Tuan 23 lop 9

Soạn ngữ văn 9 Đức Phong
Tuần 23: Bài 22
TIẾT 111, 112: VĂN HỌC
CON CÒ
A . Mục tiêu cần đạt .
Giúp học sinh :
- Cảm nhận được vẻ đẹp và ý nghĩa của hình tượng con cò trong bài thơ được phát triển từ
những câu hát ru xưa để ngợi ca tình mẹ và những lời ru
- Thấy được sự vận dụng sáng tạo ca dao của tác giả và những đặc điểm về hình ảnh, thể
thơ, giọng điệu của bài thơ.
- Rèn luyện kĩ năng cảm thụ và phân tích thơ, đặc biệt là những hình tượng thơ được sáng
tạo bằng liên tưởng, tưởng tượng.
B. Tổ chức các hoạt động dạy và học
Giới thiệu bài mới :
Tình mẹ con (mẫu tử) thiêng liêng mà gần gũi đối với con người đã từ lâu trở thành đề tài
cho thi ca nhạc hoạ đông tây cổ kim mà không bao giờ cũ, không bao giờ thôi quyến rũ
người đọc. Chế Lan Viên góp thêm tiếng nói độc đáo và đặc sắc của mình vào đề tài trên
bằng cách phát triển những câu ca dao quen thuộc nói về con cò để ca ngợi tình mẹ và lời
ru đối với cuộc sống con người Việt Nam
*Hoạt động 1: Đọc và tìm hiểu chung về văn bản
?Hãy nêu những nét hiểu biết của con về nhà thơ Chế Lan Viên?
- Tên là Phan Ngọc Hoan, quê ở Quảng Trị, lớn lên ở Bình Định
- Là nhà thơ xuất sắc của nền thơ hiện đại Việt Nam
- Trước cách mạng tháng Tám, là nhà thơ nổi tiếng trong phong trào
thơ mới qua tập thơ “Điêu tàn” (1937)
- Từ năm 1960 trở đi, thơ Chế Lan Viên có một bước phát triển mới về
cảm hứng và thi pháp. Chất thơ, tình thơ, ngôn ngữ thơ mang hương sắc
và ánh sáng của cách mạng và thời đại mới.
- Phong cách nghệ thuật rõ nét độc đáo: suy tưởng, triết lí, đậm chất trí
tuệ và tính hiện đại. Trong đó chất suy tưởng, triết lí là nét độc đáo
trong thơ Chế Lan Viên thể hiện qua chủ đề Tố Quốc, nhân dân và Cách

mạng:
- Trong thơ Chế Lan Viên hay sử dụng phương thức đối lập:
Đêm mơ nước ngày thấy hình của nước.
Cây cỏ trong chiêm bao xanh sắc biếc quê nhà….
- HÌnh ảnh thơ phong phú, đa dạng: kết hợp giữa thực và ảo, được sáng
tạo bằng sức mạnh của liên tưởng, tưởng tượng, nhiều bất ngờ kì thú.
? Hãy nêu xuất xứ của bài thơ?
- Gọi Hs đọc đoạn 1, GV đọc mẫu đoạn 2 và Hs đọc tiếp đoạn còn lại.
? Trước khi đọc, hãy nhận xét về thể thơ? Và cho biết thể thơ đó có tác
dụng gì trong việc thể hiện tư tưởng, cảm xúc của nhà thơ? (Câu hỏi
số 5 sgk)
- Bài thơ được viết theo thể thơ tự do, các câu thơ dài ngắn không đều,
nhịp điệu biến đổi và có nhiều câu thơ điệp lại, tạo nhịp điệu gần với
điệu hát ru. => Khi đọc cần chú ý thể hiện đúng nhịp điệu của từng câu,
từng đoạn.
I. Đọc, tìm hiểu chung về văn
bản
1. Tác giả : (1920 - 1989 )
2. Tác phẩm:
- Sáng tác năm 1962, in trong tập
“Hoa ngày thường chim báo bão”
- Thể thơ tự do
LVC – K9 – 2
1
Soạn ngữ văn 9 Đức Phong
- Thường mỗi đoạn được bắt đầu bằng những câu thơ có nhịp ngắn, lặp
lại về cấu trúc, sau đó là những câu thơ dài mở ra với những liên tưởng
xa rộng hoặc suy ngẫm triết lí. => Khi đọc cần thể hiện được sự thay đổi
giọng điệu và nhịp điệu như đã nói ở trên.
-Tác dụng: Thể hiện tình điệu, cảm xúc một cách linh hoạt, dễ dàng,

