DSpace at VNU: Những hệ luận rút ra từ các đặc trưng cùa lịch sử hệ thống chính trị Việt Nam

OẠI HỌC TỔNG HỢP HÀ NỘI
TẠP CHÍ KHOA HỌC s ó 6 - 1 9 9 3

NHỮNG HỆ LUẬN RÚT RA TỪ CÁC ĐẶC
TRƯNG c ủ / ị
•
LỊCIl
SỬ HỆ• TIIỔNG CHÍNH TRỊ• VIỆT
NAM.
«
•
P G S .T S Vũ M in h Giaá

T r o n g kill

1'^ĩnión

cứ u đỏ ti m r a n h ứ n g đ ặ c t r ư n g cơ b â n ,

những

q u a n điế m, ng u y

tÁc x â y d ự n g va h o ạ t đ ộ n g c ủ a hệ t h ố n g c h í n h t r ị ở nưđc ta t r o n g thời ky q u á độ lên c
n gh ĩn xã hội. ch'ii ur ta k h ô n g t h ể bo q ua n h ữ n g đ ặ c đ iế m c ủ a d â n tộc, t r ư ớ c h ế t ỉà n h ữ
đạc

điếm

đ ư ợc t h ư ờ n g x u y ê n p h à n ch i ếu lên các hệ t h ố n g c h í n h t r ị q u a c á c

lịch sứ T r o n g h o à n c ả n h t h ế giới hiộn na y c h ú n g

ta

không

thể

thời

và k h ô n g h y v ọ n g t Ị

đ ư ợc m ộ t m ô h ì n h s ắ n có nào từ nưđc ngoài đê á p d ụ n g ò nư ớc ta, t ó i vì mỗi mồ h m
hộ t h ố n g c h í n h t r ị đc
xtíất p h á t

chứa

1

D ) (ị

đ ự n g t r o n g đó n h ứ n g đ ặ c t r ư n g d â n t ộ c đ ậ m nót

t ừ d ặc d i ê m dâ n tộc đẽ dồi m ớ i và hoàn t h i ệ n h ệ t h ố n g c h í n h

trị p h á i đ ù

COI In vê li câu t ỉ ẽ n quvẻt.
T h ố n h ư n g , m ụ c đích c ủ a c h ú n g ta k h ô n g phải c h ỉ n h ằ m

t h ố n g c h í n h t r ị sao cho đ ậ m má u sác d à n tộc
v ữ n g m ạ n h , có k hả n ă n g p h á t
sự

nghiệp

huy đ ế n

mà

tới

việc

xây dựng m ột

là xây d ự n g m ộ t hệ t h ố n g c h í n h I

m ứ c cao n h ấ t t r í tu ệ và t f è m n à n g c ủ a d â n t

phục

vụ

xây d ự n g đất nư đc Việt N a m t r ỏ t h à n h m ộ t q u ố c gia h ù n g

nhân

d â n đ ư ợc s ố n g t r o n g h ạ n h p h ú c và v ă n n i i n h . ‘

Với V n g h ĩ a đó, t ì m hiếu n h ữ n g độc t r ư n g d â n tộc, m ộ t m ặ t ,

đáp

mại

ứ n g yè u câtẳ nhị Ị

t h ứ c qui l u ậ t k h á c h q u a n để mô h ìn h hệ t h ố n g c h í n h tr ị đượ c t h i ế t k ế p h ù hợp vđi nhxllị
qui hĩậí đó. một
đ rợ< diír k ờt,

khác,

nó cò n đ á p ứ n g yè u c â u t ì m hiể u n h ứ n g di s ả n t r u ý ẻ n t h ố n g ;

g ạ n lọc q u a n h íè u t h ế hệ, c h ọ n ra n h đ n g

kinh

n h ' ì n ỉ ' h n c h ố r ố hữ u, p h ụ c vụ n h ứ n g n h i ệ m vụ do t h ự c t i ế n

nghiệm

hay,

khắc ph

đanrr đột. ra

N h u vạy ỉa h h u a g nội d u n g t r u ỳ è n t h ố n g nói đ ế n ỏ đAy k h ô n g

ph ải

là kh ái ni<

t r u y ôn t h ố n g I h u n g c h u n g m à là n h ơ n g y ếu t ố có liên q u a n t r ự c t i ế p đ ế n đặ c đ i ể m 0
h( t h ố n g c h i n h tr ị

111.1

Víỉ,

với n h ữ n g nội d u n g này, n h ữ n g đíèu đượ c t r ì n h h àv ở rìây c h ù

ng ầv t ả

('únf! í r
đối

c h ú n g ta đ a n g

t i ế n h à n h n g h i è n c ứ u đ ể đối mđi và

hỉ 'l ừ n g từ góc độ lịch sử D ể c h ú n g có thỏ t h ự c s ự t r ở t h à n h

ho àn

thiẫ

y!

n h ứ n g cờ

k h o a học ('ho việc đối niđi hô t h ố n g c h í n h trị , cần được k ết hợp x e m x é t to à n d iệ n cừị
với c á c yếu tô đượ c c hì ra từ
trị,

kho a

học

p h á p li

các

n g à n h khoa học k h á c

(Triết

học,

kh oa

h ọc

r Vì lẽ đó, t ấ t cả n h ữ n g v ấ n dề đượ c t r i j i h b ày dưới

chí*

dây €

n ẽ n x e m là n h ư n g chỉ báo c ầ n thiết , n h ữ n g gợi ý đơ n t u y ế n mồ thổi
I.

N h ữ n g đặ c t r u n g nổi trò i c ủ a lịch s ử hệ t h ố n g c h í n h

khi có sự lả n h đ ạo c ủ a Đ ảng.

Ị. Ị. Tập quyên lù khuynh hưĩhìịỉ chú đạo.

trị

V iệt N am tr ư


ị Đ ạc t r ư n g nay đư ợc r ú t ra t ừ kế t q u ả n£h»ẻr cứu
Ịim từ t h ^ kỳ 10 đ ôn th£ kỷ 19 Dây là thời
iòi đại r ù a rác c h í n h q u y è n
íc t h ố

hộ

lịch

sử

hộ

t h ố n g c h í n h t r ị Việt

!;ỳ đư ợc cá c n h à n g h iê n cứu q u a n n i ệ m là

p h o n g kiến độc láp T r o n g suốt thời gian hơn 9 t h ế kỷ n ày

cAm q u y ê n Việt N a m đã á p d ụ n g n h i ê u h ìn h t h ơ c

cai

tr ị

khác

n h a u và

ế n t h ự c t ế đã t ừ n g cổ n h iê u mồ h ình hộ t h ố n g c h í n h trị t ồ n tại Khi ti ến h à n h n g h i ê n
ìu một c ú c h hộ t h ố n g c h ú n g ta có

thể

tỉm

ra n h ứ n g đ ặc t r ư n g xu yè n s u ố t c ù a q u á

ì n h đó.
Sự kiộn vao nftm 9 0 6 người Việt g ià n h lại được c h í n h
ia n h à D ư ờ n g ^ T r u n g Quốc) đá đ á n h dấu

m ột

cái

quyên

từ

ta y các q u a n đô hộ

mố c q u a n t r ọ n g t r o n g lịch sử d â n

c Nổ c h á m dứt thời kỳ Bốc t h u ộ c đon tối kéo dài hơn 1.000 n ă m , mò ra một kỷ n g u y è n
'ơi s á n g

cho đất nư ớ c Song, đấ t nước phải tổ c h ứ c lại n h ư t h ế nào là m ộ t c ô n g

