Thực trạng kĩ năng thảo luận nhóm của học sinh trung học cơ sỡ, trung học phổ thông

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục là nền tảng trong sự nghiệp phát triển quốc gia, góp phần đưa đất nước hội
nhập với các nước phát triển. Hiện nay, ngành giáo dục và đào tạo đang tích cực đổi mới
phương pháp dạy và học. Nhà giáo dục không chỉ chú ý đến việc truyền thụ tri thức, mà
quan trọng hơn là phải biết dạy "cách" học, "cách" nghiên cứu, kích thích người học chủ
động, sáng tạo, tích cực trong hoạt động học tập.
Đổi mới phương pháp dạy học là nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Một
trong những phương pháp đổi mới hiện được các trường từ Tiểu học, THCS, THPT, đến
các trường Đại học đánh giá mang lại hiệu quả cao là phương pháp thảo luận theo nhóm.
Trong dạy học các bộ môn nói chung có quan hệ giao tiếp thầy – trò
nhưng nổi lên mối quan hệ giao tiếp: thầy – trò thông qua sự hợp tác trong “Hoạt
động nhóm” học sinh có điều kiện nghiên cứu, thảo luận, tranh luận trong tập thể (nhóm),
ý kiến của mỗi cá nhân được bộc lộ, điều chỉnh, khẳng định hay bác bỏ, qua đó học sinh
tự nâng mình lên một trình độ mới, bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm
của mỗi cá nhân và của tập thể nhóm.
Hoạt động nhóm là một trong những hình thức dạy học đang thu hút được sự
quan tâm nghiên cứu của các nhà giáo dục trên thế giới và Việt Nam. J.A.Comenxki - Nhà
giáo dục, nhà tư tưởng lỗi lạc người Tiệp Khắc đã quả quyết rằng: học sinh sẽ thu thập
được nhiều từ việc dạy cho bạn mình cũng như việc học hỏi từ bạn mình.
V.Xandecson, C.Turney, Lewin K là những tác giả đã nghiên cứu và ứng dụng các
mô hình dạy học theo nhóm và đã khẳng định vai trò của hình thức này đối với sự phát
triển nhân cách của người học. Ở Việt Nam, trong cuốn "Tổ chức hoạt động dạy học ở
trường trung học", PGS.TS Nguyễn Ngọc Bảo và PGS.TS Tô Hiệu bàn về dạy học theo
nhóm tại lớp như một hình thức dạy học có sự kết hợp tính tập thể và tính cá nhân, trong
đó học sinh dưới sự chỉ đạo của giáo viên trao đổi những ý tưởng, nguồn kiến thức, hợp
tác vớinhau trong quá trình lĩnh hội tri thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo.
Từ xưa, bên cạnh câu “Không thầy đó mày làm nên” ông cha ta lại có câu “Học
thầy không tầy học bạn”. Điều đó thêm khẳng định ý nghĩa của việc “Hoạt động nhóm”
1

trong dạy học nói chung. Chính vì vậy nên chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu của nhóm là:
“Thực trạng kỹ năng thảo luận nhóm của học sinh ở trường THPT”.
2. Mục đích nghiên cứu
Nhằm đề xuất các giải pháp giúp nâng cao hiệu quả học tập theo nhóm và đưa ra
một số biện pháp để bồi dưỡng kỹ năng thảo luận nhóm cho học sinh THPT, qua đó phát
triển các kỹ năng hợp tác, chia sẻ, tư duy phản biện… góp phần nâng cao chất lượng học tập
cho sinh viên, đáp ứng yêu cầu đào tạo của Giáo viên.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
 Đối tượng nghiên cứu : kỹ năng thảo luận nhóm của HS ở trường THPT
 Phạm vi nghiên cứu : Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng kỹ năng thảo luận
nhóm của học sinh ở trường THPT .
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu những vấn đề lý luận dạy học ở trường PT.

 Điều tra thực trạng, kỹ năng thảo luận nhóm của học sinh trường THPT .
 Đề xuất biện pháp, kỹ năng thảo luận nhóm cho học sinh trường THPT .
5. Giả thuyết khoa học

 Mức độ nhận thức của học sinh THPT về kỹ năng thảo luận nhóm chưa cao.
 Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng thảo luận nhóm của học sinh, trong đó
chủ yếu là cách học của học sinh còn mang tính đối phó, thụ động…và cách dạy của GV.
6. Phương pháp nghiên cứu
 Phương pháp nguyên cứu lí luận: Thu thập tài liệu, tiến hành đọc, phân tích, tổng
hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các nguồn tài liệu lý luận và thực tiễn có liên quan đến
thực trạng, kĩ năng thảo luận nhóm của học sinh THPT.
Các tài liệu trên được phân tích, nhận xét, tóm tắt và trích dẫn phục vụ trực tiếp cho
việc giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
 Phương pháp điều tra – quan sát: Quan sát quá trình thảo luận của các nhóm học
sinh trong trường THPT nhằm tìm hiểu thực trạng, kỹ năng thảo luận nhóm.

2


 Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Xin ý kiến các chuyên gia để xây dựng công
cụ điều tra và khẳng định giá trị của các giải pháp nâng cao hiệu quả học tập nhóm và
thực trạng kỹ năng thảo luận nhóm của học sinh THPT.
7. Dàn ý nội dung công trình
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, tiểu luận gồm có 2 chương:
Chương 1 : CƠ SỞ LÍ LUẬN LUẬN VÀ THỰC TIỄN
Chương 2 : THỰC TRẠNG KỸ NĂNG THẢO LUẬN NHÓM CỦA HỌC
SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

3


Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Nhóm
1.1.1.Khái niệm nhóm
Nhóm không đơn giản chỉ là một tập hợp nhiều người làm việc cùng nhau hoặc làm
việc dưới sự chỉ đạo của một nhà quản lý. Nhóm là một tập hợp những cá nhân có các kỹ
năng bổ sung cho nhau và cùng cam kết chịu trách nhiệm thực hiện một mục tiêu chung.
Vì thế các thành viên trong nhóm cần có sự tương tác với nhau và với trưởng nhóm
để đạt được mục tiêu chung. Các thành viên trong nhóm cũng phải có sự phụ thuộc vào
thông tin của nhau để thực hiện phần việc của mình.
Như vậy chúng ta tuy có nhiều hình thức nhóm khác nhau như : Nhóm bạn học tập,
nhóm bạn cùng sở thích, nhóm năng khiếu, nhóm kỹ năng, các câu lạc bộ, các nhóm làm
việc theo dự án, nhóm làm việc trong tổ chức .v.v.
Nhưng tất cả đều phải xây dựng trên tinh thần đồng đội, tin tưởng và tôn trọng lẫn
nhau, ngoài ra chúng ta còn phải tạo ra một môi trường hoạt động mà các thành viên trong

nhóm cảm thấy tự tin, thoải mái để cùng nhau làm việc, hợp tác và hỗ trợ nhau để đạt đến
mục tiêu đã đặt ra. Điều quan trọng là phải giúp cho các thành viên trong nhóm tin rằng
sự cống hiến của mình cho tập thể được đánh giá đúng đắn, chính xác và nhận được sự
tưởng thưởng xứng đáng, không có sự nhập nhằng gây ra ảnh hưởng đến quyền lợi của
mỗi người. Những thành viên trong nhóm phải được xác định rằng thành quả của tập thể
có được là từ sự đóng góp tích cực của mỗi người.
1.1.2.Các đặc tính cơ bản của nhóm
Nhóm phải đủ 4 yếu tố:

• Chia sẽ mục tiêu :
Một tập hợp người không thể xem như một nhóm nếu họ không có cùng mục tiêu và
cùng chia sẽ trách nhiệm để đạt được mục tiêu đó.Khi trong tập thể người ta không cùng
chua sẻ mục tiêu thì lại có sự phân hóa thành nhiều nhóm. Mục tiêu chung là điểm qui tụ
các thành viên trong nhóm,mục tiêu cũng chính là động lực,là kim chỉ nam cho nhóm
hoạt động.Mục tiêu giúp các thành viên giải quyết mâu thuẫn và xác định cách làm việc

4


của nhóm.Khi tham gia xây dựng mục tiêu chung,các thành viên trong nhóm sẽ cảm thấy
hứng thú và họ đều cố gắng để đạt được.

