Tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học theo tiếp cận giá trị (khảo nghiệm một số trường đại học khu vực đồng bằng sông cửu long)

g
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
VIỆN ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ NGỌC XUÂN

TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ
VĂN HÓA CHẤT LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC
THEO TIẾP CẬN GIÁ TRỊ
(Khảo nghiệm một số trƣờng đại học khu vực Đồng bằng sông Cửu Long)
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
ĐO LƯỜNG VÀ ĐÁNH GIÁ TRONG GIÁO DỤC

HÀ NỘI – 2017


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
VIỆN ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ NGỌC XUÂN

TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ
VĂN HÓA CHẤT LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC
THEO TIẾP CẬN GIÁ TRỊ
(Khảo nghiệm một số trƣờng đại học khu vực Đồng bằng sông Cửu Long)
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
ĐO LƯỜNG VÀ ĐÁNH GIÁ TRONG GIÁO DỤC

Chuyên ngành : Đo lường và Đánh giá trong giáo dục
Mã số : 62140120
LUẬN ÁN TIẾN SĨ

Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. LÊ ĐỨC NGỌC

HÀ NỘI – 2017


LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Lê Đức Ngọc người thầy
đã hướng dẫn tác giả tận tình sâu sắc trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Tác giả xin cảm ơn các thầy cô và các anh chị của Viện Đảm bảo chất lượng
giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã giúp đỡ tác giả hoàn thành luận án.
Tác giả xin cảm ơn các thầy cô là chuyên gia trong lĩnh vực đo lường và
đánh giá trong giáo dục đã hướng dẫn, tư vấn và giúp đỡ tác giả hoàn thành luận án.
Tác giả xin cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Trà Vinh đã tạo điều
kiện tốt nhất và giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, cán bộ và giảng viên của các
đại học đã tạo điều kiện thuận lợi để tác giả tiến hành khảo sát ý kiến trong thời gian
sớm nhất và đạt kết quả tốt nhất.
Tác giả xin chân thành cảm ơn sự khích lệ và ủng hộ nhiệt tình của gia
đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp trong thời gian tác giả thực hiện luận án
này.
Mặc dù đã cố gắng, song việc thực hiện luận án không thể tránh khỏi
những thiếu sót, kính mong được sự chỉ dẫn và góp ý của Quý Thầy/Cô, các nhà
chuyên môn, đồng nghiệp và các bạn.
Hà Nội, tháng 07 năm 2017

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.

Các số liệu, thông tin được sử dụng trong luận án có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả
nghiên cứu trình bày trong luận án trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ
công trình nào khác.
Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về kết quả nghiên cứu của mình

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Thị Ngọc Xuân

ii


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ i
LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ĐỒ ................................................................... vii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ ................................................................ viii
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1
1 Lí do chọn đề tài ................................................................................................................ 1
2 Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3
3 Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................................. 3
3.1 Khách thể nghiên cứu............................................................................................3
3.2 Đối tượng nghiên cứu............................................................................................3
4. Câu hỏi nghiên cứu........................................................................................................... 3
5. Những luận điểm bảo vệ .................................................................................................. 4
6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................. 4
6.1 Phương pháp luận................................................................................................. 4
6.2 Phương pháp nghiên cứu cụ thể ............................................................................5
6.2.1 Phương pháp nghiên cứu lý luận........................................................................5

6.2.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn.....................................................................5
6.2.3 Phương pháp chọn mẫu ......................................................................................5
6.2.4 Phương pháp chuyên gia ....................................................................................5
6.2.5 Phương pháp đánh giá ........................................................................................6
7 Giới hạn phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 6
8 Những đóng góp của luận án ............................................................................................ 6
9 Cấu trúc của luận án .......................................................................................................... 7
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VÀ ĐÁNH GIÁ VĂN HÓA
CHẤT LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC ....................................................................8
1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu.................................................................................... 8
1.1.1 Quan niệm về chất lượng và chất lượng trường đại học ....................................8
iii


1.1.2 Các nghiên cứu về đảm bảo chất lượng ...........................................................10
1.1.3 Các nghiên cứu về văn hóa và văn hóa tổ chức ...............................................12
1.1.4 Các nghiên cứu về xây dựng và phát triển văn hóa chất lượng .......................17
1.1.5. Các nghiên cứu về mô hình văn hóa chất lượng .............................................29
1.1.6 Các nghiên cứu về tiêu chuẩn chất lượng và đánh giá VHCL trường ĐH ......33
1.2 Cơ sở lý luận của đề tài ................................................................................................34
1.2.1 Các khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài.......................................................34
1.2.2 Tầm nhìn, sứ mệnh và giá trị cốt lõi của một số trường đại học trong và
ngoài nước ................................................................................................................41
1.2.3 Các cách tiếp cận xây dựng văn hóa chất lượng ..............................................54
1.2.4 Tiếp cận xây dựng mô hình văn hóa chất lượng trường đại học......................59
1.2.5 Cấu trúc của mô hình VHCL trường đại học ...................................................63
1.2.6 Nghiên cứu một số bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng trường đại học điển hình. .64
Tiểu kết chương 1 ...............................................................................................................65
CHƢƠNG 2. XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ VĂN HÓA CHẤT
LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC .............................................................................68

2.1 Quy trình nghiên cứu ...................................................................................................68
2.2 Địa bàn nghiên cứu ......................................................................................................70
2.3 Chọn mẫu nghiên cứu ..................................................................................................70
2.3.1 Phương pháp định tính .....................................................................................70
2.3.2 Phương pháp định lượng ..................................................................................70
2.3.3 Phương pháp thu thập thông tin ........................................................................71
2.3.4 Phương pháp phân tích, xử lý thông tin ............................................................73
2.4 Xây dựng khung tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học. ..................................74
2.4.1 Cấu trúc của bộ tiêu chuẩn ...............................................................................74
2.4.2 Khung cấu trúc bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học. ......................74
2.5 Cơ sở để xây dựng khung tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học.....................75
2.6 Nguyên tắc đề xuất tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá VHCL trường đại học. ................75
2.7 Đề xuất bộ tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá văn hóa chất lượng trường ĐH.................77
2.7.1 Khảo nghiệm bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học ..........................81
2.7.2 Phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis – EFA) ................97
iv


Tiểu kết chương 2 .............................................................................................................101
CHƢƠNG 3: SỬ DỤNG BỘ TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ VĂN HÓA CHẤT
LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC ............................................................................102
3.1 Thử nghiệm bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng ở trường Đại học ...........102
3.1.1 Đối tượng thử nghiệm ....................................................................................102
3.1.2 Phạm vi thử nghiệm .......................................................................................102
3.1.3 Phương pháp thử nghiệm ...............................................................................102
3.1.4 Quy định về mã hóa các minh chứng: ............................................................102
3.1.5 Đề xuất chỉ báo và minh chứng cho bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường ĐH ..103
3.1.6 Đề xuất thang 5 giai đoạn xây dựng VHCL trong trường đại học .................117
3.2 Kết quả tự đánh giá theo chỉ báo và theo minh chứng.............................................118
3.3 Kết quả khảo sát tự đánh giá lần 2 của cán bộ, giảng viên trường đại học

