Thiên văn học

Khái quát thiên văn
Oh
wa

Sao (star) hay còn gọi là hằng tinh là tất cả các thiên thể có
khả năng tự phát ra ánh sáng. Tất cả đều là những khối cầu
khí khổng lồ có khối lượng lớn hơn Trái Đất rất nhiều và nhờ
một khối lượng lớn như thế mới giúp chúng tự tạo ra ánh sáng
của bản thân mình.
Một thiên thể để có thể tự phát ra ánh sáng cần có khối lượng
tối thiểu khoảng 8% khối lượng Mặt Trời của chúng ta
Các sao có khối lượng nhỏ hơn giới hạn này một chút được coi
là giai đoạn trung gian giữa sao và hành tinh, chúng là các sao
lùn nâu hoặc lùn đen.
Ngôi sao là gì

Ngôi sao được tạo thành từ những đám mây bụi và khí khổng lồ trong không gian,
gọi là tinh vân (nebula). Tinh vân có khuynh hướng co rút về tâm do tác động của
chính trọng lực , tạo thành Phôi sao - Protostar (hình thái đầu tiên của sao). Cuối
cùng, khi nhiệt độ và tỷ trọng của lượng khí ở tâm phôi sao dần tăng cao, các phản
ứng hạt nhân bắt đầu hình thành. Phôi sao chuyển trạng thái và trở thành một ngôi
sao thực sự (hay còn gọi là Sao Mới), nó tự tạo ra nhiệt năng & ánh sáng cho bản
thân. Lúc đó ngôi sao mới được xem là thực sự bắt đầu quá trình tồn tại của nó
(Main sequence star). Việc tồn tại ở trạng thái này lâu như thế nào, và cái gì sẽ xảy
ra kế tiếp với ngôi sao là tuỳ thuộc hoàn toàn vào khối lượng của nó.

ngôi sao mới có khối lượng lớn hơn 10 lần khối lượng mặt trời,
thường có một kết thúc đặc biệt
tồn tại khoảng vài triệu năm
Sao lớn (Massive star)

Đầu tiên, nó tự phồng lên thành một khối đỏ rực kích thước siêu khổng lồ và phát
ra ánh sáng (Red Supergiant), lớp vỏ ngoài mát dần và dãn ra liên tục. Cuối cùng
nhân của nó sụp đổ tạo nên một vụ nổ vĩ đại, lúc này gọi là trạng thái siêu tân tinh
(Supernova) hay sao mớI hình thành. Vài tuần sau, siêu tân tinh sẽ phát sáng với
độ sáng như là cả một thiên hà.
Trong khi lớp ngoài của ngôi sao tung rắc không gian thì số phận của lõi một lần
nữa lại phụ thuộc vào khối lượng của nó. Lõi nào có khối lượng thấp sẽ bị ép thành
một ngôi sao có đường kính nhỏ, và có cấu tạo đặc, gọi là Sao Nơ-tron (Neutron
star). Nếu khối lượng lõi lớn bằng 2 lần khối lượng của mặt trời thì trọng lực của
nó sẽ nén nó mạnh hơn nữa, hình thành nên lỗ đen (Black hole)

Sao có khối lượng cỡ như mặt trời
trải qua một qúa trình "lặng lẽ" hơn sao lớn
khối lượng tối thiểu bằng 1/10 khối lượng của mặt trời,
tồn tại khoảng 100 tỉ năm hoặc hơn nữa.
Mặt trời hình thành từ khoảng 5000 triệu năm trước, và nó chỉ mới "sống" hết có
nửa đời của nó.
Sao nhỏ (Small star)

Nó tự phồng lên thành một khối đỏ rực và khổng lồ nhưng có kích thước nhỏ hơn
(Red Giant). Sau đó nó đánh mất dần lớp vỏ ngoài, phần mất đi đó tạo nên một lớp
vỏ khí cho nó, trang thái của ngôi sao lúc này là một tinh vân hành tinh (Planetary
Nebula). lõi nó bị lộ ra, chuyển thành một khối cầu nóng có màu trắng gọi là Sao
lùn trắng (White Draft) vớI tỷ trọng cực lớn (một vật có kích thước cỡ hạt đậu
vàng trên Sao lùn trắng có thể nặng đến khoảng 1000kg).
khối cầu này sẽ nguội và nhạt dần đi trong hàng tỉ năm sau (giai đoạn lúc này nó
được gọI là Cooling White Draft). Và khi ngừng phát ra ánh sáng, nó sẽ trở thành
một khối cầu đen (Black Draft).

Sao đôi(Double star)
•
2 sao gần nhau hoặc dính liền nhau trên
bầu trời khi nhìn bằng mắt thường.
Nếu sự gần nhau chỉ là biểu kiến thì ta gọi
đó là sao đôi quang học. Nếu thật sự là 2
sao gần nhau tạo thành cặp trong không
gian thì ta gọi là sao đôi vật lí hay sao kép.

