cach lam bai nghi luan xa hoi thi thpt chi tiet cach lam bai nghi luan van hoc

Gia sư Thành Được

www.daythem.edu.vn

Chi tiết cách làm bài Nghị luận văn học (phần 2)
Câu nghị luận văn học quan trọng nhất không chỉ vì nó chiếm một nửa tổng số điểm, mà
còn vì đây là câu có dung lượng lớn nhất trong đề để thí sinh bộc lộ khả năng viết một bài
văn nghị luận văn học của mình.
Với câu hỏi này, trước khi làm bài, thí sinh phải dành thời gian phân tích, suy xét thật rõ
ràng yêu cầu cụ thể của đề ra là gì? Đề ra yêu cầu phân tích, bình giảng, bình luận, chứng
minh hay giải thích?
Kinh nghiệm nhiều năm qua của chúng tôi khi tiếp xúc với học sinh cho biết rằng, không
ít học sinh đã bỏ quá nhiều thời gian cho khâu này. Theo chúng tôi, không nên quá băn
khoăn về các thao tác trên đây, vì suy cho cùng, trước bất cứ một đề văn nào, người viết
cũng phải huy động hết các khả năng có thể trong khi làm bài. Một bài văn hay là bài làm
có sự nhuần nhuyễn, hài hoà của tất cả các thao tác đó.
Về cách nhận dạng đề thi, thông thường, chúng ta sẽ không khó khăn gì với loại câu hỏi
đã được xác định rõ ràng trên câu chữ, chẳng hạn:
-

“Phân tích vẻ đẹp của hình tượng Huấn Cao trong truyện ngắn Chữ người tử tù”,

-

“Bình giảng khổ thơ sau đây trong bài Đây thôn Vĩ Dạ…”, hay

-

“Tại sao, trong Một người Hà Nội, Nguyễn Khải lại gọi nhân vật bà Hiền là “hạt
bụi vàng”của Hà Nội?”,

-

“Bình luận câu nói của Nam Cao trong tác phẩm Đời thừa: “Văn chương không
cần đến những người thợ khéo tay…”.

Trong bốn mẫu đề trên đây, thao tác cần phải lựa chọn đã được xác định rõ trong ba đề
(phân tích, bình luận, bình giảng). Chỉ duy nhất một câu, yêu cầu đề hỏi là Tại sao? Ta có
thể hiểu ở đó đề thi yêu cầu học sinh sử dụng thao tác giải thích.
Trong các dạng đề thi, có thể có trường hợp phức tạp hơn. Chẳng hạn, đề ra yêu cầu nối
kết chủ đề của hai hoặc nhiều tác phẩm khác nhau như:
-

“Cùng viết về Tây Bắc, Quang Dũng trong bài Tây Tiến viết…Chế Lan Viên
trong bài Tiếng hát con tàu viết…”;

-

“Cảm hứng quê hương đất nước trong hai bài thơ Việt Bắc của Tố Hữu và Đất
nước của Nguyễn Khoa Điềm”,

-

“Vẻ đẹp của hình ảnh thiên nhiên qua Người lái đò sông Đà và Ai đã đặt tên cho
dòng sông (của Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường)”;
1


Gia sư Thành Được

www.daythem.edu.vn

-

“Cảm nhận về hai đoạn thơ sau đây trong bài Đây thôn Vĩ Dạ của Hàn Mặc Tử và
Tràng giang của Huy Cận…”;

-

“Nêu cảm nhận về hai đoạn thơ của Nguyễn Bính trong bài Tương tư và Tố Hữu
trong bài Việt Bắc”…

Với dạng câu hỏi này, thí sinh phải tìm được điểm giống và khác nhau của hai tác phẩm,
phải lựa chọn cách xử lí đề sao cho hợp lí nhất: làm bài theo hướng khái quát chung và so
sánh trên từng vấn đề, hay tách riêng phân tích theo từng bài rồi sau đó mới đi đến khái
quát để tìm ra đặc điểm chung?
Cũng có những dạng đề, do câu chữ được rút gọn tối đa, nên thí sinh khi đặt bút làm bài
phải suy xét cẩn thận. Chẳng hạn, gần đây trong các kì thi đại học xuất hiện kiểu đề
không ghi rõ yêu cầu cụ thể của thể văn như phân tích, bình giảng, hay chứng minh mà
chỉ nêu ngắn gọn: cảm nhận (anh/ chị cảm nhận như thế nào…).
Cảm nhận thuộc thể văn nào, giải thích, chứng minh, bình luận hay phân tích? Đây là
câu hỏi không dễ trả lời một cách rạch ròi. Trong phần thảo luận đáp án trước khi chấm
thi, theo tôi biết, một số Hội đồng chấm thi đã từng tranh cãi gay gắt về dạng câu hỏi này.
Có người cho rằng, vì đề chỉ yêu cầu học sinh nêu cảm nhận nên họ có quyền làm bài
một cách tự do, không cần phải theo một thể thức, khuôn khổ nào. Lập luận hoàn toàn có
lí. Nhưng chúng tôi nghĩ rằng, dù thế nào, để đạt yêu cầu của một bài văn, thí sinh vẫn cứ
phải đáp ứng được những nguyên tắc tối thiểu. Nghĩa là vẫn cứ phải làm rõ được các yêu
cầu chính của đề thi.
Với dạng câu hỏi đó, thực chất bài làm của học sinh là sự tổng hợp của tất cả các phương
pháp, chỗ nào cần giải thích thì giải thích, chỗ nào cần phân tích, chứng minh thì phân
tích chứng minh. Cũng không nên quá băn khoăn về câu chữ của đề. Với học sinh, yêu

cầu trước mắt chỉ là một bài làm tốt.
Trong số 39 đơn vị bài học thuộc phần hạn chế ra đề, để dễ dàng và thuận lợi cho việc ôn
thi, học sinh cũng cần phải xác định được rõ ràng các nhóm vấn đề, hay các nhóm chủ đề,
đó là việc làm cần thiết trước khi bước vào ôn tập.

Các nhóm vấn đề : tạm phân chia các nhóm vấn đề đó như sau:
* Nhóm những bài học khái quát tác giả, chúng tôi đã đề cập ở trên, nhưng xin được nhắc
lại nhóm những bài kiểm tra kiến thức về giai đoạn, trào lưu văn học, khái quát tác phẩm
gồm ba bài: Một thời đại trong thi ca của Hoài Thanh, Khái quát văn học Việt Nam từ
CMTT 1945 đến 1975 và Nhật kí trong tù của Hồ Chí Minh.
* Nhóm những bài nghị luận văn học và chính trị xã hội, cũng gồm hai bài: Về luân lí xã
hội ở nước ta của Phan Châu Trinh và Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong nền văn
nghệ dân tộc của Phạm Văn Đồng.
2


Gia sư Thành Được

www.daythem.edu.vn

* Xét trên phương diện thể loại, trong số các bài hạn chế có 13 tác phẩm thơ, 2 tác phẩm
kịch, 13 tác phẩm văn xuôi.
Nhà giáo Trần Hinh, khoa Văn học – Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội

PHH sưu tầm & Giới thiệu 4/2016
Nguồn Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn – ĐH QGHN

(Xem thêm phần bài văn nghị luận xã hội cung trang violet này)

3