>àn to à n k h ô n g đơn g i ả n Vđi nẻ n t i n g k inh

tế

là s ả n

xuất

việc

n ô n g n g h i ệ p t ự cấp, t ự

c đất n ư đ c luôn c h ứ a đ ự n g k h u y n h h ư đ n g p h â n tá n , c á t cư Và t r ẻ n t h ự c t ế n g a y t ừ
òi Bắc th u ộc , ỏ Giao C h â u đ á t ừ n g h ì n h t h à n h n h ử n g v ù n g đ ấ t n ằ m ngoài v ò n g cư ơ n g
a

c ủ a c h í n h q u yê n đô hộ Người c h ủ t h ự c sự c ủ a c á c v ù n g đó

là

những

hào trư ở n g

• t h ế lực lớn Đíẻu đó d â n đ â n đâ làm suy yếu q u ý ẻ n lực c ủa c h í n h q u ỳ ê n cai t r ị ngoại
tng
Sau khi già n h được đ ộ c lập sức m ạ n h c ủ a

cá c

thế

lực

cát

cxì đị a p h ư ơ n g

chẳng

Ì ơ n g k h ổ n g th u y ê n g i ả m m à có p h â n được t ô n g th è m . N h ư n g khi đó, do có d ư ợ c m ộ t
? n h ấ t tr í t r o n g việc hợp lực
c

đị a

phương

đê

bảo vệ q u y è n độc lập còn non t r ẻ n ê n g iữ a CÁC t h ế

có đ ư ợ c s ự lièn kết, hộ trợ n h au . N*ền dộc lệp còn r ấ t m ò n g m a n h đó

ột Tân n ơ a bị giậ t lại vào n ă m 9 3 0 Và dưới sự ìả n h

đạo

lo ng t r à o đâu t r a n h n h ằ m khỏi p h ụ c lại q u v è n t ự c hủ

đ ả di ễ n r a và g i à n h đ ư ợ c t h á n g

i s a u 7 n ă m k h á n g c h i ế n . Đó là n ă m
è lại ph ải đ ư ơn g đ âu
n

của

các

hào t r ư ở n g , m ộ t

937. Chỉ m ộ t n à m sau, c h í n h q u v è n độc lậ p non

với m ộ t cuộc c h i ế n t r a n h x â m lược mới c ủ a người H á n .

n ứ a người Việt lại c h i ế n t h ắ n g . C h i ế n t h ố n g o a n h

ìiịt

trẻn

Và m ộ t

s ô n g Bạ ch Đ ằ n g n á m

18 c ủ a q u â n và d án t a dưđi sự lả nh đạo c ủ a người a n h h ù n g d â n tộ c Ngồ Q u ỳ ê n đô c ủ n g
• vứng chắc

tư thò

'h đô hộ c ủ a

người

la

độc

lập c ù a

nước Việt. N g u y cơ c ủ a m ộ t â m m ư u khôi p h ụ c lội

H á n bước (íâu bị đây xa. N h ư n g , c ủ n g đ ồ n g thời với sự v ữ n g v ồ n g

n ê n độc lộp, 3ự đe dọa từ bên ngoài có p h à n t h u y ê n

ột xả hội tiểu n ô n g lại m ộ t ph en tr ỗ i dậy Cá c t h ế lực
ước đ ây đỗ t ừ n g cố kỏ't với n h a u dưới

g iả m ,

độc

tính

cố hữu của

hào t r ư ờ n g ở các đ ị a p h ư ơ n g

ng ọ n cờ t ậ p hợp c ủ a N gô Q u ý è n đ ể c h ố n g ngoại

tng thì nay lại lo t ậ p t r u n g c ủ n g cố t h ế lực, c h á m lo lợi ích r i ẻ n g củ a m ì n h
à n g ay sau khi Ngô Q u ỳẽ n q u a đời Í944), c h í n h q u ỳ ê n t r u n g ươn g
ỉi đ ấ t nưrlc nứ a

C á c n h à s ử học gọi đó là

lản là hiểu hiện vè m ặ t c h í n h
c ấ p tự t ú c

Do

đổ

thời

kỳ loạn

Vì vậy

k h ô n g đí^èu h à n h

12 sứ q u â n . H i ệ n t ư ợ n g 3ii

trị c ù a b àn ch ất vốn có t r o n g n'ẽn ki nh t ế n ỏ n g n g hi ộp

sự p h á t t r i ế n tự p hát t r £ n

ìíẽn t à n g k inh t ế đó tổt sỏ

d ả n tói

lu y n h h ư đ n g cục' bộ, ch ia eá t vè q u ý ẻ n lực.
T h ế n h ư n g , lịch sử p h á t t r i ể n c ùa dâ n tộc ta c ủ n g đã chỉ ra r ố n g còn có n h ữ n g táo
•n g k h á c h quan k h á c chê n g ự k h u y n h h ư đ n g
T h ứ n h â t , do yẽu c à u đ ắ p đA trị t h ủ v và xây
,ính n ẽ n s ả n x u ấ t n ô n g ngh iệ p, sự
ồ n h nhAn t ố cản trỏ

cỏng

chia

tự

p h á t nói t r ẽ n
c ấ t CÁC c ô n g t r ì n h t h ủ y lợi p h ụ c vụ cho

cát q u ỳ ẻ n lực giữa các v u n g t r o n g n ư đ c

việc này luỏn đòi hỏi sự liên kết , hợp lực và c â n có

trỏ
một


to

chlie

điêu h a n h t h ố n g n h ấ t

ị

T h ứ hai. dè t ô n tại độc lập bè n c ạ n h đè

chế

Trung

m ạ n h l uô n có t h a i

hùng

v ọ n g h à n h t r ư ớ n g , đấ t nướ c ta k h ỏ n g có

cá c h

khối đo àn kết v ứ n g m ạ n h , t h ố n g nhâ't vê

ý chí và tô c h ứ c . Đó c ũ n g là m ộ t h o à n c ả n

lịch sứ
củ a

mang

tính

n ào

H oa

k h á c là ph ải x â y d ự n g t h à n h mộ

k h á c h q u a n và có tá c đ ộ n g t h ư ờ n g x u y è n đ ế n q u á t r ì n h p h a t

triểị

d â n tộ c ta
Dưới tá c đ ộ n g m ạ n h mõ củ a hai n h á n tô nàv, t ì n h t r ạ n g p h â n

q u â n đã k h ô n g co đ át p h á t t r i ể n . Sự kiện Dinh Bộ

t á n . cát cứ kiểu 12 9

Lỉ n h lân lượt đ á n h bại 1 1 ỒƠ q u â |

kh ác, t h ố n g n h ấ t lại đ ấ t nước vào nAm 967, m ộ t m ặ t t h è hiộn tà i n a n g q u á n s ự củ a ô n |
nhưng mạt

khác,

đo còn là biểu hiện sự t h á n g th e c ủ a

khuynh

hướng

thống

nhi Ị

q u ỳ ê n lực Đ ất nưíir cầ n m ộ t c h í n h q u y ê n t r u n g ư ơn g v ứ n g m ạ n h
Cá c n h à sử học ch o r à n g n ă m 967 là cái m ố c đ á n h đ á u sự m ò
kết cấu qu ýê n lực t ậ p t n i n g hay còn
giữ vai tr ò c h u

