Bài 28. Tia X

Xương cánh tay gãy
1


2


3


Ai là người phát hiện ra tia X?
Nhà Vật Lí người
Đức (1845- 1923)
Đã tìm ra tia
Rơnghen (cũng gọi
là tia X). Giải
thưởng Nobel 1901
Wihelm Conrad
Roentgen
4


Thí nghiệm của Rơnghen -1895

Ống phóng tia Catot

Khi làm thí nghiệm với ống phóng tia Catot, ông phát hiện có 1 bức
xạ phát ra.Bức xạ này mắt không nhìn thấy, nhưng làm đen tấm
kính ảnh được gói kín và đặt trong hộp.

Bàn tay có đeo nhẫn của bà Bertha

-Rơnghen khẳng định có bức xạ phát
ra, vì chưa hiểu rõ bản chất, ông đặt
là TIA X (sau này còn gọi là tia
Rơnghen)

 Kết luận: Mỗi khi một chùm tia catôt – tức một chùm
electron có năng lượng lớn – đập vào một vật rắn thì vật
6
đó phát ra tia X.


1. Cấu tạo ống Cu – lít – giơ (Coolidge):
Catot K

Anot A

Ống thủy tinh
rút chân không

Dây nung vonfram
Quan sát hình nêu cấu tạo của ống Coolidge

7


1. Cấu tạo ống Cu – lít – giơ (Coolidge):
 Ống thủy tinh chân không gồm: dây nung FF’ bằng
vonfam (làm nguồn electron), và hai điện cực (catot, anot)

- Catốt K: bằng kim loại, hình chỏm cầu.
- Anốt A: bằng kim
loại, có khối lượng
nguyên tử lớn, điểm
nóng chảy cao, và
được làm nguội bằng
dòng nước khi hoạt
động.
8


1. Cấu tạo ống Cu – lít – giơ (Coolidge)
2. Hoạt động
Minh họa hoạt động ống Culitgio
+

F

Anốt

Catốt
F’

TiaX

Nước làm nguội


1. Cấu tạo ống Cu – lít – giơ (Coolidge)
2. Hoạt động

Minh họa hoạt động ống Culitgio
+

F

Anốt

Catốt
F’

Nước làm nguội

Cácelectron
electronchuyển
được tạo
ra thế
nhờnào
đâu?
Các
động
bên trong ống ?
 Các
electron
phát
ra từđộng
dây trong
nung điện
FF’ trường
được nung
nóngvàbằng

 Các
electron
chuyển
giữa catot
anot
dòng điện.


1. Cấu tạo ống Cu – lít – giơ (Coolidge)
2. Hoạt động
 Đặt hiệu điện thế vài chục
kilơvôn giữa anôt và catôt, các
electron phát xạ ra từ dây nung FF’,
được tăng tốc trong điện trường
mạnh
đến đập vào anơt A làm phát
+
ra tia X.
Anốt
F

Catốt
F’

Nước làm nguội


1. Bản chất
 Tia X là sóng điện từ có bước sóng từ 10-11m đến 10-8m
2. Tính chất

Tia X cùng bản chất
 a. Tính
trọng
nhấtcủa
là khả
Tínhchất
chấtnổi
nổi
bật
và
quan
tia Xnăng
là
vớibật
tiavà
tử quan
ngoại,trọng
vậy nhất
đâmgì?
xuyên. (Tia X có bước sóng càng ngắn thì khả
bảncàng
chấtlớn)
của tia X là
năng đâm xuyên

gì?

 Điều gì làm nên sự
khác biệt giữa 2 bức
ảnh?

Ánh sáng nhìn thấy khi gặp
vật cản có thể bị hấp thụ
hoặc phản xạ.

Tia X khi gặp vật cản có
thể xuyên qua vật cản .
12


TC1: Khả năng đâm xuyên
Tia X đi qua
được các vật
không trong
suốt đối với
ánh sáng
như gỗ, giấy,
các mô mềm
như thịt, da..

13


Đối
các
mô xuyên
cứng
Tia với
X dễ
dàng
như

loại,
tia X
khó
qua kim
1 tấm
nhôm
dày
xuyên
qua hơn,
kim
vài xentimet,
nhưng
loại có nguyên tử
không thể xuyên qua
lượng càng lớn thì khó
lớp chì vài milimet
qua hơn.

Vì sao trong các
phòng chụp
X-quang, người ta
thường sử dụng
các tấm chắn bằng
chì?
Áo chì bảo vệ khi chụp X-quang
14


1. Bản chất
2. Tính chất

a.Tính chất nổi bật và quan trọng nhất
là khả năng đâm xuyên.

b. Làm đen kính ảnh. -> chụp điện
c. Làm phát quang một số chất. -> chiếu điện
d. Làm ion hóa không khí.
e. Có tác dụng sinh lý: Hủy diệt tế bào…

Nêu các
tính chất
khác của
tia X.

->Dùng chữa trị ung thư nông.

15


1. Bản chất
2. Tính chất
a.Tính chất nổi bật và quan trọng nhất
là khả năng đâm xuyên.

b. Làm đen kính ảnh.
c. Làm phát quang một số chất.
d. Làm ion hóa không khí.
e. Có tác dụng sinh lý: Hủy diệt tế bào…

So sánh
tính chất

của tia X
với tia tử
ngoại?