• Sự tương tác giữa các thành viên
Đây là yếu tố cơ của thảo luận nhóm. Để thành một nhóm,các thành viên cần có mối
quan hệ “mặt giáp mặt ” kéo dài trong một thời gian nhất định.Họ giao tiếp và ảnh hưởng
lẫn nhau.Họ giao tiếp với nhau bằng lời nói hay ngôn ngữ cơ thể.Sự tham gia tích cực của
nhóm viên sẽ đem lại sự thỏa mãn và gắn bó với nhóm.Tương tác phải hai chiều,chính
tương tác là yếu tố chủ yếu làm thay đổi hành vi con người.Trong tiếp xúc,họ càng gắn
kết với nhau thì nhóm càng dễ dàng được mục đích chung.Chất lượng của tương tác mang
ý nghĩa rất lớn vì nó làm tang hiệu quả thảo luận nhóm.

• Có các qui tắc chung
“Những qui định chung của nhóm là đặc tính quan trọng nhất trong việc giúp nhóm
ổn định và vận hành một cách hiệu quả”. Tập thể nào khi làm việc chung cũng cần xây
dựng nội qui để mọi người tuân theo.
Qui tắc là các luật lệ hướng dẫn hành vi mà nhóm đặt ra.Những qui tắc này có thể
được thông báo, xác định một cách chính thức hoặc có khi được nhóm viên mặc nhiên
chấp nhận không cần hình thức.Đối với các qui tắc này thì không thể áp đặt mà qua quá
trình gắn bó với nhau, các thành viên sẽ phát hiện và tuân thủ.

• Vai trò của từng thành viên
Mỗi cá nhân của nhóm có những vai trò riêng góp phần giúp nhóm hoạt động hiệu
quả.Thương thì các vai trò là hết quả của quá tình phân chia trác nhiệm dựa vào khả năng
chuyên môn cũng như những điều kiện khác .Vai trò là khuôn mẫu các hành vi quen thuộc
mà cá nhân phát triển để phục vụ nhóm.Các vai trò này từ từ có thể thành nếp tùy đặc tính
nhân cách của nhóm viên và nhu cầu chung của nhóm.Vì thế vai trò không luôn ở thế tĩnh
mà ở thế động tùy vào các tình huống khác nhau.Một thành viên cùng một lúc có thể giữ
nhiều vai trò.
Rõ rang,nếu chỉ tập hợp một số lượng người nào đó mà giữa họ không có mục tiêu
chung,không có sự tương tác,không có sự chia sẽ…Nghĩa là “giữa họ không có hoạt động

5


chung thì không phải là nhóm,mà là đám đông”.Thảo luận nhóm tạo nên sự lien kết, thúc
đẩy tinh thần hợp tác ,phụ thuộc giữa các thành viên, mỗi người cố gắng thể hiện tốt vai
trò của mình:cùng chia sẻ trách nhiệm ,cùng nhau hỗ trợ và cam kết giải quyết vấn đề
chung của nhóm.Điều này không có nghĩa vai trò của mỗi cá nhân không còn quan trọng
nữa mà tính hiệu quả của nhóm dựa và thành quả của từng thành viên trong nhóm.Khi cả
nhóm hoạt động hiệu quả nhất là khi các cá nhân cùng đồng long phối hợp ăn ý hướng về

một mục đích.
Vì vậy , làm việc nhóm không hẳn chỉ là làm việc với nhiều người,làm việc nhóm
khác với làm việc đông người.Chúng ta so sánh sự khác biệt đó sau đây:
NHÓM

ĐÁM ĐÔNG

1.Các thành viên làm việc tương tác lẫn

1.Các thành viên làm việc độc lập và

nhau.Họ hiểu rõ mục tiêu của nhóm chỉ đạt thường không có mục tiêu chung theo
kết quả tố nhất bằng cách hỗ trợ cho nhau.

kiểu “mạch ai nấy làm”

2.Các thành viên cam kết chịu trách
nhiệm phần việc của mình trong nhóm.

2.Các thành viên chỉ tập trung vào

3.Họ đóng góp kinh nghiệm tài năng của công việc của bản thân,họ không lien
mình vào sự thành công của cả nhóm.

quan đến mục tiêu của đám đông đó.

4.Các thành viên trung thực,mạnh dan

3.Họ chỉ hoàn thiện nhiệm vụ của

bộc lộ ý kiến,tôn trọng lắn nghe người khác mình,không biết hoặc không để ý đến
đặt câu hỏi và sẵn sàng thay đổi quan điểm.

người khác.

5.Các thành viên bình đẳng trong việc

4.Các thành viên không tin tưởng

bàn bạc đưa ra cách giải quyết vấn đề.Mọi nhau.Nếu có ý tưởng,họ thường giữ riêng
thành viên đều mong muốn cùng nhau giải cho mình ,không chia sẻ,không đón nhận
quyết vấn đề đó.

sự gợi ý của người khác.
5.Họ cảm thấy phiền long khi bất đồng
quan điểm,họ không tham gia vào việc
giải quyết vấn đề và không hề có sự ủng
hộ nào để giúp họ giải quyết vấn đề.

6


1.1.3. Các cách thành lập một nhóm
Có nhiều cách để thành lập nhóm theo các tiêu chí khác nhau, không nên áp dụng
một tiêu chí duy nhất trong cả năm học. Có thể theo sổ điểm danh, theo màu sắc, theo
biểu tượng, theo giới tính, theo vị trí ngồi, hoặc có cùng sự lựa chọn,... Bảng sau đây trình
bày 10 cách theo các tiêu chí khác nhau.
Quy mô nhóm có thể lớn hoặc nhỏ, tùy theo nhiệm vụ. Tuy nhiên, nhóm thường từ
3-5 hs là phù hợp.
Tiêu chí

Cách thực hiện. Ưu, nhược điểm
Ưu điểm: Đối với Hs thì đây là cách dễ chịu nhất để thành lập

1. Các nhóm gồm những nhóm, đảm bảo công việc thành công nhanh nhất.
người tự nguyện, chung Nhược điểm: Dễ tạo sự tách biệt giữa các nhóm trong lớp, vì
mối quan tâm

vậy cách tạo nhóm như thế này không nên là khả năng duy
nhất.
Bằng cách đếm số, phát thẻ, gắp thăm, sắp xếp theo màu sắc,...
Ưu điểm: Các nhóm luôn luôn mới mẻ sẽ đảm bảo là tất cả các

2. Các nhóm ngẫu nhiên

hs đều có thể học tập chung nhóm với tất cả các hs khác.
Nhược điểm: Nguy cơ có trục trặc tăng cao, hs phải sớm làm
quen với việc đó để thấy rằng cách lập nhóm như vậy là bình
thường.
Xé nhỏ một bức tranh hoặc các tờ tài liệu cần xử lí, các hs được
phát mẫu xé nhỏ, những hs ghép thành bức tranh hoặc tờ tài
liệu đó sẽ tạo thành nhóm.

3. Nhóm ghép hình

Ưu điểm: Cách tạo nhóm kiểu vui chơi, không gây ra sự đối
địch, đối kháng
Nhược điểm: Cần một tí chi phí để chuẩn bị và cần nhiều thời
gian hơn để tạo lập nhóm.