được chọn. .................................................................................................. 128
3.4 Phân tích mức độ thực hiện của các tiêu chí (biến độc lập) đến từng tiêu chuẩn
VHCL (biến phụ thuộc) từ kết quả thử nghiệm tại trường đại học được chọn. .........129
3.5 Phân tích mức độ thực hiện của các tiêu chuẩn đến các kết quả chung .................133
3.6 Xây dựng kế hoạch chiến lược theo kết quả tự đánh giá ở trường được chọn ......134
3.6.1 Giới thiệu nhà trường .....................................................................................134
3.6.2 Phân tích bối cảnh ..........................................................................................134
3.6.3 Xác định tầm nhìn, sứ mệnh và giá trị cốt lõi của nhà trường .......................135
3.7 Đề xuất một số giải pháp xây dựng VHCL trường đại học được chọn ..................136
3.8 Hướng dẫn sử dụng bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học. ........................137
3.8.1 Hướng dẫn tự đánh giá ...................................................................................137
3.8.2 Hướng dẫn đánh giá ngoài theo bộ tiêu chuẩn đề xuất ..................................139
Tiểu kết chương 3 .............................................................................................................141
KẾT LUẬN ............................................................................................................143
HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN .................................................................................145
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ......................146
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................147
PHỤ LỤC ..............................................................................................................163
v


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt

Nội dung

Bộ GD&ĐT

Bộ Giáo dục và Đào tạo

CSGD

Cơ sở giáo dục

CSGDĐH

Cơ sở giáo dục đại học

ĐBCL

Đảm bảo chất lượng

ĐBCLGD

Đảm bảo chất lượng giáo dục

ĐH

Đại học

ĐHQGHN

Đại học Quốc gia Hà Nội

GDĐH

Giáo dục đại học

GV

Giảng viên

KĐCL

Kiểm định chất lượng

KĐCLGD

Kiểm định chất lượng giáo dục

NV

Nhân viên

SV

Sinh viên

TQM

Quản lý chất lượng tổng thể

VHCL

Văn hóa chất lượng

VHTC

Văn hóa tổ chức

VHNT

Văn hóa nhà trường

QLCL

Quản lý chất lượng

ĐTB

Điểm trung bình

ĐTBcb

Điểm trung bình chỉ báo

ĐTBmc

Điểm trung bình minh chứng

EFA

Phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis)

vi


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ĐỒ
Bảng 1.1. Các loại hình VHCL

30

Bảng 1.2. Khung miêu tả phát triển VHCL

31

Bảng 2.1. Độ tin cậy của bộ tiêu chuẩn về mức độ cần thiết

81

Bảng 2.2. Mức độ cần thiết của bộ tiêu chuẩn

82

Bảng 2.3. Độ tin cậy của bộ tiêu chuẩn và mức độ khả thi

85

Bảng 2.4. Mức độ khả thi của các tiêu chuẩn

85

Bảng 2.5. Đề xuất tiêu chuẩn – tiêu chí đánh giá VHCL trường đại học

96

Bảng 2.6. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA tính cần thiết

97

Bảng 2.7. Mô tả các nhân tố sau khi phân tích EFA

98

Bảng 2.8. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA khả thi

99

Bảng 2.9. Mô tả các nhân tố sau khi phân tích EFA

100

Bảng 3.1. Tiêu chí xác định mức độ thực hiện bộ tiêu chuẩn

102

Bảng 3.2. Giai đoạn xây dựng VHCL

118

Bảng 3.3. Bảng tự đánh giá sự phát triển VHCL tại trường đại học được

118

chọn theo chỉ báo và minh chứng
Bảng 3.4. So sánh của tiêu chuẩn giữa chỉ báo và minh chứng

127

Bảng 3.5. Hệ số tương quan của kết quả tự đánh giá thông qua chỉ báo

128

lần 1 với lần 2 và minh chứng của lần 1 với lần 2
Bảng 3.6. Ước lượng các hệ số hồi quy tiêu chuẩn 1

130

Bảng 3.7. Ước lượng các hệ số hồi quy tiêu chuẩn 2

130

Bảng 3.8. Ước lượng các hệ số hồi quy tiêu chuẩn 3

131

Bảng 3.9. Ước lượng các hệ số hồi quy tiêu chuẩn 4

132

Bảng 3.10. Ước lượng các hệ số hồi quy tiêu chuẩn 5

132

Bảng 3.11. Ước lượng các hệ số hồi quy các tiêu chuẩn

133

Biểu đồ 2.1. Mức độ cần thiết của các tiêu chuẩn

84

Biểu đồ 2.2. Mức độ khả thi của các tiêu chuẩn

87

Biểu đổ 3.1. So sánh giữa chỉ báo và minh chứng

126

Biểu đồ 3.2. Kết quả tự đánh giá của bộ tiêu chuẩn VHCL

127

vii


DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
Sơ đồ 1.1. Quản lý chất lượng và VHCL

32

Sơ đồ 2.1. Quy trình nghiên cứu

68

Sơ đồ 2.2. Quy trình xây dựng và hoàn thiện bộ tiêu chuẩn đánh giá

69

VHCL trường đại học
Sơ đồ 2.3.Cấu trúc chung của bộ tiêu chuẩn chất lượng

74

Hình 1.1. Các bước cải tiến quản lý chất lượng và hiệu quả

1

Hình 1.2. Quan niệm về VHCL của Dries Brings

20

Hình 1.3. Quy trình phát triển văn hoá chất lượng

25

Hình 1.4. Mối quan hệ giữa VHCL và ĐBCL

29

Hình 1.5. Mô hình VHCL trường đại học

32

Hình 1.6. Mô hình mối quan hệ trong các hệ thống văn hóa xã hội

57

Hình 1.7. Sơ đồ VHCL 2 chiều

58

Hình1.8. Mô hình VHCL trong ngữ cảnh VHTC

59

Hình1.9. Mô hình cấu trúc văn hóa chất lượng trường đại học

60

Hình 2.1. Đánh giá sự phù hợp của các tiêu chí về mức độ cần thiết

88

trong khoảng đồng bộ cho phép bằng mô hình Rasch
Hình 2.2. Đánh giá sự phù hợp của các tiêu chí về tính khả trong khoảng

