Đề cương bài giảng tài chính tiền tệ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT HƯNG YÊN
KHOA KINH TẾ

ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG

TÀI CHÍNH TIỀN TỆ
(Tài liệu lưu hành nội bộ)

Hưng Yên


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế
MỤC LỤC

CHƢƠNG I: ĐẠI CƢƠNG VỀ TÀI CHÍNH VÀ TIỀN TỆ ..................................................... 5
1.1. Sự ra đời, định nghĩa và bản chất của tiền tệ ....................................................................... 5
1.1.1.Sự ra đời của tiền tệ .......................................................................................................... 5
1.1.2. Định nghĩa ........................................................................................................................ 6
1.1.3. Bản chất của tiền tệ .......................................................................................................... 7
1.2. Chức năng của tiền tệ .......................................................................................................... 8
1.2.1. Chức năng đo lường giá trị .............................................................................................. 8
1.2.2. Chức năng trung gian trao đổi ......................................................................................... 9
1.2.3. Chức năng dự trữ giá trị................................................................................................ 10
1.2.4. Chức năng thanh toán .................................................................................................... 10
1.3. Sự phát triển các hình thái tiền tệ ...................................................................................... 10
1.3.1. Hóa tệ ............................................................................................................................. 10
1.3.2. Tín tệ ............................................................................................................................... 12
1.3.3. Bút tệ (Tiền ghi sổ) ......................................................................................................... 13
1.3.4. Tiền điện tử ..................................................................................................................... 14

1.4. Khối tiền tệ ........................................................................................................................ 14
1.4.1 Khối tiền M1 .................................................................................................................... 14
1.4.2. Khối tiền tệ M2 ............................................................................................................... 14
1.4.3. Khối tiền tệ M3 ............................................................................................................... 15
1.4.4. Khối tiền tệ L .................................................................................................................. 15
1.5. Chế độ tiền tệ ..................................................................................................................... 15
1.5.1. Chế độ song bản vị ......................................................................................................... 15
1.5.2. Chế độ bản vị tiền vàng .................................................................................................. 16
1.5.3. Chế độ bản vị vàng hối đoái ........................................................................................... 16
1.5.4.Chế độ bản vị ngoại tệ ..................................................................................................... 16
1.6. Bản chất của tài chính........................................................................................................ 16
1.6.1. Sự ra đời của phạm trù tài chính .................................................................................... 16
1.6.2. Bản chất của tài chính .................................................................................................... 18
1.7. Chức năng của tài chính .................................................................................................... 19
1.7.1 Chức năng phân phối ...................................................................................................... 19
1.7.2. Chức năng giám đốc ....................................................................................................... 20
CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG TÀI CHÍNH ................................................... 22
2.1. Vai trò của hệ thống tài chính............................................................................................ 22
2.2. Cấu trúc của hệ thống tài chính ......................................................................................... 22
2.2.1 Ngân sách nhà nước ........................................................................................................ 23
2.2.2.Tài chính Doanh nghiệp ............................................................................................... 24
2.2.3.Bảo hiểm .......................................................................................................................... 24
2.2.4.Tín dụng ........................................................................................................................... 25
2. 2.5. Tài chính các tổ chức xã hội và Tài chính hộ gia đình (dân cư) ................................... 25
2.3. Chính sách tài chính quốc gia ............................................................................................ 27
2.3.1. Mục tiêu của chính sách tài chính quốc gia ................................................................... 28
2.3.2. Những quan điểm cơ bản................................................................................................ 29
2.3.3. Nội dung của chính sách tài chính quốc gia .................................................................. 30
CHƢƠNG 3: NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC .............................................................................. 36
3.1. Vai trò của ngân sách nhà nƣớc ......................................................................................... 36

3.2.Thu và chi của ngân sách nhà nƣớc .................................................................................... 37
3.2.1. Thu ngân sách nhà nước ................................................................................................ 37
3.2.2.Chi ngân sách nhà nước .................................................................................................. 41
Tài chính tiền tệ

Trang 1


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

3.2.3. Thâm hụt ngân sách ........................................................................................................ 45
3.3. Tổ chức hệ thống ngân sách và phân cấp hệ thống ngân sách nhà nƣớc .......................... 46
3.3.1. Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước ........................................................................... 46
3.3.2. Phân cấp ngân sách nhà nước ....................................................................................... 47
3.4. Năm ngân sách và chu trình ngân sách ............................................................................. 47
CHƢƠNG 4: TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP ........................................................................ 49
4.1. Nguồn vốn và phƣơng thức huy động vốn của doanh nghiệp ........................................... 49
4.1.1. Nguồn vốn tự có của doanh nghiệp ................................................................................ 49
4.1.2. Vốn tín dụng ngân hàng và tín dụng thương mại ........................................................... 50
4.1.3. Nguồn vốn phát hành cổ phiếu ....................................................................................... 51
4.1.4. Phát hành trái phiếu công ty .......................................................................................... 54
4.1.5. Nguồn vốn nội bộ............................................................................................................ 56
4.2. Quản lý vốn cố định của doanh nghiệp ............................................................................. 57
4.2.1. Tổng quan về vốn cố định ............................................................................................... 57
4.2.2.Khấu hao tài sản cố định ................................................................................................. 58
4.3. Quản lý vốn lƣu động ........................................................................................................ 65
4.3.1. Tổng quan về Vốn lưu động............................................................................................ 65
4.3.2. Cơ cấu và phân loại tài sản lưu động ............................................................................ 66

4.3.3. Quản lý hàng hoá vật tư tồn kho .................................................................................... 69
CHƢƠNG 5: THỊ TRƢỜNG TÀI CHÍNH .............................................................................. 72
5.1. Chức năng của thị trƣờng tài chính ................................................................................... 72
5.2. Chủ thể của thị trƣờng tài chính ........................................................................................ 73
5.2.1. Chủ thể đi vay ................................................................................................................. 73
5.2.2. Chủ thể cho vay hay đầu tư ............................................................................................ 73
5.3. Cấu trúc của thị trƣờng tài chính ....................................................................................... 74
5.3.1. Thị trường nợ và thị trường vốn cổ phần ....................................................................... 74
5.3.2.Thị trường cấp một và thị trường cấp hai ....................................................................... 74
5.3.3. Thị trường tiền tệ và thị trường vốn ............................................................................... 75
5.4. Các công cụ của thị trƣờng tài chính ................................................................................. 76
5.4.1. Các công cụ của thị trường tiền tệ ................................................................................. 76
5.5. Điều hành thị trƣờng tài chính ........................................................................................... 80
5.5.1 Ban hành quy định bắt buộc các công ty phải cung cấp đầy đủ thông tin cho các nhà
đầu tư ........................................................................................................................................ 80
5.5.2. Đảm bảo sự lành mạnh của các trung gian tài chính .................................................... 81
5.6. Quốc tế hoá thị trƣờng tài chính ........................................................................................ 81
5.6.1. Thị trường trái khoán quốc tế và Châu Âu ..................................................................... 81
5.6.2. Thị trường cổ phiếu thế giới ........................................................................................... 81
5.7. Thị trƣờng tài chính Việt Nam .......................................................................................... 81
5.7.1 Sự hình thành thị trường tài chính ở Việt Nam ............................................................... 81
5.7.2. Các công cụ của thị trường tài chính Việt Nam ............................................................. 82
5.7.3. Điều kiện để phát triển thị trường tài chính Việt Nam ................................................... 82
CHƢƠNG 6: CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH TRUNG GIAN .................................................. 83
6.1. Phân tích kinh tế về cấu trúc tài chính ............................................................................... 83
6.1.1. Những vấn đề cơ bản về cấu trúc tài chính .................................................................... 83
6.1.2. Phí giao dịch và cấu trúc tài chính ................................................................................ 85
6.1.3. Rủi ro và cấu trúc tài chính ............................................................................................ 86
6.2. Chức năng và vai trò của các tổ chức tài chính trung gian ................................................ 89
6.2.1. Chức năng của các tài chính trung gian ........................................................................ 89

6.2.2. Vai trò của các tổ chức tài chính trung gian .................................................................. 90
6.3. Các loại hình tổ chức tài chính trung gian ......................................................................... 90
6.3.1. Các tổ chức nhận tiền gửi .............................................................................................. 91
6.3.2. Công ty bảo hiểm ............................................................................................................ 91
Tài chính tiền tệ

Trang 2


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

6.3.3. Công ty tài chính ............................................................................................................ 92
6.3.4. Các công ty chứng khoán ............................................................................................... 93
6.4. Các trung gian tài chính ở Việt Nam ................................................................................. 94
6.4.1. Các ngân hàng ................................................................................................................ 94
6.4.2. Các tổ chức tài chính phi ngân hàng.............................................................................. 96
CHƢƠNG 7: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ LÃI SUẤT ................................................... 97
7.1. Các lãi suất cơ bản và phƣơng pháp đo lƣờng................................................................... 98
7.2.Một số phân biệt lãi suất ................................................................................................... 103
7.2.1. Lãi suất thực và lãi suất danh nghĩa ............................................................................ 103
7.2.2. Lãi suất và tỷ suất lợi tức ............................................................................................. 104
7.2.3. Lãi suất cơ bản của ngân hàng .................................................................................... 104
7.3. Cấu trúc kì hạn và cấu trúc rủi ro của lãi suất ................................................................. 105
7.3.1. Cấu trúc rủi ro của lãi suất .......................................................................................... 105
7.3.2.Cấu trúc của thời hạn lãi suất ....................................................................................... 105
7.4. Các nhân tổ ảnh hƣởng tới lãi suất .................................................................................. 105
7.4.1. Ảnh hưởng của cung cầu của quỹ cho vay ................................................................... 106
7.4.2. Ảnh hưởng của lạm phát kì vọng .................................................................................. 106