biến đổi.
- Gợi âm điệu lời ru êm ái, dịu dàng, khoan thai, dìu dặt
?Bài thơ lấy cảm hứng từ đâu? Phát triển từ hình tượng nào trong
những câu hát ru? Vì sao hình tượng ấy lại gợi tứ thơ cho thi sĩ, và
qua sự phát triển của hình tượng ấy trong bài thơ, tác giả muốn nói
lên điều gì?
- Hình tượng bao trùm của bài thơ là hình tượng con cò được khai thác
trong ca dao truyền thống - gợi nhớ đến những lời hát ru và làm ta liên
tưởng đến tấm lòng của người mẹ. Cảm hứng của bài thơ “con cò” đựơc
bắt nguồn từ những cánh cò trong những lời hát ru của người mẹ. Trong
ca dao, hình ảnh con cò xuất hiện rất phổ biến và đươợ dùng với nhiều ý
nghĩa, mà thông dụng nhất là ý nghĩa ẩn dụ cho người nông dân, người
phụ nữ trong cuộc sống còn nhiều vất vả, nhọc nhằn nhưng giầu đức
tính tốt đẹp và niềm vui sống. Trong bài thơ này, nhà thơ đã mượn hình
ảnh con cò trong ca dao nhằm mở rộng, phát triển nghĩa biểu tượng đặc
biệt của hình ảnh đó nhằm diễn đạt một cảm xúc thơ mới mẻ: Đó là tấm
lòng của người mẹ và vai trò của lời hát ru đối với cuộc sống của con
người.
?Tác giả tự chia bài thơ thành ba đoạn (phần). Bố cục này được dẫn
dắt theo sự phát triển của hình tượng trung tâm và xuyên suốt cả bài
thơ. Hãy nêu nội dung chính của từng đoạn thơ ?
+ Đoạn 1: Hình ảnh con cò trong lời ru tuổi ấu thơ
+ Đoạn 2: Hình ảnh con cò đi vào tiềm thức của tuổi thơ, trở nên
gần gũi như người bạn đồng hành của con người trên mọi chặng
đường đời.
+ Đoạn 3: Suy ngẫm và triết lí về ý nghĩa của lời ru và lòng mẹ đối
với cuộc đời mỗi con người.
? Có ý kiến cho rằng:
- văn bản con cò là một bài thơ kể chuyện về con cò?
- Miêu tả con cò?

- Mượn hình ảnh con cò trong ca dao để bộc lộ tình cảm?
Hãy nêu ý kiến của em? Từ đó, xác định phương thức biểu đạt chính
của văn bản “con cò”? Văn bản còn có sự kết hợp với phương thức
biểu đạt nào?
Học sinh thảo luận nhanh.
=> Chúng ta cùng phân tích bài thơ để thấy rõ ý nghĩa biểu tượng ấy
* Hoạt động 2: Phân tích chi tiết bài thơ.
Chuyển:
Bài thơ được bắt đầu bằng những lời dẫn rất đáng yêu:
Con còn bế trên tay
Con chưa biết con cò
Nhưng trong lời mẹ hát
Có cánh cò đang bay”
? Vì sao chỉ ở đoạn 1, tác giả mới sử dụng các câu ca dao có hình ảnh
con cò? Đó là thời điểm nào trong cuộc đời mỗi con người?
- Hình tượng con cò mang ý
nghĩa biểu tượng đặc biệt: tấm
lòng người mẹ và vai trò của lời
hát ru đối với cs con người.
- Bố cục: 3 phần
- Phương thức biểu đạt:
+ Biểu cảm
+ Kết hợp với miêu tả và tự sự
II. Phân tích.
1. Hình ảnh con cò trong đoạn
I
- Hình ảnh con cò được gợi ra
trực tiếp từ những câu ca dao
dùng làm lời hát ru.
+ Con cò Cổng phủ, Con cò