=> Tia X có đủ các tính chất của tia tử
ngoại, đó là bằng chứng về sự đồng nhất
bản chất giữa 2 loại tia này.
16


1. Bản chất
2. Tính chất
a.Tính chất nổi bật và quan trọng nhất
là khả năng đâm xuyên.

Nêu các
công dụng
của tia X

b. Làm đen kính ảnh. -> chụp điện
c. Làm phát quang một số chất. -> chiếu điện
d. Làm ion hóa không khí.
e. Có tác dụng sinh lý: Hủy diệt tế bào…

->Dùng chữa trị ung thư nông.

17


3. Công dụng

- Trong y học: chiếu điện,
chụp điện, chuẩn đoán, chữa
bệnh ung thư, diệt khuẩn…
-Trong công nghiệp: Tìm
khuyết tật bên trong các
vật đúc bằng kim loại,
tinh thể
- Trong giao thông: Kiểm
tra hành lí của các hành
khách đi máy bay.
Tìm X-quang
các
vật thể
lạ
Điều
trị ung
thư
Chụp
chuẩn
lọt vào
cơ thể
- Trong PTN: nghiên
đoán
bệnh
cứu thành phần, cấu
1 hành khách có mang vũ khí: súng, dao
trúc vật rắn
18

Sóng điện từ và sóng ánh
sáng có những điểm nào
giống nhau?

-Cùng
Có sựlan
đồng
nhấttrong
giữa
truyền

Tia gamma:
- Do sự phân rã hạt nhân
- Cùng bản chất với tia X (cũng
là sóng điện từ, nhưng bước
sóng ngắn hơn ( dưới
10-11m), khả năng đâm xuyên
mạnh hơn)

-Đều có các tính chất
truyền thẳng, khúc xạ,
phản xạ, cũng gây giao
thoa và nhiễu xạ.

Dựa
vàonêu
đâucác
để sóng
phân hoặc
biệt

Em
hãy
sóngchất
này?là sóng
bức xạ các
có bản
điện từ?

 Sóng vô tuyến, tia hồng

sóng
từvới
và sóng
chân điện
không
cùng ánh
1 tốc
sáng.
độ c (c = 3.108 m/s )

ngoại, tử ngoại, ánh sáng
nhìn thấy, tia X, tia gamma


Dựa vào kiến thức đã học ở chương Sóng điện từ, và
Sóng ánh sáng, em hãy sắp xếp các sóng hoặc các tia
sau theo thứ tự bước sóng giảm dần?
Sóng vô tuyến, ánh sáng nhìn thấy, tia tử ngoại,
tia hồng ngoại, tia gamma, tia X
Bước sóng:

*Sóng
tuyến:sóng
từ vàigiảm
mét->dần:
vài km
Theovôbước
*Tia hồng ngoại: 760nm-> vài mm
Sóng
tuyếntia->hồng
ngoại- ánh sáng nhìn thấy- tia
*As
nhìnvô
thấy:
380nm
760nm
*Tia
tử ngoại:tia
vàiX-tia
nm ->gamma.
380nm
tử ngoại*Tia X: 10-11m -> 10-8 m
*Tia gamma: nhỏ hơn 10-11m
20


Nhìn thang sóng điện từ cho nhận xét về ranh giới
của chúng?
Ánh sáng khả kiến

Máy phát vô

tuyến
Sóng vô
tuyến

ống Rơnghen

Vật nóng
trên 20000CSự phân
hủy
Tia
Tia
hồng
dưới
hạt
Tia
tử
5000C
ngoại
nhân
gamma
Tia X6
4 7 48
Vật
nóng

ngoa
ïi

λ
(m)

102

1

10

-2

10

-4

10

-6

8
10 - 10

- 10

10

m

- 12

21

IV. Thang sóng điện từ

 Vậy: Sóng vô tuyến điện, tia hồng ngoại, ánh
sáng thông thường, tia tử ngoại, tia X và tia gamma,
đều có cùng bản chất là sóng điện từ, chỉ khác nhau
về tần số (hay bước sóng).
Các sóng này tạo thành một phổ liên tục gọi là
thang sóng điện từ.

22


•Chú
So sánh
năng
đâm
X và tia
ý: Sựkhả
khác
nhau
về xuyên
tần số của
(haytia
bước
gamma?
Rútloại
ra nhận
gì?từ dẫn đến sự
sóng)

của các
sóngxét
điện
khác
nhau
vềcàng
tính chất
vàkhả
tác dụng
chúng.
Bước
sóng
ngắn,
năngcủa
đâm
xuyên
càng
mạnh
Các
tia có
bước
sóng càng ngắn (tia X,
gamma), tính đâm xuyên càng mạnh, dễ tác
dụng lên kính ảnh, dễ làm ion hóa không
khí, dễ làm phát quang 1 số chất..vv
- Các tia có bước sóng dài thì dễ quan sát
hiện tượng giao thoa.
23

Toàn bộ phổ sóng điện từ, từ sóng dài nhất tới sóng ngắn nhất
đã được con người khám phá và sử dụng.
Em hãy nhắc lại một số ứng dụng đã học của các sóng trong
phổ sóng điện từ.

24


Sóng vô tuyến-> Thông tin liên lạc

25