89

đồng bộ cho phép bằng mô hình Rasch
Hình 2.3. Các tiêu chí điều chỉnh

90

DANH MỤC CÁC KHUNG Ý KIẾN
Khung 2.1: Ý kiến chuyên gia về tiêu chuẩn 1

93

Khung 2.2: Ý kiến chuyên gia về tiêu chuẩn 2

93

Khung 2.3: Ý kiến chuyên gia về tiêu chuẩn 3

94

Khung 2.4: Ý kiến chuyên gia về tiêu chuẩn 4

94

Khung 2.5: Ý kiến chuyên gia về các tiêu chí

94

Khung 2.6: Ý kiến chuyên gia về các tiêu chí

95

Khung 2.7: Ý kiến chuyên gia về các tiêu chí

95

Khung 2.8: Ý kiến chuyên gia về các tiêu chí

95

viii

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong xu thế phát triển chung của giáo dục đại học ở khu vực và thế giới
hiện nay, giáo dục đại học Việt Nam đã và đang đổi mới hết sức mạnh mẽ và đã
đạt được những thành tựu bước đầu. Tuy nhiên, để có thể được công nhận ở khu
vực và quốc tế, giáo dục đại học Việt Nam cần có những chiến lược và giải pháp
phát triển mạnh mẽ và toàn diện hơn về hệ thống giáo dục đại học nói chung và về
hệ thống đảm bảo chất lượng nói riêng, trong đó xây dựng và phát triển VHCL
trong tổ chức là điều kiện đảm bảo để xây dựng thành công hệ thống ĐBCL trong
trường đại học, qua đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đại học.
Chất lượng và hiệu quả luôn là yêu cầu của mọi hoạt động trong suốt chiều dài
lịch sử của loài người. Nhu cầu quản lý chất lượng và hiệu quả ngày càng tăng trong
bối cảnh phát triển kinh tế thị trường. Trong thực tiễn, các nhà quản lý đã liên tục
đưa ra các triết lý, mô hình và cải tiến các giải pháp để quản lý chất lượng và hiệu
quả. Có 3 bước điển hình trong cải tiến quản lý chất lượng và hiệu quả trình bày
tóm tắt qua sơ đồ sau đây (xem hình 1.1).

Hình 1.1: Các bước cải tiến quản lý chất lượng và hiệu quả (theo Sallis, 2005)
Giai đoạn đầu với Triết lý cần phải ngăn chặn các sản phẩm kém chất lượng
đưa ra thị trường làm mất thương hiệu, mô hình quản lý chất lượng dựa trên kiểm
soát chất lượng (QC-Quality Control) đã được hình thành chủ yếu nhằm loại bỏ
những sản phẩm không đạt yêu cầu về chất lượng để không làm mất thương hiệu của
1


tổ chức, giải pháp thực hiện cách quản lý này là thanh tra. Sau đó, giới quản lý nhận
ra rằng có khá nhiều nguồn lực đã bị lãng phí vào những sản phẩm kém chất lượng.
Do đó, họ đã đề xuất triết lý cần phải đảm bảo chất lượng và mô hình Đảm bảo chất

lượng (QA- Quality Assurance) ra đời chủ yếu nhằm phòng ngừa tạo ra các sản phẩm
kém chất lượng.
Tuy nhiên, chỉ tập trung vào công tác đảm bảo chất lượng thì không thể tồn tại
trong kinh tế thị trường, một nền kinh tế cạnh tranh khốc liệt, luôn đòi hỏi phải cải
tiến chất lượng liên tục. Từ đó, triết lý cải tiến chất lượng liên tục ra đời với mô
hình quản lý chất lượng tổng thể (TQM-Total Quality Management) nhằm không
ngừng cải tiến chất lượng và nâng cao hiệu quả. Giải pháp hữu hiệu để thực hiện
TQM lúc ban đầu vẫn là ISO hay kiểm định chất lượng, nhưng có bổ sung nội dung
cải tiến và nâng cao chất lượng và hiệu suất liên tục.
Trong quá trình triển khai quản lý theo TQM, các nhà quản lý nhận thấy giải
pháp tối ưu để thực hiện triệt để TQM là xây dựng văn hóa tổ chức với chủ đích
nhờ xây dựng được VHCL mà mọi thành viên trong tổ chức chung tay chung sức
cải tiến chất lượng và hiệu quả liên tục, nhằm đảm bảo tổ chức tồn tại và phát triển
bền vững. Như vậy, có thể nói rằng, VHCL vừa là nền tảng vừa là mục tiêu quan
trọng trong việc phát triển bền vững của các trường đại học hiện nay. Bởi vì, VHCL
là giải pháp hoàn thiện tốt nhất để thực hiện mô hình quản lý chất lượng tổng thể
(TQM) với triết lý cải tiến chất lượng liên tục. Vì vậy, việc xây dựng VHCL là xu
hướng tất yếu của hoạt động đảm bảo chất lượng ở mọi cơ sở giáo dục. Văn hóa
chất lượng còn là một công cụ nhằm tạo nên sự phát triển bền vững cho các cơ sở
đào tạo nhờ nắm được nhu cầu từ bên ngoài và sự phát triển bên trong hoạt động
quản lý. VHCL tạo dựng được môi trường chất lượng trong mọi hoạt động của tổ
chức.
Xây dựng và phát triển VHCL đang là mối quan tâm lớn của giáo dục đại học
Việt Nam bởi đây là một trong các yếu tố quyết định đến sự phát triển bền vững của
mỗi nhà trường cũng như của cả hệ thống. Thực tế, việc phát triển VHCL trường
đại học là một vấn đề còn khá mới mẻ. Mặc dù có bước phát triển mới song vẫn
không ít hạn chế, khó khăn trong quá trình triển khai và tổ chức thực hiện. Phát
triển VHCL ở các trường đại học đa số được trình bày qua các báo cáo trong hội
2

nghị, hội thảo, bài viết khoa học. Hiện nay, khái niệm VHCL trường đại học vẫn
còn là khái niệm gây nhiều tranh cãi, có nhiều cách hiểu và cách tiếp cận khác nhau.
Nghiên cứu về VHCL chưa được thực hiện nhiều tại Việt Nam, đặc biệt trong việc
xây dựng bộ công cụ tự đánh giá VHCL trường đại học. Vì lẽ đó, tác giả luận án
chọn nghiên cứu đề tài “Tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học
theo tiếp cận giá trị (Khảo nghiệm một số trường đại học đồng bằng sông Cửu
Long)” để góp phần giúp các trường có định hướng xây dựng VHCL thuận lợi và
tiến tới thực hiện mô hình quản lý chất lượng tiên tiến nhất hiện nay.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục tiêu của luận án là nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng bộ
tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học ở Việt Nam với các nhiệm
vụ nghiên cứu cơ bản như sau:
+ Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để hình thành luận cứ khoa học cho
việc xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trong trường đại học.
+ Xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trong trường đại học.
+ Khảo nghiệm về mức độ cần thiết và khả thi của bộ tiêu chuẩn đánh giá
văn hóa chất lượng trường đại học.
+ Thử nghiệm bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng tại trường đại học.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1 Khách thể nghiên cứu
Cán bộ, giảng viên về xây dựng văn hóa chất lượng trường đại học
3.2 Đối tượng nghiên cứu
Xây dựng công cụ đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học
4. Câu hỏi nghiên cứu
- Cơ sở khoa học nào cho việc xây dựng tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường
đại học?
- Bộ tiêu chuẩn dùng để đánh giá VHCL trong trường đại học gồm những
tiêu chí gì?
- Kết quả thử nghiệm bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học như

thế nào?