LVC – K9 – 2
2
Soạn ngữ văn 9 Đức Phong
-Vì đây là thời kì nằm nôi của đứa trẻ, và chính những người mẹ đã ru
con bằng những lời hát có hình ảnh con cò quen thuộc.
? Cho biết, trong lời ru của mẹ có những cánh cò nào đang bay?
? Con thường gặp những cánh cò ấy trong thể loại văn học nào đã
học?
- con cò trong ca dao (văn học dân gian).
-Ở đây tác giả chỉ lấy lại vài chữ trong mỗi câu ca dao nhằm gợi nhớ
những câu ấy.
? Hãy đọc những câu ca dao ấy?
+ con cò bay lả bay la
Bay từ cổng phủ bay ra cánh đồng
+ Con cò bay lả bay la
Bay từ cổng phủ bay về Đồng Đăng
+ Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao….
? Một cuộc sống như thế nào gợi lên từ những con cò như thế?
- Lời ru gợi tả không gian và khung cảnh quen thuộc của cuộc sống êm
đềm bình lặng thời xưa thì làng quê đến thành thị. Hình ảnh con cò gợi
lên hình ảnh nhịp nhàng, thong thả, bình yên của cuộc sống và sinh hoạt
thời phong kiến ở Việt Nam.
- Còn hình ảnh “con cò xa tổ đi kiếm ăn đêm, gặp cành mềm…. lại
tượng trưng cho hình ảnh con người - người mẹ nhọc nhằn, vất vả, lam
lũ kiếm ăn nuôi con cái.
- Nhà thơ đã vận dụng ca dao, chọn lọc một số từ ngữ để gợi. Con cò đi
ăn đêm gặp tai nạn và chết nhưng khi chết, nó vẫn thương con, nó muốn
chết trong không muốn chết đục để cho con nó khỏi mang tiếng xấu.
Đó chính là lòng mẹ, tình thương của mẹ dành cho con, luôn mong điều

tốt đẹp cho con dù trong hoàn cảnh nào. Lời thơ gợi nhớ biết bao bài ca
dao cùng hoàn cảnh khác:
Cái cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non
Cái cò đi đón cơn mưa
Tối tăm mù mịt ai đưa cò về
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
? Vì sao, những người mẹ Việt Nam thường ru con bằng ca dao về con
cò?
- Ca dao là những bài ca dân gian thường dùng để hát ru
- Hình ảnh con cò thường xuất hiện trong ca dao, là hình ảnh thân thuộc,
gần gũi với người nông dân Việt Nam
- Con cò trong ca dao gợi nỗi buồn thương về những gì trong sạch và
lận đận, nghèo khó
=> Hình ảnh cò qua những lời ru đã thấm dần vào tâm hồn trẻ nhỏ,
nhưng nó đã đến với tuổi ấu thơ một cách vô thức. Bởi ở tuổi này, đứa
trẻ chưa thể hiểu và cũng chưa cần hiểu nội dung, ý nghĩa của những lời
ru – chúng chỉ cần được vỗ về trong những âm điệu ngọt ngào, dịu dàng
của tiếng ru “ầu ơ” để đón nhận bằng trực giác tình yêu thương và sự
chở che của người mẹ.
=> Chế Lan Viên đã cảm được thật sâu sắc và tinh tế cái điều thiêng
liêng ấy trong lời ru của người mẹ: Cò một mình….tay nâng”
Đồng Đăng => Gợi vẻ nhịp
nhàng, thong thả, bình yên của
cuộc sống vốn ít biến động thời
xưa
+ Con cò ăn đêm => Gợi hình
ảnh con người, cụ thể là người
mẹ, người phụ nữ nhọc nhằn vất

