THỦY HỬ LÀ MỘT TÁC PHẨM BỆNH HOẠN ?

Tiểu thuyết Thủy Hử trong mắt một học giả phương Tây

Tiểu thuyết Thủy Hử được dựng thành phim truyền hình nhiều tập, khi
vừa mới công chiếu, các nhân vật trong truyện đã trở thành đề tài ưa thích
được dân chúng khắp Trung Quốc (TQ) sôi nổi bàn tán. Nhân dịp này,
giáo sư Bill Jenner ở trường đại học quốc gia Australia, một người đã
nhiều năm nghiên cứu văn học cổ điển TQ và từng dịch tác phẩm cổ điển
TQ nổi tiếng Tây Du Ký ra tiếng Anh, đã trả lời phỏng vấn, nói lên quan
điểm của ông đối với tiểu thuyết Thủy Hử như sau.

Hỏi: Nên nhìn nhận như thế nào về tác phẩm Thủy Hử ?

Bill Jenner (BJ): Tôi thấy đây là một vấn đề rất thú vị, vì nó liên quan tới
nền văn hóa và trạng thái tâm lý của xã hội TQ từ triều Minh cho đến ngày
nay. Một mặt, sự chém giết lẫn nhau trong Thủy Hử rất chi là nhộn nhạo;
mặt khác, người ta không thể không hỏi rốt cuộc vì mục đích gì mà những
người ấy vung tay chém giết như vậy ? Cái gọi là các anh hùng hảo hán
trong sách ra tay choảng nhau thường gây ra tổn thương cho bản thân và
người nhà, chỉ vì để chứng tỏ võ công của mình mà họ sử dụng bạo lực, làm
hại kẻ khác. Xét về ý nghĩa ấy thì Thủy Hử là một bộ tiểu thuyết bệnh hoạn.
Trong đó việc tuyên truyền ca ngợi quan niệm bạo lực và nghĩa khí anh em *
kiểu lưu manh thì không có chút ý nghĩa xây dựng nào cả.

Hỏi : Thế thì tại sao Thủy Hử lại được dân thường TQ hiện nay hoan
nghênh đến thế ? Phải chăng điều đó nói lên một số vấn đề nào đó trong
hiện thực ?

BJ : Tôi cảm thấy các nhân vật trong Thủy Hử không phải là sự miêu tả cuộc
sống chân thực; cuộc sống hiện thực không như thế giới hảo hán trong Thủy
Hử. Nghĩa khí giang hồ trong Thủy Hử là sự tô đẹp hành vi lưu manh – loại
giá trị quan này rất có tính phá hoại. Sở dĩ cuốn tiểu thuyết này cùng với bộ

phim truyền hình nhiều tập được cải biên dựa vào tiểu thuyết đó được phổ
biến rộng rãi là do thế giới trong sách tồn tại một sự tương phản với cuộc
sống hiện thực. Các hảo hán trong sách ra tay choảng nhau không xét tới hậu
quả. Trong đời sống hiện thực có nhiều người ưa thích cuốn sách này, đó là
do họ phải chịu sự trói buộc của các thế lực quyền thế trong xã hội, chỉ có từ
các anh hùng hảo hán phóng đãng bạt mạng trong sách họ mới tìm kiếm
được sự giải thoát và trút bỏ nỗi phẫn nộ trong lòng. Đây là hiện tượng làm
mọi người rất lo ngại.

Hỏi : Ông cho rằng nhân vật nào trong Thủy Hử thể hiện rõ nhất các hành
vi và tính cách anh hùng hảo hán nói trên ?

BJ : Tôi thấy nhân vật Lý Quỳ rất có thể nói lên vấn đề. Tay này hữu dũng
vô mưu, trung thành hết mực với bạn; anh ta còn là một người con rất hiếu
thảo, chẳng sợ gian nan đi đón mẹ về, dù bà mẹ đã bị hổ ăn thịt rồi, anh ta
vẫn gắng hết sức mình. Nhưng mặt khác, nếu Lý Quỳ đã tức giận thì anh ta
sẽ mất khả năng tự kiềm chế, không những chỉ giết kẻ thù mà còn giết tất cả
mọi người không phân biệt ai, kể cả những người bàng quan vô tội cũng bị
anh ra dùng rìu chém chết tuốt. Điều đó nói lên, vì để trút giận mà Lý Quỳ
không tiếc tay sử dụng bạo lực cực đoan không chút ý nghĩa gì hết. Xem xét
từ tầng nấc này, việc Thủy Hử hiện nay vẫn còn rất được hoan nghênh và
được nhà nước (nguyên văn: quan phương) cho phép, quả thực làm mọi
người luẩn quẩn trong vòng mê hoặc. Nhà nước từng coi Thủy Hử là cuốn
tiểu thuyết ca ngợi cuộc khởi nghĩa của nông dân, qua đó tuyên truyền cho
cuốn tiểu thuyết này. Thực ra, trừ Lý Quỳ ra, 108 tướng trong Thủy Hử đều
không phải là nông dân. Phần lớn họ là người thuộc tầng lớp quan lại, có cả
những chủ đất, ngay anh em họ Nguyễn cũng là các nhà tư bản thuê mướn
sức lao động. Nếu nói Thủy Hử thể hiện mâu thuẫn giai cấp gì đó thì tôi cho
rằng nó chủ yếu thể hiện mâu thuẫn nội bộ tầng lớp dưới của giai cấp thống
trị.