3


5. Những luận điểm bảo vệ
- Văn hóa chất lượng trường đại học được hình thành dựa trên văn hóa tổ
chức và hoạt động đảm bảo chất lượng, được phát triển với sắc thái riêng từ tầm
nhìn, sứ mạng và hệ giá trị cốt lõi của nhà trường, thông qua sự đồng thuận lựa
chọn và thực hiện của tất cả các thành viên trong nhà trường.
- Mô hình văn hóa chất lượng trường đại học gồm những giá trị cốt lõi gồm
05 lĩnh vực chất lượng của trường đại học (lĩnh vực học thuật, lĩnh vực nhân văn,
lĩnh vực văn hóa, lĩnh vực xã hội, lĩnh vực cảnh quan và cơ sở vật chất).
- Bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học đề xuất trên cơ sở khoa học và
thực tiễn sẽ góp phần không ngừng nâng cao chất lượng thông qua hoạt động tự đánh
giá VHCL giúp nhà trường nhận ra hiện trạng quá trình phát triển VHCL của mình, xác
định được giai đoạn thực hiện VHCL, để từ đó xây dựng kế hoạch chiến lược và đề
xuất các giải pháp xây dựng VHCL giúp nhà trường có được thế mạnh và tiềm năng để
hội nhập khu vực và quốc tế vươn lên đỉnh cao của chất lượng giáo dục hiện nay.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
6.1 Phƣơng pháp luận
Nghiên cứu được tiến hành dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu với các
cách tiếp cận chủ yếu sau:
Tiếp cận hệ thống: Hệ thống là một tổng thể, tạo nên bởi nhiều thành tố có
mối quan hệ mật thiết, tác động qua lại lẫn nhau. Khi thay đổi một thành tố sẽ dẫn
đến sự thay đổi của cả hệ thống (Bertalanffy). Vì vậy, khi nghiên cứu một sự vật,
phải xem xét những mối tương tác bên trong của chính sự vật đó cũng như mối
quan hệ của nó với những sự vật khác có liên quan. Trường đại học là một bộ phận
trong hệ thống giáo dục quốc dân, nhà trường là một hệ thống con, gồm các

thành tố là các khoa, phòng, trung tâm cho đến các cá thể. Vì vậy, VHCL của
trường đại học được xem xét trên nhiều mặt trong nhiều mối quan hệ khác nhau để
xác định cấu trúc, thành phần của hệ thống.
Tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể: Quản lý theo TQM đòi hỏi mọi thành
viên trong nhà trường đều là người tham gia vào quản lý chất lượng, trước hết
ở mỗi cá nhân ý thức trách nhiệm theo yêu của chất lượng, đồng thời để thực hiện
4


triệt để TQM phải xây dựng văn hóa tổ chức với chủ đích là xây dựng được VHCL
mà mọi thành viên trong tổ chức chung tay, chung sức cải tiến chất lượng và hiệu
quả liên tục, nhằm đảm bảo tổ chức tồn tại và phát triển bền vững.
Tiếp cận giá trị: Giá trị của tổ chức được coi như là những nguyên tắc, chuẩn
mực sử dụng để phân định cái đúng và sai, định hướng những gì nên và không nên
làm trong tổ chức. Như vậy, nhà trường cần xây dựng cho mình một hình ảnh,
những giá trị, bản sắc của riêng mình để từ đó có thể phát triển bền vững, trong sự
tác động của quá trình toàn cầu hóa và kinh tế tri thức hiện nay. Những giá trị được
tuyên bố này sẽ là kim chỉ nam cho hoạt động của toàn thể cán bộ, giảng viên trong
nhà trường.
6.2 Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể
6.2.1 Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận
Phân tích tài liệu, tổng hợp, hệ thống hóa các dữ liệu thu thập được tìm hiểu
sâu sắc về đặc tính, tính chất, bản chất của đối tượng nghiên cứu. Khái quát hóa các
nhận định và mô hình hóa liên quan đến đề tài.
6.2.2 Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
Luận án sử dụng kết hợp 2 phương pháp
- Phương pháp nghiên cứu định tính: được sử dụng chủ yếu phân tích tài liệu
trong và ngoài nước có liên quan đến văn hóa chất lượng trong trường đại học, quan
sát hiện trạng và phỏng vấn bán cấu trúc.
- Phương pháp nghiên cứu định lượng: Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

cá nhân được sử dụng chủ yếu khảo sát, trao đổi ý kiến về VHCL trong trường đại
học.
- Phương pháp thống kê và xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS, Quest.
6.2.3 Phƣơng pháp chọn mẫu
Chọn 04 trường có tương đồng quy quy mô đào tạo, lĩnh vực đào tạo ở khu
vực Đồng bằng sông Cửu Long để thực hiện khảo nghiệm.
6.2.4 Phƣơng pháp phỏng vấn
Tiến hành lấy ý kiến chuyên gia và các nhà quản lý thực tiễn (thông qua
hội thảo, phỏng vấn, tọa đàm) mục đích xin ý kiến đóng góp của các nhà chuyên
môn có kinh nghiệm trong lĩnh vực giáo dục và những lĩnh vực liên quan đến
5