đạo

quen

gọi

đâu

m ộ t thời kỳ nr I

là t h i ế t c h ế t r u n g ư ơ n g t ậ p q u y ề n luỗ Ị

t r o n g đời s ố n g ch i n h tr ị ơ r á c giai đ o ạ n t i ế p s au , sự t h a y đổi Cl]

hệ t h ố n g c h í n h t r ị c h u yếu được tho hiện t r o n g h ì n h t h ứ c duy t r ì q u y ê n lực Có t h ể phâ
c h i a cá c h ìn h t h ứ c đo

c á c thời kỳ sau đAv

1. T h ờ i k ỳ t ừ n ồ m 9 8 7 - 1 0 0 9 .
Dây là thời kỳ t r ị vi cù a hai tr í ẻ u đại D in h và T i ê n Ijè

Hai

tríèu đại này đả cùng c

q u y ê n lực n i a c h i n h quyí-n M u n g ương và duy tr ì được s ự t h ô n g n h ấ t c ủ a đ ả t nước Vi
sức m ạ n h đó q u â n
ch i ên

và d â n

nướ c Đại Cò Việt ( tè n nưđ c t a khi đó) đ ả v ư ợ t q u a t h ừ t h á c

t h ắ n g đạo q u â n x â m lược V(U qui mồ lớn c ủ a n h à T ỏ n g vào n ã m 981- N h ư n g

đuv t r ì được q u y ê n lực t ạ p t r u n g , n h ơ n g người c ầ m q u ỳ ê n thời Đ i n h
vào lực lượng q u â n sự và n h ứ n g h ìn h p h ạ t k h á c
c h í n h q u y ê n t r u n g ươ ng T heo
Lư khi đo

thực* sự

- Lẻ c h ủ yếu d\

n g h i ệ t đê r a n đe n h ữ n g người c h ô n g 1

p hư ơn g t h ứ c đó, n h à n ư đ c ph ải t h ù h iể m . K i n h đô H
là một ('An cơ q u â n sự lợi hại n ằ m t r o n g m ộ t t h u n g l ũ n g có n ú i

vách d ự n g bọc kin bíì bõ Dất n ư đ c thời Đ in h - Lê được tô

chức

the o

(

lối q u â n sự, ch

t h à n h mười đạo q u ả n Người t h ứ hai sau h o à n g đ ế là vị T h ậ p đạ o t ư đ n g q u â n , t h ố n g lĩĩi
t o à n hộ lực lượ ng vũ t r a n g t r o n g n ư đc T ổ c h ứ c theo h ì n h t h ứ c đó đòi hỏi ph ải d u y t
mộ t

đội

q u â n t h ư ờ n g t r ự c đ ỏ n g và m ạ n h

Có thờ i kỳ, th e o t í n h t o á n c ủ a c á c n h à

n

học, q u â n dội thời Đ in h lẻn tới 1 triộ u người
S ự duy trì q u y ê n lực t ậ p t r u n g thoo p h ư ơ n g t h ứ c đó rổ r à n g là
sự p h át t r i ể n to a n d iệ n c ủ a đ ất Ĩ1 ƯỔC Nó chỉ đ ạ t
củ a c h i n h q u y ê n t r u n g ư ờn g
viTng

Nó có

được m ộ t m ụ c đích là đẽ cao q u ỳ ê n hỉ

N h ư n g cả vô một n à v tí n h c h ấ t t ậ p q u y ê n c ũ n g k h ô n g tìỈỊ

t h ê chỉ có t á c d ụ n g n h ấ t thời t r o n g h o à n c ả n h

ti n h t r ạ n g đất nưđ c bị đe dọa n g h i ê m t r ọ n £

trước

và n hư ợc đi ếm c u a k ế t CÂU q u v è n

vào

sự rối loạn c u n g đ in h

ở cuối

k h ô n g t h u ậ n lợi cạ

lực

dựa

nguy

cơ

chiến
bị

tranh

ho ặc

x â m lược

troiỊ

M âu t h u â

s ứ c m ạ n h q u â n sự đ ã bộc lộ ra bằu

thời Ti ẽn I>ô sau

c ù a đấ t nước đòi hòi m ộ t p h ư ơ n g t h ứ c t ổ c h ứ c q u ỳ è n lực kh ác, p h ù h ợ p hơn.
2. T h ờ i k ỳ t ừ 1009* 1400 .
Người đ ứ n g ra giai q uyế t t ì n h t r ạ n g rối loạn cuối thờ i
thẠp đạo t ư ớ n g q u â n củ a t r í ẻ u Tfàn Lê
Ưẩn ( t r o n g sứ s á c h còn gọi là
6

T iê n

Lê

là Lý c ỏ n g u ẩ n - 1

Dược q u â n t h ầ n tôn lèn l à m h o à n g đế, Lý Côn

Lý T há i Tô * ngưòi s á n g lập ra t r í ê u Lý) đả

lĩnh

nh ệ


U

mệnh

<'àì cá c h lớn lao

K h ác với n h u m r người r â m q u ỳ ê n trư

b ỏ n g COI q u â n đội là c h ồ d ự a d u y n h â t c h o c h í n h

Ịhíũ t h á c n h ứ n g yếu tỏ" t h u ậ n
Ịhi đó đ ể c ủ n g cố th i ế t

chồ

nftm n g a y t r o n g
t ậ p qu ỳ ôn

quvòn

trung

T há i

Tò

í:

ư d n g m a t i m mọi cavil

nôn t ả n g kinh t ế - xã hộ 1 c u a Việt N am

Dơn VỊ kinh tô

xã hội cơ b a n c ủ a nướ c ta

khi

ịó là các l à n g L à n g Việt N am . ngoài tí n h ch ất n ô n g n g h i ệ p tự c ấ p tự túc, t i ê m ch ứ a
;huynh h ư ớ n g c ụ c bộ đ ó n g kín, cò n c h ứ a đ ự n g n h ư n g n h â n
«* có n h i ĩ n g t á c đ ộ n g t h u ậ n
h u â n n h á t ve kinh t ế

chíôu

cho

sự t h ố n g n h ấ t

tô’ mà nế u biết khai t h á r thì

T r ư ớ c hết dó là tin h t ư ơ n ^ đối

và xã hộ 1 Dựa t r ô n c h ố độ c ô n g hữu vè tư liệu s ả n x u ất - chõ độ

n ò n g đ ấ t c ô n g là ng xá, ti n h h ìn h p h â n hóa t r o n g nội bộ c á c
lo vạy g iứ a c á c t h a n h viên cù a là n g xã luôn giơ

được bâ u k h ố n g khí hòa đỏ ng, t h ô n g

T r i ê u Lý đ ã biêt d ự a vào cá c là n g xã với tư c á c h là n h ữ n g
lội t ư ơ n g đối th ô n g n h ấ t va d ự a
hiết

kế

nên

một

hệ

vào

mối

là n g Việ t k h ô n g sâu sác,

khôi

kết c ấ u k in h tè - xã

k ết L i ê n là n g vôn có từ n g à n xưa đè

liên

t h ò n g c h í n h t r ị mà t r o n g

dó

chính

quyên

Igười (íại d i ệ n n h ơ n g q u y ê n lợi cơ h á n c ủ a tất cà cá c la n g xã Và t r ê n
rua Lý đá l à m được n h ư vậy
>hục đư ợt’ t i n h t r a n g lụ t

