràng buộc vào bí mật ấy. “Khi
hành nghề tôi phải giữ im lặng những điều được xem là bí mật hoặc những điều
tâm phúc mà tôi biết. Nếu tôi thức hiện được lời thề mà không bội tín, tôi được
xem như là người có thể hưởng hạnh phúc trong cuộc sống, trong học thuật và luôn
luôn được mọi người kính trọng, và nếu tôi làm sai lời thề thì số phận của tôi
ngược lại” (Lời thề Hippocrat).

•

Không kỳ thị (Non-discrimination)

2.2 Quan hệ giữa thầy thuốc và bệnh nhân.
Quan hệ giữa thầy thuốc và bệnh nhân là nhiều mối quan hệ đan xen mà mục đích
của những mối quan hệ đó chính là sức khỏe của người bệnh. Cái áo blouse trắng, cái
không khí bệnh viện, nỗi đau, niềm hy vọng… tất cả làm nên mối “tương quan” giữa thầy
thuốc với bệnh nhân, và mối tương quan này đã thay đổi tùy theo các nền văn hóa, các

8


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

chuyển biến xã hội, hoàn cảnh cụ thể trong điều trị, cấp cứu hay phòng ngừa. Kiến thức y
học cũng như những kinh nghiệm tích lũy của người thầy thuốc làm cho họ được nhìn với
con mắt kính phục, tôn trọng. Người thầy thuốc lúc đó không phải là một cá nhân mà như
là đại diện cho một ngành khoa học chuyên biệt, khoa học liên quan đến khổ đau, mạng
sống của con người. Chỉ với người thầy thuốc thôi, người bệnh mới sẵn sàng khai rõ
những thông tin bí mật, riêng tư, không muốn tiết lộ với bất cứ ai, chỉ với người thầy
thuốc thôi, người bệnh mới yên tâm sẵn sàng cởi bỏ áo, quần… để được khám vì biết rằng
với cái học chuyên sâu của họ, việc phơi bày thân thể trước mắt họ không phải là sự giao
tiếp giữa hai con người “bình thường”.
Tổ chức Sức khỏe Thế giới (WHO) năm 2000 đã đề ra vấn đề Y nghiệp trong
Thiên niên kỷ mới (Medical Professionalism in the New Millennium), một tuyên ngôn
của ngành y trước tình hình mới giúp người thầy thuốc chấp nhận, duy trì và phát triển:
1. Hệ thống giá trị của y đức (đã có từ ngàn xưa); 2. Cập nhật kiến thức khoa học và kỹ
thuật chuyên môn; 3. Cải thiện kỹ năng giao tiếp giữa người với người.
Trong đó đặc biệt nhấn mạnh các hành vi giao tiếp ứng xử và năng lực chuyên
môn, thực hiện trách nhiệm nghề nghiệp gắn liền với các nguyên tắc đạo đức như thấu
cảm, trung thực, tôn trọng; đáp ứng nhu cầu của người bệnh; giữ bí mật nghề nghiệp; tôn
trọng sự tự chủ của người bệnh; nhạy cảm với những vấn đề văn hóa…
Sức khỏe là yếu tố quan trọng của chất lượng cuộc sống. Mối quan hệ thầy thuốc bệnh nhân được xây dựng trên nguyện vọng có sức khỏe tốt, có hạnh phúc, cuộc sống có
ý nghĩa, hữu ích, cho nên không thể không có tình người. Dù trong bất cứ môi trường xã
hội nào, thời kỳ đồ đá hay hậu hiện đại thì tình người vẫn là cái cốt lõi của ngành y.
Các mối quan hệ đó được liệt kê ra sau đây:
2.2.1 Quan hệ Cống hiến – Thụ hưởng.
Đây là quan hệ mà cả giai đoạn dài xây dựng nền y tế xã hội chủ nghĩa chúng ta đã