VHCL giáo dục về những nội dung cần được xem xét làm cơ sở lý luận cho nghiên
cứu và xây dựng bộ công cụ đánh giá VHCL dùng trong khảo sát thực tiễn. Cách
thức tiến hành trưng cầu ý kiến của các chuyên gia là những nhà nghiên cứu lý luận,
thực tiễn, những nhà quản lý, những nhà giáo dục về những vấn đề liên quan đến
VHCL trường ĐH.
6.2.5 Phƣơng pháp đánh giá
Phương pháp đánh giá: sử dụng phương pháp này kết hợp với phương pháp
định tính để tìm hiểu và đánh giá kết quả trong quá trình nghiên cứu.
6.2.6 Phƣơng pháp thử nghiệm
Thực hiện thử nghiệm bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng tại trường
đại học mà luận án đề xuất.
7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
+ Phạm vi thời gian: Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 1/2013 đến tháng
6/2016.
+ Phạm vi không gian: Nghiên cứu chỉ thực hiện khảo sát đối với một số
trường ĐH trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
+ Phạm vi nội dung: Luận án khảo sát một số cán bộ quản lý, giảng viên ở 04

trường Đại học đồng bằng sông Cửu Long (Trường Đại học Trà Vinh, Trường Đại
học Cần Thơ, Trường Đại học An Giang, Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Vĩnh
Long) về mức độ cần thiết và khả thi của bộ tiêu chuẩn.
- Sử dụng bộ tiêu chuẩn, tiêu chí đã đề xuất để đánh giá thử nghiệm sự phát
triển VHCL tại trường đại học.
8. Những đóng góp của luận án
+ Đóng góp về mặt lý luận:
Luận án là công trình khoa học nghiên cứu có hệ thống, quy mô, toàn diện về
VHCL trường đại học. Vì vậy, các kết quả nghiên cứu luận án sẽ cung cấp luận cứ
khoa học để xây dựng bộ tiêu chuẩn và tự đánh giá VHCL của giáo dục đại học Việt
Nam.
Trên cơ sở đó, luận án làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn về xây dựng bộ tiêu
chuẩn đánh giá VHCL cho trường đại học, góp phần không ngừng nâng cao chất
lượng thông qua phát triển VHCL cho trường đại học, giúp nhà trường có được

6


thế mạnh và tiềm năng để hội nhập, vươn lên đỉnh cao của chất lượng giáo dục
hiện nay.
+ Đóng góp về mặt thực tiễn:
Những nghiên cứu của luận án là tài liệu tham khảo cho các cơ sở giáo dục
đại học phát triển VHCL theo sắc thái riêng của mình.
Luận án có thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho học viên chuyên ngành
đo lường và đánh giá trong giáo dục và những người quan tâm đến lĩnh vực đo
lường và đánh giá trong giáo dục.
Luận án xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL cho trường đại học nhằm
cung cấp bộ công cụ giúp trường đại học tự đánh giá sự phát triển VHCL của
mình, dựa vào đó trường đại học xây dựng chiến lược cùng các giải pháp nhằm
phát triển VHCL theo từng giai đoạn cho trường mình.

9. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục,
luận án gồm 03 chương chính:
Chương 1: Cơ sở lý luận về xây dựng và đánh giá văn hóa chất lượng trường
đại học.
Chương 2: Xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học.
Chương 3: Sử dụng bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại
học

7


CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VÀ ĐÁNH GIÁ
VĂN HÓA CHẤT LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC
1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1 Quan niệm về chất lƣợng và chất lƣợng trƣờng đại học
Chất lượng là một khái niệm trừu tượng và không thể chỉ có một định nghĩa
duy nhất bởi việc cảm nhận nó phụ thuộc vào mỗi chủ thể và ở mỗi tình huống cụ
thể. Harvey và Green (1993) đã tổng kết những quan niệm khác nhau về chất lượng
thông qua các định nghĩa cô đọng vừa mang nghĩa rộng, vừa có thể áp dụng trong
lĩnh vực giáo dục như sau:
Chất lượng là sự phù hợp với mục tiêu. Vấn đề đặt ra là nhà trường có thể đạt
được các mục tiêu mà mình đã đặt ra không. Điều này liên quan đến chất lượng của
quá trình. Khái niệm trên liên quan đến cải tiến chất lượng. Tuy nhiên, phương pháp
chất lượng này có đảm bảo đạt được các ngưỡng của chất lượng không bởi vì mục
tiêu và mục đích không phải là kết quả. Nhà trường có thể đặt ra các mục tiêu thấp
để dễ dàng đạt chúng.
Chất lượng được xem như là ngưỡng. Theo quan điểm này, chất lượng được
hiểu là sự đáp ứng các ngưỡng yêu cầu. Khái niệm chất lượng này thường giúp hình
thành nền tảng đối với các quyết định kiểm định. Vấn đề là không phải lúc nào ta

cũng hiểu rõ chất lượng nền tảng là gì. Việc thiết lập ra các tiêu chuẩn ngưỡng cũng
làm hạn chế sự cải tiến. Việc hài lòng với các tiêu chuẩn ngưỡng sẽ không kích
thích sự cải tiến chất lượng.
Chất lượng là giá trị gia tăng. Quan điểm này nhấn mạnh đến kết quả, điều
gì sẽ xảy ra đối với sinh viên. Chất lượng nghĩa là giá trị được thêm vào sinh viên
trong quá trình giáo dục và đào tạo. Đây là cách thiết lập kết quả đầu ra và ghi nhận
kết quả học tập của sinh viên tốt nghiệp.
Chất lượng là giá trị của đồng tiền. Quan điểm chất lượng này chú trọng vào
hiệu quả. Nó dùng để đo giá trị đầu vào và đầu ra. Đây thường là một khái niệm
được chính phủ đồng tình. Nó liên quan đến trách nhiệm giải trình.
Chất lượng là sự hài lòng của khách hàng. Xuất phát từ khái niệm “sinh viên
là khách hàng”, chất lượng được miêu tả như sau: “một vật có chất lượng khi nó
đáp ứng được kỳ vọng của người mua; chất lượng là sự hài lòng của khách hàng”.
8


Chất lượng được đánh giá bằng “Giá trị học thuật”. Đây là quan điểm
truyền thống của nhiều trường đại học phương Tây, chủ yếu dựa vào sự đánh giá của
các chuyên gia về năng lực học thuật của đội ngũ cán bộ giảng dạy trong từng trường
trong quá trình thẩm định công nhận chất lượng đào tạo đại học. Điều này có nghĩa
là trường đại học nào có đội ngũ giáo sư, tiến sĩ đông, có uy tín khoa học cao thì được
xem là trường có chất lượng cao. Cách tiếp cận này là ở chỗ, cho dù năng lực học
thuật có thể được đánh giá một cách khách quan, thì cũng khó có thể đánh giá
những cuộc cạnh tranh của các trường đại học để nhận tài trợ cho các công trình
nghiên cứu trong môi trường bị chính trị hoá. Ngoài ra, liệu có thể đánh giá được
năng lực chất xám của đội ngũ cán bộ giảng dạy và nghiên cứu khi xu hướng
chuyên ngành hoá ngày càng sâu, phương pháp luận ngày càng đa dạng.
Chất lượng được đánh giá bằng “Văn hoá tổ chức riêng”. Quan điểm này
dựa trên nguyên tắc các trường đại học phải tạo ra được “Văn hoá tổ chức riêng” hỗ
trợ cho quá trình liên tục cải tiến chất lượng. Vì vậy, một trường được đánh giá là