N hà Lý

lội vào

đã

tô

chức

trung

việc đ ắ p đẽ t r ê n q u y mỏ lởn, kh ác

m ù a m ư a lú. tạo diêu kiện t h u ậ n lợi cho s ự p h á t t n è n

ch c ủ a dAn tộ c Việt. T ừ đó. uy tín c ủ a
yẳc n h à sử học gọi là

h ìn h

trióu

quyên

Lý

dựa

trong

nhân

và n h à n d â n đốn lợi ích c ủ a

yế u

phải

n h ân dân

tư

à n g xã

L A N G VỚI N Ư ỚC CO được sự hòa hợp và

lay

d â n n g à y c à n g t â n g lẻn.

k h ổ n g ph ai

xây d ự n g mộ t lực

c h ă m io đốn mối liên h ệ giữ a n h à

Do vậy mà ơ thời Lý p h á p l u ậ t r ấ t k ho an

lòa, và

t ư ờ n g cai tr ị chu y ế u d ự a vào giáo lý c ù a đ ạo P h ạ t và

là c h í n h s ác h

nòng5

Thực

tinh thần nhản

n h à nướ c lấy s ứ c m ạ n h

gia. Lần đâu tiên t r o n g lịch

í n ô n g ” (gữi linh ơn h à

VI iợi

t h ứ c tập qtiỵcn t h ốn dân.

ư ợ n g q u á n đội t h ư ờ n g t r ự c đ ỏ n g mà c h u

àni sức* m ạ n h quốc

tranh

t r ê n sự u n g hộ c u a d â n đượ c h ìn h t h à n h

Đê duy trì quy ên lực c ù a c h í n h q u y ê n nàv, n h à nướ c

1 ước

là

t h ự c té, c á c tr i êu

:ua n ô n g n g h i ệ p N h a Lý c ũ n g đã lã n h đạo t h à n h c ô n g n h ữ n g cu ộc c h i ế n
vlột c h i n h q u y ê n t r u n g ư ơ n g t ậ p

ư ơn g

sứ,

nh à

ái

c ủ a là n g xã

Lý ííp d ạ n g c h è độ "ngụ binh

c h ấ t c u a c h í n h s ác h nay, nói

the o n g ô n t ừ ngày

q u ố c p h o n g to à n d ã n , t hí‘<) dó mọi t h a n h n iẽ n đ ế n tuổi đi lính (lêu

lược t ậ p t r u n g h u ấ n lu v ệ n q u â n s ự m ộ t thời g i a n n g a n , s a u đó lọi

lộ n g ồíin xuất n h u mọi người d â n

Khi

11X1 vè l à n g quf* lao

cổ ch ion t r a n h , nh à nước có t h ê huy đ ộ n g to à n

lâ n là m lính"
Có t h ế nói mô h ìn h tô c h ứ c nh à nơrỉc thiii ĩ Á’ rất
lìột thời c ư ờ n g t h ị n h

cùa

nước

sức

Dai Việt

mạnh

phủ

hợp

với

ho àn c à n h nư đe ta

cu a d â n tộ c và qu ố c gia Thời Lý là

C ũ n g c h í n h t r o n g thời kỳ này, lân đ â u ti ên

/à c ù n g là làn duv n h ấ t t r o n g lịch SƯ mrđc ta. n h à Lý đã t ư n g có kh a n â n g tỏ c h ứ c
Jạo q u à n lđn (bao g ô m CH quâii ch u lực va nhif*u CỈÍÍIÌ VỊ d â n b i n h )
Thâu và Ưng C h âu c u a T r u n g Qu ốc í vào nflni Ì07.r>) dó
ượng. xây d ự n g cản c ứ c h u ấ n bị
một

tư

ti ên

một

t á n c ò n g vào K h á m

p h á t a n ả m m ư u t ậ p t r u n g lực

r ò n g x â m lược nước ta c ủ a nh à T ố n g , thực' hiện

hành

công

t ư ớ n g q u â n sự độ c dáo c u a Lý T h ư ờ n g Kiệt: "Tiên p h á t c h ế n hâ n"

D em

q u à n di đ á n h tr ư ớ c (lí* ngAn c h ộ n việc dic'h sẽ ti ên c ô n g m ì n h r

N h à T r â n t h à n h lập vào r.Am 1225 v ẫn tiôp t ụ c mò h ìn h tỏ
<ây d ự n g t\r thờ i 1tý và c ủ n g th u đượ c

những

thành

chức

c h í n h t r ị đã dược

c ô n £ r ự c rỡ t r o n g giai đ o ạ n đâu


I

(ít r a là ch o đ ế n khi k ế t t h ú c t h ắ n g lợi c u ộ c k h á n g c h i ế n c h ố n g q u â n x á m lược N g u y ê n
M ô n g íân t h ứ 3 vào n a m 1288).
N h ư n g t ừ cuối thời Lý s a n g đ ế n thời T r â n ,

nhất

r ấ t n h i ê u t h a y đổi t r o n g kết cấu k in h t ế - xả
hình chính trị tập quỳèn
độ tư h ữ u

thân

là

vào c uố i

thời TrAn dA d iễ n r a

hội, tạo r a n h ữ n g m â u thu Ă n mới m à m d

d â n k h ô n g t h ể đíẻu hòa nôi Dó là sự p h á t t r i ể n c ù a c h «

r u ộ n g đ ấ t và sự p h â n hóa n g à y c à n g sâu s ắc t r o n g nộ i bộ c á c là n g xả

Q u á t r i n h tư hữ u hóa r u ộ n g đất diễn ra ỏ nước ta th e o m ộ t qui lu ậ t k h á c h q u a n , giốngl
n h ư b ấ t c ứ m ộ t qu ố c gia nào k h á c t r ẽ n
ỏ n ư ớ c ta,

vđi sự

hình

thế

giới

N h ư n g cái k h a c với cá c nước k h á c 19

t h à n h m ộ t kiôu loại "tập q u ỳ ẻ n t h â n dà n"

n h ố t r u ộ n g đất t r o n g cá c l à n g xả với tài s ả n c ủ a n h à
m ặ c n h i ẻ n khi m à hâu hết r u ộ n g đ ất

l à n g với n ư ớ c

ỉà

được ch ấp nhận
lv

một

thì

ruộng

trong

nước

nưđc

nhà

Điêu

đó

nư đc

th u ộ c vẻ sỏ h ứ u c ô n g l à n g xả

phá

vỡ.

san ,

Khi ch ê độ t ư h ữ u

tín h

phát

triển,

chế

pháị

(1 t ừ n g làĩìỊ I

t h u ầ n n h ấ t vê kết c ấ u k in h t ế - xi

chất

T â n g lđp hữ u s ả n tìm mọi c á c h t h a o t ú n g c ô n g việc làn{

xã C ù n g với sự t ả n g lèn củ a diện tích r u ộ n g t ư là sự g i ả m đi c ủ a d iệ n
Q u y ê n lực kinh t ế c u a c h í n h q u y ê n t r u n g ư ơn g suy yêu d ầ n
t r i ố n m ạ n h mê c u a loại h ìn h sỏ
q u ý tộc. S ự lớn m ạ n h vè th e
họ