4. Các nhóm với những Ví dụ: Tất cả những hs cùng sinh ra trong mùa đông, mùa xuân,
đặc điểm chung

mùa hè hoặc mùa thu sẽ tạo thành nhóm.
Ưu điểm: Tạo lập nhóm một cách độc đáo, tạo ra niềm vui cho

7


hs có thể biết nhau rõ hơn.
Nhược điểm: Cách làm này mất đi tính độc đáo nếu được sử
dụng thường xuyên.
Các nhóm được duy trì trong một số tuần hoặc một số tháng,
các nhóm này thậm chí có thể được đặt tên riêng.
5. Các nhóm cố định Ưu điểm: Cách làm này đã được chứng tỏ tốt trong những
trong một thời gian dài

nhóm học tập có nhiều vấn đề
Nhược điểm: Sau khi đã quen nhau một thời gian dài thì việc
lập các nhóm mới sẽ khó khăn.
Những hs khá giỏi trong lớp cùng luyện tập với các hs yếu hơn
và đảm nhận nhiệm vụ của người hướng dẫn

6. Nhóm có hs khá giỏi để Ưu điểm: Tất cả đều được lợi. Những hs khá giỏi đảm nhận
hỗ trợ hs yếu kém

trách nhiệm, những hs yếu kém được giúp đỡ
Nhược điểm: Ngoài việc mất thời gian thì chỉ có ít nhược
điểm, trừ phi những hs khá giỏi hướng dẫn sai.
Những Hs yếu hơn sẽ xử lí các bài tập cơ bản, những hs đặc

biệt giỏi sẽ nhận được thêm những bài tập bổ sung.

7. Phân chia theo năng
lực học tập khác nhau

Ưu điểm: Hs có thể xác định mục đích của mình. Ví dụ, ai bị
điểm kém trong môn Toán thì có thể tập trung vào một số ít bài
tập
Nhược điểm: Cách làm này dẫn đến kết quả là nhóm học tập
cảm thấy bị chia thành những Hs thông minh và những hs kém
Được áp dụng thường xuyên khi học tập theo tình huống,
những hs thích học tập với hình ảnh, ẩm thanh hoặc biểu tưởng

8. Phân chia theo các sẽ nhận được những bài tập tương ứng.
dạng học tập

Ưu điểm: Hs sẽ biết các em thuộc dạng học tập như thế nào?
Nhược điểm: Hs chỉ học những gì mình thích và bỏ qua những
nội dung khác.

9. Nhóm với các bài tập Ví dụ, trong khuôn khổ một dự án, một số hs sẽ khảo sát một xí

8


nghiệp sản xuất, một số khác khảo sát cơ sở chăm sóc xã hội,...
Ưu điểm: Tạo điều kiện học tập theo kinh nghiệm đối với
khác nhau

những gì đặc biệt quan tâm.

Nhược điểm: Thường chỉ có thể áp dụng trong khuôn khổ một
dự án lớn.
Ưu điểm: Có thể thích hợp nếu học về những chủ đề đặc trưng

10. Phân chia hs nam và
nữ

cho hs nam và nữ, ví dụ trong giảng dạy về tình dục, chủ đề lựa
chọn nghề nghiệp,...
Nhược điểm: Nếu bị lạm dụng có thể dẫn đến mất bình đẳng
nam nữ.

1.2.Nhóm học tập
Nhóm học tập là một nhóm nhỏ bảo gồm năm bảy học sinh... Sau khi Giáo viên
hướng dẫn , nêu ra mục đích tài liệu và phân tích các tài liệu... sau khi đọc tài liệu và thay
nhau đặt câu hỏi để bạn trả lời , cả nhóm đưa ra ý kiến về nội dung và mục đích của giáo
viên đề ra .
1.3.Học tập theo nhóm
1.3.1.Khái niệm
Học tập theo nhóm là một phương pháp học tập trong đó các thành viên cùng phối
hợp chặt chẽ với nhau để giải quyết một vấn đề học tập cụ thể nhằm hướng đến một mục
tiêu chung; sản phẩm của nhóm là sản phẩm của trí tuệ tập thể.Học tập theo nhóm là hình
thức người học cùng nhau hợp tác trong nhóm để hoàn thành công việc chung.Học tập
theo nhóm không đơn thuần là chia người học thành từng nhóm để cùng giải quyết một
câu hỏi khó mà một học sinh bình thường không thể giải quyết được, mà người học phải
cùng nhau hợp tác trong học tập để hoàn thành công việc chung.
Như vậy,có thể thấy “ học tập theo nhóm cũng là một hình thức học hợp tác”.Học
hợp tác là yêu cầu sự tham gia,đóng góp trực tiếp của người học vào quá trình học
tập,đồng thời yêu cầu họ phải làm việc cùng nhau để đạt được kết quả học tập chung.
Hoc hợp tác theo David Johnson và Roger Johnson(1999)phải hội đủ các yếu tố

sau : Sự phụ thuộc lẫn nhau một cách tích cực :các thành viên trong nhóm phải cùng nhau

9


làm việc hoàn thành mục tiêu chung.Yếu tố này giúp các thành viên hiểu rằng đóng góp
của mỗi cá nhân là một trong những yếu tố góp phần làm nên thành công của nhóm.Mỗi
người phải có trách nhiệm hoàn thành nhiệm vu được giao để cả nhóm hoàn thiện vụ
chung.Kết quả của học tập của cả nhóm là công sức đóng góp của mỗi thành viên.Mỗi
thành viên không chỉ hoàn thành nhiệm vụ của mình mà còn phải tham gia giúp đỡ các
thành viên khác để cùng nhau hoàn thành nhiệm vụ chung của nhóm . “Sự phụ thuộc lẫn
nhau”tồn tại khi các thành viên trong nhóm gắn kết với nhau theo kiểu một cá nhân không
thể thành công khi các thành viên khác thất bại.Trong thực tế , khi yếu tố này không tồn
tại,các thành viên trong nhóm không có cảm giác rằng họ đang làm việc chung ,nên dễ
dẫn đến cạnh tranh hay làm việc riêng lẽ.Ngoài ra, “sự phụ thuộc”này còn giúp các thành
viên biết quan tâm đến ý kiến của nhau nhiều hơn và giao tiếp hiệu quả hơn.Nếu một
người trong nhóm không hoàn thành trách nhiệm của mình,cả nhóm phải chịu trách
nhiệm.
a. Sự tiêp xúc trực tiếp thúc đẩy sự hợp tác : giúp đỡ nhau học tập,ủng hộ những
thành công và cố gắng của nhau.Các thành viên trong nhóm phải gặp nhau thường xuyên
để thảo luận nhiệm vụ chung của nhóm.Trong các buổi thảo luận này ,mọi người khuyến
khích ,động viên nhau cùng tham gia,chia sẽ,giúp nhau cải thiện kết quả học tập tốt đẹp
hơn .Đây là cơ hội để các thành viên tiếp xúc với nhau nhiều hơn ,lắng nghe người khác
và đóng góp ý kiến của mình
b. Trách nhiệm với tư cách “tôi”và tư cách “chúng ta ’’:mỗi thành viên phấu đấu
cho mình và nhóm.Mỗi cá nhân phải hiểu họ được tính điểm dựa trên đóng góp của mình
cho nhóm,điều này giúp các thành viên chia đều trách nhiệm cùng nhau mà không đùn
đẩy trách nhiệm cho nhau.Khi các thành viên có trách nhiệm với nhau,họ sẽ cùng nhau
tạo nên động lực khuyến khích nhau học tốt hơn.
c. Các kỹ năng trong nhóm nhỏ :bao gồm KN giao tiếp và KN học nhóm như cách

trình bày một quan điểm,biết chia sẽ nguồn thông tin,tài liệu hay thuyết phục người khác
phải hòa giải các ý kiến bất đồng.cùng nhau đưa ra quyết đinh và giải quyết vấn đề chung
của nhóm.Đề đạt được lợi ích khi học nhóm,người học phải biết những KN này.Nhiều
nghiên cứu cho thấy khi người học có đủ các KN trên,họ luôn có tinh thần hợp tác và sẵn
10