cố gắng thiết lập. Trong mối quan hệ này, thầy thuốc là người cống hiến toàn bộ còn bệnh
nhân là người thụ hưởng toàn bộ. Đòi hỏi điều kiện là người thầy thuốc phải chấp nhận hy
sinh quyền lợi của mình hoặc họ được Nhà nước đảm bảo cuộc sống toàn bộ. Muốn thầy
thuốc chấp nhận hy sinh quyền lợi bản thân thì cần chú trọng phát triển đào tạo nghề y
cho những người đặc biệt không vướng bận gia đình, có rất ít nhu cầu vật chất.
Mặc dù đa số bác sĩ, y tá của chúng ta đều là những người bình thường. Họ cũng
có gia đình, con cái, cũng phải lo cái ăn, cái mặc, phải đối mặt với các nhu cầu và áp lực
kinh tế hàng ngày, tuy vậy trong từng hoàn cảnh đặc biệt, họ cũng có thể thể hiện tinh
thần cống hiến hy sinh cao cả không toan tính đến quyền lợi cá nhân.
Việc áp dụng cưỡng bức mô hình quan hệ này một cách rộng rãi gây loại bỏ toàn
bộ các động lực kinh tế trong hoạt động của người thầy thuốc, tất yếu sẽ dẫn đến sự thoái
hóa thành mối quan hệ xin – cho.
9


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

2.2.2 Quan hệ Xin – Cho.
Ngày xưa, người thầy thuốc ở phương Đông được gọi là quan “đại phu” (chức
quan to), còn ở phương Tây gọi là quan đốc (đốc-tờ, tiến sĩ).
Mối quan hệ truyền thống này đã trải qua hàng ngàn năm dĩ nhiên có những mặt
tích cực của nó. Sự tôn trọng, tin tưởng vào thầy thuốc tự nó đã có năng lực chữa bệnh, ít
ra là giảm thiểu những stress, những cơn đau, những rối nhiễu trước khi nói đến những
thương tổn sinh lý, cơ thể. Người ta cũng thấy rằng tùy mỗi nền văn hóa, tùy tình trạng
tiến bộ của kỹ thuật y khoa - các thời kỳ y học chuyển từ bệnh nhiễm do vi trùng đến các
bệnh do hành vi, từ điều trị sang phòng ngừa - đã làm thay đổi ít nhiều mối tương quan.
Biến tướng của quan hệ Cống hiến – Thụ hưởng khi có áp đặt mệnh lệnh hành
chính, khi đó người thầy thuốc có vai trò ban phát, người bệnh đi xin ấn huệ ban phát này.
Điều này khiến xã hội hình thành các nhóm lợi ích, biểu hiện rõ trong giai đoạn bao cấp,

mối quan hệ chủ cửa hàng thực phẩm, bác sĩ, người bệnh là dân đen. Bác sĩ được ưu ái
thực phẩm, chủ cửa hàng được ưu ái khám bệnh và chọn thuốc, còn dân đen phải quỵ lụy
xin xỏ thầy thuốc. Do đó, mặc dù tiêu chuẩn bao cấp của nhà nước ai cũng như ai nhưng
nhìn chung bác sĩ, y tá vẫn dễ sống. Quan hệ Xin – Cho sẽ bị xóa bỏ khi thị trường tự do
và sòng phẳng được hình thành.
2.2.3 Quan hệ Đối tác – Phối hợp.
Gần đây, một mối tương quan khác giữa thầy thuốc - bệnh nhân được gọi là đối
tác-phối hợp đã hình thành giữa hai thái cực, một bên là gia trưởng, cha chú, một bên là
chủ nghĩa tiêu dùng nói trên. Trong mối quan hệ hỗ tương này có sự công bằng, bác sĩ và
bệnh nhân đều có quyền và trách nhiệm của mình, có sự trao đổi, thương thảo, thuyết
phục, chấp nhận một cách tự nguyện với đầy đủ thông tin để chọn lựa.
Đây là mối quan hệ trong đó mỗi bên đều có quyền lợi của mình trong quá trình
khám chữa bệnh, thường chỉ xuất khi bệnh nhân tham gia vào một nghiên cứu của bác sĩ,
trong đó người bệnh được ích lợi chữa khỏi bệnh, thầy thuốc có lợi ích thu thập được
thông tin cho nghiên cứu. Tuy nhiên, trong cuộc đời người thầy thuốc không chỉ cần có uy
tín tiếng tăm hay kết quả nghiên cứu cao siêu mà còn cần phải kiếm tiền. Thế nên mối
quan hệ này dù khá tốt nhưng cũng thể nhân rộng.
Người thầy thuốc phải luôn nâng cao chuyên môn, tích lũy kinh nghiệm, có đạo
đức để vẫn là niềm tin của người bệnh (và cả người không bệnh), còn bệnh nhân được
chia sẻ quyết định, có trách nhiệm trong sự chọn lựa của mình. Để có thể thực hiện tốt
một tiến trình quan hệ hai chiều như vậy cần tạo ra một không khí thuận lợi, hiểu biết
trong tiếp xúc, tạo được sự tham gia của bệnh nhân, và người thầy thuốc phải đặt quyền
lợi người bệnh lên trên hết.