vả, lặn lội kiếm sống.
- hình ảnh con cò qua những lời
ru đã thấm dần vào tâm hồn trẻ
nhỏ một cách vô thức.-> chúng
được đón nhận bằng trực giác
tình yêu thương và sự chở che
của người mẹ.
LVC – K9 – 2
3
Soạn ngữ văn 9 Đức Phong
?Câu thơ: “cò một mình cò phải kiếm lấy ăn.Con có mẹ con chơi rồi
lại ngủ”là lời của ai nói với ai? sử dụng biện pháp nghệ thuật nào?
Có ý nghĩa gì?
- Hình ảnh thơ đối lập trong câu trần thuật bộc lộ cảm xúc là lời của mẹ
nói với cò, nói với con, bày tỏ tình thương con
=> Câu thơ đã diễn tả niềm hạnh phúc của con khi có mẹ.
? Em cảm nhận được tình mẹ trong câu hát ru: Ngủ yên! ngủ yên! Cò
ơi, chớ sợ- Cành có mềm mẹ đã sẵn tay nâng” như thế nào?
- Mẹ thương con cò trong ca dao lận đận, mẹ dành cho con bao tình yêu
thương, cánh tay dịu hiền của mẹ, che chở cho con, lời ru câu hát êm
đềm và dòng sữa mẹ ngọt ngào đã nuôi con khôn lớn. Tình mẫu tử qua
lời thơ thật cảm động và sâu sắc. => Tình mẹ nhân từ, rộng mở với
những gì nhỏ bé đáng thương, đáng được che chở.
- Ai đó đã nói rất đúng: Nếu sữa mẹ nuôi phần xác thì lời ru nuôi phần
hồn cho đứa trẻ. Lời ru của mẹ là sự khởi đầu để có thể đưa đứa trẻ vào
cuộc sống. Lời ru ấy bằng ca dao, dân ca, có cả tình mẹ, lại có cả tâm
hồn dân tộc trong đó: ( Mẹ mang về tiếng hát. Từ cái bống cái bang. Từ
cái hoa rất thơm. Từ cánh cò rất trắng…)
Cho nên, ở cái tuổi nằm nôi của đứa trẻ, không thể là cánh cò liên
tưởng, tưởng tượng của nhà thơ, mà phải là “những cánh cò đang

bay”từ những lời ru trực tiếp của người mẹ. Những cánh cò ấy tạo nên
cs bình yên, hạnh phúc cho đứa con trong sự ôm ấp, chở che của tiếng
ru lòng mẹ. Đoạn thơ khép lại bằng hình ảnh thanh bình của cuôộ sống:
“Ngủ yên! ngủ yên!.... chẳng phân vân”
? Có gì độc đáo trong hình thức thơ ở đoạn này? Hình thức đó có tác
dụng gì trong thể hiện khúc hát ru ở đoạn này?
- VẬn dụng ca dao về con cò: lấy lại vài chữ trong mỗi câu ca dao để
gợi nhớ câu ca dao đó với ý nghĩa quen thuộc, nhằm tạo cơ sở cho cảm
hứng thơ.
- giọng thơ tâm tình, thiết tha êm ái…(được thể hiện trong cấu trúc âm
điệu của lời thơ. Đó là những hiện tượng điệp từ có nghệ thuật rất trìu
mến thân thương. Ngay trong hai câu mở đầu, những từ “con” được
nhắc đi nhắc lại vừa để căn dặn, vừa để giãi bầy và đó không phải là
hiện tượng duy nhât hoặc hiếm hoi: “con chưa biết con cò con vạc- Con
chưa biết những cành mềm mẹ hát. Điệp ngữ “ngủ yên”… làm cho
giọng thơ trở nên đầm ấm, ngọt ngào, thiết tha, êm dịu.
- Ý thơ được nâng cấp biến cái nhỏ thành cái lớn, biến cái riêng thành
cái chung. Trong câu “Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân”, lời ru là của
một người nhưng “hơi xuân” là của cuộc đời, của cả thiên nhiên tạo vật
thấm vào, và về mặt tinh thần, nó cũng là một dòng sữa ngọt….)
? Khúc hát ru này gợi cho em nhớ về những kỉ niệm nào- tuổi ấu thơ
của em?
(Học sinh tự bộc lộ)
* Hoạt động 2: Phân tích đoạn 2.
? Tại sao, trong đoạn 2, hình ảnh con cò được chuyển thành “cánh
cò”? Để nói lên những giai đoạn nào trong cuộc đời mỗi con người?
Nếu như ở đoạn 1, cánh cò trong lời mẹ ru là điểm khởi đầu, xuất phátt
thì sang đoạn 2, cánh cò từ trong lời ru của mẹ đã đi vào tiềm thức của
tuổi thơ, trở nên gần gũi, thân thiết và sẽ theo con người trong suốt cuộc
đời, trên mỗi chặng đời. Hình ảnh con cò trong ca dao lại tiếp tục sự