7.4.3. Ảnh hưởng của bội chi ngân sách ................................................................................ 106
7.4.4. Những thay đổi về thuế ................................................................................................. 107
7.4.5. Những thay đổi trong đời sống xã hội .......................................................................... 107
7.5 Lãi suất ở Việt Nam.......................................................................................................... 107
CHƢƠNG 8: NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ....................................................................... 109
8.1 Sự ra đời và phát triển của hệ thống ngân hàng thƣơng mại ........................................... 109
8.1.1 Sự ra đời và phát triển của hệ thống ngân hàng trên thế giới ...................................... 109
8.1.2 Sự ra đời và phát triển của hệ thống ngân hàng Việt Nam ........................................... 111
8.2 Hoạt động kinh doanh cơ bản của ngân hàng thƣơng mại .............................................. 113
8.2.1. Hoạt động tạo lập nguồn vốn ....................................................................................... 113
8.2.2. Hoạt động sử dụng vốn................................................................................................. 116
8.2.3 Hoạt động dịch vụ của ngân hàng ................................................................................. 117
8.3 Những nguyên lý chung của việc quản lý tài sản và nguồn vốn của ngân hàng thƣơng mại
................................................................................................................................................ 117
8.3.1. Quản lý tài sản.............................................................................................................. 117
8.3.2. Quản lý nguồn vốn........................................................................................................ 118
8.3.3. Những nguyên tắc quản lý tiền cho vay........................................................................ 118
8.4. Quá trình tạo tiền gửi của hệ thống ngân hàng thƣơng mại ........................................... 119
8.4.1. Việc tạo ra tiền gửi của hệ thống ngân hàng thương mại ............................................ 119
8.4.2. Hệ số nhân tiền ............................................................................................................. 123
8.4.3. Quá trình thu hẹp bội số tiền gửi.................................................................................. 124
CHƢƠNG 9 : NGÂN HÀNG TRUNG ƢƠNG VÀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ QUỐC GIA 129
9.1. Quá trình hình thành ngân hàng trung ƣơng.................................................................... 129
9.1.1. Quá trình hình thành .................................................................................................... 129
9.1.2 Đặc thù của ngân hàng trung ương............................................................................... 129
9.2. Chức năng của ngân hàng trung ƣơng ............................................................................. 131
9.2.1. Ngân hàng phát hành tiền và điều tiết lượng tiền tương ứng ...................................... 131
9.2.2. Ngân hàng của các ngân hàng ..................................................................................... 131
9.2.3. Ngân hàng trung ương là ngân hàng của nhà nước .................................................... 133
9.3. Vị trí và nhiệm vụ của chính sách tiền tệ ........................................................................ 134

9.3.1. Vị trí .............................................................................................................................. 134
9.3.2.Nhiệm vụ ........................................................................................................................ 134
9.4. Mục tiêu của chính sách tiền tệ ....................................................................................... 135
9.4.1. Kiểm soát lạm phát, ổn định giá trị đồng bản tệ .......................................................... 135
9.4.2.Tạo việc làm .................................................................................................................. 136
Tài chính tiền tệ

Trang 3


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

9.4.3. Tăng trưởng kinh tế ...................................................................................................... 136
9.5. Các công cụ của chính sách tiền tệ .................................................................................. 137
9.5.1.Nghiệp vụ thị trường mở (Open market operations) ..................................................... 137
9.5.2. Chính sách chiết khấu .................................................................................................. 140
9.5.3. Dự trữ bắt buộc (Reserve requirements) ...................................................................... 141
9.5.4. Hạn mức tín dụng ......................................................................................................... 142
9.6. Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam ....................................................................................... 143
9.6.1. Quá trình hình thành và phát triển ............................................................................... 143
9.6.2. Tổ chức bộ máy Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ......................................................... 143
9.6.3.Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của ngân hàng nhà Nước Việt Nam ..................... 143
9.6.4. Hoạt động chủ yếu của ngân hàng Nhà nước Việt Nam .............................................. 143
CHƢƠNG10: TÀI CHÍNH QUỐC TẾ .................................................................................. 145
10.1.Cán cân thanh toán ......................................................................................................... 145
10.1.1 Khái niệm..................................................................................................................... 145
10.1.2. Nội dung của cán cân thanh toán ............................................................................... 145
10.2. Thị trƣơng ngoại hối và tỷ giá hối đoái ......................................................................... 146

10.2.1 Thị trường ngoại hối.................................................................................................... 146
10.2.2 .Tỉ giá hối đoái ............................................................................................................ 147
10.2.3. Thanh toán quốc tế ..................................................................................................... 148
10.2.4. Tín dụng quốc tế ......................................................................................................... 150

Tài chính tiền tệ

Trang 4


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

ĐỀ CƢƠNG BÀI GIẢNG MÔN

LÝ THUYẾT TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ
CHƢƠNG I: ĐẠI CƢƠNG VỀ TÀI CHÍNH VÀ TIỀN TỆ
(Số tiết: 06)
1.1. Sự ra đời, định nghĩa và bản chất của tiền tệ
1.1.1.Sự ra đời của tiền tệ
Khi loài ngƣời mới bắt đầu xuất hiện, họ phải tự tìm kiếm hoặc làm ra tất
cả những vật mình cần mà không phải dựa vào ngƣời khác. Cộng đồng này sống
độc lập với cộng đồng khác, họ tự lo chỗ ở, tự tìm kiếm thức ăn khi đói và tự tạo
quần áo để tránh rét.
Khi loài ngƣời phát triển hơn, họ không những có thể kiếm đủ cho nhu cầu
hàng ngày mà còn có vật phẩm dƣ thừa, hoạt động trao đổi những vật phẩm dƣ thừa
này bắt đầu xuất hiện giữa các cộng đồng ngƣời. Việc trao đổi này mang tính chất
trực tiếp, một hàng hóa này lấy một hàng hóa khác mà không cần có vật môi giới
trung gian. Cách thức trao đổi này đòi hỏi mỗi ngƣời phải tìmcho đƣợc một ngƣời

khác muốn cái anh ta đang thừa và có cái anh ta muốn. Khi trao đổi phát triển hơn,
việc tìm kiếm một ngƣời nhƣ vậy trở nên khó khăn, bên cạnh đó còn tốn kém
nhiều thời gian. Những hạn chế của trao đổi trực tiếp đã làm xuất hiện những tập
đoàn ngƣời với đủ thứ hàng hóa khác nhau, đi từ nơi này đến nơi khác để tiến hành
trao đổi với nhiều cộng đồng ngƣời khác nhau.
Cùng với sự phát triển của các hoạt động thƣơng mại, sự ra đời của các
quốc gia đã kéo theo nhiệm vụ quản lý của cải dƣ thừa bởi việc bóc lột nô lệ, nông
nô, nông dân; bởi việc trao đổi giữa các vùng xa cách nhau hoặc từ việc cƣớp bóc
của các dân tộc láng giềng. Nó đòi hỏi phải xác định giá trị các cống vật, thuế khóa
và tiêu chuẩn hóa các phƣơng thức và phƣơng tiện thanh toán tại những nơi họp
chợ và các thƣơng cảng. Những vật làm trung gian trong trao đổi xuất hiện, đƣợc
mọi ngƣời chấp nhận làm phƣơng tiện để trao đổi với các hàng hóa khác.
Ở thời kỳ này, đã có nhiều đồ vật đƣợc sử dụng với mục đích này, chẳng hạn
nhƣ vải dệt, hạt cacao, ốc, vàng, sắt thỏi, đại mạch, lúa mì, đồng, kê, lụa,… trong đó
kim loại có vị trí đặc biệt khiến nó dần trở thành công cụ đƣợc ƣa thích nhất trong
các hoạt động buôn bán và đóng thuế
Đầu tiên kim loại đƣợc sử dụng làm phƣơng tiện trao đổi dƣới dạng thỏi, sau
đó nó đƣợc đúc dƣới dạng tiền đúc. Ban đầu các kim loại sắt, thiếc, kẽm, đồng đƣợc
sử dụng để đúc tiền, sau đó là những đồng tiền đúc bằng bạc và vàng. Đến đầu thế
kỷ 19, vàng đƣợc sử dụng phổ biến để đúc tiền ở các nƣớc.
Với sự xuất hiện của hệ thống ngân hàng vào đầu thế kỷ 14, các chứng chỉ
Tài chính tiền tệ

Trang 5


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

tiền gửi do ngân hàng phát hành nhằm huy động vốn đƣợc sử dụng làm phƣơng
tiện thanh toán ở Châu âu, sau đó nó đƣợc thay thế bằng giấy bạc đƣợc đảm bảo
bằng vàng của ngân hàng phát hành và lƣu hành song song với tiền đúc của nhà
nƣớc. Đến đầu thế kỷ 20, giấy bạc ngân hàng thay thế hoàn toàn các loại tiền đúc
bằng kim loại quý nhƣ vàng, bạc. Sau khi chế độ tiền tệ Bretton Woods sụp đổ, giấy
bạc ngân hàng không còn mối liên hệ chính thức với vàng nhƣ trƣớc nữa.
Nhƣ vậy, sự phát triển của sản xuất và trao đổi hàng hóa đã đòi hỏi phải có
một vật nào đó làm môi giới trung gian trong trao đổi, đóng vai trò vật ngang giá
chung khi trao đổi chuyển từ trực tiếp sang gián tiếp. Cũng chính sự phát triển của
sản xuất và trao đổi hàng hóa cùng với sự can thiệp của nhà nƣớc đã dẫn tới sự
thanh thế phƣơng tiện trao đổi này bằng phƣơng tiện trao đổi khác.
Kinh tế học đã chỉ ra rằng, tiền tệ là một phạm trù kinh tế khách quan, gắn liền
với sự ra đời và phát triển của nền kinh tế hang hoá. Trong khi nghiên cứu sự ra đời
của tiền tệ, Karl Max kết luận “Trình bày nguồn gốc phát sinh của tiền tệ, nghĩa là
phải khai triển cái biểu hiện của giá trị, biểu hiện bao hàm trong quan hệ giá trị của
hàng hoá, từ hình thái ban đầu giản đơn nhất và ít thấy rõ nhất cho đến hình thái tiền tệ
là hình thái mà ai nấy đều thấy”.
Trong quan hệ trao đổi, hình thức giá trị đƣợc biểu hiện qua 4 hình thái:
-

Hình thái giá trị giản đơn hay ngẫu nhiên.