10


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

2.2.4 Quan hệ Mua – Bán.
Tại các nước đã phát triển, hệ thống y tế được tổ chức chặt chẽ, bảo hiểm làm
trung gian giữa thầy thuốc và bệnh nhân, luật pháp can thiệp trong mỗi hành vi sai phạm
của cả thầy thuốc lẫn bệnh nhân đã làm thay đổi mối quan hệ này rất nhiều; nhưng ngay
tại những xã hội gọi là tiên tiến đó, đa số người bệnh, nhất là những người có tuổi, người
có tình trạng kinh tế xã hội nói chung yếu kém, vẫn duy trì mối tương quan truyền thống
mà họ cho là tốt đẹp. Y học, sau những tiến bộ chóng mặt như thay tim, ghép gan, ghép
thận, tách con người thành từng bộ phận, cơ quan riêng lẻ, có thể lắp ráp, thậm chí có thể
nhân giống vô tính hiện nay lại đang đứng trước những bối rối mới. Phải chăng giữa thầy
thuốc và bệnh nhân còn cần có cái gì đó hơn là kỹ thuật, luật pháp và đồng tiền, trong một
mối quan hệ gọi là quan hệ “khách hàng” của chủ nghĩa tiêu thụ (consumerism).
Mặt trái của mối quan hệ Mua - bán. Điều dễ xảy ra nhất là sự rối loạn cân bằng
cung cầu. Khi cung thấp, cầu cao thì sẽ dẫn đến sự tăng giá trong ngắn hạn và sự dịch
chuyển vốn, nhân lực về phía ngành đó trong dài hạn và ngược lại để đạt tới cân bằng
cung cầu. Trong ngành Y, đào tạo nhân lực rất lâu và đáp ứng với sự chuyển dịch này rất
chậm. Nếu có biến động, trong đó nhu cầu tăng cao, cung không đủ dẫn đến tăng nhóm
dịch vụ và ảnh hưởng đến nhóm bệnh nhân nghèo. Dẫn đến các hành vi lừa đảo, cướp giật
xuất hiện, đòi hỏi xã hội phải có chế tài đủ mạnh và hiệu quả.
Mối quan hệ “khách hàng” giữa thầy thuốc với bệnh nhân trong “chủ nghĩa tiêu
thụ” hoàn toàn đối nghịch với kiểu quan hệ gia trưởng nói trên. Ở đây là kẻ mua người
bán, là tiền trao cháo múc, theo đúng luật kinh doanh, khách hàng là Thượng đế. Bệnh
nhân là khách hàng, là kẻ bỏ tiền mua, luôn luôn “có lý” và thầy thuốc là người bán, bán
kiến thức, bán kinh nghiệm, bán dịch vụ chăm sóc, chữa trị hay dự phòng. Người bán phải
chìu chuộng, hợp tác, đáp ứng, và người mua có đủ tất cả mọi thứ quyền, từ quyền từ chối
đến quyền đưa bác sĩ ra tòa.
Ngày nay, mối quan hệ xin-cho đã dần dần đi vào quá khứ bởi nó không hợp với
sự phát triển của xã hội. Và sức khỏe như một dịch vụ trong quan hệ mua bán, có sự công
bằng hơn cho bệnh nhân hoặc một vài trường hợp bệnh nhân tham gia vào các nghiên cứu
khoa học của các bác sỹ thì đó là sự hợp tác giữa đôi bên , người thầy thuốc có nhiệm vụ
khám và chữa bệnh cho người dân thì đó vừa là cống hiên, vừa nhận lương phù hợp với

công sức của mình thì là thụ hưởng.Người dân cũng được sử dụng những dịch vụ y tế mà
các thầy thuốc mang lại cũng là sự thụ hưởng cho nên có thể nói thầy thuốc và bệnh nhân
là hai nhân tố không thể tách rời và trong mối quan hệ đó người thầy thuốc đóng vai trò
hết sức quan trọng trong nền y tế.