Kh

r ồ n g l à n g xá là r u ộ n g c ủ a n h à n ư ớ c là đíèu dế dà nỊ I

h o ặ c qu i đ ị n h c h i n h t h ứ c nào bát buộc

hội ỏ n ô n g th ô n bị

đònầ

có thô t r ỏ t h à n n

N h ư n g đó là sự t h ừ a n h â n m ặ c n h iè n , k h ỏ n g có m ộ t đ ị n h

xã x u ấ t h iệ n t ả n g lđp địa chủ hứ u

đả

hơu

phong

tí ch c ò n g đ iê n I

Đó là c h ư a kò tới sự Ị»há ị

kiến lđn: cá c đ iê n t r a n g tư n h â n c ù a cá<

lực k in h t ế c u a c á c quý tộ c đả l à m t â n g vị tr í c h í n h t r ị CỎI

C h i n h q u y ê n t r u n g ương cuối thời T r á n h áu n h ư

đã

không

đíèu

hành

đư ợc tần|

Idp nav
Mâu t h u ẫ n lỏn n h ấ t c ù a h ìn h t h ơ c *Tập q u y ê n t h â n d ân " t h è h iệ n

t r è n hai m ặ t sai

-

I
r u ộ n g đất , n h ư n g 3t

N h à nư ớ c t r u n g ư ơn g c ầ n có bệ đờ k in h t ế là c h ế độ c ô n g h ứ u

p h á t t r i è n c ủ a ch ê độ tư hử u
lực nói t r è n k h ô n g đù

sứ c

là

một

dung

tất

y ếu

k h á c h q u a n . H ì n h t h ứ c tổ c h ứ c quý èi

hòa hai yèu câu đó

II

N h à n ư ớ c m ộ t m ậ t phài d ự a vào sự ủ n g hộ, t h ố n g n h ấ t c ù a
phai n â n g đở giai c ấ p p h o n g kiến quý
lại là m p h ư ơ n g hại

đến

lợi

ích

tộc,

nìà

sự

các

l à n g xả, m ộ t m ặ |

p h á t t r i ể n c ủ a t â n g lớp x& hội n àj

c ủ a l à n g xá

N h ơ n g m â u t h u ả n này đả đ ư a xã hội Dại Việt đ ến chỗ k h ủ n g h o ả n g
n ư a sa u t h ê ky 14 T i n h th ố đó đòi hỏi m ộ t
đòi hòi m ộ t mô h ì n h tô c h ứ c q u y ôn
sứ m ệ n h

cái cá c h

cuộc

cải

trầm trọng ti

c á c h k i n h t ế - xã hội sAu s ắ c vệ!

lực mđi Ifồ Quý Ly là người đả đ ứ n g ra l ĩ n h n h ậ t

đó N h ứ n g s ự t h a y đổi ti ếp theo t ừ t h ế kỷ 15, t h ự c c h ấ t c ủ n g chỉ lị

s ự t i ế p nôi ý t ư ở n g cải các h từ thời Ifô Q u ý Ly

3. T h ờ i kỳ t ừ 1 400 - 1527.
|ỉ
Cải c á c h c ủ a Ho Quý Ly được tiốn h à n h từ t r ư ớ c khi t r í ẻ u Hồ t h à n h lậ p (1 4 00 -1 40 6) ]

khi Hồ Q uý Ly còn là một đại t h ả n c ủ a
s á c h t ổ n g điêu c h ì n h r u ộ n g đ ấ t
có

quy

mô

tríẻu

T r ầ n . Cải c á c h đó b ắ t đ ầ u t ử m ộ t ch í n l

ban h à n h vào n ă m 1397, the o đó, n h ứ n g

sở

h đt

r u ộ n g đấ t lớn hơn 10 m ẫ u phài n ộ p lại cho n h à nư đc t o à n bộ số r u ộ n g di

r a đ ể s u n g vào c ô n g quĩ ' h o chi được t h ừ a n h ậ n 10
h i ệ n c h í n h sách này, n h à n ư đ c lấy
8

ch ủ

lại

được

thế

mấu

là

ruộng

tư). Vđi việc thựi

cà n b ă n g gi ứa sò h ơ u m ộ n g đ ấ t cônj


ì ruộng đất tư
Ị Việc lòrn t i ế p theo t r o n g s u ố t thời

kỳ

cai

tr ị

của

tríêu

Lê

Sơ ( 1 4 2 7 - 1 5 2 7 ) là t h ẻ

Ịè hóa c h ậ t c h ẻ q u y ê n k iê m s o á t c ù a n h à n ư đ c với to àn bộ đ ấ t đai t r o n g nước. N g h i è m
[lìì

việc

iu s ắ c

b iế n

ruộng

c ồ n g t h à n h n i ộ n g t ư N h à nước c ũ n g đè ra luậ t p h á p c an t h i ệ p

v&o q u á t r ì n h p h á n phối và sử d ụ n g r u ộ n g đ ất c ô n g - c ổ n g việc tr ư ớ c

đ â y do

n g xá tự giải qu yết .
Tr Ên cơ Bỏ t h i ế t lập được q u y è n 8Ỏ hvĩu tôi cao vè r u ộ n g
là n ưđ c t â n g lên đ á n g kể Một h ì n h t h ứ c
c h ứ c q u ý ẻ n lực
ự c hiện n ó

th e o

hình

tập

đất ,

q u y ê n mới được t h i ế t lập Đặc đ i ể m c ù a

t h ứ c này là n h à n ư đ c tậ p t r u n g vào tay mọi q u y ê n ỉực và

n h ờ hệ t h ô n g lu ậ t p h á p hoàn bị và m ộ t

đội

ngũ

' h iệ p hóa từ t r u n g ư ơ n g đ ế n t ậ n lả n g xá (c h ơ c xố q u a n do
đây) C ơ sở c ủ a hệ t h ố n g c h í n h trị n àv
mì t r o n g ta v
íp cai

nhà

nư đ c

q u ỳ è n lực k i n h t ế c ù a

quan

nhà

lại được

nước c á t đ ạ t b á t đ â u

là q u y ẻ n q u à n lý c á c tư iiệu s ả n x u ấ t cơ b ả n

Ngoài q u y ê n sở h ơ u tối cao vê r u ộ n g đất, n h à Lẻ còn

q u ả n n h ơ n g đ ồ n đ íè n, n h ữ n g q u a n x ư ỏ n g (xưởng t h ủ c ô n g ng h iệ p

ứ c r\r> í »;

1

chuyèn

hu vậy c ầ n tới m ộ t hệ tư tư ỏ n g duy lý hơn,

lớn).

trực
H ình

do đó ỏ thời Lê, K h ổ n g giáo,

h ọ c t.huyốt cai trị đè cao ngôi vua, đé cao t r ậ t t ự đ ả n g cấ p và kv ỉuậ t xá hội đả c h i ế m
a vị độp t ô r t h a v

cho P h ậ t giáo.

C á c n h à Su nọc gợi h ì n h t h ứ c t ổ c h ứ c q uy ên lực n ày là Tập

q u y ê n quan liêu.