-

Hình thái giá trị toàn bộ hay mở rộng.

-

Hình thái giá trị chung.

-

Hình thái tiền tệ.

Từ hình thái giản đơn hay ngẫu nhiên đến hình thái tiền tệ là một quá trình lịch sử
lâu dài, nhằm giải quyết các mâu thuẫn vốn có trong bản thân hang hoá. Nghiên cứu
về lịch sử tiền tệ, giáo sƣ PAUL A.SAMUELSON cũng kết luận rằng “ Do các xã hội
có sự mua bán rộng rãi không thể vƣợt qua đƣợc các cản trở quá lớn của các hình thức
trao đổi hiện vật, nên việc sử dụng một vật trung gian làm phƣơng tiện trao đổi đƣợc
mọi ngƣời chấp nhận đó là tiền tệ”.
1.1.2. Định nghĩa
Tiền là sản phẩm của quan hệ trao đổi hàng hoá. Từ lúc xuất hiện cho đến khi phát
triển thành một thực thể hoàn chỉnh, bản chất của tiền đã đƣợc hiểu không đồng nhất.
Tuỳ theo cách tiếp cận, nhìn ở những góc độ khác nhau về công dụng của tiền, mà có
nhiều nhà kinh tế học từ cổ điển đến hiện đại, đã đƣa ra những định nghĩa về tiền theo
quan điểm riêng của mình.
Định nghĩa 1: Tiền là một loại hàng hoá đặc biệt, đóng vai trò là vật ngang giá
chung để đo giá trị của các loại hàng hoá khác.
Tài chính tiền tệ

Trang 6


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

- Giải thích từ ngữ: + Hàng hoá đặc biệt
+ Vật ngang giá chung
+ Đo giá trị hàng hoá khác

Theo định nghĩa này công dụng của tiền mới dừng ở tiềm năng, chƣa phải tiền hiện
thực. Vì vậy sau khi “đo giá trị” quan hệ trao đổi đƣợc xác định và để thực hiện quan
hệ này, thì bắt buộc phải xuất hiện một phƣơng tiện hiện thực. Nhƣng không phải tất
cả các quan hệ trao đổi, mặc dù đã đƣợc xác định đều thực hiện đƣợc mà chúng còn
phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó yếu tố quan trọng nhất là số lƣợng giá trị cần
thiết mà ngƣời mua tích luỹ đƣợc. Vì vậy một định nghĩa về tiền đƣợc đƣa ra:
Định nghĩa 2: Tiền là một loại hàng hoá đặc biệt, đóng vai trò là vật ngang giá
chung để đo giá trị của các loại hàng hoá khác và là phƣơng tiện cần thiết để thực hiện
mọi quan hệ trao đổi. Tiền có thể thoả mãn đƣợc một số nhu cầu của ngƣời sở hữu nó,
tƣơng ứng với số lƣợng giá trị mà ngƣời đó tích luỹ đƣợc.
- Giải thích từ ngữ: + Phƣơng tiện cần thiết
+ Lƣợng giá trị tích luỹ đƣợc.
Định nghĩa 3: Tất cả các phƣơng tiện có thể đóng vai trò trung gian trao đổi, đƣợc
nhiều ngƣời thừa nhận đều đƣợc coi là tiền.
- Giải thích từ ngữ: + Tất cả
+ Phƣơng tiện
+ Trung gian trao đổi
Định nghĩa mới về tiền càng làm phong phú thêm bản chất của nó, đồng thời mở ra
hƣớng phát triển trong tƣơng lai của các phƣơng tiện trao đổi trong nền kinh tế thị
trƣờng.
1.1.3. Bản chất của tiền tệ
Tiền tệ thực chất là vật trung gian môi giới trong trao đổi hàng hoá, dịch vụ, là
phƣơng tiện giúp cho quá trình trao đổi đƣợc thực hiện dễ dàng hơn. Bản chất của tiền
tệ đƣợc thể hiện rõ hơn qua hai thuộc tính sau của nó:
• Giá trị sử dụng của tiền tệ là khả năng thoả mãn nhu cầu trao đổi của xã hội,
nhu cầu sử dụng làm vật trung gian trong trao đổi. Nhƣ vậy ngƣời ta sẽ chỉ cần nắm
giữ tiền khi có nhu cầu trao đổi. Giá trị sử dụng của một loại tiền tệ là do xã hội qui
định: chừng nào xã hội còn thừa nhận nó thực hiện tốt vai trò tiền tệ (tức là vai trò vật
trung gian môi giới trong trao đổi) thì chừng đó giá trị sử dụng của nó với tƣ cách là
tiền tệ còn tồn tại. Đây chính là lời giải thích cho sự xuất hiện cũng nhƣ biến mất của

các dạng tiền tệ trong lịch sử.

Tài chính tiền tệ

Trang 7


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

• Giá trị của tiền đƣợc thể hiện qua khái niệm “sức mua tiền tệ”, Nhƣ vậy khác
với giá trị sử dụng của hàng hoá thông thƣờng (giá trị sử dụng của hàng hoá thông
thƣờng là do đặc tính tự nhiên của nó qui định và tồn tại vĩnh viễn cùng với những đặc
tính tự nhiên đó), giá trị sử dụng của một loại tiền tệ mang tính lịch sử, nó chỉ tồn tại
trong những giai đoạn nhất định và hoàn toàn phụ thuộc vào ý chí của xã hội.. Tuy
nhiên khái niệm sức mua tiền tệ không đƣợc xem xét dƣới góc độ sức mua đối với
từng hàng hoá nhất định mà xét trên phƣơng diện toàn thể các hàng hoá trên thị
trƣờng.
1.2. Chức năng của tiền tệ
Hầu hết các nhà nghiên cứu về tiền tệ đều thống nhất rằng tiền tệ có bốn chức
năng. Các chức năng này giúp chúng ta có thể phân biệt hàng hóa thông thƣờng với
hàng hóa tiền tệ.
1.2.1. Chức năng đo lường giá trị
Đo lƣờng giá trị là yêu cầu trƣớc tiên và không thể thiếu đƣợc của trao đổi hàng
hóa. Trong mua bán hay trao đổi hàng hóa, ngƣời ta thực hiện theo nguyên tắc ngang
giá. Muốn đảm bảo đƣợc nguyên tắc trao đổi ngang giá thì điều kiện tiên quyết là phải
đo lƣờng và xác định đƣợc giá trị hàng hóa. Với chức năng đo lƣờng giá trị, tiền tệ có
thể giải quyết đƣợc yêu cầu này. Ngoài việc trao đổi ra, trong một số hoạt động khác
nhƣ kế toán, kế hoạch, tài chính,…ngƣời ta cũng cần đo lƣờng giá trị và sử dụng tiền

tệ nhƣ những đơn vị tính toán.
Qua việc thực hiện chức năng này, giá trị của các hàng hóa và dịch vụ đƣợc biểu
hiện ra bằng tiền, nhƣ việc đo khối lƣợng bằng kilogram, đo độ dài bằng mét,… nhờ
đó mà việc trao đổi hàng hóa đƣợc diễn ra thuận tiện hơn.
Nếu giá trị hàng hóa không có một đơn vị đo chung là tiền, mỗi hàng hóa sẽ
đƣợc định giá bằng tất cả các hàng hóa còn lại, và nhƣ vậy số lƣợng giá các mặt hàng
trong nền kinh tế sẽ nhiều đến mức ngƣời ta không còn thời gian cho việc tiêu dùng
hàng hóa, do phần lớn thời gian đã đƣợc dành cho việc đọc giá hàng hóa. Khi giá của
các hàng hóa và dịch vụ đƣợc thể hiện bằng tiền, không những thuận lợi cho ngƣời
bán hàng hóa mà việc đọc bảng giá cũng đơn giản hơn rất nhiều với chi phí thời gian ít
hơn sử dụng cho các giao dịch.
Muốn đo lƣờng giá trị, trƣớc hết ngƣời ta phải gán cho tiền tệ một giá trị để nó
thể hiện đƣợc giá trị. Kế đến ngƣời ta phải tiêu chuẩn hóa giá trị của nó thông qua việc
định nghĩa đơn vị tiền tệ quốc gia. Đơn vị tiền tệ của một quốc gia đƣợc xác định
thông qua hai yếu tố:
_Tên gọi của đơn vị tiền tệ