có chất lượng khi nó có được “Văn hoá tổ chức riêng” với nét đặc trưng quan trọng
là không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo. Quan điểm này bao hàm cả các giả
thiết về bản chất của chất lượng và bản chất của tổ chức nhà trường.
Dựa vào các quan niệm và các cách tiếp cận phổ biến trên Lê Văn Hảo
(2015) đã xây dựng quan điểm về chất lượng giáo dục đại học với tất cả các thuộc
tính sau:
Người học đạt được chuẩn đầu ra phù hợp với ngành và bậc đào tạo, đáp ứng
yêu cầu xã hội về nguồn nhân lực chất lượng cao. Các chương trình đào tạo đa dạng
và đáp ứng nhu cầu xã hội; các sản phẩm nghiên cứu khoa học, chuyển giao công
nghệ mang tính nền tảng, thực tiễn và hiệu quả cao. Đội ngũ cán bộ học thuật đủ về
số lượng, đảm bảo về chất lượng và tâm huyết với nghề nghiệp. Hệ thống cơ sở vật
chất đáp ứng yêu cầu của đào tạo và nghiên cứu khoa học. Đạt chứng nhận chất lượng
theo các bộ tiêu chuẩn kiểm định chất lượng nhà trường và chương trình đào tạo.
Trong sách chuyên khảo về “Kiểm định chất lượng trong giáo dục đại học”,
Nguyễn Đức Chính (2002) đã nêu lên các quan niệm về chất lượng giáo dục đại học
và các mô hình QLCL giáo dục đại học. Tác giả đã trình bày đề xuất của nhóm
nghiên cứu về Bộ tiêu chí đánh giá chất lượng giáo dục của ĐHQGHN cùng các
điều kiện bảo đảm để triển khai ứng dụng Bộ tiêu chí này.
9


Theo Đỗ Diên (2011) chất lượng giáo dục là sự kết tinh của mỗi hoạt động
trong quá trình đào tạo, do đó chất lượng trường đại học chỉ có được khi mọi thành
viên đều quan tâm, thực hiện một cách tự giác và có trách nhiệm hướng đến chất
lượng.
Gerald C.Uben. Larry W.Hugies, Cythia J.Norris (2004) cho rằng, một nhà
trường tốt là nhà trường có chuẩn chất lượng cao, có sự tự do phát triển sáng tạo
trong hoạt động học thuật, có mong đợi cao đối với sinh viên và có môi trường làm
việc, giảng dạy và học tập tốt và có văn hóa nhà trường tốt.
Luận án tiếp cận quan điểm về chất lượng giáo dục đại học là sự đáp ứng

mục tiêu do nhà trường đề ra và thỏa mãn nhu cầu các bên liên quan.
1.1.2 Các nghiên cứu về đảm bảo chất lƣợng
Trong thời gian qua, nghiên cứu về ĐBCL nói chung và ĐBCL giáo dục đại
học nói riêng được phân tích ở nhiều khía cạnh khác nhau có thể kể đến nghiên cứu
của Freeman (1994) ĐBCL là một cách tiếp cận có hệ thống nhằm xác định nhu cầu
thị trường và điều chỉnh các phương thức làm việc nhằm đáp ứng được các nhu cầu
đó”. Với cách hiểu này, ĐBCL là một cách tiếp cận việc tổ chức công việc, nhằm
đảm bảo rằng: Sứ mệnh và mục đích của tổ chức được tất cả mọi người trong tổ
chức biết một cách rõ ràng, minh bạch; Hệ thống mà theo đó công việc được thực
hiện là được suy tính cẩn thận, rõ ràng và được truyền đạt đến tất cả mọi người; Tất
cả mọi người đều biết rõ trách nhiệm của mình.
Warren Piper (1993), ĐBCL trong GDĐH được xem là “tổng số các cơ chế và
qui trình được áp dụng nhằm ĐBCL đã được định trước hoặc việc cải tiến chất lượng
liên tục - bao gồm việc hoạch định, việc xác định, khuyến khích, đánh giá và kiểm
soát chất lượng”. Trong bối cảnh về sứ mệnh và tầm nhìn của các trường đại học,
ĐBCL nghĩa là qui trình đảm bảo rằng các hoạt động thực tiễn, các nguyên tắc hay
hành động đều hướng đến mục tiêu nâng cao chất lượng đặc biệt chú trọng đến các
lĩnh vực chính như giảng dạy, học tập, nghiên cứu và các dịch vụ cộng đồng. Mục
tiêu tổng quát là liên tục đẩy mạnh và cải tiến chất lượng và phát triển bền vững.
Lim (2001) cho rằng cần có nhiều bước chi tiết trong cách tiếp cận việc
thiết lập một hệ thống đảm bảo chất lượng. Các bước đó là: Xác định sứ mệnh hay
mục đích của các trường đại học; Xác định các chức năng mà các trường đại học
10


thực hiện và tầm quan trọng tương ứng trong việc thực hiện sứ mệnh; Xác định các
mục tiêu của mỗi chức năng và đặt ra các chỉ số thực hiện định tính và định lượng
của chúng; thành lập một hệ thống quản lý ĐBCL và các quá trình quản lý nhằm
đảm bảo rằng các mục tiêu này có thể đạt được và thành lập một hệ thống kiểm định
chất lượng nhằm đánh giá việc các trường đại học thực hiện các chức năng và xác

định các lĩnh vực nơi cần có sự cải tiến.
Dựa trên quan điểm của SEAMEO (2002), Lê Đức Ngọc (2008), Phạm Xuân
Thanh (2009) đưa ra quan điểm ĐBCL là toàn bộ các hoạt động có kế hoạch, có hệ
thống được tiến hành trong hệ thống chất lượng và được chứng minh là đủ mức cần
thiết để khách hàng thỏa mãn các yêu cầu chất lượng.
UNESCO (2011) thừa nhận ĐBCL là một quá trình xây dựng niềm tin giữa
các bên liên quan đến các điều khoản (đầu vào, quá trình và đầu ra) đáp ứng sự
mong đợi hoặc đạt ngưỡng yêu cầu tối thiểu. ĐBCL liên quan đến sự phát triển liên
tục, quy trình đánh giá liên tục gồm đánh giá, giám sát, đảm bảo, duy trì và nâng
cao chất lượng. Nó mang đặc trưng của TQM với hai mục đích quan trọng cần tập
trung là trách nhiệm giải trình và cải tiến liên tục. Như vậy, TQM coi ĐBCL là mức
thấp hơn dựa trên ĐBCL để phát triển và hoàn thiện mà giải pháp hiệu quả nhất là
xây dựng văn hóa tổ chức với chủ đích xây dựng VHCL, có thể khẳng định ĐBCL
là nền tảng cho việc quản lý chất chất lượng theo TQM và phương pháp triển khai
thực hiện TQM là xây dựng VHCL.
Bên cạnh đó, các nghiên cứu của Freeman (1994), Peters (1977) cho thấy
rằng “yếu tố quyết định duy nhất của chất lượng trong một trường đại học là từ
bên trong của chính trường đó”. Nó được quyết định bởi chất lượng quản lý,
năng lực của các nhà lãnh đạo và quản lý. Cũng rất quan trọng khi những người
có trách nhiệm trong việc đưa ra các quyết định về mục đích, mục tiêu của
trường phát triển được các đặc điểm chung trong kiểm soát chất lượng và toàn bộ
các hoạt động của nhà trường. Với các quan niệm trên, nội hàm về chất lượng
giáo dục được các tác giả xác định trên sứ mệnh hay mục đích của các trường đại
học cùng các chức năng mà các trường đại học thực hiện và tầm quan trọng trong
việc thực hiện sứ mệnh.