sống của nó trong tâm thức con người, gắn với những chặng đường đời
=> đưa hai bài ca dao ở phần trên
làm điểm tựa, nổi bật ý thơ.
Những cánh cò - tiếng ru lòng mẹ
- cuộc sống bình yên, hạnh phúc
cho đứa con
(Trong lời ru của mẹ thấm hơi
xuân…. Sữa mẹ nhiều con ngủ
chẳng phân vân)
- Nghệ thuật:
+ Vận dụng sáng tạo ca dao
truyền thống.
+ Giọng thơ tâm tình, thiết tha,
êm ái….(điệp từ, điệp ngữ)
2. Hình ảnh con cò trong đoạn
II.
- Cánh cò là người bạn đồng
hành của con người
LVC – K9 – 2
4
Soạn ngữ văn 9 Đức Phong
của con người. Hình tượng con cò trong ca dao đã trở thành những cánh
cò - người bạn đồng hành của con người trên suốt đường đời .
?Trong đoạn thứ 2, những hình ảnh thơ nào mới lạ đối với em?
- Cánh của cò hai đứa đắp chung đôi
- Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân.
? Nêu cảm nhận của em về những hình ảnh thơ này? ? Những ước
mong nào của mẹ bộc lộ trong lời ru này?
- Những hình ảnh đẹp, lãng mạn, bay bổng được xây dựng bằng trí
tưởng tượng, gợi cuộc sống ấm áp tươi sáng của tuổi thơ, được che chở,