Tài chính tiền tệ

Trang 8


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

Ví dụ: dollar là tên gọi đơn vị tiền tệ của Mỹ, đồng là tên gọi đơn vị tiền tệ của
Việt nam
_ Hàm lƣợng kim loại quy định trong đơn vị tiền tệ đó
Ví dụ: hàm lƣợng kim loại quy định trong 1 dollar Mỹ là 0,7366412 gram vàng

nguyên
Đơn vị tiền tệ của một quốc gia nào đó muốn làm tốt chức năng đo lƣờng giá trị
thì đòi hỏi nó phải có:

không thay đổi nhiều qua thời gian.
1.2.2. Chức năng trung gian trao đổi
Một khi ngƣời ta chấp nhận tiền tệ nhƣ là một thƣớc đo giá trị thì ngƣời ta có
khuynh hƣớng quy đổi tất cả giá trị của những hàng hóa khác ra tiền. Từ đó, việc trao
đổi hai hàng hóa có công dụng hay giá trị sử dụng khác nhau, nhƣng có giá trị nhƣ
nhau đƣợc thực hiện thông qua trung gian tiền tệ. Công thức chung cho quá trình trao
đổi hàng hóa với tiền tệ làm trung gian nhƣ sau: H – T – H’ thay vì H – H’ nhƣ trong
trao đổi hàng hóa trực tiếp.
Sự xuất hiện tiền tệ nhƣ là trung gian xuất phát từ nhu cầu tiện lợi trong trao đổi,
và sở dĩ tiền tệ có thể làm đƣợc điều này là vì nó là biểu hiện của giá trị và dễ dàng
đƣợc ngƣời ta ƣa chuộng và chấp nhận trong trao đổi. Sự xuất hiện của tiền tệ với tƣ
cách là trung gian trao đổi khiến cho hai quá trình mua và bán có thể tách rời nhau về
mặt không gian và thời gian. Ngƣời ta có thể bán một hàng hóa ở nơi này, lúc này để
rồi mua lại hàng hóa khác ở nơi khác, lúc khác.
Để thực hiện chức năng phƣơng tiện trao đổi, tiền phải có những tiêu chuẩn nhất
định:
_ Đƣợc chấp nhận rộng rãi
Nó phải đƣợc con ngƣời chấp nhận rộng rãi trong lƣu thông, bởi vì chỉ khi mọi
ngƣời cùng chấp nhận nó thì ngƣời có hàng hóa mới đồng ý đổi hàng của mình lấy
tiền
_ Dễ nhận biết
Con ngƣời phải nhận biết nó dễ dàng
_ Có thể chia nhỏ đƣợc
Để tạo thuận lợi cho việc đổi chác giữa những hàng hóa có các giá trị rất khác
nhau
_ Dễ vận chuyển

Tài chính tiền tệ

Trang 9


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

Tiền tệ phải đủ gọn nhẹ để dễ dàng trong việc trao đổi hàng hóa ở những khoảng
cách xa
_ Không bị hƣ hỏng một cách nhanh chóng
_ Đƣợc tạo ra hàng loạt một cách dễ dàng
Để số lƣợng của nó đủ dùng trong trao đổi
_Có tính đồng nhất
Các đồng tiền có cùng mệnh giá phải có sức mua ngang nhau
1.2.3. Chức năng dự trữ giá trị
Là một phƣơng tiện dự trữ giá trị, tiền tệ là nơi cất giữ sức mua qua thời gian.
Khi ngƣời ta nhận đƣợc thu nhập mà chƣa muốn tiêu nó hoặc chƣa có điều kiện để chi
tiêu ngay, tiền là một phƣơng tiện để giúp cho việc cất giữ sức mua trong những
trƣờng hợp này hoặc có thể ngƣời ta giữ tiền chỉ đơn thuần là việc để lại của cải.
Việc cất trữ nhƣ vậy có thể thực hiện bằng nhiều phƣơng tiện nhƣ cổ phiếu, trái
phiếu, đất đai, nhà cửa,…, một số loại tài sản nhƣ vậy đem lại một mức lãi cao hơn
cho ngƣời giữ. Tuy nhiên ngƣời ta vẫn giữ tiền với mục đích dự trữ giá trị bởi vì tiền
có thể chuyển đổi một cách nhanh chóng ra các tài sản khác, còn các tài sản khác
nhiều khi đòi hỏi một chi phí giao dịch cao khi ngƣời ta muốn chuyển đổi nó sang
tiền. Những điều đó cho thấy, tiền là một phƣơng tiện dự trữ giá trị bên cạnh các loại
tài sản khác.
1.2.4. Chức năng thanh toán
Nhờ có tiền tệ thực hiện chức năng thanh toán, quan hệ tín dụng có thể thực hiện

dƣới hình thái tiền tệ, do đó dễ dàng thỏa thuận giao dịch dƣới hình thái hiện vật.
1.3. Sự phát triển các hình thái tiền tệ
Qua quá trình phát triển, tiền tệ đã tiến hóa qua rất nhiều hình thái: từ những
hình thái thô sơ ban đầu cho đến những hình thái hiện đại nhƣ ngày nay. Đó là các
hình thái: hóa tệ, tín tệ, bút tệ (tiền ghi sổ) và tiền điện tử
1.3.1. Hóa tệ
Hóa tệ là hình thái cổ xƣa và sơ khai nhất của tiền tệ theo đó một loại hàng hóa
nào đó do đƣợc nhiều ngƣời ƣa chuộng nên có thể tách ra khỏi thế giới hàng hóa nói
chung để thực hiện các chức năng của tiền tệ, tức là thực hiện các chức năng mà các
hàng hóa thông thƣờng khác không có đƣợc. Hàng hóa này dần dần trở thành loại
hàng hóa đặc biệt đóng vai trò vật ngang giá chung và đƣợc sử dụng thƣờng xuyên để
trao đổi với những hàng hóa khác
Hóa tệ có thể chia thành 2 loại: hóa tệ không phải kim loại và hóa tệ kim loại
_ Hóa tệ không phải kim loại
Tài chính tiền tệ

Trang 10


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

Là loại hàng hóa xuất phát từ hàng hóa không phải là kim loại. Loại hóa tệ này
khác nhau tùy theo tập quán từng địa phƣơng, chẳng hạn nhƣ súc vật, vòng đá, lông
da thú, ngọc trai, muối, mè khô,…
Hóa tệ rất bất tiện khi lƣu thông với tƣ cách là tiền tệ vì những thuộc tính kém
thuận lợi nhƣ dễ hƣ hỏng, không bền theo thời gian, khó bảo quản và vận chuyển,
khó chia nhỏ thành đơn vị, và không có tính đồng nhất.
Những thuộc tính kém thuận lợi này khiến cho hóa tệ không thể tồn tại lâu dài

và dần dần bị đào thải khỏi lƣu thông khi con ngƣời phát hiện ra kim loại.
_ Hóa tệ kim loại
Là tiền xuất phát từ hàng hóa nhƣng ở đây hàng hóa là kim loại.
Khi phát hiện ra kim loại, ngƣời ta nhận thấy kim loại có thể khắc phục
đƣợc những nhƣợc điểm của hóa tệ không kim loại, chẳng hạn nhƣ bền hơn, dễ bảo
quản hơn, dễ vận chuyển hơn, có thể chia nhỏ thành đơn vị. Với những thuộc tính
ƣu việt này, ngƣời ta có khuynh hƣớng nhanh chóng chuyển sang sử dụng kim loại
làm tiền tệ.
Lúc đầu là những kim loại rẻ nhƣ đồng, kẽm, chì đƣợc sử dụng làm tiền tệ, về
sau ngƣời ta nhận thấy trong số những loại kim loại tìm thấy có bạc và vàng là hai
thứ kim loại ƣu việt hơn hết nếu sử dụng làm tiền tệ. Ngoài tính chất bền, dễ bảo
quản, dễ vận chuyển, dễ chia nhỏ, vàng và bạc là những kim loại quý nên chỉ cần
một lƣợng nhỏ cũng đủ đại diện cho một hàng hóa có giá trị tƣơng đối lớn. Do vậy
nếu dùng chúng làm tiền tệ thì rất tiện lợi cho lƣu thông, không cần khối lƣợng lớn
nhƣng có thể trao đổi đƣợc với những hàng hóa có giá trị cao. Ngoài ra việc chia
nhỏ thành đơn vị và nhập những đơn vị nhỏ thành đơn vị lớn hơn rất dễ dàng và hầu
nhƣ vẫn bảo tồn đƣợc giá trị của chúng. Từ đó, bạc và sau này là vàng độc chiếm
ngôi vị tiền tệ lâu dài cho đến khi nhân loại phát minh ra tiền giấy.
Hóa tệ kim loại trong quá trình sử dụng bộc lộ một số nhƣợc điểm khiến nó
không còn đƣợc tiếp tục sử dụng lâu dài hơn nữa trong vai trò tiền tệ, đặc biệt là
khi nền kinh tế phát triển khiến hàng hóa sản xuất ra ngày càng nhiều, thƣơng mại
phát triển khiến giao lƣu hàng hóa ngày càng rộng thì những nhƣợc điểm của lƣu
thông tiền vàng, tiền bạc càng bộc lộ rõ nét:
Những thƣơng nhân mua bán khối lƣợng hàng hóa lớn nếu thanh toán
bằng tiền vàng thì việc vận chuyển vàng trở nên rất nặng nề chứ không còn nhẹ
nhàng và dễ dàng nhƣ trƣớc đây.
Những thƣơng nhân mua bán ở phạm vi rộng, thậm chí xuyên quốc gia,
nếu sử dụng tiền vàng trong thanh toán thì việc bảo quản và vận chuyển tiền, tránh
nạn cƣớp bóc trên đƣờng đi, trở thành một nỗi lo nặng nề.
Tài chính tiền tệ