sàng giúp đỡ người khác.Ngược lại,khi không có KN giao tiếp thích hợp,họ thường gặp
khó khăn trong quá trình làm việc chung,thiếu tự tin và luôn tạo ra những bất đồng.
1.3.2. Những vấn đề cơ bản về học tập theo nhóm
Chúng ta không phủ nhận các cách học truyền thống cũng như hình thức thảo luận
theo sự hướng dẫn của giáo viên ở các trường THPT. Nhưng hiện nay với yêu cầu đổi mới
phương pháp học theo hướng tăng cường tính chủ động, tích cực, tự làm việc, tự tìm tòi,
khám phá chân lý khoa học của người học nhằm phát triển tri thức và các kỹ năng thiết
thực cho người học thì phương pháp học tập theo nhóm chiếm một vị trí đặc biệt quan
trọng. Học tập theo nhóm trong và ngoài giờ học sẽ là một phần bổ sung quan trọng cho
các bài giảng, giúp học sinh nắm vững các khái niệm và áp dụng vào các tình huống cần
đến các kỹ năng đào sâu suy nghĩ.Học tập theo nhóm không những đáp ứng yêu cầu đổi
mới phương pháp học tập mà còn rất có ý nghĩa đối với việc tự học của mỗi người.
1.3.3. Đặc điểm của học tập theo nhóm
Học tập theo nhóm là một cách học đòi hỏi mỗi thành viên trong nhóm cùng thực
hiện một cam kết làm việc nhất định không có sự hướng dẫn trực tiếp của giáo viên mà
dựa trên sự hợp tác và phân công công việc hợp lý trong nhóm.
Học tập theo nhóm được biểu hiện:
+ Mọi thành viên trong nhóm đều hướng đến mục tiêu chung nhất định
+ Có sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các thành viên
+ Có trách nhiệm, lợi ích liên đới trong sản phẩm nhóm.
Nếu học tập theo nhóm được tổ chức và điều khiển một cách khoa học và hợp lý sẽ
đem lại rất nhiều lợi ích. Cụ thể:
+ Làm việc theo nhóm sẽ góp phần xây dựng tinh thần đồng đội, mối quan hệ tương

hỗ giữa các thành viên trong nhóm đồng thời tạo nên sự gắn kết trong một cộng đồng
nhằm hướng đến một mục tiêu chung. Trong quá trình làm việc nhóm, các mâu thuẫn sẽ
nảy sinh đòi hỏi sự cố gắng của mỗi cá nhân cùng trí tuệ tập thể để giải quyết vấn đề.
+ Học tập theo nhóm sẽ đáp ứng nhu cầu học tập cá nhân, phù hợp với việc học
hướng tới người học; khuyến khích tính độc lập tự chủ trong học tập. Nếu trong phương
pháp thuyết trình cơ hội cho người học trao đổi với nhau rất ít thì học tập theo nhóm mọi
11


thành viên được tự do phát biểu quan điểm của mình về chủ đề thảo luận, từ đó phát triển
tư duy độc lập và trao đổi lẫn nhau trong nhóm.
+ Học tập theo nhóm luôn có sự bàn bạc, tranh luận để tìm ra chân lý dựa trên
những nguồn thông tin mà mọi thành viên trong nhóm tìm hiểu. Vì vậy sản phẩm của
nhóm là sản phẩm của trí tuệ tập thể, tập hợp sự sáng tạo của nhiều người nên sẽ rất
phong phú, đa dạng và giàu tính sáng tạo. Từ đó giúp các thành viên hiểu và nhớ kiến
thức lâu hơn.
+ Học tập theo nhóm sẽ tăng khả năng hòa nhập, có thêm tinh thần học hỏi, biết lắng
nghe người khác cũng như khả năng phản biện thông qua phần trình bày của mình và sự
phản hồi của những người xung quanh.
+ Học tập theo nhóm sẽ tạo cơ hội cho mọi thành viên rèn luyện các kỹ năng như:
kỹ năng thuyết trình trước đám đông, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tổ chức…Đây là những
kỹ năng rất quan trọng, cần thiết cho quá trình làm việc sau này, vì vậy đây sẽ là tiền đề
để ta biết cách làm việc trong môi trường tập thể.
Tuy nhiên, nếu sử dụng phương pháp học tập theo nhóm không đúng cách, không
phù hợp với nội dung và thiếu kỹ năng thực hiện thì có thể chỉ mang tính hình thức, gây
mất nhiều thời gian, sản phẩm không mang tính tập thể, các cá nhân thiếu tích cực sẽ đùn
đẩy cho những người năng nổ, nhiệt tình...
Chính vì vậy để học tập nhóm thực sự đem lại kết quả cao mỗi thành viên trong
nhóm cần nhận thức đúng đắn về trách nhiệm của mình, cùng rèn luyện kỹ năng làm việc
nhóm thật hiệu quả.

Có rất nhiều cách tiếp cận trong phân chia hình thức học tập nhóm như: theo số
lượng người trong cùng một nhóm, như theo tính chất công việc... Tuy nhiên trong phạm
vi đề tài này chúng tôi chỉ xin tiếp cận hình thức học tập nhóm theo tính chất công việc.
Dựa trên tính chất học tập có thể chia nhóm học tập theo ba hình thức, gồm:
- Nhóm ngang: Là nhóm sau khi nhận yêu cầu làm bài người nhóm trưởng sẽ lập đề
cương rồi phân chia từng phần công việc cho các thành viên, sau đó tổng hợp và hoàn
thiện bài tập của nhóm.
+ Ưu điểm:
12


. Thành viên thích vì làm ít, không mất nhiều công sức
. Phát huy nhiều khả năng của các thành viên, mỗi người đều được rèn luyện kỹ
năng tìm tài liệu, xử lý tài liệu, viết bài...
+ Nhược điểm:
. Làm hổng kiến thức của HS (người làm phần 1 sẽ không hiểu đến các phần 2, 3)
. Thiếu thông tin từ các phần khác nên khả năng chồng chéo lên nhau là rất cao.
- Nhóm dọc: Nhóm trưởng hiểu rõ năng lực các thành viên trong nhóm. Nhóm
trưởng nhận đề tài sau đó phân chia cụ thể: ai viết đề cương, ai tìm tài liệu, ai xử lý tài
liệu, ai viết bài, ai phản biện lại bài viết của nhóm, ai chuẩn bị câu hỏi phản biện lại nhóm
khác, ai là thư ký...
+ Ưu điểm:
. Mỗi thành viên đều nắm rõ chủ đề thảo luận
. Phát huy được thế mạnh mỗi thành viên
. Rèn luyện thêm một số kỹ năng mềm như: lập kế hoạch nhóm, phân công công
việc hợp lý...
+ Nhược điểm:
. Đòi hỏi nhóm trưởng phải thực sự có năng lực.
. Đòi hỏi năng lực và sự phối hợp chặt chẽ giữa các thành viên trong nhóm.
- Nhóm kết hợp: Tất cả các thành viên trong nhóm đều phải làm tất cả các công

việc.
+ Ưu điểm:
. Thành viên biết hết kiến thức.
. Sử dụng tối đa thời gian.
+ Nhược điểm: Mất nhiều thời gian, công sức, dễ gây tình trạng chép bài của nhau.
Như vậy mỗi hình thức nhóm làm việc đều có ưu và nhược điểm riêng. Vì vậy, khi
áp dụng các hình thức trên, các nhóm cần phải lựa chọn linh hoạt để đem lại hiệu quả cao
nhất.
1.3.4. Nguyên tắc học tập theo nhóm
Để hoạt động nhóm đạt hiệu quả cần đảm bảo các nguyên tắc sau:
13