11


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG
Ở Việt Nam hiện nay, quan hệ bệnh nhân – thầy thuốc là mối quan hệ hỗn tạp. Về
mặt đạo đức, người thầy thuốc vẫn muốn đóng vai trò là người cống hiến, tuy nhiên do áp
lực của cuộc sống, do nhu cầu kinh tế của gia đình và bản thân nên thầy thuốc phải đóng
vai trò là người bán dịch vụ. Việc định giá dịch vụ y tế là điều rất khó khăn vì lao động y
tế là lao động phức tạp. Giá trị của lao động y tế kết tinh từ lao động hiện tại là mức độ
vất vả, khó khăn trong công việc hàng ngày của thầy thuốc cộng với lao động quá khứ là
quá trình học tập, đào tạo và kinh nghiệm của mỗi thầy thuốc.
Giá cả dịch vụ y tế là kết quả tương tác giữa giá trị và nhu cầu thị trường. Hiện nay
giá cả viện phí do nhà nước quy định. Nó không căn cứ vào thị trường mà lại xuất phát từ
ý chí của nhà quản lý trong việc duy trì định hướng xã hội chủ nghĩa và thường so sánh
tương quan với các lao động giản đơn khác nên xuất hiện nhiều nghịch lý: Tiền bồi dưỡng
bác sĩ mổ nối ruột thấp hơn tiền công thợ sửa xe vá xe.
Chính vì dịch vụ được bán rẻ dưới giá trị và giá cả nên quan hệ mua bán bị đẩy
thành quan hệ xin cho và xuất hiện tình trạng cửa quyền. Tiền công khám bệnh bị định
quá thấp thì bù đắp bằng việc lạm dụng xét nghiệm, lạm dụng thuốc, thậm chí cả tình
trạng nhân bản xét nghiệm như ở đâu đó đã xẩy ra.
Về phía người bệnh cũng trong tình trạng mâu thuẫn: Xã hội cũng chưa biết thực
sự giá trị của lao động y tế là bao nhiêu và do tàn dư của thời bao cấp nên thường định giá

giá trị lao động y tế khá thấp. Người ta có thể chi vài triệu, thậm chí vài chục triệu cho
một cái điện thoại đời mới nhưng lại xót xa khi chi vài triệu cho một đơn thuốc của chính
mình. Một bà mẹ thương con tha thiết, có thể hài lòng khi trả dăm bảy trăm ngàn tiền
công làm tóc cho mình lại thấy hình như tiền công khám bệnh kê đơn cho đứa con yêu bị
viêm phổi tới một hai trăm ngàn là quá đắt. Người ta dễ dàng chấp nhận rằng tiền thay
thước lái, đèn pha cho một cái ô tô tai nạn thường cao hơn tiền chữa gãy xương chân, dập
mặt của ông chủ lái xe.
Người bệnh muốn được làm “thượng đế” nhưng lại không có sẵn dịch vụ có chất
lượng do các bệnh viện trung ương quá tải, việc mua “Nụ cười” của nhân viên y tế khá
khó khăn vì giá cả dịch vụ y tế nhà nước quy định quá thấp nên bệnh nhân cũng chưa thực
sự là “thượng đế” đem lại thu nhập cho họ mà đôi khi trở thành tội nợ nếu quá tải quá
nhiều. Chính vì thế những người bệnh có tiền thường chọn giải pháp chạy ra nước ngoài
chữa bệnh hoặc sẵn lòng chi trả thêm bằng phong bì để nâng giá cả lên tương xứng với
dịch vụ mình mong muốn.
Với người bệnh nghèo, không có khả năng chi trả cho dịch vụ tốt thì có tâm lý
muốn được làm người bệnh “thụ hưởng” và trông mong thầy thuốc là người “cống hiến”
nhưng thầy thuốc bị gánh nặng áo cơm níu kéo nên không thể cống hiến vô điều kiện
được.