S ứ c m ạ n h củ a t h i ế t chê t ậ p q u y é n q u a n ỉiẽu ò t h ế kỷ 15 đả

được

h sứ. N ư ớ c Đạ i Việt thời ky nà y

là

c D ô n g N a m Á. Bờ cỏi

mở r ộ n g g ân g ấp rưởi. E)ời s ố n g c ủ a n h â n d á n d ư ợ c

rtg lèn, d ự t r ứ

lả n h

thô

một

qu ốc

th è hiện rỏ t r o n g

gia cư ờ n g t h ị n h vào bộc n h ấ t ò khu

q u ố c gia k h á đồi dào
Đời vua T h á i Tô, Th ái T ô n g
L u a ch ín đâv đông, thó c c h ấ t đ ây kho

C á c sử gia p h o n g k iế n coi th ò i Lẻ Sơ là thời đại H o à n g kinì, còn c á c t r í ẽ u đại sa u coi
c h ứ c n h à n ướ c n h ư thời Lẻ Sơ ỉà '’k h u ô n vàng, th ư ớ c ngọc" và luôn t ì m c ác h noi theo.
T h à n h c ô n g c u a mổ hì n h này, n h ì n tử góc độ n g h i ê n cứu sử học,
ười c á m q u v ê n đố t ì m được một p h ư ơ n g t h ứ c xử lý tối
) t r u n g q u y ê n lực vói yẽ u cầ u p h á t
a n h à nư ớ c n h ư n g v á n
it

là

ỏ ch ố n h ơ n g

ưu mối q u a n hộ giữa yèu c â u

t r i ể n k inh t ế N h à Lẽ c ủ n g cố q u y ê n lực k i n h tố

để c h o k in h tè tư n h â n n h ứ n g m ả n h đ á t r ộ n g rãi đê p h á t t r i ẻ n

k h á c l u ậ t p h á p n g h i ẻ m m i n h và tí nh chất, ti ế n bộ c ủ a n h ữ n g bộ lu ậ t

lĩiì th i ể u d á n g k ể sự th a o t ú n g , lộ ng h à n h củ a

cá c t h à n h

đó

đ ã là m

p h â n k inh t ế tư n h â n , Iìh ất

h ạ n c h ế dược, n ạ n c ư ờ n g hảo ở n ổ n g th ỏ n
T u y n h iê n , t í n h c h ấ t phu hợp và tích c ự c cù a h ì n h
n và có tí n h iịch sử

Nó đoi hòi

sự

trong

t h ứ c t ậ p q u ý ẽ n n à y c ũ n g có giới

s ạ c h và th ạ o việc củ a bộ niáv q u a n lại, s ự

ih m ạ n h c ủ a c á c cơ q u a n h a n h p h á p Và điêu đó, dưđi thời p h o n g kiên phụ t h u ộ c g â n
ư hoàn

t o à n vào s ự tài giỏi và a n h m i n h cù a ô n g vua. Lê T h á n h T ô n g

đã

từng

là

t ổ n g vua n h ư vậy. S au khi ỏ n g qua đời vào n ă m 1492, n h ơ n g

Jc tài đ ií r n h ư ông.

người kế tụ c k h ô n g có

M ộ t khác, d u y trì s ự cân b à n g giứn sơ h ữ u n h à

nước

hứu

ih thời L£ Sơ c h ỉ có t h ể t h ự c hiên

h o àn c à n h củ a t h ê kỳ 15, khi m à t ư

được

trong

và

sở

t ư n h à n th e o mô

9


h ơ u hó a c h ư a phải là m ộ t xu t h ế
tr ò tích c ự c đối

m ạ n h mẻ và sò h ơ u r u ộ n g đ ấ t c ổ n g l à n g xá c ò n có m

vđi s a n x u ấ t tiểu n ỏ n g

Nga y s au khi Lè T h á n h T ô n g q u a đời, t r o n g n h ữ n g n ă m cuối thẻ'
n ô m đ ầ u t h ế kỳ 16, s ự h ấ t cậ p củ a mô

hình

chính

trị

kỷ

15 và n h ứ i

t ậ p q u y ề n q u a n liẻu đá b ộc ỉ

rỗ. Bộ m á y q u a n lại n g à y c à n g t r ò n ẽ n c ồ n g k ê n h , tí n h c h ấ t q u a n liẽu n g à y c à n g t r ề
tr ọ n g . L u ậ t
trình

pháp

c ủ a n h à n ư đc k h ô n g đượ c t u ô n t h ủ n g h i ê m tứ c ở c á c l à n g xA Qi

t ư hứ u hổa tự p h á t có cơ hội đ ế p h á t t r i ể n m ạ n h mẽ.

Mô h ìn h tô c h ứ c q u y è n lực t ậ p t r u n g th e o kiểu Lẻ Sơ c h í n h

thức

s ụ p đ ổ vào n ẩ

1527, sau cu ộc c h í n h biến c ủ a họ Mạc.
4. T h ờ i k ỳ t ừ 1 5 2 7 - 162 7.
Đối vđi giai đo ạn lịch sử kéo dài c h ừ n g 100 n ă m
t h ư ờ n g mồ tả n h ư m ộ t thời kỳ h ổ n loạn, c h i ế n t r a n h
k iế n d iể n ra liên m i ê n H ế t c h i ế n t r a n h
có sự t r ì n h bày

như

này,
phe

trước

đâ y cáo n h à sừ h

phái giứ a cá c tộp đ o à n pho

Lè - M ạc lại đ ế n c h i ế n t r a n h T r ị n h - N g u y ẻ n .

vậy n ê n giai đ o ạ n lịch s ử n à y có lúc bị hiểu

p h o n g kiế n c á t cứ, p h â n q u ý ê n T h ự c r a k h ô n g
c h í n h q u ỳ ê n n h à Lê c h ư a khi nào ch ị u ch i a

sẻ

phả i
hoặc

n h ư vậy.

nhâm

Trong

là

thời

s u ố t thờ i kỳ n

từ bỏ q u ỳ è n lực c ù a c h í n h q u ỳ :

t r u n g ươ ng vđi h ấ t kỳ t h ế lực nào. N h ả Lẻ v ẳn luôn luổn là đại d iệ n cho k h u y n h
tập

quyÊn

} ơđ I

K h u y n h h ưổ ĩi g n ày đố t ì m được lực lư ợn g hỗ tr ợ và đ á n h t h ắ n g họ M ạ c V

n ô m 1592, g i à n h ỉại q u y ê n k iể m s oát t r ê n quy mô cả nưđc.
N h đ n g cuộc c h i ế n t r a n h Lê - Mạc, T r ị n h - N g u y ễ n d iể n r a

n à y t h ự c c h ấ t chỉ là việc n h à Lẻ m u ố n
ư ơ n g b ằ n g b iệ n

pháp

quân

sự.

trong

giai đ o ạ n lịch ;

khôi p h ụ c lại q u ỳ è n lực c ủ a c h í n h q u ỳ ẻ n t r u

Và cuối c ù n g th ì k h u y n h h ư đ n g t ậ p q u ý è n đả t h á n j

N h ư n g có m ộ t v ấ n đè k h á c c ũ n g k h ô n g k é m p h á n q u a n t r ọ n g khi nói đ ế n giai đo
lịch sừ n ày ỉà sự p h ụ c hôi q u y ê n lực c h í n h
vđi sự p h ụ c hồi

quỳèn

lực

k in h

trị

t r u n g ư đ n g c ủ a t r í ẻ u Lé k h ỏ n g đi klị

t ế n h ư dưđi thời Lê Sơ Sự p h á t t r i ể n m ạ n h mẻ c |

k in h t ế tư n h à n t r o n g thời kỳ c h í n h q u y ê n t r u n g ư ơn g k h ô n g k i ể m

s oát

đượ c

toàn

đ ấ t nước, m ộ t m ặ t, l à m th a v đổi bộ m ặ t k in h t ế - xá hội củ a Đại Việt, n h ư n g m ậ t kh
cũng