+ Tạo sự đồng thuận: Các buổi họp là cách thức hiệu quả để bồi đắp tinh thần đồng
đội và thói quen làm việc theo nhóm ngay từ lúc đầu mới thành lập nhóm. Các buổi họp
giúp các thành viên làm quen với nhau, hiểu biết về nhau, gắn bó với nhau, tạo sự nhất trí
về các mục tiêu cũng như cơ cấu tổ chức nhóm. Để tạo sự đồng thuận mọi vấn đề của
nhóm đều cần đem ra bàn bạc và đi đến thống nhất dựa trên sự nhất trí của các thành viên.
+ Chia sẻ và hợp tác với tinh thần đồng đội: Đây là một nguyên tắc quan trọng trong
học tập nhóm. Vì học tập theo nhóm là sự tham gia của nhiều thành viên nhằm hướng đạt
mục tiêu chung trong học tập nên sự hợp tác và chia sẻ là không thể thiếu. Hơn nữa nếu
làm việc đơn lẻ sẽ khó thực hiện tốt nhiệm vụ chung vì mỗi người chỉ mạnh về một khía cạnh
nào đó của công việc chung. Vì thế sự hợp tác và chung sức sẽ tạo ra sức mạnh tập thể.
+ Tôn trọng: Tôn trọng là một nguyên tắc rất quan trọng trong học tập nhóm. Bởi vì
nhóm là một tập thể chỉ khi tập thể đó tồn tại sự tôn trọng lẫn nhau giữa các thành viên,
tôn trọng nội quy của nhóm mới có thể xây dựng một bầu không khí cởi mở, thân thiện
trong nhóm. Sự tôn trọng thể hiện ở sự chấp hành nội quy nhóm, đúng giờ, chú y lắng
nghe khi người khác phát biểu ý kiến, tạo cơ hội - khuyến khích mọi người chia sẻ, ghi
nhận - đánh giá đúng sự đóng góp của các thành viên..
+ Phát huy tốt vai trò của trưởng nhóm: Mỗi nhóm đều cần một nhóm trưởng giữ vai

trò là người tổ chức và điều hành hoạt động của nhóm, là “cầu nối” giữa nhóm và phần
còn lại của tổ chức, là người phát ngôn cho nhóm. Trưởng nhóm là người duy trì sự thực
hiện mục tiêu và giữ cho mọi người đi đúng hướng, đem nguồn lực về cho nhóm khi cần
thiết, khuyến khích mọi người và gỡ rối cho nhóm khi gặp vấn đề nan giải.
+ Phân công nhiệm vụ rõ ràng, hợp lý: Phân công nhiệm vụ là một việc làm không
thể thiếu khi học tập theo nhóm. Khi phân công phải chú trọng phân công phù hợp với
năng lực của từng thành viên vì mỗi cá nhân sẽ cống hiến hết mình nếu họ được đánh giá
đúng năng lực, sử dụng đúng và được tin tưởng. Sự phân công rõ ràng trách nhiệm của
từng thành viên sẽ là yếu tố quan trọng tạo nên thành công cho nhóm.
1.3.5 Các yếu tố ảnh hưởng tích cực tới học tập theo nhóm.
Lí luận và thực tiễn đã chứng minh rằng trong hoạt động học tập theo nhóm có
nhiều yếu tố ảnh hưởng, có thể theo hai chiều hướng: tích cực hoặc tiêu cực. Nếu xét theo
14


chiều hướng tích cực, chúng tôi nhận thấy các yếu tố sau đây sẽ làm hoạt động nhóm đạt
hiệu quả cao.
1.3.5.1 Quan niệm đúng đắn về học tập theo nhóm.
Để hoạt động học tập theo nhóm đạt kết quả, trước hết mọi thành viên trong nhóm
cần phải hiểu rõ thế nào là học tập theo nhóm, có những nhận thức đúng đắn về những ưu
thế của học tập theo nhóm, từ đó mới thấy được trách nhiệm của bản thân và có định
hướng hoạt động nhóm đạt hiệu quả. Nếu các thành viên quan niệm lệch lạc về học tập
theo nhóm thì chắc chắn hoạt động học tập nhóm đó sẽ không thể có hiệu quả.
1.3.5.2 Cơ cấu tổ chức chặt chẽ, hợp lý.
Một nhóm muốn hoạt động hiệu quả cần phải có cơ cấu tổ chức chặt chẽ. Cơ cấu
của nhóm gồm:
- Một nhóm trưởng có trách nhiệm tổ chức, điều hành mọi hoạt động của nhóm,
nhóm trưởng có thể do các thành viên trong nhóm bầu lên hoặc do giảng viên chỉ định.
- Một nhóm phó (nếu quy mô nhóm lớn) để thay thế, hỗ trợ nhóm trưởng khi
nhóm trưởng vắng mặt;

- Một thư ký để ghi chép nội dung, diễn biến các cuộc họp, thảo luận của nhóm,
thư ký có thể được thay đổi theo từng cuộc họp nhóm hoặc cố định từ đầu đến cuối.
Nhóm phải quy định rõ trách nhiệm cụ thể của từng vị trí trong nhóm, xây dựng mối
quan hệ gắn kết giữa các thành viên trong nhóm.
1.3.5.3. Người trưởng nhóm có năng lực, nhiệt tình và có uy tín
Trong hoạt động của một nhóm, người trưởng nhóm đóng vai trò vô cùng quan
trọng, là người chịu trách nhiệm trước thầy cô, tập thể lớp về hoạt động của nhóm, là
người điều hành và tổ chức công việc của nhóm, đảm bảo cho nhóm đi đúng hướng, là
người động viên thôi thúc mọi người và tháo gỡ khó khăn khi cần thiết ... Chính vì vậy,
người trưởng nhóm sẽ góp phần quyết định thành công của một nhóm học tập. Nếu một
nhóm có người trưởng nhóm có năng lực về học tập và quản lý (kỹ năng điều hành
nhóm), có lòng nhiệt tình và được các thành viên tin tưởng, yêu mến thì chắc chắn nhóm
đó sẽ hoạt động có chất lượng.
1.3.5.4. Các thành viên có ý thức, tích cực trong hoạt động học tập nhóm.
15


Học tập theo nhóm nên sự hợp tác là rất quan trọng, đòi hỏi các thành viên trong
nhóm phải có tinh thần tự giác, tích cực vì công việc tập thể cũng chính là
việc của mình. Mỗi thành viên phải ý thức được trách nhiệm của mình đối với
nhóm, phải hiểu rằng mình là một mắt xích trong “cỗ máy” nhóm, một mắt xích không
đảm bảo thì ảnh hưởng đến sự vận hành của cả cỗ máy. Vì vậy, mỗi thành viên phải có
thái độ làm việc nghiêm túc, tích cực cùng cả nhóm thực hiện mục tiêu chung một cách
hiệu quả nhất.
1.3.5.5. Phương pháp tiến hành hoạt động nhóm phù hợp:
Chất lượng của một nhóm học tập phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp mà nhóm
đó sử dụng. Phương pháp ở đây chính là cách thức tiến hành hoạt động nhóm mà nhóm sử
dụng nhằm đạt mục tiêu mà nhóm đặt ra. Có phương pháp làm việc khoa học và phù hợp
với điều kiện của nhóm, phù hợp với từng nội dung bài tập chắc chắn sẽ đem lại hiệu quả
cho hoạt động nhóm.