12


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

Có sự phân biệt đối xử giữa người có chi trả thêm cho đúng giá (người có phong bì) với
những người chi trả thấp theo giá quy định (không phong bì) điều này làm xuất hiện tâm
lý thất vọng, thù ghét thầy thuốc trong bệnh nhân và người nhà bệnh nhân.
Nhận diện đúng đắn các mối quan hệ giữa bệnh nhân và thầy thuốc và vai trò của
chúng có thể giúp việc điều chỉnh các chính sách, điều chỉnh tâm lý xã hội để đạt tới các

quan hệ tốt nhất nhằm phát triển y tế Việt nam. Phải được đảm bảo bằng việc đảm bảo đời
sống của nhân viên y tế tương xứng với người cùng trình độ ở các ngành nghề khác. Sử
dụng hợp lý các công cụ phi kinh tế như việc tuyên truyền y đức và sự tôn vinh phù hợp
của xã hội đối với ngành này.
Trong thời gian qua sự kỳ thị của xã hội và các dư luận xã hội tập trung chĩa mũi
nhọn vào những vấn đề y tế, dù có vai trò sửa chữa những khiếm khuyết của ngành y tế
nhưng đồng thời cũng đã làm xuất hiện tâm lý chán nghề, gây tổn thương sâu sắc đến lý
tưởng cống hiến của nhiều thầy thuốc chân chính và có thể tạo ra trào lưu “Săn phù thủy”
trong cộng đồng gây nguy hại đối với cán bộ ngành y.
Tôn trọng quy luật thị trường, không áp đặt tư duy duy ý chí. Việc đảm bảo định
hướng vì người nghèo phải thông qua các công cụ quản lý, các chính sách xã hội phù hợp
và hiệu quả, nguồn lực tài chính hỗ trợ thỏa đáng cho các nhóm người nghèo, người dễ
tổn thương tránh được khánh kiệt do chi phí chữa bệnh.
Thầy thuốc- Bệnh nhân: Mối quan hệ hữu cơ, nhân văn
Không thể phủ nhận việc môi trường làm việc có ảnh hưởng đến thái độ của nhân
viên y tế với người bệnh. Tình trạng bệnh nhân quá tải ở các bệnh viện đặc biệt là các
bệnh viện tuyến Trung ương cùng với việc thiếu nhân lực trong ngành y tế làm cho nhân
viên y tế phải làm liên tục với cường độ cao. Một ngày có bác sĩ phải khám đến hàng trăm
bệnh nhân, trời nóng mà buồng bệnh 2-3 bệnh nhân nằm ghép trên một giường bệnh thì
quả là cường độ làm việc phi thường. Bệnh nhân đông, ai cũng mong được khám kỹ,
khám sớm, khám nhanh nhưng phải giải thích cặn kẽ, thì chất lượng tư vấn sẽ không được
như mong đợi. Và từ việc tư vấn không được như mong đợi đến việc người bệnh không
hài lòng với thầy thuốc chỉ còn một khoảng cách rất gần. Bên cạnh các giải pháp trước
mắt như tăng số phòng, tăng số giường trong bệnh viện, về lâu dài phải có chiến lược xây
dựng tăng thêm số bệnh viện trong cùng một địa bàn dân cư trên cơ sở đáp ứng nhu cầu
chăm sóc sức khỏe cho người dân.
Người bệnh đòi hỏi rất nhiều ở nhân viên y tế: đến bệnh viện phải được khám
ngay, sau khi khám phải được điều trị ngay, được điều trị phải khỏi ngay, điều trị nhưng
chi phí không cao. Tuy nhiên, nhân viên y tế đã thực sự được tôn trọng chưa? Ở đâu đó
chuyện hành hung cán bộ y tế vẫn còn xảy ra. Làm việc nhiều, làm việc vất vả ắt khó

tránh khỏi sai sót. Trong khi đồng lương được trả theo ngạch bậc nhưng nếu chẳng may
rủi ro nghề nghiệp có thể xảy ra với nhân viên y tế bất cứ lúc nào. Máu, dịch cơ thể của
bất cứ bệnh nhân nào cũng có tiềm ẩn nguy cơ lây truyền HIV, viêm gan..., làm nghề y
một nghề nguy hiểm. Thiết nghĩ phải có một cơ chế chính sách thỏa đáng nhằm bảo hiểm,
bảo vệ tính mạng và quyền lợi cho nhân viên y tế.
13


