Dạy học Ngữ văn theo chủ đề tích hợp

A.MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Ngữ văn là một môn học thuộc nhóm khoa học xã hội, nó có tầm
quan trọng rất lớn trong việc giáo dục quan điểm, tư tưởng, tình cảm cho
học sinh. Đây cũng là môn học góp phần tạo nên những kiến thức cơ bản
và quan trọng nhất để hình thành nhân cách con người, chuẩn bị cho các
em một hành trang để bước vào đời.
Thấy được tầm quan trọng của việc dạy, học môn Ngữ văn chúng
tôi đã chọn chuyên đề: Dạy học Ngữ văn theo chủ đề tích hợp. Nhằm
phát huy cao hơn nữa hiệu quả trong giảng dạy theo tinh thần đổi mới
phương pháp dạy học, sách giáo khoa và vấn đề được quan tâm nhất
hiện nay- quan điểm tích hợp. Bởi tích hợp là một xu thế phổ biến trong
dạy học hiện đại. Nó giúp học sinh tiết kiệm thời gian học tập mà vẫn
mang lại hiệu quả nhận thức, có thể tránh được những biểu hiện cô lập,
tách rời từng phương diện kiến thức. Đồng thời phát triển tư duy biện
chứng, khả năng thông hiểu và vận dụng kiến thức linh hoạt vào các yêu
cầu môn học, phân môn cụ thể trong chương trình học tập theo nhiều
cách khác nhau. Vì thế việc nắm kiến thức sẽ sâu sắc, hệ thống và lâu
bền hơn.
2.Mục đích
Qua thực tế quá trình dạy học, thấy rằng việc kết hợp kiến thức
liên môn vào để giải quyết một vấn đề nào đó trong một môn học là
việc làm hết sức cần thiết. Điều đó đòi hỏi người giáo viên bộ môn


không chỉ nắm chắc môn mình dạy mà còn phải không ngừng trau dồi
kiến thức các môn học khác để tổ chức, hướng dẫn các em giải quyết các
tình huống, các vấn đề đặt ra trong môn học một cách nhanh nhất, hiệu
quả nhất.
Trong khuôn khổ của một Văn có thể kết hợp kiến thức của một
số môn như: Lịch sử, Địa lý , Giáo dục công dân, Sinh học, Âm nhạc,

Mĩ thuật….Việc kết hợp này có thể làm từ khâu kiểm tra bài cũ, dạy bài
mới, làm bài tập, cũng có thể ở phần củng cố kiến thức.
Việc kết hợp các kiến thức liên môn rất quan trọng, giúp cho việc
tìm hiểu kiến thức sâu hơn.
3. Cơ sở khoa học của phương pháp tích hợp
Tích hợp là một khái niệm rộng, ở mỗi lĩnh vực khoa học khác nhau
cũng được hiểu và ứng dụng khác nhau. Trong dạy học, tích hợp được
hiểu là sự phối kết hợp các tri thức một số môn học có những nét chính,
tương đồng vào một lĩnh vực chung, thường là quanh những chủ đề,
những kiến thức nguồn.
Để vận dụng quan điểm tích hợp vào việc giảng dạy môn Ngữ
văn , chúng ta cần chú ý đến ba hình thức tích hợp sau:
a. Tích hợp ngang.
b. Tích hợp dọc.
c. Tích hợp liên môn(Tích hợp ngoài văn)
4.Phương pháp
Phương pháp phân tích, tổng hợp.


Phương pháp so sánh.
Phương pháp đặt vấn đề.
Phương pháp kiểm tra đánh giá.

B. NỘI DUNG
1. Tích hợp ngang
Tích hợp ngang hay nói cách khác là kiểu tích hợp giữa ba phân
môn: Văn- Tiếng Việt- Tập Làm Văn. Đây là cơ sở đầu tiên để xây dựng
hệ thống câu hỏi tích hợp. Thể hiện trong việc bố trí các bài học giữa ba
phân môn một cách đồng bộ và sự liên kết với nhau trên nhiều mặt nhằm
hổ trợ nhau. Phân môn này sẽ cũng cố, hệ thống hóa lại kiến thức cho

phân môn khác.
Ví dụ1 : Khi dạy bài Cuộc chia tay của những con búp bê (Ngữ
văn 7-Tập 1 - Trang 21) giáo viên tích hợp kiến thức của phân môn
Tiếng Việt qua bài Từ láy .