Trang 11


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

Những nhƣợc điểm này đòi hỏi phải có hình thái tiền tệ nào khác ƣu việt hơn
để thay thế cho tiền vàng và bạc.
1.3.2. Tín tệ
Tín tệ là loại tiền tệ đƣợc đƣa vào lƣu thông nhờ vào sự tín nhiệm của công
chúng, chứ bản thân nó không có hoặc có giá trị không đáng kể. Nó đƣợc sử dụng
thay thế cho tiền vàng và tiền bạc (là những loại tiền thực). Tín tệ có hai loại: tín tệ
kim loại và tiền giấy
a. Tín tệ kim loại
Là loại tín tệ đƣợc đúc bằng kim loại rẻ tiền thay vì đúc bằng kim loại quý
nhƣ bạc hay vàng.
Khi phát hiện đƣợc vàng và bạc có những thuộc tính đặc biệt phù hợp với vai
trò của tiền
tệ, ngƣời ta đã sử dụng bạc và vàng để làm tiền suốt một thời gian khá dài.
Trong quá trình sử dụng, hàm lƣợng vàng trong mỗi đơn vị tiền tệ hao hụt dần đi
khiến cho giá trị thực tế của đồng tiền không còn đúng nhƣ giá trị danh nghĩa của
nó; tuy nhiên khi thực hiện chức năng phƣơng tiện thanh toán tiền tệ bao giờ cũng
thực hiện theo giá trị danh nghĩa. Lợi dụng điều này, sở đúc tiền chủ động giảm bớt
hàm lƣợng vàng trong mỗi đơn vị tiền tệ để tiết kiệm vàng. Tiến xa hơn một bƣớc
nữa, thay vì sử dụng kim loại quý nhƣ vàng và bạc để đúc tiền, ngƣời ta sử dụng
kim loại rẻ tiền để đúc tiền nhằm hai mục tiêu:
(1) tiết kiệm vàng bạc của quốc gia
(2) giảm bớt sự căng thẳng do thiếu vàng bạc làm phƣơng tiện lƣu thông khi

nền kinh tế ngày càng phát triển.
b. Tiền giấy
Từ đầu thế kỷ 17, ở Hà Lan, ngân hàng Amsterdam đã cấp cho những thân chủ
gửi vàng bạc vào ngân hàng những giấy chứng nhận bao gồm nhiều từ nhỏ. Khi
cần, có thể đem những giấy từ nhỏ này đổi lấy vàng hoặc bạc tại ngân hàng. Trong
thanh toán cho ngƣời khác, các giấy tờ nhỏ này cũng đƣợc chấp nhận. Sau đó một
chủ ngân hàng ngƣời Thụy Điển tên Palmstruch đã mạnh dạn phát hành tiền giấy để
cho vay. Từ đó ngân hàng Palmstruch có khả năng cho vay nhiều hơn vốn tự có.
Từ khi ra đời cho đến nay, tiền giấy nói chung có hai loại: tiền giấy khả hoán
và tiền giấy bất khả hoán.
_ Tiền giấy khả hoán
Là thứ tiền giấy đƣợc lƣu hành thay cho tiền vàng hay tiền bạc ký thác ở ngân
hàng. Bất cứ lúc nào mọi ngƣời cũng có thể đem tiền giấy khả hoán đó đổi lấy
Tài chính tiền tệ

Trang 12


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

vàng hoặc bạc có giá trị tƣơng đƣơng với giá trị đƣợc ghi trên tiền giấy khả hoán đó.
_ Tiền giấy bất khả hoán
Là thứ tiền giấy đƣợc lƣu hành nhƣng khi cần vàng hoặc bạc ngƣời ta không
thể chuyển đổi nó ra vàng hay bạc theo hàm lƣợng đã quy định mà phải mua vàng
hay bạc theo giá thị trƣờng.
Xét về mặt lịch sử, lúc đầu tiền giấy ra đời dƣới hình thức khả hoán nhƣng dần
dần về sau do lạm phát, chiến tranh khiến cho dự trữ vàng của quốc gia dùng để hoán
đổi tiền ra vàng bị hao hụt không còn đủ vàng để cho dân chúng có thể hoán đổi.

Khi ấy nhà nƣớc phải phá giá đồng tiền. Nếu sau khi phá giá, nhu cầu chuyển đổi
ra vàng của dân chúng vẫn ở mức cao và nếu tiếp tục chính sách hoán đổi thì có
nguy cơ dự trữ vàng sẽ cạn kiệt, khi ấy nhà nƣớc tuyên bố ngừng hoán đổi tiền ra
vàng, đồng tiền trở thành bất khả hoán.
Thời đại ngày nay, việc sử dụng tiền giấy đƣợc trở thành phổ biến, do tính
thuận lợi của nó trong việc làm phƣơng tiện trao đổi hàng hóa. Đó là:
Dễ mang theo để làm phƣơng tiện trao đổi hàng hóa, thanh toán nợ
Thuận lợi khi thực hiện chức năng dự trữ giá trị
Bằng cách thay đổi các con số trên mặt đồng tiền, một lƣợng giá trị lớn hay
nhỏ đƣợc biểu hiện
1.3.3. Bút tệ (Tiền ghi sổ)
Bút tệ ra đời vào giữa thế kỷ 19 khi ngân hàng Anh quốc tìm cách né tránh các
thể lệ phát hành tiền giấy quá cứng nhắc nên đã sáng chế ra hệ thống thanh toán
bằng cách ghi trên sổ sách ngân hàng. Ngày nay bút tệ đƣợc sử dụng rộng rãi ở hầu
hết các nƣớc, nhƣng ở các nƣớc phát triển dân chúng có thói quen sử dụng bút tệ
hơn ở các nƣớc kém phát triển.
Bút tệ là những khoản tiền gửi không kỳ hạn ở ngân hàng. Đó là tiền do hệ
thống ngân hàng thƣơng mại tạo ra trong quá trình thực hiện nghiệp vụ tín dụng.
Việc sử dụng bút tệ đƣợc thực hiện bằng các bút toán ghi Nợ và Có trên các tài
khoản tiền gửi không kỳ hạn ở ngân hàng. Cùng với trình độ ngân hàng ngày càng
hiện đại, bút tệ đã giữ vị trí chủ yếu trong tổng mức cung ứng tiền tệ cho nền kinh tế.
Hiện nay là thời đại của bút tệ (tiền ghi sổ) bởi lẽ nó có những ƣu việt vốn có:
Giảm bớt một cách đáng kể các chi phí về lƣu thông tiền mặt: in tiền, bảo
quản, vận chuyển, đếm, đóng gói,…
Nhanh chóng và thuận tiện cho các chủ nhân tham gia thanh toán qua ngân
hàng
Bảo đảm an toàn trong việc sử dụng đồng tiền, hạn chế đƣợc những hiện
Tài chính tiền tệ

Trang 13

Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

tƣợng tiêu cực
Bút tệ tạo ra điều kiện thuận lợi cho Ngân hàng trung ƣơng trong việc
quản lý và điều tiết lƣợng tiền cung ứng
1.3.4. Tiền điện tử
Trong những năm gần đây nhờ sự phát triển của công nghệ thông tin và công
nghệ ngân hàng nên các loại thẻ tín dụng và thẻ thanh toán ngày càng đƣợc sử dụng
rộng rãi, kể cả trong và ngoài nƣớc. Những loại thẻ này có thể thực hiện đƣợc các
chức năng của tiền tệ và ngày càng thay thế tiền giấy trong đời sống kinh tế. Do
vậy chúng cũng đƣợc xem nhƣ là một hình thái tiền tệ mới - tiền điện tử.
1.4. Khối tiền tệ
Việc định nghĩa tiền tệ là một phƣơng tiện trao đổi mới chỉ đƣa ra một cách hiểu
khái quát về tiền, nó không cho chúng ta biết rõ trong nền kinh tế hiện tại những
phƣơng tiện cụ thể nào đƣợc coi là tiền, số lƣợng của nó là nhiều hay ít. Vì vậy ngƣời
ta phải định nghĩa tiền một cách cụ thể hơn bằng việc đƣa ra các phép đo về các khối
tiền tệ trong lƣu thông. Các khối tiền tệ trong lƣu thông tập hợp các phƣơng tiện đƣợc
sử dụng chung làm phƣơng tiện trao đổi, đƣợc phân chia tuỳ theo “độ lỏng” hay tính
thanh khoản của các phƣơng tiện đó trong những khoảng thời gian nhất định của một
quốc gia. Độ “lỏng” hay tính thanh khoản của một phƣơng tiện trao đổi đƣợc hiểu là
khả năng chuyển đổi từ phƣơng tiện đó ra hàng hoá, dịch vụ - tức là phạm vi và mức
độ có thể sử dụng những phƣơng tiện đó trong việc thanh toán chi trả. Các phép đo
khối tiền tệ đƣợc đƣa ra tuỳ thuộc vào các phƣơng tiện đƣợc hệ thống tài chính cung
cấp và thƣờng xuyên có sự thay đổi cho phù hợp, nhƣng nhìn chung các khối tiền tệ
trong lƣu thông bao gồm:
1.4.1 Khối tiền M1

- Khối tiền giao dịch (M1) gồm những phƣơng tiện đƣợc sử dụng rộng rãi trong
thanh toán chi trả về hàng hoá dịch vụ, bộ phận này có tính lỏng cao nhất:
+ Tiền mặt trong lƣu hành: Bộ phận tiền mặt (giấy bạc ngân hàng và tiền
đúc) nằm ngoài hệ thống ngân hàng.
+ Tiền gửi không kỳ hạn tại các tổ chức tín dụng.
1.4.2. Khối tiền tệ M2
- Khối tiền mở rộng (M2) gồm:
+ M1
+ Tiền gửi có kỳ hạn
Bộ phận tiền gửi có kỳ hạn mặc dù không trực tiếp sử dụng làm phƣơng tiện
trao đổi, nhƣng chúng cũng có thể đƣợc chuyển đổi ra tiền giao dịch một cách nhanh
Tài chính tiền tệ