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

Hình: Sợ bị đánh bác sĩ phải giơ tay........xin hàng

Hình: người nhà hành hung nhân viên y tế.
Khi đến các cơ sở y tế để khám, chữa bệnh người dân đã thực sự phát huy vai trò
làm chủ, tính tự giác trong môi trường tập thể? Hay vẫn còn thiếu ý thức trong việc sử
dụng các trang thiết bị, đồ dùng công cộng.
Vẫn biết mọi sự so sánh là khập khiễng nhưng có bao nhiêu bệnh nhân hoặc người
nhà nói được lời chúc mừng các thầy thuốc nhân ngày 27/2 kể cả với các bệnh nhân đang
nằm viện như các học sinh làm việc đó với thầy cô giáo nhân ngày 20/11. Các bậc cao
niên trong ngành y thường nói với học trò rằng: nghề y là một nghề đặc biệt, khi làm việc
thì luôn phải tiếp xúc với sự đau đớn, cau có, nhăn nhó còn khi người ta bắt đầu vui vẻ thì
lại ra viện mất rồi...
14


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

Thiết nghĩ, bên cạnh sự cần thiết phải có những chương trình hành động và chính

sách thiết thực thì sự hiểu biết này không chỉ đơn thuần là cung cấp dịch vụ khám chữa
bệnh và sử dụng dịch vụ mà còn là một mối quan hệ có tính nhân văn cao.

15


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

CHƯƠNG 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHI
4.1 Kết luận:
Thầy thuốc là người mang đến sức khỏe cho người bệnh, thứ mà mỗi con người
chúng ta đều xem trọng, vì lẽ đó cách cư xử, hành động của mỗi một bác sỹ ảnh hưởng rất
nhiều tới bệnh nhân. Hiện nay, các mối quan hệ giữa người bác sỹ và bệnh nhân liên kết
và đan xen nhau nhưng chủ yếu vẫn là người ta coi việc khám chữa bệnh như một sự mua
bán, bác sỹ thì bán kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm, người bệnh thì mua sức khỏe. Sự
hình thành mối quan hệ này như một tiến trình tất yếu của nền kinh tế thị trường.
Nhưng không vì đó mà ta đánh mất bản sắc của người thầy thuốc đã có từ ngàn
xưa, coi nỗi đau của bệnh nhân như nỗi đau của chính bản thân mình, coi bệnh nhân là
người thầy tốt nhất của mình, từ đó người thầy thuốc mới cố gắng tìm tòi học hỏi để làm
sao chữa khỏi cho bệnh nhân của mình.
Mối quan hệ giữa bác sĩ và người bệnh là mối quan hệ tốt đẹp bền vững và dài
lâu. Bác sĩ cần nắm vững chuyên môn của mình, hiểu rõ tâm lý của bệnh nhân và hiểu
rõ các nguyên tắc về Y đức, đối xử người bệnh như thành viên trong gia đình, chăm
sóc tận tình và tạo niềm tin cho người bệnh, đúng như người xưa nói Lương y như từ
mẫu.
4.2 Kiến nghị:
Nhân viên y tế cần thực hiện và được hỗ trợ thực hiện:
1. Giữ gìn sức khỏe thể chất
• Dinh dưỡng đầy đủ.