nâng niu. Cái màu trắng phau phau trong sạch của cánh cò, cái dịu dàng
êm ả của cánh cò bay lả bay la cứ như thế gắn với cuộc đời con người
trên mỗi bước đường lớn khôn, trưởng thành. Lời ru của mẹ đưa con
vào giấc ngủ, trong mơ con vẫn thấy hình ảnh con cò. Con có giấc mơ
đẹp. Hình ảnh cò và đứa con ngủ chung trong tổ như hai thiên thàn bé
nhỏ. Lời ru của mẹ đã nâng đỡ tâm hồn con. Cánh cò trở thành một hình
ảnh ẩn dụ giầu ý nghĩa.
- Ngắm nhìn con thơ ngủ mà lòng mẹ dạt dào mong ước, con sẽ lớn
khôn đến trường đi học và được sống trong tình cảm trong sáng, ấm áp
của bạn bè.
? Em hiểu sự liên tưởng của nhà thơ ở đoạn : “lớn lên con làm gì? con
là thi sĩ - cánh cò trắng trước hiên nhà và trong hơi mát câu văn này”
như thế nào?
Cánh cò bay theo chân con tung tăng đến lớp, cánh cò lại che… lại quạt
mát vào câu thơ mới viếtt của con…. tưởng tượng thật kì lạ, đến ngỡ
ngàng mà vẫn thật quen.
- Thi sĩ là người tạo ra cái đẹp, khơi gợi, bồi đắp những tình cảm tốt đẹp
của con người. Dù con làm thi sĩ hay không làm thi sĩ, con sẽ làm một
nghề nào đó có ích cho đời, thì cánh cò trắng tuổi thơ vẫn theo lời ru
của mẹ đi với con suốt cuộc đời dài…
? Từ đó những mong ước nào của mẹ được bộc lộ trong lời ru này?
- Mong tâm hồn con trong sáng, ấm áp làm đẹp cho cuộc đời.
? Nhận xét về nghệ thuật đặc sắc của thơ Chế Lan Viên ở đoạn 2?
* Hoạt động 4: Phân tích đoạn thơ 3
? Theo dõi phần III của bài thơ
? Trong khúc ru này, xuất hiện hình ảnh con cò với những biểu tượng
khái quát.? Những đoạn thơ nào mang tính khái quát này?
-Dù ở gần con…. đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con
- Một con cò thôi….. quanh nôi”
? Cảm nhận của em về người mẹ qua hình ảnh: “Dù ở gần con- Dù ở

xa con - Lên rừng, xuống bể - Cò sẽ tìm con - cò mãi yêu con… vẫn
theo con”
- Sự lận đận và đức hi sinh quên mình vì tình yêu con. Cả đời cò mẹ
đắm đuối vì con.
? Sự triết lí “Con dù lớn vẫn là con của mẹ - đi hết đời lòng mẹ vẫn
theo con” gợi cho em cảm nghĩ gì về tình mẹ?
- Hai câu thơ là một sự triết lí thật sâu sắc về lòng mẹ. Cò mẹ yêu
thương con bằng một tình yêu bền chặt, bao dung. Trước người mẹ, đứa
con dù có lớn đến đâu vẫn cứ mãi là bé bỏng vì tình thương của người
+ Từ tuổi ấu thơ nằm trong nôi:
“ cò đứng quanh nôi…
Cánh của cò hai đứa đắp chung
đôi”
+ Đến tuổi đến trường:
Mai khôn lớn, con theo cò đi học
Cánh trắng cò bay theo gót đôi
chân.
+ Và đến lúc trưởng thành:
Cánh cò trắng lại bay hoài
không nghỉ
Trước hiên nhà
Và trong hơi mát câu văn…
(ở đâu, lúc nào cò cũng ôm ấp,
quấn quýt bên con, bay hoài khôg
nghỉ cùng con. Không phải cò
đâu, là lòng mẹ ta đấy, là sự dìu
dắt, nâng đỡ yêu thương bền bỉ
suốt cả đời mẹ đối với con.
- Nghệ thuật:
+ Hình ảnh con cò được xây

dựng bằng sự liên tưởng, tưởng
tượng phong phú của nhà thơ.
+Cò đã gợi ý nghĩa biểu tượng về
lòng mẹ, về sự dìu dắt, nâng đỡ
dịu dàng và bền bỉ của người mẹ.
3. Hình ảnh con cò trong đoạn
thơ 3.(sự suy ngẫm và triết lí từ
hình tượng con cò)
- Cò là biểu tượng cho tấm lòng
của người mẹ suốt đời bên con:
+Dù gần con, xa con, lên rừng,
xuống bể, cò sẽ tìm con, mãi yêu
con…
- Từ sự thấu hiểu đó, nhà thơ
khái quát một quy luật của tình
cảm có ý nghĩa bền vững, rộng
lớn và sâu sắc:
+Con dù lớn vẫn là con của mẹ.
+Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con
=> triết lí sâu sắc về lòng mẹ:
bao la, lúc nào cũng mở rộng để
LVC – K9 – 2
5