1.4. Kỹ năng thảo luận nhóm trong học tập
1.4.1. Khái niệm
Kỹ năng thảo luận nhóm trong học tập là khả năng vận dụng những tri thức và
những kinh nghiệm đã có về hoạt động nhóm nhằm hoàn thành nhiệm vụ do nhóm đề ra
Kỹ năng thảo luận nhóm trong học tập được hình thành trước hết từ việc nhận thức
đúng đắn về thảo luận nhóm trong học tập, các thao tác kỹ thuật để thực hiện công việc,
sau đó là phải thực hành và rèn luyện trong thực tiễn.
1.4.2 Kỹ năng thảo luận nhóm
Thảo luận là phần tất yếu tạo nên việc thảo luận theo nhóm, là hình thức các
thành viên trong nhóm cộng tác với nhau đề trao đổi ý tưởng , quan điểm , chia sẻ nguồn
thông tin để cùng nhau hình thành cách giải quyết vấn đề , kiểm tra giả thuyết và đi đến
kết luận.
Thảo luận nhóm khắc phục tình trạng thụ động, lười suy nghĩ và thiếu hẳn sự
phản hồi từ phía người học. Khi những vấn đề được nhóm đưa ra thảo luận, bàn bạc đòi
hỏi các thành viên phải tự sưu tầm tài liệu, phải động não cố gắng tìm hiểu và đưa ra ý
kiến của mình , cùng nhau giải quyết nhiệm vụ học tập mà giáo viên đề ra . Qua đó , hình
16


thành ở học sinh khả năng tìm tòi , quan sát , so sánh , nghiên cứu tài liệu, nhận xét , đánh
giá , tổng hợp và sáng tạo. Ngoài ra , tinh thần hợp tác , thông cảm , chia sẽ và hỗ trợ lẫn
nhau được phát huy giữa các thành viên trong nhóm.
Nhờ không khí thảo luận cở mở,sôi nổi sẽ tạo cơ hội cho các thành viên nhút nhát
mạnh dạn hơn khi trình bày ý kiến của mình , học được cách tôn trong và lắng nghe người
khác, tạo cho học sinh sự tự tin hứng thú trong học tập.Hơn nữa, thảo luận nhóm sẽ làm
cho kiến thức của học sinh bớt phần chủ quan,phiến điện, ngược lại sẽ tang tính khác
quan và khoa học,kiến thức trở nên sâu sắc bền vững ,dễ nhớ và nhớ lâu hơn.Tuy nhiên ,
thảo luận chỉ phát huy vai trò của nói khi các thành viên trong nhóm có những biểu hiện
sau :

• Xác định đúng mục tiêu rõ ràng và cụ thể.
• Chuẩn bị nội dung, thu thập dữ kiện liên quan đến nội dung thảo luận.
• Thái độ lắng nghe,tôn trọng các ý kiến khác.
• Có sự bình đẳng và chấp nhận lẫn nhau của nhóm viên.
• Biết khai thác nội dung bằng cách đặt câu hỏi phù hợp kích thích sự suy nghĩ của
mọi người

• Biết điều đông sự tham gia tích cực của các thành viên trong nhóm.
• Biết chia sẽ thông tin,kinh nghiệm mình có cho các thành viên khác.
• Phát hiện những khác biệt mâu thuẫn trong các ý kiến,quan điểm và cùng nhau
giải quyết.

• Nối kết các ý kiến rời rạc thành hệ thống.
• Mục tiêu phải được giải quyết sau buổi thảo luận.
Để học tập theo nhóm đạt chất lượng cần đảm bảo nhiều kỹ năng. Cụ thể:
- Kỹ năng lập kế hoạch hoạt động nhóm: Có kỹ năng xây dựng một kế hoạch hoạt
động cho nhóm một cách cụ thể, hợp lý, bao gồm: thứ tự công việc, nội dung công việc,
thời gian, người chịu trách nhiệm ... sẽ đảm bảo cho mỗi thành viên chủ động và có định
hướng trong công việc của mình và của cả nhóm.

17


- Kỹ năng xây dựng nội quy nhóm: Đã thành lập một nhóm học tập (hay làm việc)
dù lớn dù nhỏ đều cần thiết lập những nội quy, những nguyên tắc chung trong hoạt động
để mọi thành viên trong nhóm dựa vào đó mà thực hiện, đảm bảo sự quy củ, nghiêm túc
trong hoạt động của nhóm.
- Kỹ năng phân công nhiệm vụ rõ ràng, hợp lý: (Điều này phụ thuộc vào vai trò và
khả năng chỉ đạo của nhóm trưởng). Khi công việc được phân công rõ ràng, phù hợp với
năng lực và khả năng của mỗi thành viên họ sẽ ý thức được vai trò của mình, có trách

nhiệm hoàn thành công việc. Ngược lại, nếu phân công công việc không rõ ràng, không
hợp lý, người thì phải đảm nhiệm quá nhiều việc, người lại không có việc để làm, kết quả
là sự bất hợp tác sẽ tác động lớn đến chất lượng của hoạt động nhóm và sản phẩm của
nhóm.
- Kỹ năng thảo luận, trao đổi: Điểm đặc trưng nổi bật nhất của học tập theo nhóm là
sự hợp tác nhằm xây dựng một sản phẩm trí tuệ tập thể bằng việc thống nhất các ý kiến
thông qua sự thảo luận, trao đổi giữa các thành viên trong nhóm. Vì vậy đây là một kỹ
năng có vị trí rất quan trọng trong hoạt động nhóm. Thảo luận, trao đổi là hoạt động đòi
hỏi các thành viên phải tư duy và có tinh thần xây dựng ý kiến hết mình cho nhóm. Để
thảo luận, trao đổi có hiệu quả các thành viên trong nhóm cần có khả năng thuyết trình,
diễn giải vấn đề sao cho mạch lạc, thuyết phục người nghe; khả năng đặt câu hỏi chất vấn;
khả năng phản biện cũng như khả năng lắng nghe và tiếp thu ý kiến góp ý của các thành
viên khác. Thông qua thảo luận, trao đổi chúng ta có thể nhận biết được cách tiếp cận vấn
đề, quan niệm riêng của từng thành viên, mức độ tác động lẫn nhau giữa các thành viên.
Kỹ năng này không chỉ giúp ta thống nhất được ý kiến mà còn giúp mỗi thành viên học
hỏi lẫn nhau, giúp nhau cùng phát triển.
- Kỹ năng nghiên cứu tài liệu: Nghiên cứu tài liệu là một kỹ năng cần thiết trong
học tập theo nhóm vì các bài tập nhóm thường là những vấn đề rộng đòi hỏi sinh viên tự
tìm tòi, nghiên cứu qua các tài liệu. Muốn nghiên cứu tài liệu hiệu quả cần biết cách tìm
kiếm tài liệu, biết đánh giá, chọn lọc, phân tích, tổng hợp các tài liệu theo những vấn đề
mình cần tìm... Có kỹ năng nghiên cứu tài liệu sẽ giúp mọi thành viên trong nhóm tìm
kiếm được nhiều thông tin làm phong phú hơn bài tập của nhóm.
18


- Kỹ năng chia sẻ trách nhiệm: Để cho hoạt động của nhóm đạt chất lượng và không
khí làm việc trong nhóm vui vẻ, đoàn kết mọi thành viên cần phải chia sẻ trách nhiệm với
nhau. Biết chia sẻ hợp lý trách nhiệm giữa các thành viên sẽ tạo động lực giúp hoạt động
nhóm đạt hiệu quả cao hơn.
- Kỹ năng lắng nghe một cách chủ động, tích cực: Lắng nghe một cách hiệu quả