Sao kép (binary star)
sao chùm (multiple star)
•
sao kép thuộc nhóm sao đôi vật lí, gồm hai sao chuyển động
quanh khối tâm chung do hấp dẫn. Các sao kép có thể được
phát hiện bằng các quan sát quang học và được gọi là sao
kép nhìn thấy, cùng có thể chỉ phát hiện được qua phân tích
quang phổ phát xạ của chúng. Trong trường hợp này ta gọi
chúng là sao kép quang phổ.
•
Sao chùm là hệ nhiều sao liền nhau, liên hệ với nhau bằng
hấp dẫn. Sao kép chính là trường hợp riêng của sao chùm.

Sao biến quang (variable star)
•
là các sao có độ sáng thay đổi, đều đặn hoặc không
đều đặn. Chu kì biến đổi của độ sáng có thể là vài
giờ hoặc vài năm. Biên độ dao động có thể từ 15
đến 17 cấp sao.

Có 3 nhóm sao biến quang chủ yếu:
- Sao biến quang co giãn
- Sao biến quang bộc phát
- Sao biến quang che khuất

Sao nơtron (neutron star)
•
thiên thể nhỏ (bán kính khoảng 10.000km) nhưng có mật
độ vật chất rất lớn do được cấu tạo hầu hết từ các nơtron.
Khối lượng riêng của sao này khoảng 108 tấn/cm3.
•
Sao nơtron là kết quả co lại của lõi một ngôi sao có khối
lượng ban đầu bằng 1,4 đến 4 lần Mặt Trời. Vụ co lại này
dẫn đến một vụ nổ sao siêu mới và kết thúc là sao nơtron.
•
Lần đầu tiên sao nơtron được phát hiện là vào ngày
28/11/1967 dưới dạng phát xạ xung điện từ nên còn có một
tên khác là Pulsar. Cho đến nay con người đã phát hiện ra
gần 1000 Pulsar phát xạ xung điện từ như vậy.

Quan sát bầu trời
Quan
sát
b u ầ
tr iờ

Còn nếu kéo dài cạnh còn lại của cái bát xuống dưới (phía Nam) thì đường nối đó sẽ
chỉ ra ngôi sao Regulus trong chòm Leo (Sư Tử).
Khi ta kéo dài cái đuôi của cái muỗng thành một cung tròn về hướng Tây nam thì nó
sẽ lần lượt đi qua sao Arcturus của chòm Bootes & sao Spica của chòm Virgo (Xữ

Nữ)...
mùa xuân
7 ngôi sao tạo thành hình cái
cái cày hay cái muỗng trong
chòm Đại Hùng (ursa major)
là "chìa khoá" để giải ra các
vị trí của những chòm sao
khác ở trên bầu trời phương
bắc.
Đường nối dài của 2 ngôi sao
Alpha & Beta nằm ở ngoài
cùng (cạnh đứng của phần có
hình dạng như cái bát) sẽ chỉ
thẳng đến sao Bắc cực
(Polaris_ màu vàng), ngôi
sao cách đó một khoảng cách
bằng 5 lần chiều dài đường
nối trên.

mùa hạ
Những ngôi sao sáng nhất xuất hiện
trên thiên cầu là 3 ngôi sao thuộc về
"Tam Giác Mùa Hạ"
Ngôi sao nằm ở góc nhọn nhỏ nhất
của Tam Giác Mùa Hạ là Altair của
chòm sao Aquila (Đại Bàng),
Gần Thiên Đỉnh là ngôi sao sáng nhất
của chòm sao Lyra, đó là sao Vega,
cũng là ngôi sao sáng nhất trong 3
ngôi sao của tam giác mùa Hạ, phía

dưới ngôi sao Vega là 4 ngôi sao nhỏ
và yếu hơn, lập thành một hình bình
hành và cùng với sao Vega lập thành
chòm Lyra.
Deneb, ngôi sao sáng nhất của chòm
sao Thiên Nga (Cygnus), là ngôi sao
lập thành góc lớn nhất của tam giác
này.
Người ta có thể mô tả chòm sao
Cygnus này như một chữ thập, một số
người gọi nó là chữ thập phương Bắc ,
một cạnh của nó kéo dài từ Albireo
đến Deneb và cạnh còn lại là đường
nối sải cánh của con Thiên Nga.
Nằm giữa Cygnus và Aquila là 2 chòm sao nhỏ Mũi Tên - Sagitta và Con Cáo Con - Vulpecula.Bên trái sao Altair là
chòm sao con cá heo (Delphinus) và phía dưới về phía Pagasus là chòm sao Con Ngựa Nhỏ_Equulus. kéo dài đôi cánh
của con Đại Bàng về bên phải sẽ đi qua chòm sao Scutum (Lá Chắn) .Gần chân trời N- Đ N là chòm Sagittarius (Nhân
Mã Bắn Cung) . Và con Bọ Cạp (Scorpius - Scorpion).