đÂn tđi đòi hỏi phải có sự

vua thời
đó

Vì

Trung Hưng
vậy,

thav

(Trt eu

đổi

sAu

sác kốt cấu c ù a hộ m á y q u ỳ ^ n lực dị

đượ c p h ụ c hòi lại) đả k h ố n g đ áp ơ n g được yÊu cj

sau khi đá p h ụ c hồi lại đượ c q u ỳ ẽ n lực c h í n h t r ị , t r í è u Lẻ k h ô n g

t ổ c h ứ c m ộ t c h í n h q u v ẽ n dAn 8ự dưđi h ì n h t h ơ c
x u ấ t hiộn Bẽn c ạ n h m ộ t c h í n h q u ỳ ê n

dán

sự

tập

quyên

Kẽt

đù

9

CẨU "L ư ỡn g dfầu c |

( t r í ê u đ ìn h vu a Lẻ) vốn đượ c t h ừ a hưã

uy tín c ủ a cá c t r í ẽ u vua tr ư đ c, m ộ t c h í n h q u y ề n q u á n 8ự đượ c t ạ o r a ( P h ủ c h ú a T r ị n !

Với

kết

cấu

n à v vè d a n h nghĩa, đ ấ t n ư đ c được du y t r ì t r o n g 8ự t h ố n g

tr ị : ch ỉ oó m ộ t t r í ê u đ i n h

N h ư n g t h ự c t ế mọi

q u ỳ ề n q u â n sự (phù ch úa ). K ế t cấu
kỳ n à y k h á g i ố n g vổi k ết
NhẠt lủc nà y

vua

danh

quyết

định

<íèu

nhất

vè c h ậ

n ằ m t r o n g t a y chẾ

ngh ĩa , chiia t h ự c q u y ề n ỏ Việt N a m t |

cấ u c h í n h t r ị thờ i kỳ M ạ c p h ủ ồ N h ậ t B ản c ù n g thời kỳ đổ,

N h ậ t H o à n g c ứ n g d ó n g vai t r ò q u y ẽ n lực t ư ợ n g t r ư n g , cò n Cd q u a n

t h ự c q u y ề n là c h í n h q u ỳ è n q u â n sự t r o n g ta y CÁC S h o g u n
k h á c r ấ t cơ b ả n giử a c h í n h q u y ế n M ạ c P h ủ c ủ a
ỉà ở n ư ớc N h ậ t CÁC T ư ớ n g quAn
cho c h ế độ tư h ứ u

dựa

Nhật

( T ư đ n g q u â n ) S o n g có đil

vđi t h ể c h ế lưđ ng đÀu ở Việt ni

vào cá c Da im io (các đại chiía đ ấ t ) , tạo đ iê u ki

p h á t t r i ể n m ộ t c á c h "có tố chức" và k h u y ế n khíc h q u á t r ì n h

tích


h\ s à n v à o t a y c á c d a i d a n h , đ ô n g thời XÌM Í'V*■
*t ky luật xã hội,

ự p h á t t r i ề n ti ẽ p sau c ù a thời
Ịiián sự, t r i ò u I/* à Việt
hời

Lô Sơ T ấ t n h i ê n

5. T h ờ i k ỳ 1 6 2 7 -

cậ n

đại.

c h u ẩ n bị c á c tí ỏ n đô c h o

tí' >rg khi đó, đượ c sự hỗ tr ợ c ủ a c h í n h qu yê n

N a m lại tim moi <• i< h

p h ụ c hôi lại t ấ t cả n h ứ n g gì đả có ỏ

đó la clíôu k h ố n g thí- ỉ.un được
1802.

Có t h ẻ gọi thòi kỳ n à y la thời kỳ cua r ác chinh qu y òn t ậ p qu ỳò n
Xviât p h á t tu n h ữ n g m á u t h u ẫ n nội bộ ĩronịx
ình với c h í n h s á c h hoài cô c u a c h í n h quyòn Lô
uyòn cai q u a n
'Wo t r a n h ,

lập

đoàn

bộ p h ậ n .

thống

tr ị

và k h ô n g đ ô n g

T r ị n h , bộ p h ậ n t r ấ n t h ù phía N a m dưới

c u a họ Ngu vỏn dã ch ốn £ lại ch in h qu ỳ ôn t r u n g ư ơ n g Sau n h ữ n g cuộc

s ô n g G i a n h đã t r ở t h à n h giới tuy ôn p h â n chia D à n g T r o n g và D à n g Ngoài

ào nAni 1G27 X h i n vào h ìn h t h ứ c co thô cho đây ià thời
:hi n g h i ê n ('ứu s á u lệch sử giai đoạn này,

kỳ c á t

víYr. đô k h ô n g ho àn to à n dờn g ià n n h ư vậy.

BÁt d â u từ th è kv 15, lả nh thỏ đất nước dược mỡ r ộ n g n h a n h
đâv

quá t r i n h

phat t r i ể n đ ó

vè phía N a m M ộ t t r o n g

i h ứ n g biện p h á p c h ù

yêu

hu k h u y ê n k hí c h c á c

t â n g lđp d â n c h ú n g phát t r i ê n sỏ hứ u tư n h â n N h i ê u người

ỈÁc đả

thúc

cứ p h â n q u y ê n , n h ư n g

quvèn trấn

I*ời q u ê h ư ơ n g xứ sờ đé vào X am góp p h a n khai p há và p h á t t r i ể n kinh

ứ sở n à y T r ẽ n t h ự c t ế c h í n h s á c h cùa họ N g u y ên ờ phía
ó hiệ u quả, n h ư n g k h ô n g phù
[uyên t r u n g ư ơ n g đã
[ù đá

là c a r c h i n h

áp

Nam

dân
tế cùa

cò ý n g h ĩ a tích cực và

hợp với đường lối c ù a t ậ p đ o à n Lf*

Trịnh

N h ư n g c hí nh

k h ô n g đù sức khống chỏ v ù n g đ ất xa xói Ì1ÌỔ1 đượ c mỏ m a n g m ặ c

d ụ n g n h ứ n g biện p h á p q u â n sự c ứ n g r ắ n . Cuối

h à n h hai c h í n h q u y ê n với n h ứ n g ch ín h sách k h á c h

nhau

cùng
Và

đã
cả

dán

t(íi áự

h ìn h

hai c h i n h q u y e n đó

fẻu làn h ứ n g c h i n h q u y ê n có h ìn h t h ứ c tập quyên cao ơ D à n g Ngoài, đỏ là kôí câu t r u n g
tơng

"lưrtng

đâu

chế";

ờ

D à n g Tron g, la một ch í n h q u y ê n q u â n sự với sự t ậ p t r u n g

Ịuyốn lực cao độ
T uy có n h ơ n g c h í n h s á c h cai trị khac* nhau n h ư n g CÀ h?i c h í n h q u y ê n đ ê u m u ô n h ư đ n g
ới sự x á p n h ậ p q u y ê n lực với sự t h á n g thô cua m ì n h
K h u y n h h ư ớ n g t h ô n g n h ất đó đã đưrtr h u n thr'm VĨO p h o n g t r à o T â y Sơn và bulược t h ự c hi ệ n vào n ã n i 178G vđi cuộc tiốn
jiởi s ỏ n g G ia n h bị xỏ a bổ