Trang 14


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

chóng và với phí tổn thấp. Bộ phận này còn có thể đƣợc chia ra theo kỳ hạn hoặc số
lƣợng.
1.4.3. Khối tiền tệ M3
- Khối tiền tài sản (M3) bao gồm:
+ M2
+ Trái khoán có mức lỏng cao nhƣ: Hối phiếu, tín phiếu kho bạc… Bộ phận trái
khoán này là tài sản chính nhƣng vẫn có thể đƣợc chuyển đổi ra tiền giao dịch tƣơng
đối nhanh chóng. Mặc dù số liệu về các khối tiền tệ đƣợc công bố và sử dụng vào
những mục đích nhất định, nhƣng việc đƣa ra các phép đo lƣợng tiền chỉ có ý nghĩa
khi nó vừa tập hợp đƣợc các phƣơng tiện trao đổi trong nền kinh tế, vừa tạo cơ sở dự

báo lạm phát và chu kỳ kinh doanh. Vì vậy, hiện nay một số nƣớc đang nghiên cứu để
đƣa ra phép đo “tổng lƣợng tiền có tỷ trọng” trong đó mỗi loại tài sản có một tỷ trọng
khác nhau tuỳ theo độ “lỏng” của nó khi cộng lại với nhau. Việc lựa chọn phép đo nào
phụ thuộc vào nhận thức và khả năng của NHTƢ trong điều hành chính sách thực tế.
Tuy nhiên, sử dụng trực tiếp trong các giao dịch làm phƣơng tiện trao đổi chủ yếu là
khối tiền M1, vì vậy định nghĩa M1đƣợc sử dụng thƣờng xuyên khi nói tới cung-cầu
tiền tệ.
1.4.4. Khối tiền tệ L
Theo khối tiền tệ này, tổng lƣợng tiền cung ứng bao gồm:
- Lƣợng tiền theo M3.
- Chứng từ có giá có tính lỏng cao(dễ chuyển thành tiền mặt): Chứng chỉ tiền
gửi, thƣơng phiếu, trái phiếu…..
1.5. Chế độ tiền tệ
Chế độ tiền tệ là hình thức tổ chức lƣu thông tiền tệ của một quốc gia, đƣợc quy
định bằng pháp luật. Chế độ tiền tệ bao gồm các yếu tố:
- Bản vị tiền tệ : Tức là cái gì đƣợc dung làm cơ sở định giá đồng tiền quốc gia.
- Đơn vị tiền tệ: Mỗi quốc gia đều có đơn vị tiền tệ của riêng mình và đƣợc quy
định bởi pháp luật.
- Công cụ trao đổi: Tức là những công cụ đƣợc thực hiện để mua bán hàng hoá,
dịch vụ, thanh toán các khoản nợ.
1.5.1. Chế độ song bản vị
Dƣới chế độ song bản vị đồng tiền của một nƣớc đƣợc xác định bằng tổng
lƣợng cố định bằng hai kim loại thƣờng là vàng và bạc.
Ví dụ: năm 1972 ở Mỹ, 1 đô la vàng = 1,603 gam vàng ròng. 1 đô la bạc =
24,06 gam bạc ròng. Tức trọng lƣợng 1 đô la bạc nặng gấp 15 lần trọng lƣợng 1 đô la
Tài chính tiền tệ

Trang 15

Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

vàng. Do giá thị trƣờng của vàng và bạc thƣờng xuyên thay đổi, đã dẫn đến hiện tƣợng
tiền có giá trị thấp đuổi tiền có giá trị cao khỏi lƣu thong. Bởi vì kim loại rẻ tiền hơn
trên thị trƣờng sẽ đƣợc đƣa tới sở đúc tiền để đúc thành tiền, kim loại đắt hơn trên thị
trƣờng đƣợc đƣa ra khỏi lƣu thông để cất trữ hay đúc thành thỏi để bán.
1.5.2. Chế độ bản vị tiền vàng
Bản vị tiền vàng là đồng tiền của một nƣớc đƣợc đảm bảo bằng một trọng
lƣợng vàng nhất định theo pháp luật. Những nhân tố cần thiết của bản vị tiền vàng
gồm:
- Nhà nƣớc không hạn chế việc đúc tiền vàng
- Tiền giấy quốc gia đƣợc nhà nƣớc xác định bằng một trọng lƣợng vàng nhất
định và đƣợc tự do chuyển đổi ra vàng đã đƣợc pháp luật quy định.
- Tiền vàng đƣợc lƣu thông không hạn chế.
1.5.3. Chế độ bản vị vàng hối đoái
Chế độ bản vị vàng hối đoái là chế độ bản vị trong đó tiền giấy quốc gia không
đƣợc trực tiếp chuyển đổi ra vàng, muốn đổi ra vàng phải thông qua một ngoại tệ.
1.5.4.Chế độ bản vị ngoại tệ
Dƣới chế độ bản vị ngoại tệ, đơn vị tiền tệ quốc gia đƣợc xác định bằng đơn vị tiền tệ
của nƣớc ngoài. Đó là các ngoại tệ mạnh và đƣợc tự do hoá chuyển đổi trên thị trƣờng
quốc tế.Chế độ bản vị này đƣợc thịnh hành từ 1944 đến 1971 và có hai đặc trƣng cơ
bản.
- Vào cuối chiến tranh thế giới lần thứ hai, Mỹ chiếm hữu phần lớn vàng của
thế giới. Do đó bộ tài chính Mỹ theo hiệp địng quốc tế đã làm cho vàng và đô la mỹ có
thể chuyển hoá đƣợc cho nhau, theo tỷ lệ 35 đô la cho một auxo vàng.
- Theo đó các nƣớc khác theo hiệp định quốc tế, ngân hàng trung ƣơng các
nƣớc đó duy trì một tỷ giá cố định đồng tiền của họ so với đồng đôla Mỹ.
1.6. Bản chất của tài chính

1.6.1. Sự ra đời của phạm trù tài chính
Tài chính là một phạm trù kinh tế - lịch sử. Sự ra đời, tồn tại và phát triển của
nó gắn liền với sự phát triển của xã hội loài ngƣời. Từ toàn bộ lịch sử phát sinh, phát
triển của tài chính chúng ta thấy: Tài chính chỉ ra đời và tồn tại trong những điều kiện
lịch sử nhất định, khi mà ở đó có những hiện tƣợng kinh tế - xã hội khách quan nhất
định xuất hiện và tồn tại. Có thể xem những hiện tƣợng kinh tế - xã hội khách quan đó
là những tiền đề khách quan quyết định sự ra đời, tồn tại và phát triển của tài chính.
Karl Marx trong tác phẩm nghiên cứu Kinh tế chính trị học đã chỉ ra hai tiềnđề ra đời
của tài chính, đó là sự ra đời, tồn tại của Nhà nƣớc và sự xuất hiện, phát triển của nền
Tài chính tiền tệ

Trang 16


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

sản xuất hàng hoá - tiền tệ.
- Sự ra đời và tồn tại của Nhà nƣớc: Trong các hình thái xã hội có Nhà nƣớc,
tài chính đã từng tồn tại với tƣ cách là một công cụ trong tay Nhà nƣớc để phân phối
sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân, đảm bảo cho sự tồn tại và hoạt động của Nhà
nƣớc. Nhà nƣớc đầu tiên trong xã hội loài ngƣời là Nhà nƣớc chủ nô, cùng với sự xuất
hiện và tồn tại của nó, những hình thức sớm của tài chính nhƣ thuế cũng bắt đầu xuất
hiện. Khi một hình thái xã hội mới thay thế một hình thái xã hội cũ, thì một nền tài
chính mới ra đời phù hợp với hình thái Nhà nƣớc mới. F. Ănghen viết : “Để duy trì
quyền lực công cộng đó, cần phải có những sự đóng góp của những ngƣời công dân
của Nhà nƣớc, đó là thuế má. Với những bƣớc tiến của văn minh thì bản thân thuế má
cũng không đủ nữa; Nhà nƣớc còn phát hành hối phiếu vay nợ, tức là phát hànhcông
trái”. Trong các chế độ xã hội phát triển, các Nhà nƣớc với chức năng quản lý xã ội

trong mọi lĩnh vực kinh tế, văn hoá, giáo dục, quốc phòng… đều tăng cƣờng tài hính
của mình. hƣ vậy, có thể nói rằng trong điều kiện lịch sử nhấtđịnh khi có sự xuất iện,
tồn tại và hoạt động của Nhà nƣớc thì có sự xuất hiện, tồn tại và hoạt động của tài
chính.
-Sự tồn tại và phát triển của kinh tế hàng hoá - tiền tệ: Lịch sử phát triển
của tài chính cho thấy rằng, khi những hình thức tài chính đầu tiên xuất hiện theo sự
xuất hiện của Nhà nƣớc (thuế) thì đã có sự xuất hiện và tồn tại của sản xuất hàng hoá tiền tệ, và hình thức tiền tệ đã đƣợc sử dụng trong lĩnh vực của các quan hệ tài chính
nhƣ một tất yếu. Trong chế độ chiếm hữu nô lệ, thuế bằng tiền đã đƣợc áp dụng (nhƣ
thuế quan, thuế gián thu, thuế chợ, thuế tài sản…). Trong chế độ phong kiến, theo với
sự mở rộng các quan hệ thị trƣờng, sản xuất hàng hoá và tiền tệ, lĩnh vực của các quan
hệ thuế bằng tiền đã mở rộng và tiến hành thƣờng xuyên hơn (nhƣ thuế đất, thuế gián
thu với vật phẩm tiêu dùng, thuế hộ gia đình…), tín dụng Nhà nƣớc cũng bắt đầu phát
triển.
Với sự phát triển vƣợt bậc của kinh tế hàng hoá - tiền tệ thu nhập bằng tiền qua
thuế và công trái đã trở thành nguồn thu chủ yếu của Nhà nƣớc. Theo với thu nhập
bằng tiền, chi tiêu bằng tiền đã làm phong phú các hình thức chi tiêu và linh hoạt trong
khi sử dụng vốn. Chính trong thời kỳ phát triển kinh tế tƣ bản, ngân sách Nhà nƣớc một loại quỹ tiền tệ tập trung đã đƣợc hình thành và ngày càng có tính hệ thống chặt
chẽ, ngày càng đóng vai trò quan trọng phân phối của cải xã hội dƣới hình thức giá trị.
Kinh tế hàng hoá tiền tệ càng phát triển, thì hình thức giá trị tiền tệ càng trở thành
hình thức chủ yếu của thu nhập và chi tiêu của Nhà nƣớc. Kinh tế hàng hoá -tiền tệ đã
mở rộng lĩnh vực của các quan hệ tài chính. Nền kinh tế tƣ bản ra đời và phát triển, thì
hình thức giá trị tiền tệ của các quan hệ tài chính đã là một yếu tố bản chất của tài
chính. Nhƣ vậy, sự tồn tại và phát triển của kinh tế hàng hoá - tiền tệ là một tiền đề
Tài chính tiền tệ