- Giáo viên đặt câu hỏi : Em hãy tìm những từ láy miêu tả
trạng thái của em Thủy khi nghe mẹ ra lệnh chia đồ chơi ?
-Học sinh trả lời: (run lên) bần bật, (mắt buồn) thăm thẳm,
(tiếng khóc) nức nở tức tưởi, loạng choạng, buồn bã …
- Giáo viên đặt câu hỏi: Việc sử dụng những từ láy đó giúp em
hình dung thế nào về tâm trạng của nhân vật Thủy ?
- Học sinh trả lời: Tâm trạng bàng hoàng, đau đớn, nghẹn
ngào khi biết mình sắp phải chia tay với người anh thân yêu.
Ví dụ 2: Cũng với văn bản trên, giáo viên tích hợp với phân môn
Tập Làm Văn.
- Giáo viên đặt câu hỏi: Câu chuyện được kể theo ngôi thứ
mấy?
- Học sinh trả lời:Câu chuyện được kể theo ngôi thứ nhất.
- Giáo viên đặt câu hỏi: Việc lựa chọn ngôi kể như thế có tác
dụng gì?
- Học sinh trả lời: Việc lựa chọn ngôi kể làm tăng thêm tính
chân thật, diễn đạt tâm lí phù hợp với lứa tuổi trẻ em. Ngôi thứ nhất phù
hợp với việc bộc lộ tình cảm, cảm xúc.
Ví dụ 3: Khi dạy Tiếng Việt bài Điệp ngữ (Ngữ văn 7 - tập 1trang 152) giáo viên tích hợp với môn Văn bản Tiếng gà trưa (Ngữ văn
7 -tập 1 – trang 148 ). Giáo viên cho học sinh khai thác các điệp ngữ
trong bài Tiếng gà trưa để thấy rõ được tác dụng của điệp ngữ.


Giáo viên đặt câu hỏi: Tìm trong khổ thơ đầu và khổ thơ cuối của

bài Tiếng gà trưa những từ ngữ được lặp lại?
Học sinh trả lời: +
+

Khổ đầu: Từ nghe.
Khổ cuối: Từ vì.

Giáo viên đặt câu hỏi: Việc lặp lại những từ ngữ này có tác dụng
gì?
Học sinh trả lời: từ nghe nhấn mạnh cảm giác khi nghe tiếng gà,
từ vì nhấn mạnh mục đích chiến đấu của người chiến sĩ.
Giáo viên hỏi: Vậy em hãy cho biết tác dụng của việc sử dụng
điệp ngữ ?
Học sinh trả lời: Làm nổi bật ý , gây cảm xúc mạnh.
Những kiến thức của ba phân môn Văn - Tiếng Việt - Tập Làm
Văn tách rời độc lập nhưng khi vận dụng quan điểm tích hợp vào làm
cho ba phân môn này có mối liên hệ chặt chẽ, phụ thuộc lẫn nhau dựa
vào nhau và làm sáng tỏ cho nhau.
Trong một bài học Ngữ văn, để tích hợp ngang được tốt, cần phải
có kĩ năng nghiên cứu cấu trúc tích hợp của các phân môn trong một đơn
vị bài học tuần. Muốn vậy cần có sự hiểu biết sâu sắc, chặt chẽ về mục
tiêu cần đạt của mỗi phân môn, đồng thời phải thoát ra khỏi tiết dạy của
từng phân môn để có cái nhìn bao quát cả đơn vị bài học tuần. Từ đó xác
định mục tiêu chung của bài học, mục tiêu riêng của từng phân môn
trong bài học đó.
2. Tích hợp dọc


Tích hợp dọc là cách vận dụng quan điểm tích hợp trong cùng
một phân môn với nhau, tức là giữa Văn bản với Văn bản , giữa TV với