giúp tiết kiệm thời gian, hạn chế rắc rối, thắt chặt hơn các mối quan hệ. Trong học tập
theo nhóm, kỹ năng lắng nghe là rất cần thiết vì lắng nghe là phương pháp cơ bản để tập
hợp thông tin. Mục tiêu của lắng nghe là để hiểu, học hỏi, thưởng thức, giúp đỡ, hỗ trợ.
- Kỹ năng chia sẻ thông tin: Làm việc nhóm nghĩa là hợp tác trên cơ sở chia sẻ
kiến thức và thông tin từ nhiều người để hoàn thiện bài tập chung một cách tốt nhất. Vì
vậy, kỹ năng chia sẻ thông tin là rất cần thiết. Trong nhóm có nhiều người chia sẻ thông
tin, lượng thông tin càng nhiều, càng phong phú, là một điều kiện để sản phẩm nhóm đạt
chất lượng cao.
- Kỹ năng giải quyết xung đột: Trong một nhóm tồn tại quá nhiều cái tôi cá nhân
nên không thể tránh khỏi những xung đột gây ra sự bất hòa trong nhóm. Điều này ảnh
hưởng đến hiệu quả hoạt động nhóm. Tất nhiên mâu thuẫn là động lực cho sự phát triển
nhưng khi mâu thuẫn quá mức thì sẽ không tốt cho sự hợp tác trong nhóm. Vì vậy, kỹ
năng giải quyết xung đột là rất quan trọng đối với hoạt động nhóm, đặc biệt là với người
nhóm trưởng (vì nhóm trưởng là người chịu trách nhiệm điều hòa các mối quan hệ trong
nhóm mình).
- Kỹ năng tự kiểm tra - đánh giá hoạt động của nhóm: Để hoạt động nhóm ngày
càng đạt hiệu quả thì nhóm cần phải thường xuyên tự kiểm tra - đánh giá hoạt động của
mình để tự điều chỉnh kịp thời (nếu thấy cần thiết). Đồng thời, tự kiểm tra - đánh giá cũng
là cách để phát hiện, biểu dương các thành viên tích cực, phê bình những thành viên còn
thiếu ý thức... nhằm tạo thêm động lực cho các thành viên trong nhóm nhiệt tình hơn với
hoạt động chung. Sự công bằng trong đánh giá phải đặc biệt được coi trọng bởi nó là
nguyên nhân chính thúc đẩy hay kìm hãm động lực làm việc của các thành viên. Tự kiểm
tra - đánh giá ở đây gồm 2 nội dung:

19


+ Tự kiểm tra - đánh giá sự tham gia hoạt động nhóm của các thành viên trong
nhóm.
+ Tự kiểm tra - đánh giá hoạt động của nhóm (mặt tốt, mặt hạn chế nhằm có biện

pháp khắc phục).
Tóm lại: Thảo luận nhóm trong học tập chỉ mang lại hiệu quả cao khi người học có
được các kỹ năng cần thiết.
Học sinh được xem là có kỹ năng thảo luận nhóm trong học tập khi họ:
• Nắm vững tri thức về các kỹ năng thảo luận nhóm trong học tập.
• Vận dụng tri thức và kinh nghiệm đã có để hành động và hành động có hiệu quả
một cách ổn định, thường xuyên trong các điều kiện, hoàn cảnh khác nhau.

Chương 2
THỰC TRẠNG KỸ NĂNG THẢO LUẬN NHÓM CỦA HỌC SINH Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
2.1. Quan niệm về hình thức thảo luận nhóm
Thảo luận nhóm (dạy học hợp tác) là một trong những phương pháp dạy học được
du nhập từ các nước có nền giáo dục phát triển như Mỹ, Anh, Pháp, Hà Lan…nhằm phát
huy tính tích cực chủ động cho người học. Cái hay của phương pháp này là xây dựng nên
bầu không khí dân chủ, có tính đối thoại cao giữa người học với nhau, giữa thầy và trò; nó
20


tạo điều kiện cho người học tự chiếm lĩnh tri thức, từ đó sẽ hiểu và nhớ bài học sâu sắc
hơn cũng như được rèn luyện kĩ năng giao tiếp. Điều này có vẻ khá hấp dẫn.
Và trên thực tế, giáo dục Việt Nam đang xem việc vận dụng phương pháp dạy học
hợp tác là một trong những biểu hiện cụ thể nhất của quá trình đổi mới phương pháp, cải
tiến giáo dục. Nhưng khi đưa vào áp dụng thực tiễn nó lại phát sinh ra nhiều bất cập,
không những không mang lại kết quả như mong muốn mà còn sinh ra nhiều hệ lụy khác.
Quá trình giảng dạy tôi nhận thấy hầu hết các giáo viên đều rất bức xúc với vấn đề
áp dụng máy móc cực đoan phương pháp thảo luận nhóm. Nhiều thanh tra sở, hoặc các
giảng viên đại học quan niệm một tiết dạy theo tinh thần đổi mới buộc phải có phương
pháp này. Họ cho rằng trong một tiết dạy 45 phút, nên dành khoảng 5 phút cho học sinh
thảo luận nhóm. Tóm lại, trong một tiết dạy miễn là giáo viên tổ chức cho học sinh 5 phút

thảo luận là đã đạt được hàng loạt những hiệu quả như trên đã đưa ra. Và như thế mới là
tiết dạy tốt.
Thực chất họ đang bị ảo tưởng một cách ấu trĩ kiểu như anh sinh viên ngành y ngỡ
rằng cứ khoác lên mình chiếc áo blouse là có thể trở thành bác sĩ. Bản thân phương pháp
thảo luận nhóm được xây dựng trên cơ sở ý thức sự cần thiết của nó từ các thành viên. Cái
quan trọng hơn nữa, nó là một quá trình làm việc nghiêm túc, có thời gian chuẩn bị công
phu cũng như quá trình vận dụng nó còn tùy vào tình huống sư phạm cụ thể và sự phối
hợp của người dạy với các phương pháp khác. Có thể đưa ra một kiểu ví dụ từ cách dạy
quen thuộc của nhiều giảng viên: Thay vì truyền thụ một chiều, các thầy có thể hướng dẫn
học sinh tự làm việc:
–

Chia lớp thành nhiều nhóm nhỏ.

–

Đưa ra vấn đề cần bàn luận cho mỗi nhóm.

–

Hướng dẫn người học cách thức thảo luận, tài liệu nghiên cứu, tham khảo, cách

trình bày trong tiết hiện tại.
– Ra thời hạn cho người học trình bày sản phẩm tùy vào mức độ khó của vấn đề.
– Tiết sau, người học trình bày, thầy đóng vai trò phản biện, hướng dẫn bổ sung, đi
sâu và mở rộng vấn đề trên cơ sở những tri thức mà nhóm đạt được.
Đây mới là một biểu hiện của cách dạy theo tinh thần phát huy tính tích cực, chủ
21

động, sáng tạo của người học trong chiếm lĩnh tri thức mà nhiều nước trên thế giới áp
dụng. Phương pháp có thể được vận dụng trong suốt quá trình giáo dục, từ tiết này sang
tiết kia chứ đâu phải lúc nào cũng bó hẹp nó trong một tiết dạy. Liệu 5 phút thảo luận
nhóm người học (cả học sinh, sinh viên) có thể khám phá được bao nhiêu vấn đề, và suy
nghĩ, tìm tòi sâu sắc tới mức nào? Do đó, cái ảo tưởng của nhiều người là họ nghĩ rằng cứ
đem phương pháp này vào tiết dạy là sẽ mang lại hiệu quả như mong muốn: nào là tích
cực chủ động, nhớ bài sâu, tư duy sáng tạo, phát triển kĩ năng giao tiếp, tiết học sinh
động…
Không phải tiết dạy nào cũng phải cần đến phương pháp này. Đối với những bài học
có tính chất thông tin, sự kiện thuần túy thì không cần sử dụng phương pháp thảo luận
nhóm. Vấn đề được đưa vào thảo luận nhóm phải là vấn đề đòi hỏi tư duy, suy luận cao,
thậm chí có tính quan niệm, khả năng phát sinh nhiều ý kiến trái chiều, thì nó mới cần
thiết sự hợp tác giải quyết của nhiều người. Còn hiện trạng như quan niệm ở Việt Nam
hiện nay thực chất chỉ là hành động mô phỏng phương pháp (bắt chước người ta) có tính
trình diễn chứ chưa thể gọi là áp dụng phương pháp một cách khoa học. Liệu các nhà
khoa học sẽ gặt hái được bao nhiều thành quả trong 5 phút làm việc nhóm? Và có phải đối
với bất kì vấn đề gì, khi tác nghiệp, hễ gặp nhau là họ phải thảo luận thì mới gọi là biết
cách làm việc?
Tóm lại, phải tùy thuộc vào thời lượng tiết dạy, nội dung bài học để lựa chọn
phương pháp.
Thêm nữa, người dạy còn phải xét đến tâm lí lứa tuối của đối tượng học. Đối với
học sinh, các em đang trong lứa tuổi ham chơi. Việc các em ngồi thảo luận theo nhóm đôi
khi chỉ là hành động tích bề ngoài, không tránh khỏi tình trạng học sinh chỉ xem đó là cơ
hội để trò chuyện, tán gẫu. Tại sao các nhà khoa học làm việc nhóm thì đạt hiệu quả cao?
Bởi vì họ là người lớn, và họ ý thức được sự cần thiết của quá trình làm việc hợp tác, họ
tự giác tìm đến nhau chứ không bị ai áp đặt, phân công. Còn các em học sinh thì khác,
bản chất công việc thảo luận mà các em làm không có tính tự nguyện và ý thức sự cần
thiết như người lớn. Vì vậy nếu muốn người học thực sự có một quá trình học theo nhóm
nghiêm túc, người dạy phải có thời gian hướng dẫn, tổ chức, thậm chí là biện pháp kỉ luật
22