11


1.1.3 Các nghiên cứu về văn hóa và văn hóa tổ chức

1.1.3.1 Quan niệm về văn hóa
Văn hóa là một phức hệ - tổng hợp các đặc trưng diện mạo về tinh thần, vật
chất, tri thức và tình cảm, khắc họa nên bản sắc của một cộng đồng gia đình, xóm
làng, vùng miền, quốc gia, xã hội, tổ chức… Văn hóa không chỉ bao gồm nghệ
thuật, văn chương mà còn cả lối sống, những quyền cơ bản của con người, những hệ
thống giá trị, những truyền thống, tín ngưỡng, …(UNESCO).
Văn hoá tượng trưng cho một hệ thống độc lập bao gồm các giá trị và cách
ứng xử chung trong một cộng đồng và có khuynh hướng được duy trì trong một thời
gian dài (Kotter và Heskett, 1992). Văn hoá là "cách giải quyết công việc tại một nơi
nào đó" (Wiuiams, 1993). Đó là nét đặc trưng của mỗi tổ chức, là các thói quen, các
quan điểm đang phổ biến (theo Drennan, 1992). Văn hóa là những tín ngưỡng, quan
điểm và giá trị đã trở nên thông dụng và khá bền vững đã tồn tại trong tổ chức.
Trong cuốn “Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam”, Trần Ngọc Thêm (2001)
cho rằng: “Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con
người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác giữa
con người với môi trường tự nhiên và xã hội của mình”. Văn hóa là một điều ggì đó
mà một tổ chức sở hữu hay văn hóa là một yếu tố tiềm tàng, có thể xác định được
và có thể làm ra được. Văn hóa là một sản phẩm được tích hợp từ việc tương tác
giữa xã hội với tổ chức đó và không thể nào tách biệt các thành tố tạo nên nó. Do
đó, văn hóa là sự chia sẻ về niềm tin, các giá trị, thái độ, thể chế và hành vi tạo nên
đặc trưng của các thành viên trong cộng đồng hay tổ chức. (Nguyễn Kim Dung,
2009).
Trong số các định nghĩa về văn hóa, định nghĩa của Wood (1998) cũng thường
được trích dẫn bởi tính ngắn gọn và khái quát; “Văn hóa là tập hợp những niềm tin,
giá trị, thái độ định chế, qui tắc về hành vi giúp mô tả các thành viên của một cộng
đồng tổ chức”.
Nhìn chung, các định nghĩa về văn hóa hiện nay rất đa dạng. Mỗi định nghĩa
đề cập đến những dạng thức hoặc những lĩnh vực khác nhau trong văn hóa. Văn hóa
là sản phẩm của con người được tạo ra trong quá trình lao động (từ lao động trí óc
đến lao động chân tay), được chi phối bởi môi trường (môi tự nhiên và xã hội) xung

quanh và tính cách của từng tộc người. Do được chi phối bởi môi trường xung
12


quanh và tính cách tộc người nên văn hóa ở mỗi tộc người sẽ có những đặc trưng
riêng (theo Trần Khánh Đức, 2015). Với cách hiểu này, cùng với những định nghĩa
đã nêu thì văn hóa chính là giá trị và là sản phẩm do con người tạo ra trong quá
trình lao động nhằm mục đích sinh tồn và phát triển.
Luận án này tiếp cận quan niệm văn hóa là những giá trị và niềm tin của các
thành viên trong tổ chức xây dựng nên để tạo sự khác biệt với các tổ chức khác.
1.1.3.2 Các nghiên cứu về văn hóa tổ chức
Theo Schein, E. H (2004) đưa ra định nghĩa được công nhận rộng rãi và
được trích dẫn nhiều lần trong các tài liệu bàn về văn hóa tổ chức: “Văn hóa tổ chức
là một tập hợp của những nguyên tắc cơ bản được công nhận là đúng mà một tập
thể cùng chia sẻ, những nguyên tắc ấy được vận dụng để giải quyết những vấn đề
nảy sinh trong tổ chức khi cần phải thích nghi với những biến đổi bên ngoài cũng
như để tạo ra sự gắn kết và hội nhập trong nội bộ tổ chức ấy”. Đó là những nguyên
tắc đã tỏ ra có hiệu quả tốt, đủ để mọi người công nhận giá trị của nó. Do vậy, cần
được truyền đạt, huấn luyện cho những nhân viên mới để họ nhận thức, suy nghĩ và
hành động phù hợp với những nguyên tắc ấy khi giải quyết công việc.
Williams, A, Dobson, P & Walters (1993) “Văn hóa tổ chức là những niềm tin,
thái độ và giá trị tồn tại phổ biến và tương đối ổn định trong tổ chức”.
Theo Terrence Deal và Atlan Kennedy (1982) “Văn hóa tổ chức là “tập hợp các
giá trị và qui tắc được các cá nhân và các nhóm trong một tổ chức chia sẻ với nhau.
Các giá trị và qui tắc này qui định cách thức ứng xử của mọi người với nhau và giữa
những người trong tổ chức với các bên có liên quan nằm ngoài tổ chức”. Văn hóa tổ
chức bao gồm các thành phần sau đây: Các thái độ của một tổ chức; kinh nghiệm của
một tổ chức; Niềm tin của một tổ chức và các giá trị mà tổ chức theo đuổi.
Qua các định nghĩa và cách hiểu trên có thể đưa đến một quan niệm rằng: Văn
hóa tổ chức là các giá trị, niềm tin, mong đợi và chuẩn mực tạo nên sự khác biệt,

giúp phân biệt tổ chức này với tổ chức khác. Văn hóa tổ chức chính là tập hợp
những giá trị cốt lõi của những niềm tin, lý tưởng xã hội mà các thành viên cùng
chia sẻ. Những giá trị, niềm tin ấy được biểu hiện qua các tập tục, nghi lễ, cách
hành xử riêng biệt của tổ chức. Giá trị và niềm tin được xem như là tâm điểm của
văn hóa tổ chức.