Hỏi : Ông nói Thủy Hử là một bộ tiểu thuyết bệnh hoạn, phải chăng chủ
yếu vì nó tuyên truyền bạo lực và nghĩa khí huynh đệ ? Chẳng lẽ đây là
hiện tượng đặc biệt của xã hội TQ ư ?

BJ : Sở dĩ nói Thủy Hử là một bộ tiểu thuyết bệnh hoạn, đó là do nó ca tụng
bạo lực như trong một vở hài kịch, mà không vạch ra hậu quả nghiêm trọng
của điều đó. Con người bị giết một cách vô cớ mà không có sự thương sót
của ai cả – điều này rất dễ gây ra sự dẫn dắt sai lầm cho thanh thiếu niên. Dĩ
nhiên đây không phải là thứ riêng TQ mới có; các nước khác cũng có vấn đề
bạo lực thanh thiếu niên. Chẳng hạn xã hội Mỹ hiện nay cũng có sự thể hiện
giá trị quan của Thủy Hử: thiếu niên mang súng vô cớ bắn giết người khác
chỉ vì để trổ tài, giống hệt như biểu hiện của các hảo hán trong Thủy Hử.

Hỏi : Đúng thế, trong xã hội Mỹ và trong các tác phẩm văn học Mỹ hiện
nay chẳng thiếu gì các hiện tượng bạo lực. Điều đó khiến tôi liên tưởng tới
việc trong văn học Anh cũng có sự miêu tả hảo hán lục lâm kiểu như
Robin Hood.

BJ : Tôi thấy huyền thoại Robin Hood có chỗ khác với Thủy Hử. Người anh
hùng kiểu Robin Hood có tình cảm chính nghĩa giết kẻ giàu cứu người
nghèo, còn nghĩa khí giang hồ của các hảo hán trong Thủy Hử thì không có
tình cảm chính nghĩa xã hội ấy.

Hỏi : Cách nói này của ông hầu như khác với ấn tượng nói chung của mọi
người. Nhìn chung khi nhắc tới các anh hùng Thủy Hử người ta đều nghĩ
đến các hiệp sĩ “giữa đường thấy sự bất bình chẳng ngơ”.

BJ : Thoạt xem là thế, nhưng khi phân tích kỹ thì sẽ phát hiện thấy Thủy Hử
thiếu tình cảm chính nghĩa. Các anh hùng hảo hán trong sách chỉ lo báo thù

riêng tư; họ quan tâm nhiều hơn đến sự thừa nhận họ là hảo hán và họ coi
trọng nghĩa khí của hảo hán. Song loại nghĩa khí ấy không chú trọng cái
nghĩa của chuẩn tắc đạo đức, không phải là chính nghĩa. Hãy xem Võ Tòng.
Anh ta bị tù vì giết chị dâu Phan Kim Hoa. Người gác ngục đối xử tốt với
Võ Tòng, muốn anh ta giúp đối phó với Tưởng Môn Thần. Võ Tòng biết rõ
hai bên đối lập ấy đều chẳng phải người tốt, song điều đó không ngăn cản
Võ Tòng say rượu đánh Tưởng Môn Thần. Việc Võ Tòng đã làm trên thực tế
là phục vụ cho bọn xã hội đen, chứ không liên quan gì tới lợi ích của dân
chúng. Ngay cả Thủy Bạc Lương Sơn bản thân cũng là sự thể hiện một xã
hội có giai cấp. Khi chia của ăn cướp được, Thủy Bạc Lương Sơn chia chiến
lợi phẩm ra làm hai phần : một phần để cho các anh hùng hảo hán hưởng
thụ, một phần khác chia đều cho các tiểu lâu la đông người hơn, song chưa
bao giờ họ chia lương thực cho những người nghèo đói. Tuy họ cũng đánh
úp bọn quan lại ác bá, song lý do đánh thường thường là vì các thành viên
trong số hảo hán ấy bị bọn quan lại ác bá đối xử không công bằng – nghĩa là
có nhiều yếu tố cá nhân hơn, khác với câu chuyện của Robin Hood. Chính vì
thế mà người TQ mới có câu “Già chẳng đọc Tam Quốc, trẻ không xem Thủy
Hử”.

Hỏi : Vừa rồi ông nói việc cuốn tiểu thuyết bệnh hoạn Thủy Hử vẫn được
phổ biến làm mọi người lo ngại, nhưng các danh tác cổ điển khác của TQ
cũng vẫn rất được phổ biến, mà các cuốn sách ấy đâu có tuyên truyền bạo
lực và nghĩa khí giang hồ như Thủy Hử.

BJ : Dĩ nhiên là như vậy rồi. Việc Thủy Hử được lưu hành rộng rãi chỉ phản
ánh một mặt của trạng thái tâm lý xã hội TQ đương đại chứ không đại diện
cho tình hình toàn bộ xã hội TQ. Song điều làm người ta lo ngại là rất ít
người đặt vấn đề nghi ngờ những giá trị tinh thần được Thủy Hử tuyên
truyền ca ngợi.