Trang 17


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

hách quan quyết định sự ra đời và phát triển của tài chính. Khi nói đến tiền đề của tài
chính, một số nhà lý luận kinh tế nhấn mạnh đến tiền đề thứ nhất - tức là nhấn mạnh
đến sự tồn tại của Nhà nƣớc; nhƣng một số nhà Nhà nƣớc Khơ-me không thừa nhận
nền kinh tế hàng hoá tiền tệ, do đó không có nền tài chính. Nhiều nhà lý luận kinh tế
nhất trí nhấn mạnh đến tiền đề thứ hai. Theo các nhà kinh tế học này, đặc biệt nhấn
mạnh đến sự ra đời và tồn tại của tiền tệ và cho rằng đây là tiền đề có tính chất quyết
định sự ra đời và tồn tại của tài chính. Các nhà lý luận này dẫn chứng bằng thời kỳ
kinh tế xã hội chủ nghĩa, khi đó Nhà nƣớc XHCN không thừa nhận nền kinh tế hàng
hoá, nhƣng tồn tại tiền tệ nên vẫn tồn tại một nền tài chính.
1.6.2. Bản chất của tài chính
Hiện tƣợng tài chính - sự vận động của các quỹ tiền tệ là biểu hiện bên ngoài
của tài chính, bên trong - bản chất của nó là mối quan hệ giữa ngƣời chi trả và ngƣời
thu nhận vốn tiền tệ, đây là mối quan hệ giữa hai chủ sở hữu - mối quan hệ xã hội.
a. Đặc điểm của quan hệ tài chính
Các quan hệ tài chính phát sinh về sự vận động của vốn tiền tệ - biểu hiện mặt
giá trị của sản phẩm xã hội, là kết quả của hoạt động sản xuất thuộc lĩnh vực kinh tế.
Vì vậy các quan hệ tài chính là các quan hệ kinh tế.
Các khoản thu chi của Ngân sách Nhà nƣớc, các doanh nghiệp… biểu hiện vận
động của vốn tiền tệ, đều thể hiện việc của cải xã hội đƣợc phân chia thành những bộ
phận khác nhau, mỗi bộ phận đƣợc phân phối cho những chủ thể khác nhau, chứng tỏ
tài chính là các quan hệ về phân phối sản phẩm.
Các hiện tƣợng tài chính thể hiện ra thành sự vận động của vốn tiền tệ, nhất là
sự phân phối sản phẩm dƣới hình thức tiền tệ, vì vậy quan hệ tài chính là các quan hệ
phân phối của cải xã hội dƣới hình thức tiền tệ.
Các quan hệ phân phối dƣới hình thức tiền tệ thuộc về tài chính có những đặc
điểm sau:
Thứ nhất: Các quan hệ phân phối đó luôn gắn liền với việc thực hiện những
nhiệm vụ của Nhà nƣớc và đáp ứng nhu cầu chung của xã hôi.

Thứ hai: Các quan hệ phân phối luôn gắn liền với việc hình thành, phân phối và
sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung và không tập trung, đƣợc sử dụng trên phạm vi toàn
xã hội hoặc trong từng doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế và dân cƣ. Đây là đặc điểm
đặc trƣng của phân phối tài chính.
b. Đặc điểm của các quỹ tiền tệ tài chính
Các quỹ tiền tệ trong quá trình hình thành và sử dụng có những đặc điểm cơ
bản sau:
- Các quỹ tiền tệ luôn luôn biểu hiện quyền sở hữu của chủ sở hữu. Sự vận
Tài chính tiền tệ

Trang 18


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

động của các quỹ tiền tệ có thể biểu hiện trong phạm vi một hình thức sở hữu hoặc
nhiều hình thức sở hữu.
- Các quỹ tiền tệ bao giờ cũng thể hiện tính mục đích của tiền vốn. Đây là tiêu
thức chính của các quỹ tiền tệ tài chính.
- Tất cả các quỹ tiền tệ điều vận động thƣờng xuyên, tức là luôn luôn đƣợc sử
dụng (chỉ tiêu) và bổ sung (thu vào).
-Các quỹ tiền tệ trong việc hình thành và sử dụng, điều thể hiện tính pháp lý và
đƣợc thể thức hoá bằng các văn bản chính quy.
Nhƣ vậy các quỹ tiền tệ, trong sự vận động của chúng, là phản ánh thể hiện
những quan hệ giữa con ngƣời với nhau trong phân phối của cải xã hội dƣới hình thái
tiền tệ.
Từ những điều phân tích trên, có thể khái quát về bản chất của tài chính nhƣ
sau: Tài chính là một mặt của quan hệ phân phối biểu hiện dưới hình thái tiền tệ, được

sử dụng để phân phối của cải xã hội, xây dựng và hình thành lên những quỹ tiền tệ tập
trung và không tập trung, và sử dụng các quỹ tiền tệ đó nhằm bảo đảm cho quá trình
tái sản xuất và nâng cao đời sống cho mọi thành viên trong xã hội.
Có thể nói tài chính là một phạm trù trừu tƣợng đƣợc khái quát từ sự vận động
của tiền tệ gắn liền với hoạt động của con ngƣời.
1.7. Chức năng của tài chính
Chức năng của tài chính là sự cụ thể hoá bản chất của tài chính, nó mở ra nội
dung của tài chính và vạch rõ tác dụng xã hội của tài chính. Chức năng của tài chính là
khả năng bên trong, biểu lộ tác dụng xã hội của nó và tác dụng đó chỉ có thể có đƣợc
với sự tham gia nhất thiết của con ngƣời.
Tài chính vốn có hai chức năng cơ bản, chức năng phân phối tổng sản phẩm xã
hội dƣới dạng hình thái gía trị (tiền tệ)(gọi tắt là chức năng phân phối) và chức năng
giám đốc bằng tiền đối với toàn bộ hoạt động kinh tế xã hội (gọi tắt là chức năng giám
đốc).
1.7.1 Chức năng phân phối
Phân phối của cải xã hội, trải qua quá trình phân phối lần đầu và nhiều lần
phân phối lại.
- Phân phối lần đầu là phân phối tiến hành trong lĩnh vực sản xuất vật chất,
hình thành nên quỹ bù đắp tƣ liệu sản xuất, những khoản thu nhập ban đầu cho ngƣời
lao động và thu nhập thuần tuý của xã hội (thu nhập thuần tuý của các doanh nghiệp,
tổ chức kinh tế, dân cƣ và thu nhập thuần tuý tập trung của Nhà nƣớc). Trong các tổ
chức kinh tế, sản phẩm làm ra sau khi tiêu thụ và thu đƣợc tiền, đƣợc tiến hành phân
phối. Một phần đƣợc sử dụng để bù đắp vốn cố định và vốn lƣu động đã tiêu hao. Một
Tài chính tiền tệ

Trang 19


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

phần trả lƣơng cho ngƣời lao động. Một phần nộp cho Nhà nƣớc dƣới hình thức các
loại thuế. Một phần nộp quỹ bảo hiểm xã hội. Phần còn lại để hình thành nên các quỹ
của doanh nghiệp, tổ chức kinh tế và phân chia lợi tức cho ngƣời góp vốn.
Phân phối lần đầu, mới chỉ tạo ra những khoản thu nhập cơ bản, chƣa thể đáp
ứng nhu cầu của xã hội. Do đó phải trải qua quá trình phân phối lại. Phân phối lại thu
nhập là tiếp tục phân phối những phần thu nhập cơ bản đƣợc hình thành qua phân
phối lần đầu, để đáp ứng nhu cầu tích luỹ và tiêu dùng của toàn xã hội (các ngành
không sản xuất: Quân đội, Giáo dục, Y tế…). Mục đích của phân phối lại là:
. Bổ sung thêm vào Ngân sách Nhà nƣớc để đáp ứng nhu cầu chi tiêu cho toàn
xã hội.
. Tạo ra nguồn thu nhập cho các lĩnh vực không sản xuất vật chất và những
ngƣời làm việc trong các lĩnh vực đó.
. Điều hoà thu nhập giữa các ngành, giữa các doanh nghiệp và các tổ chức kinh
tế, các tầng lớp dân cƣ.
. Điều tiết các hoạt động kinh tế trên phạm vi vĩ mô.
Phân phối lại đƣợc tiến hành thông qua ba biện pháp: Biện pháp tài chính –tín
dụng, biện pháp giá cả và hoạt động phục vụ. Trong đó, biện pháp tài chính – tín dụng
giữa vai trò trung tâm.
1.7.2. Chức năng giám đốc
Chức năng giám đốc của tài chính là chức năng mà nhờ vào đó việc kiểm tra
bằng đồng tiền đƣợc thực hiện đối với quá trình phân phối của cải xã hội thành các
quỹ tiền tệ và sử dụng chúng theo các mục đích đã định.
Nhƣ vậy, đối tƣợng giám đốc của tài chính là quá trình phân phối của cải xã
hội dƣới hình thái tiền tệ - quá trình hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung và
không tập trung theo các mục tiêu đã định.
Cùng với việc xác định đối tƣợng, cần thiết phải chỉ ra những đặc điểm của
giám đốc tài chính.
- Thứ nhất: Giám đốc của tài chính là sự giám đốc bằng tiền thông qua sử dụng

chức năng thƣớc đo giá trị và chức năng phƣơng tiện thanh toán của tiền tệ trong vận
động của tiền vốn để tiến hành giám đốc.
- Thứ hai: Giám đốc bằng tiền của tài chính là sự giám đốc bằng tiền thông qua
phân tích các chỉ tiêu tài chính – các chỉ tiêu phản ánh tổng hợp toàn bộ các hoạt động
của xã hội và của các doanh nghiệp.
- Thứ ba: Giám đốc bằng tiền của tài chính còn đƣợc thực hiện đối với sự vận
động của tài nguyên trong xã hội.
Tài chính tiền tệ