• Vận động thể lực, thể thao.
2. Chống stress:
• Nghỉ ngơi (Thoát hẳn ra khỏi công việc).
• Hỗ trợ tinh thần:
i.
Khen thưởng, động viên.
ii.
An ủi, lắng nghe.
• Yoga, thiền, các hoạt động tâm linh…
3. Cải thiện về tổ chức và điều kiện làm việc
• Hợp lý hóa quy trình làm việc.
• Xây dựng bộ phận chuyên tham vấn/giải đáp thắc mắc.
• Trang bị đủ tài liệu giáo dục sức khỏe (tờ rơi, sách…)
• Giảm tải.
• Cải thiện môi trường vật lý.
• Bồi dưỡng lao động thỏa đáng…
4. Cải thiện kỹ năng ứng xử (giao tiếp-truyền thông-khơi dậy).
•

Kỹ năng giao tiếp tác động vào cảm xúc: 3 nguyên tắc tối quan trọng: thấu
cảm, tôn trọng, chân thành.
16


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế
i. Bệnh nhân đến bệnh viện lần đầu:

Lần tiếp xúc đầu tiên rất quan trọng vì nếu nhân viên y tế ứng xử
không tốt sẽ để lại ấn tượng xấu ở bệnh nhân và có thể khiến bệnh

nhân không quay trở lại.
ii. Bệnh nhân vi phạm quy định của bệnh viện:

nhân viên y tế phải thể hiện sự thấu cảm với bệnh nhân và nhắc lại
quy định đặt ra là để phục vụ tốt bệnh nhân hơn (và nhân viên y tế
nếu không tuân thủ sẽ bị phạt).
iii. Bệnh nhân có kiến nghị, than phiền:

Nhân viên y tế phải thể hiện sự thấu cảm với bệnh nhân và ghi nhận
một cách cẩn thận những kiến nghị hoặc than phiền và giải thích hợp
lý nếu giải thích được, còn không thì hẹn phản hồi sau.
iv. Thông báo tin xấu:

Phải chuẩn bị tâm lý cho bệnh nhân về hậu quả xấu có thể xảy ra.
Kỹ năng truyền thông tác động vào nhận thức: Giữa một nhà khoa học và
một người bình thường có một khoảng cách kiến thức nên người bệnh cần
được giải thích một cách dễ hiểu bằng các ví dụ/so sánh tương tự (analogy).
• Kỹ năng khơi dậy tác động vào ý chí.
i. Trình bày vấn đề sao cho bệnh nhân cảm thấy thiết thân.
ii. Giúp đối tượng tự tin hơn vào bản thân bằng một thái độ tôn trọng
đối tượng, tạo điều kiện cho đối tượng tự suy nghĩ, tự làm, tự giải
quyết.
iii. Trình bày vấn đề sao cho bệnh nhân cảm thấy thiết thân
iv. Giúp đối tượng tự tin hơn vào bản thân bằng một thái độ tôn trọng
đối tượng, tạo điều kiện cho đối tượng tự suy nghĩ, tự làm, tự giải
quyết.
v. Nêu những gương điển hình đã thực hiện hành vi
vi. Có thể dựa vào “tác động của tấm danh thiếp” để khơi dậy cụ thể
như:
 Nêu rõ nguồn thông tin uy tín, tin cậy (Ví dụ: Tổ chức Y tế

Thế giới, Bộ Y tế, Sở Y tế…
 Dựa vào những chuẩn mực, tập quán, giá trị lâu đời (sử dụng
tục ngữ, ca dao v.v…)
vii. Giới thiệu địa chỉ hoặc số điện thoại để liên hệ khi cần có thể giúp
đối tượng cảm thấy yên tâm hơn và biết nơi hỏi thêm những điều cần
thiết.
•

17


Khoa Y ĐHQG Tp HCM
Bài thu hoạch Module Quản lý bệnh viện & Kinh tế y tế

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] TRUYEN, N.( 2000 ) . Quan hệ thầy thuốc -bệnh nhân với tác động của những yếu tố
kinh tế xã hội. Tạp chí Xã Hội Học số 2 (70) , 24-29.
Bài báo trong ngày:
[1] SONG ANH ( 12-5-2011).Thầy thuốc-bệnh nhân , mối quan hệ hữu cơ, nhân văn.
Nihbt.org.vn
Truy cập ngày 31/07/2017 từ />[2] Hoc, N.( 03-07-2014 ). Y đức, trách nhiệm, an toàn cho bệnh nhân trong sản phụ khoa
(Tài liệu dịch). Docsachysinh.
Truy cập ngày 31/07/2017 từ />
18