nghiêm khắc thì mới mong hướng các em vào cách học này. Năm phút trong một tiết dạy
giáo viên và học sinh không làm được tích sự gì cả. Còn nếu gượng ép sử dụng thì chỉ
giải quyết được vài vấn đề vụn vặt của bài học, tức phương pháp này đã bị hạn chế quá
nhiều khả năng đem lại hiệu quả tích cực thực sự của nó.
Nên bỏ đi cái quan niệm vô lý yêu cầu tiết dạy nào cũng có 5 phút thảo luận nhóm
của các thanh tra giáo dục hiện nay (nó gần như là tiêu chí đánh giá trình độ chuyên môn
của giáo viên) để chứng minh rằng giáo dục đã đổi mới. Nó chẳng đem lại hiệu quả gì tích
cực, thậm chí còn ức chế người dạy, phung phí thời gian vô nghĩa. Phương pháp phải
được vận dụng biến hóa tùy tình huống sư phạm, nội dung bài học… Nếu cần thiết và phù
hợp với bài học, giáo viên có thể mạnh dạn sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong
hai tiết, hoặc xuyên suốt một tuần, nửa tháng…như một hướng ví dụ đề xuất ở trên. Hoặc
nếu xét thấy không phù hợp, không cần thiết thì không dùng đến.
2.2. Kỹ thuật phối hợp trong việc thảo luận nhóm
2.2.1. Kỹ thuật “khăn trải bàn”

 Khăn trải bàn là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập mang tính hợp tác kết hợp
giữa hoạt động cá nhân và hoạt động nhóm

 Mục tiêu
 Kích thích thúc đẩy sự tham gia tích cực của học sinh
 Tăng cường tính độc lập ,trách nhiệm của cá nhân học sinh
 Phát triển sự tương tác giữa học sinh với học sinh .
 Tác dụng đối với học sinh
 Học sinh học được cách tiếp cận với nhiều giải pháp khác nhau
 Rèn kĩ năng suy nghĩ , quyết định và giải quyết vấn đề
 Phối hợp giữa làm việc cá nhân và làm việc theo nhóm tạo cơ hội nhiều hơn cho
học tập có sự phân hóa
 Tăng cường sự hợp tác,giao tiếp học cách chia sẻ kinh nghiệm và học tập lẫn

nhau.
 Cách tiến hành
23


Mỗi nhóm sẽ có một tờ giấy A0 đặt trên bàn, như là một chiếc khăn trải bàn. Chia tờ
giấy ra thành nhiều phần xung quanh tờ giấy. Tùy thuộc vào số lượng của nhóm sẽ có số
lượng khung tương ứng .Các thành viên sẽ ghi ý kiến tìm được của mình vào trong khung
đó.Phần chính giữa là ý chung được thống nhất của cả nhóm.Phần này do thư ký nhóm
ghi lại.
Sử dụng kỹ thuật này giáo viên sẽ dễ dàng đánh giá từng thành viên, đánh giá khả
năng làm việc của nhóm, đặc biệt là về mặt hình thức.
 Một số lưu ý khi sử dụng kỹ thuật “Khăn trải bàn ”
 Câu hỏi thảo luận là câu hỏi mở
 Trong trường hợp số HS trong nhóm quá đông không chỗ trên “Khăn trải bàn ” có
thể phát cho học sinh những mảnh giấy nhỏ để HS ghi ý kiến cá nhân , sau đó đính vào
phần xung quanh “Khăn trải bàn ”
 Trong quá trình thảo luận thống nhất ý kiến , đính những ý kiến thống nhất vào
khăn trải bàn :
• Những ý kiến trùng nhau có thể đính chồng lên nhau.
• Những ý kiến không thống nhất ,cá nhân có quyền bảo lưu và được giữ lại ở phần
xung quanh “Khăn trải bàn ”

24


2.2.2. Kỹ thuật dùng phiếu học tập
Phiếu học tập là những tờ giấy rời có nội dung hướng dẫn, yêu cầu học sinh làm việc
trong một thời gian ngắn tại lớp học hoặc được làm ở nhà trước mỗi bài học.
Sử dung kỹ thuật dung phiếu học tập trong thảo luận nhóm là biện pháp đem lại hiệu

quả tích cực nhất. Để làm tốt công việc này đòi hỏi giáo viên phải kì công thiết kế.
Một phiếu học tập được xem là tốt là phiếu vừa mang tính thẩm mỹ vừa thể hiện đầy
đủ cá yêu cầu đặt ra từng cá nhân hoặc nhóm.
2.2.3. Kỹ thuật XYZ(còn gọi là kỹ thuât 365)
Kỹ thuật XYZ là một kỹ thuật thảo luận nhóm nhằm phát huy tính tích cực của mỗi
thành viên trong nhóm, trong đó mỗi nhóm có X thành viên, mỗi thành viên đưa ra Y ý
kiến trong khoảng thời gian Z.
Mô hình thông thường mỗi nhóm có 6 thành viên mỗi thành viên cần đưa ra 3 ý kiến
trong khoảng thời gian 5 phút,do vậy còn gọi kỹ thuật này là 365.
2.2.4. Kỹ thuật mảnh ghép
Là kỹ thuật tổ chức hoạt động học tập hợp tác giữa cá nhân, nhóm và liên kết giữa
các nhóm nhằm giải quyết một nhiệm vụ, kích thích sự tham gia tích cực của học sinh,
nâng cao vai trò của cá nhân trong quá trình hợp tác.
Giáo viên giao việc cho từng nhóm, các nhóm tiến hành thảo luận và rút ra kết
quả,đảm bảo từng thành viên của nhóm đều có khả năng trình bày kết quả của nhóm.
2.3. Các bước tiến hành thảo luận nhóm
Một cuộc thảo luận nhóm thường trải qua một quy trình chung, bao gồm các bước
cơ bản sau đây:
- Lựa chọn vấn đề thảo luận
Trong một môn học có nhiều nội dung, mỗi nội dung có nhiều vấn đề. Giáo viên
trước hết phải biết chia nhỏ các nội dung cơ bản thành nhiều vấn đề thảo luận và phân bổ
một cách hợp lý qua mỗi buổi học, thậm chí từng tiết học. Có chủ đề có thể thảo luận
ngay trên lớp, có chủ đề giáo viên phải yêu cầu học sinh chuẩn bị trước ở nhà để vấn đề
thảo luận sẽ được mở rộng và đi vào chiều sâu hơn.
Chủ đề thảo luận nên tập trung vào vấn đề chính của bài học. Chủ đề thảo luận cũng
25