mùa thu
ở gần đường trung tuyến trời có
sự hiện diện của hình vuông
Pegasus và một vài nhóm sao nhỏ
của nó , nó giống như một hình
vuông lớn chiếm một khoảng lớn
trên bầu trời ,hình vuông đó là
thân mình của một con ngựa và
đôi cánh trải dài ra phía trên cao
hơn của Thiên Cầu,
những đêm sáng trời, trong chòm

Andromeda, có thể nhìn thấy tinh
vân nổi tiếng Andromeda, nó là
một thiên hà xoắn nằm khá gần
Thiên đỉnh.
phần thấp của bầu trời Nam :
Capricornus chiếm vị trí trung
tâm của Hoàng đạo vào thời gian
này. tiếp theo là Aquarius, Pisces
và Aries nối tiếp nhau về bên trái
khi nhìn bầu trời Nam
Bên ngoài của các chòm sao Hoàng Đạo, về phía Tây Nam, giữa Andromeda và Aries là chòm sao
Cetus (con cá voi), chòm sao nhỏ Triangle Borealis, trên một chút là Fomalhaut của chòm sao Piscis
Austrinus.

mùa đông
Orion là chòm nổi bật nhất trên bầu
trời bắc vào mùa đông & bầu trời
nam vào mùa hạ. Đường nối 3 ngôi
sao thắt lưng của Orion xuống phía
tây nam sẽ chỉ vào ngôi sao Sirius,
sao sáng nhất trên bầu trời của
chòm Canis Major (Đại Cẩu).
Sirius là một điểm của tam giác
khổng lồ hình thành bởi sao
Procyon của chòm Canis Minor
(Tiểu Cẩu) và sao Betelguese của
Orion, đây còn gọi là Tam Giác
Mùa Đông ở Bắc bán cầu.
Ngôi sao Rigel cũng là một ngôi
sao nổi tiếng khác trong chòm

Orion, phần kéo dài của đường nối
từ nó đến Betelguese sẽ chỉ đến 2
ngôi sao Castor & Pollux nằm cạnh
nhau của chòm Gemini (Song Nam)
Nhìn lên hướng vung khiên từ sao Aldebaran của Orion ta sẽ thấy sao Pleiades, sao sáng nhất trong
chòm Taurus (Kim Ngưu)
Nếu nhìn thẳng lên theo hướng từ sao ngoài cùng của thắt lưng đến đỉnh đầu của Orion, ta sẽ có
được sao Capella của chòm Auriga (Ngư Phụ)


Xác định trực tiếp
•
Mọi người đều biết rằng hàng ngày Mặt Trời mọc
ở hướng Đông và lặn ở hướng Tây. Dựa vào đó
chúng ta có thể đóan được hướng Đông và hướng
Tây bằng Mặt trời. Tuy nhiên, thường thì Mặt trời
không mọc ở chính hướng Đông và lặn ở chính
hướng Tây (trừ ngày xuân phân 21/3 và thu phân
23/9) nên chúng ta có thể bị lệch hướng Đông và
Tây rất nhiều.

Xác định phương hướng bằng
phương pháp Owen Doff
•
Chúng ta dùng một cọc cắm trên đất
khi có trời nắng. Đánh dấu đỉnh bóng
của cọc là T. Để một thời gian sau
(khoảng 15 ‘), bóng của cóc sẽ dịnh
chuyển sang vị trí khác. Đánh dấu
đỉnh bóng của cọc lúc này là Đ. Nối

hai điểm T và Đ lạI ta sẽ có một
đường thẳng chỉ hướng Động Tây,
đầu T chỉ hướng Tây, đầu Đ chỉ
hướng Đông. Xác định được hướng
Đông Tây thì sẽ dễ dàng xác định
được hướng Bắc Nam.

Xác định hướng bằng địa vật
•
Hoa hướng dương luôn hướng về phía Mặt trời
mọc (ở hướng Đông)
·Ở vùng nhiệt đới xích đạo, ở những than cây
lớn rêu luôn mọc ở hướng Tây, còn ở vùng ôn
đới thì rêu mọc ở hướng Bắc.

BằNG ĐồNG Hồ
•
Đặt đồng hồ nằm ngang trên
lòng bàn tay,hướng kim giờ về
phía Mặt trời (muốn chính xác
hãy dùng một que nhỏ đặt thẳng
đứng ngay giữa tâm đồng hồ,
xoay đồng hồ sao cho bóng của
que trở thành tia đối của kim
giờ). Sau đó lấy phân giác của
góc tạo bởi kim giờ và đường
thẳng 6-12 sẽ chỉ hướng Bắc
Nam. Phía góc nhỏ chỉ hướng
Nam, góc lớn chỉ hướng Bắc.

Vật liệu cần :
·1 tấm bìa Carton cứng (hoặc miếng nhựa thì tốt).
·1 sợi dây chỉ (hoặc dây nhợ).
·1 vật nặng (có thể là viên đất sét, cây viết, cục tẩy, viên đá,..)
·2 Ống tròn nhỏ (có thể lấy ống của cây viết bi hoặc làm bằng
giấy)
·Băng keo hoặc keo dán .
·Compa, thước kẻ, thước đo độ, viết, kéo .