TV , giữa TLV với TLV trong cùng một khối (lớp) hoặc khác khối (lớp)
theo chiều dọc từ trên xuống.
Thực chất, tích hợp theo chiều dọc là hệ thống hóa các kiến
thức có liên quan với nhau ở những thời điểm thích hợp sao cho học sinh
có thể nắm bắt vấn đề một cách hệ thống. Khi thực hiện tích hợp dọc,
các kiến thức được nhắc lại, được liên hệ với nhau giúp học sinh khắc
sâu, nhớ lâu nội dung bài học.
2.1. Tích hợp dọc trong một phân môn cùng khối
Ví dụ 1: Khi dạy bài Từ đồng âm (Ngữ văn 7 – Tập 1 - Trang
135), giáo viên tích hợp kiến thức với bài Từ đồng nghĩa (Ngữ văn 7 –
Tập 1 - Trang 113) để giúp học sinh nhận biết được sự khác nhau giữa
hai loại
- Giáo viên đặt câu hỏi: Hãy so sánh sự khác nhau giữa từ đồng âm
và từ đồng nghĩa? Cho ví dụ minh họa ?
- Học sinh trả lời:
Từ đồng âm
- Là những từ có âm thanh giống
nhau nhưng nghĩa khác nhau,
không liên quan gì với nhau.
VD:-Con ngựa đang đứng bỗng
lồng lên.
- Tôi nhốt con chim vào lồng

Từ đồng nghĩa
- Là những từ có nghĩa giống nhau
hoặc gần giống nhau.
VD:- Rủ nhau xuống bể mò cua.
Đem về nấu quả mơ chua trên
rừng
- Chim xanh ăn trái xoài xanh

Ăn no tắm mát đậu cành cây đa.
Ví dụ 2: Khi dạy bài Câu đặc biệt (Ngữ văn 7 - tập 2 –trang 27 )
giáo viên tích hợp kiến thức bài Rút gọn câu (Ngữ văn 7 - tập 2 – trang
14)
Giáo viên đặt câu hỏi: Em hãy cho biết câu đặc biệt và câu rút gọn
khác nhau như thế nào?
Học sinh trả lời: - Câu đặc biệt: Không có cấu tạo theo mô hình
chủ ngữ, vị ngữ.
- Câu rút gọn : Lược bỏ một số thành phần trong
câu.
2.2. Tích hợp dọc trong cùng một phân môn nhưng khác khối (lớp)
Đây là kiểu tích hợp theo chiều dọc từ dưới lên:
Bậc Trung học phổ thông

Lớp 9

Lớp 8

Lớp 7

Lớp 6

Bậc Trung học cơ sở



Bậc Tiểu học
Giảng dạy theo quan điểm tích hợp này giúp học sinh củng cố,

hệ thống lại kiến thức có liên quan với nhau từ các lớp dưới lên, nhằm
khắc sâu, mở rộng, cung cấp thêm kiến thức cao hơn dựa trên những
kiến thức đã học ở lớp dưới.
Ví dụ 1: Khi dạy bài Rút gọn câu (Ngữ văn7 – Tập 2 - Trang 14),
giáo viên tích hợp với bài Câu trần thuật đơn (Ngữ văn 6 - Tập 2 Trang 101). Thông qua hai loại câu này giúp học sinh nhận biết được sự
khác nhau về kiểu cấu tạo giữa câu rút gọn và câu trần thuật đơn.
- Giáo viên đặt câu hỏi: Hãy so sánh sự khác nhau về cấu tạo giữa
hai kiểu câu trên và cho ví dụ minh họa ?
- Học sinh trả lời:

Câu trần thuật đơn
-Là loại câu do một cụm C_V tạo thành.
VD: Chúng ta học ăn, học nói, học
gói, học
mở.

Câu rút gọn
-Là loại câu có thể bị lược
bỏ một số thành phần của
câu.
VD: Học ăn, học nói, học
gói, học mở.
Ví dụ 2: Khi dạy phân môn TLV Các yếu tố tự sự, miêu tả trong

văn bản biểu cảm (Ngữ văn 7 - Tập 1 - Trang 137), giáo viên tích hợp
phần văn Tự sự và văn Miêu tả ở lớp 6.
- Giáo viên đặt câu hỏi: - Thế nào là văn tự sự? Văn miêu tả?
- Học sinh trả lời:

+ Tự sự là trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này dẫn
đến sự việc khác cuối cùng dẫn đến một kết thúc nhằm thể hiện
một ý nghĩa.
+ Miêu tả là tái hiện lại những đặc điểm, tính chất nổi bật của
sự vật, sự việc, con người, phong cảnh …
Qua hai khái niệm trên giáo viên giúp học sinh thấy được vai
trò của yếu tố tự sự và miêu tả trong văn bản biểu cảm.
- Giáo viên đặt câu hỏi: Yếu tố tự sự và miêu tả đóng vai trò gì
trong văn biểu cảm ?
- Học sinh trả lời: Yếu tố tự sự và miêu tả có tác dụng gợi ra đối
tượng biểu cảm và gửi gắm cảm xúc.
- Giáo viên lưu ý: Kiểu văn biểu cảm lấy cảm xúc làm trục chính
chi phối chứ không nhằm mục đích kể chuyện hay miêu tả sự vật, phong
cảnh.
Ví dụ 3: Khi dạy phân môn TV bài Dùng cụm chủ - vị để mở rộng
câu (Ngữ văn 7 tập 2 trang 68) giáo viên tích hợp kiến thức bài Danh từ
và Động từ ở lớp 6.
-

Giáo viên đặt câu hỏi: Em hãy nhắc lại cấu tạo của cụm danh từ,

-

cụm động từ?
Học sinh trả lời: Cấu tạo của cụm danh từ, cụm động từ có phụ
ngữ trước, danh từ (động từ) trung tâm, phụ ngữ đứng sau.
Tích hợp dọc về kiến thức đòi hỏi khả năng tổng hợp khái quát và

đánh giá vấn đề của giáo viên. Vì thế giáo viên cần khái quát được
những vấn đề cơ bản của từng mảng kiến thức, từ đó xem xét khả năng

tích hợp có thể thực hiện được để củng cố hệ thống hóa hay khai thác
sâu hơn một nội dung kiến thức cụ thể nào đó nhằm nâng cao hiệu quả
tiếp nhận cho học sinh.
3. Tích hợp liên môn
Đây là quan điểm tích hợp mở rộng kiến thức trong bài học Ngữ
văn với các kiến thức của các bộ môn KHTN-KHXH, các nghành khoa
học, nghệ thuật khác với các kiến thức đời sống mà học sinh tích lũy
được từ cuộc sống cộng đồng, qua đó làm giàu thêm vốn hiểu biết và
phát triển nhân cách cho học sinh.
Thực tế cho thấy, áp dụng hình thức này, học sinh tỏ ra rất hào
hứng với nội dung bài học, vốn kiến thức tổng hợp của học sinh được bổ
sung nhẹ nhàng tự nhiên nhưng rất hiệu quả. Mặt khác, các kiến thức
liên nghành thông qua hình thức tích hợp này còn giúp học sinh có thêm
căn cứ, cơ sở để hiểu rõ hơn nội dung, ý nghĩa của văn bản.
Ví dụ 1: Khi dạy văn bản Tục ngữ về thiên nhiên và lao động sản
xuất (Ngữ văn 7 - Tập 2 - Trang 3) để học sinh hiểu một cách rõ ràng, cụ
thể hiện tượng ngày và đêm dài ngắn khác nhau trên trái đất qua bài 1:
“Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng
Ngày tháng mười chưa cười đã tối ”.
Giáo viên tích hợp kiến thức qua môn Địa lí lớp 6 (Bài 9 SGK Trang 28): Hiện tượng ngày đêm dài ngắn theo mùa…


- Giáo viên đặt câu hỏi: Vị trí của nước ta nằm ở nửa cầu
nào ? Hãy giải thích tại sao có hiện tượng tháng 5 ngày dài đêm ngắn và
tháng 10 lại ngày ngắn đêm dài ?
- Học sinh trả lời: Vào tháng 5, nửa cầu Bắc ngả về phía mặt
trời nên nhận được nhiều ánh sáng. Vì thế mà ngày dài hơn và đêm ngắn
lại.

Vào tháng 10, nửa cầu Bắc không ngả về phía mặt trời nên nhận
được ít ánh sáng. Vì thế mà ngày ngắn lại và đêm dài ra.
Ví dụ 2: Khi dạy bài Từ trái nghĩa (Ngữ văn 7 - tập 1 –trang 128
) sau khi tìm hiểu xong khái niệm. Giáo viên có thể tích hợp liên hệ giáo
dục môi trường bằng cách cho học sinh tìm những cặp từ trái nghĩa với
những vấn đề giáo viên cho sẵn.
Giáo viên đặt câu hỏi: Em hãy tìm từ trái nghĩa về vấn đề vệ sinh
môi trường?
Học sinh trả lời:

Sạch # dơ, trong lành # ô nhiễm.