Trang 20


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

Thực hiện chức năng giám đốc, tài chính nhằm mục đích sau:
- Bảo đảm cho các cơ sở kinh tế cũng nhƣ toàn bộ nền kinh tế phát triển theo
những mục tiêu định hƣớng của Nhà nƣớc.
- Đảm bảo việc sử dụng các nguồn lực khan hiếm môt cách có hiệu quả, tiết
kiệm tới mức tối đa các yếu tố sản xuất trong xã hội.
- Bảo đảm sử dụng vốn đạt hiệu quả cao.
- Bảo đảm việc chấp hành pháp luật trong mọi hoạt động sản xuất kinh doanh.
Nội dung Giám đốc tài chính, gồm có những nội dung chính sau:
- Giám đốc tài chính trong quá trình thành lập và thực hiện kế hoạch Ngân sách
Nhà nƣớc.
- Giám đốc tài chính trong các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế dựa trên cơ sở
chế độ hạch toán kinh tế và hợp đồng kinh tế.
- Giám đốc tài chính trong quá trình cấp phát, cho vay và thanh toán vốn đầu tƣ
XDCB.

Ngoài ra, Giám đốc tài chính còn đƣợc thực hiện trong các hộ kinh tế dân cƣ.
Giám đốc tài chính dù thực hiện ở đâu, cũng đều là sự giám đốc toàn diện mặt giá trị
đối với quá trình hình thành phân phối và sử dụng các nguồn vốn trong quá trình hoạt
động của từng khâu và trong toàn xã hội.
Hai chức năng của tài chính có mối quan hệ hữu cơ, bổ sung cho nhau, trong đó
việc thực hiện chức năng phân phối là tiền đề để thực hiện chức năng giám đốc, và
ngƣợc lại việc thực hiện tốt chức năng giám đốc sẽ tạo điều kiện để thực hiện chức
năng phân phối tốt hơn.Trên cơ sở nhận thức đƣợc bản chất, chức năng của tài chính,
hoạt động của tài chính mới phát huy đƣợc vai trò của nó trong nền kinh tế.

Tài chính tiền tệ

Trang 21


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG TÀI CHÍNH
(Số tiết: 06)
2.1. Vai trò của hệ thống tài chính
Trong chƣơng I chúng ta đã nghiên cứu về bản chất của tài chính và khẳng định
rằng: tài chính là hệ thống các quan hệ kinh tế trong phân phối, gắn liền với quá trình
hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ. Trong thực tế, các quan hệ tài chính diễn ra rất
phức tạp và đa dạng, chúng đan xen nhau trong một tập hợp hàng loạt các hoạt động
khác nhau của nền kinh tế. Tuy nhiên, đó không phải là những hoạt động hỗn loạn mà
ngƣợc lại, chúng tuân thủ những nguyên tắc, những quy luật nhất định, trong đó những
quan hệ tài chính có tính chất đặc thù giống nhau nhóm lại thành một bộ phận riêng.
Giữa các bộ phận này luôn có mối liên hệ, tác động ràng buộc lẫn nhau và tạo thành hệ

thống tài chính.
Do vậy, hệ thống tài chính là tổng thể của các bộ phận khác nhau trong một cơ
cấu tài chính, mà ở đó các quan hệ tài chính hoạt động trên các lĩnh vực khác nhau
nhƣng có mối liên hệ tác động lẫn nhau theo những quy luật nhất định.
Các bộ phận trong hệ thống tài chính hoạt động trên các lĩnh vực: tạo ra các
nguồn lực tài chính, thu hút các nguồn tài chính và chu chuyển các nguồn tài chính
(dẫn vốn). Với các lĩnh vực hoạt động này, toàn bộ hệ thống tài chính thực hiện vai trò
đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế quốc dân là đảm bảo nhu cầu về vốn cho phát
triển kinh tế - xã hội.
2.2. Cấu trúc của hệ thống tài chính

Hoặc:
Tài chính tiền tệ

Trang 22


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

Hệ thống tài chính nƣớc ta hiện nay bao gồm các khâu:
2.2.1 Ngân sách nhà nước
Ngân sách nhà nƣớc là khâu chủ đạo trong hệ thống tài chính quốc gia. Đây là
một “ tụ điểm “ của các nguồn tài chính gắn với việc tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ
tập trung của Nhà nƣớc với mục đích phục vụ cho sự hoạt động của bộ máy Nhà nƣớc
các cấp và thực hiện các chức năng của Nhà nƣớc trong quản lý kinh tế - xã hội.
_ Ngân sách Nhà nƣớc có các nhiệm vụ sau:
+ Thứ nhất, động viên tập trung các nguồn tài chính cho việc tạo lập quỹ tiền tệ
tập trung lớn nhất của Nhà nƣớc - quỹ Ngân sách - từ các khoản huy động mang tính

bắt buộc (thuế, phí, lệ phí) hoặc mang tính chất tự nguyện (viện trợ, vay nợ trong và
ngoài nƣớc)..
+ Thứ hai, phân phối và sử dụng quỹ Ngân sách cho việc thực hiện các nhiệm vụ
kinh tế - xã hội nhƣ duy trì bộ máy Nhà nƣớc, củng cố an ninh quốc phòng, phát triển
văn hoá xã hội, phát triển kết cấu hạ tầng, đầu tƣ kinh tế...
+ Thứ ba, giám đốc và kiểm tra đối với các khâu tài chính khác và với mọi hoạt
động khác nhau của xã hội, với tất cả các khâu khác trong hệ thống tài chính; do đó nó
có khả năng và cần phải thực hiện việc kiểm tra đối với quá trình vận động của các
nguồn tài chính có quan hệ với
việc tạo lập và sử dụng quỹ Ngân sách ở mọi khâu tài chính và mọi lĩnh vực hoạt
động kinh tế -xã hội.
Tài chính tiền tệ

Trang 23


Bộ môn kế toán

Khoa Kinh tế

2.2.2.Tài chính Doanh nghiệp
Tài chính Doanh nghiệp là khâu cơ sở trong hệ thống tài chính quốc gia. Đây là
một “ tụ điểm “ của các nguồn tài chính gắn với hoạt động sản xuất kinh doanh hàng
hoá hay dịch vụ. Hoạt động Tài chính Doanh nghiệp luôn gắn liền với các chủ thể của
nó là các doanh nghiệp (pháp nhân hay thể nhân).
Sự tạo lập vốn ban đầu có thể và trƣớc hết là dựa vào thị trƣờng tài chính, thu hút
vốn qua góp vốn cổ phần (phát hành cổ phiếu) hay đi vay (phát hành trái phiếu, vay
ngân hàng...). Sau đó, do gắn liền với sản xuất kinh doanh, vốn và các quỹ tiền tệ khác
đƣợc bổ sung, tái tạo thông qua việc phân phối doanh thu tiêu thụ sản phẩm, lập các
quỹ bù đắp (nhƣ quỹ khấu hao tài sản cố định, quỹ bù đắp vốn lƣu động) và tạo lập

các quỹ từ lợi nhuận. Mỗi quỹ tiền tệ trong doanh nghiệp đều có mục đích nhất định,
nhƣng tính chất chung của chúng là gắn liền với sản xuất kinh doanh, chi dùng cho
mục đích sản xuất kinh doanh và phần tiêu dùng để hình thành thu nhập của những
ngƣời tham gia sản xuất kinh doanh ở doanh nghiệp.
Tài chính Doanh nghiệp có các nhiệm vụ sau đây:
+ Một là, Bảo đảm vốn và phân phối vốn hợp lý cho các nhu cầu của
sản xuất kinh doanh.
+ Hai là, Tổ chức cho vốn chu chuyển một cách liên tục và có hiệu quả.
+ Ba là, Phân phối doanh thu và lợi nhuận của doanh nghiệp theo đúng các quy
định của nhà nƣớc.
+ Bốn là, Kiểm tra mọi quá trình vận động của các nguồn tài chính trong doanh
nghiệp; đồng thời, kiểm tra mọi hoạt động sản xuất kinh doanh gắn liền với các quá
trình đó.
Tài chính Doanh nghiệp có quan hệ với các khâu khác của hệ thống tài chính nhƣ
quan hệ với Tài chính hộ gia đình thông qua trả lƣơng, thƣởng, lợi tức cổ phần, trái
phiếu; quan hệ với Ngân sách thông qua nộp thuế; quan hệ với các tổ chức tín dụng
thông qua việc thu hút nguồn tài chính để tạo vốn hoặc trả nợ gốc và lãi vay... Quan hệ
giữa Tài chính Doanh nghiệp với các khâu tài chính khác có thể là trực tiếp với nhau,
cũng có thể thông qua thị trƣờng tài chính.
2.2.3.Bảo hiểm
Bảo hiểm là một khâu trong hệ thống tài chính nƣớc ta. Bảo hiểm có nhiều hình
thức và nhiều quỹ tiền tệ khác nhau, nhƣng tính chất chung và đặc biệt của các quỹ
bảo hiểm là đƣợc tạo lập và sử dụng để bồi thƣờng tổn thất nhiều dạng cho những chủ
thể tham gia bảo hiểm tuỳ theo mục đích của quỹ.
Theo tính chất của hoạt động bảo hiểm, bảo hiểm đƣợc chia thành hai nhóm:
Tài chính tiền tệ

Trang 24