13


Ngoài ra, văn hóa tổ chức bao gồm các yếu tố: Cải tiến công việc; Những giá
trị của tổ chức; Những mô hình về chức năng và nhiệm vụ; Lễ nghi, đạo đức nghề
nghiệp và thói quen, phong cách làm việc; Sự tuyên truyền văn hóa trong tổ chức.
VHCL là một thể hiện của văn hóa tổ chức (Nguyễn Phương Nga và Nguyễn Quý
Thanh, 2007). Quan điểm tác giả cho thấy VHCL gắn kết chặt chẽ với văn hóa tổ
chức, xây dựng VHCL trên nền tảng văn hóa tổ chức hay nói cách khác VHCL nằm
trong văn hóa tổ chức. Văn hóa tổ chức bị ảnh hưởng rất lớn từ các tiểu văn hóa
trong tổ chức (văn hóa nhóm, văn hóa đơn vị,…). Vì vậy, xây dựng VHCL trong
một tổ chức là công việc rất khó khăn để đồng nhất mọi hoạt động trong tổ chức
nhằm mục đích nâng cao chất lượng giáo dục.
Hơn nữa, thay đổi về mặt văn hóa đòi hỏi phải có sự ủng hộ, đồng thuận, đồng
lòng của tất cả mọi người trong tổ chức nhưng trước tiên là các cấp lãnh đạo trong tổ
chức, triển khai theo cách tiếp cận từ trên xuống. Các hoạt động ĐBCL bên trong đều
phải quy chuẩn thành thói quen để dần hình thành nên giá trị văn hóa, luôn luôn phải
định hình, thường trực trong suy nghĩ các hoạt động đó là của mọi người chứ không
của riêng ai. Đầu tiên, hạt nhân là các quyết định, quy định từ bên ngoài (Bộ Giáo dục
và Đào tạo, chuẩn vùng, chuẩn khu vực, chuẩn quốc tế..), sau đó các trường bắt buộc
phải thực hiện đánh giá trong và dần nhận thức của mọi người trong tổ chức được
khắc sâu hình thành nên giá trị văn hóa (Nguyễn Chí Hòa, 2012).
Frank Gonzales (1978) cho rằng văn hóa của một tổ chức bao gồm các giá trị,
các ý tưởng, các loại thái độ, các hành vi và các mối quan hệ, nâng ý nghĩa, sự an

toàn và sự xác định của một nhóm người (trích qua Nguyễn Thị Mỹ Lộc, 2009).
Cùng quan điểm đó, Greert Hofstede (1991) định nghĩa văn hóa của một tổ chức là
một tập hợp các giá trị, niềm tin và hành vi trí tuệ của một tổ chức tạo nên sự khác
biệt của các thành viên của tổ chức này với các tổ chức khác (trích qua Peter Smith,
2005).
Bên cạnh đó, Schein (2004) mô tả văn hóa tổ chức được nhận diện theo ba cấp
độ với ý nghĩa cấp độ càng cao thì càng khó nhận diện hơn:
Cấp độ I: Vật thể hữu hình là tất cả những gì mà người bên ngoài tổ chức có
thể dễ dàng nhận ra được khi tiếp cận (quan sát, đọc, nghe, cảm nhận) tổ chức đó:
Kiến trúc, cách bài trí nơi làm việc; Logo, khẩu hiệu, các tài liệu quảng cáo, giới

14


thiệu về tổ chức; Triết lý hoạt động, hệ thống giá trị cốt lõi và chiến lược phát triển;
Cơ cấu tổ chức, bộ máy, chức năng nhiệm vụ của cơ quan và các đơn vị; Các quy
định và nguyên tắc hoạt động; Trang phục, cách giao tiếp; quy tắc ứng xử, giải
quyết công việc; Các câu chuyện truyền khẩu về tổ chức; Các nghi lễ phổ biến, các
lễ hội định kỳ; Công nghệ, mẫu mã sản phẩm.
Cấp độ II: Các giá trị được tuyên bố là những niềm tin và giá trị được một tổ
chức thể hiện, đặc biệt ở các cấp lãnh đạo, khi điều hành tổ chức, giải quyết công
việc, khi ứng xử với các vấn đề bên trong và bên ngoài tổ chức.
Cấp độ III: Giá trị tiềm ẩn: Những ngầm định khó thấy này được coi là những
quy ước có tính bất thành văn, có tính đồng thuận tự giác cao giữa các nhóm thành
viên hoặc toàn bộ thành viên, tạo nên định hướng và sự lôi cuốn ngầm đối với các
thành viên mới gia nhập tổ chức. Những giá trị này không thể bị phản bác hay bàn
luận, do đó sẽ rất khó thay đổi. Một khi các giá trị này thay đổi sẽ dẫn đến sự xáo
trộn hoặc khủng hoảng trong tổ chức. Trong quá trình học hỏi, các thành viên trong
nhóm hoặc tổ chức có xu hướng tiếp thu cái mới nếu chúng phù hợp với các giá trị
căn bản này, ngay cả khi đó là sự xuyên tạc, bóp méo, sự từ chối hoặc phản đối

những gì đang xảy ra. Chính trong quá trình tâm lý này, văn hoá có quyền lực cuối
cùng. Văn hoá sẽ tồn tại như một hệ thống các quan niệm sẽ xác định cho các thành
viên những gì phải chú ý đến, các sự vật có ý nghĩa gì, họ phải phản ứng như thế
nào với những gì đang xảy ra và họ phải hành động như thế nào trong các tình
huống khác nhau (trích qua Lê Văn Hảo, 2015).
Điều đó cho thầy rằng giữa các cấp độ văn hoá này có mối quan hệ chặt chẽ
với nhau. Các nhà lãnh đạo tổ chức muốn xác lập các giá trị văn hoá nền tảng cho tổ
chức của mình thì trước hết phải làm cho các thành viên chấp nhận và phổ biến.
Trong quá trình toàn cầu hoá kinh tế tạo ra những cơ hội tiếp cận thị trường thế giới
rộng lớn nhưng cũng buộc các tổ chức, cho dù ở các nước phát triển hay kém phát
triển, phải đối mặt với một môi trường nhiều rủi ro hơn và cạnh tranh gay gắt hơn.
Khi đó văn hoá tổ chức sẽ đóng vai trò then chốt trong việc giúp cho tổ chức đạt
được mục tiêu. Muốn như vậy, theo Hoàng Đình Phi (2012) phải có ba đặc trưng cơ
bản: tư duy chiến lược, khả năng thích ứng cao và chú trọng đến phát triển nguồn
lực con người và uỷ quyền mạnh mẽ.

15