-Giáo viên hỏi: Môi trường thiên nhiên xung quanh ta hiện nay
như thế nào? Em làm gì để bảo vệ môi trường ngày một xanh sạch hơn?
-Học sinh trả lời: Hiện nay môi trường thiên nhiên xung quanh ta ô
nhiễm trầm trọng. Để có một môi trường xanh, sạch, đẹp em sẽ không
vứt rác bừa bãi, tích cực trồng , chăm sóc và bảo vệ cây xanh.
Ví dụ 3: Khi dạy bài Tinh thần yêu nước của nhân dân ta (Ngữ
văn 7 - Tập 2 - Trang 24). Sau khi phân tích xong nội dung nghệ thuật
văn bản. Giáo viên có thể tích hợp với phân môn Lịch sử qua bài Ba lần


kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên (Lịch sử 7 - Trang
55)
- Giáo viên đặt câu hỏi: Qua văn bản Tinh thần yêu nước của nhân
dân ta- Em hãy tìm một số sự kiện lịch sử mà em đã được học để làm
sáng tỏ điều đó ?
- Học sinh trả lời: Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông
- Nguyên (1258- 1288), nhờ tinh thần đoàn kết và lòng yêu nước của
nhân dân ta tất cả các tầng lớp nhân dân các thành phần dân tộc đều

tham gia đánh giặc bảo vệ quê hương đất nước. Nhân dân ta đã đập tan
tham vọng xâm lược đại Việt của đế chế Nguyên bảo vệ độc lập và toàn
vẹn lãnh thổ của dân tộc. Điều đó càng khẳng định sức mạnh của dân tộc
Việt Nam.
Ví dụ 4: Sau khi học xong bài: Đức tính giản dị của Bác Hồ (Ngữ
văn 7-Tập 2- Trang 52). Giáo viên có thể tích hợp mở rộng bằng cách
cho học sinh sưu tầm một số bài thơ, câu thơ ca ngợi lối sống giản dị của
Bác hoặc tìm một số ví dụ để chứng minh sự giản dị trong văn thơ của
Bác.
- Giáo viên đặt câu hỏi: Qua bài Đức tính giản dị của Bác Hồ em
hãy tìm một số ví dụ ca ngợi lối sống giản dị của Bác ?
- Học sinh trả lời:

“ Nhà Bác đơn sơ một góc vườn
Gỗ thường mộc mạc chẳng mùi sơn
Giường mây chiếu cói đơn chăn gối
Tủ nhỏ vừa treo mấy áo sờn.”


(Theo chân Bác – Tố
Hữu)

C. KẾT LUẬN
Dạy học theo chủ đề tích hợp trong môn Ngữ văn là việc làm rất
cần thiết. Việc giảng dạy theo hệ thống câu hỏi tích hợp tạo được niềm
tin cho các em học tập và nâng cao hiệu quả giờ dạy, phát huy được tính
tích cực, sáng tạo của học sinh đồng thời rèn được nhiều kĩ năng khác.


“Quan điểm tích hợp cần được hiểu toàn diện và phải được quán triệt

trong toàn bộ môn học: từ Đọc văn, Tiếng Việt đến Làm văn; quán triệt
trong mọi khâu của quá trình dạy học; quán triệt trong mọi yếu tố của
hoạt động học tập; tích hợp trong chương trình, tích hợp trong SGK, tích
hợp trong phương pháp dạy học của GV và tích hợp trong hoạt động học
tập của HS; tích hợp trong các sách đọc thêm, tham khảo. Quan điểm
“lấy HS làm trung tâm” đòi hỏi thực hiện việc tích cực hoá hoạt động
học tập của HS trong mọi mặt, trên lớp và ngoài giờ; tìm mọi cách phát
huy năng lực tự học của HS, phát huy tinh thần dân chủ, bồi dưỡng lòng
tin cho HS thì các em mới tự tin và tự học, mới xem tự học là có ý nghĩa
và như vậy đào tạo mới có kết quả.” (Chương trình THPT môn Ngữ
văn - Bộ GD&ĐT, năm 2002)./.