Khuynh

côn£

ra

Bác do N g u y ề n H uệ chỉ huy. r a n h

hưíing (ỊtiyV-n lực ỉộp t r u n g VC m ộ t mòi nìột lAn n ứ a

ại t h ắ n g thế.
6. T h ờ i k ỳ t ừ 1802 - 188 5.
Với s ự t h à n h l ậ p t r i ề u N g u y ế n VÀO nAm

1 8 0

‘ 2, f an cÍAu

ả n h t h ố r ộ n g lớn n h ư ng ày nny được qui vô một

ti^n

một

lì ước Vi ệt N a m có

mỏi, dưới sự t r ị vì c ù a m ộ t tr í è u đại

Đẻ cai q u ả n m ộ t đ ấ t nước r ộ n g 1rin như vậy nhà Ngiivễn đă xây d ự n g mộ t hộ m á y cai
rị ró tin h chAt t ậ p q u v e n crìo độ Đn ]■} Pìột

thiốr

chứ1 t ậ p q u y ê n c h u y ê n c h ế với mứ c

lộ c ự c q u y è n t hư a t ừ n g có t r o n g lịch sữ và thu-t i hÁ đõ dã tồ n tại cho đ ế n khi c h ủ q u y é n
!ât n ư ớ c

h o à n t o à n bị hỉ m ấ t vào tay th ự c d ân P h á p
Ỷ
*

*

N h ì n vào lịch sứ hệ t h ố n g c h í n h trị từ thê ky 10 đôn cuối t h ế kỳ
iướng tập t m n g

quyên

19 có t h ế t h â y k h u y n h

lực ch o c h i n h qi/rân t r u n g ương luôn luôn d ỏ n g vai trò c h ủ dao ,


chi phối

dòng

c h a y cùa l ị c h sứ.

T ù y n h i ê n k ế t c ấ u q u ỳ è n lực c ù a c á c t h i ế t c h ế t ậ p q u ý ê n mỗi thời m ộ t k h á c và I
đ ộ n g c ủ a nó đ ế n sự p h á t t i r ể n c ủ a đ ất
hòi

k h ô n g gi ốn g n h a u q u a t ừ n g thời I

k h u y n h h ư ớ n g t ậ p q u ỳ è n cho t h ấ y sự t ồ n tại c ủ a nó có cơ

S ự ỉu ôn t h á n g t h ế c ù a
n h ữ n g đò i

n ư ớc c ũ n g

m a n g t í n h k h á c h quan của n h ữ n g qui luật p h á t t r i ể n n ội tại t r o n g lị

s ứ V i ệ t N a m . N ó trờ t h à n h m ộ t t r u ỳ t n t h ố n g c h í n h

trị

quan

tr ọ n g

của V i ệ t N a m .

I

1.2 T ín h d á n tộ c íhitxmị* n o i tr ộ i h(m tín h ỊỊÌai cup.

N h à n ư ớc m a n g b ả n c h ấ t giai cấ p là m ộ t v ấ n cfê có
là sai Tâm n ế u lấy

nguyên

s ử Việt N a m - lịch sử c ủ a
thể

có

vai

lý c h ư n g
một

thay

ch o

tính

chất

n g u y ê n lý. N h ư n g

n h ữ n g n g h i ê n c ứ u cụ th ể. Đỏi với 1

đất nưđ c, m ộ t d á n tộ c k h á đ ặ c biệt, việ c n g h i ê n c ứ u

t r ò đ ã c biệt q u a n t r ọn g .

Việt N a m là m ộ t qu ố c gia m à sự x u ấ t h i ệ n c ủ a n h à n ư ớ c đ ầu t i ê n

d i ẻ n ra k h á SC

Có t h ể nói là sớm n h ấ t ơ khu vực Đ ô n g N a m A và so s á n h r ộ n g r a với c á c n ư đc Bắc
Đ ô n g BÁC Á th ì n h à n ư ớc đ â u ti èn x u ấ t hi ệ n t r ê n đ ấ t V i ệ t N a m chỉ s a u có T r u n g Qu
Đó

là

đíẻu

đả

được c á c n h à sử học n ư ớc ngoài t h ừ a n h ậ n . S ự x u ấ t h i ệ n

t h ư ờ n g được coi là cái m ố c đ á n h dấ u sự Ĩ11Ở đ ầ u thời đ ại
n ê n t ừ t r ư đ c đ ế n n a y c h ú n g ta

mới

thường

chỉ

kh ai

và n

minh

của

nhà

ni

mỗi d â n t

th á c n h ữ n g khía cạnh n h ằ m

cao l ò n g tự hào d â n tộc c h ứ c h ư a n g h i ê n c ứ u n h iê u ve n h ữ n g ả n h h ư ở n g và t á c đ ộ n g (
s ự k iệ n n à v

đối

với

t i ế n t r ì n h p h á t t r i ể n t i ế p the o c ủ a lịch sử.

T h ô n g t h ư ờ n g sự x u ấ t h iệ n c ủ a n h à n ư ớc là k ế t q u ả c ủ a sự p h á t t r i ể n đ ế n độ c ủ a k
t ế - xá hội c ủ a mỗi c ộ n g đ ồ n g cư dâ n . Kh i đó xã
k h á n g và n h à n ư đ c x u ấ t h iệ n n h ư
giai c ấ p

khác

hội đ ả p h â n chi a t h à n h giai c ấ p

m ộ t c ô n g cụ t h ố n g t r ị c ủ a m ộ t giai c ấ p đối vđi

t r o n g xả hội. X é t t h u ầ n t ú y với ý n g h ĩ a đó, sự

k i n h t ế và m ứ c độ p h â n hó a xả hội ờ n ư đ c ta

n h i ê u n h à n g h i ê n cứu, cò n
lập q u ố c c ủ a họ.

Thê

k há th ấ p ,

nhưng

thời

Hùng

phát

Vương,

triển

vè t r ì n h

như nhận định I

k h ô n g t h ể so s á n h với cá c n ư ớ c k h á c ò thờ i đi

n h à nướ c V ă n L a n g đ ả r a đời. Sự t ồ n tạ i c ủ a nó đả đi

c h ứ n g m i n h là có t h ậ t t r o n g lịch s ử Rỏ r à n g là đả có n h ữ n g á p lực k h á c h q u a n n ào
đ à b u ộ c n h à n ư đ c đ â u t i ê n củ a người Việt x u ấ t h iệ n

sớm,

trước

khi k i n h t ế p h á t t r

tới m ứ c c á n t h i ế t và xã hội đả đ ạ t tới sự p h â n hó a s â u sắc. Ap lực k h á c h q u a n đó ch
là y ẻ u c â u
xá

cần

có m ộ t tỏ c h ứ c t h ô n g n h ấ t đ ơ n g t r è n c á c là n g xá, đ ại

vi q u ý ê n lợi c ù a cả c ộ n g đ ồ n g người Việt. Do vậy n g a y t ừ t h ủ a

Việt N a m đả biểu h iệ n ti n h đợi

diện

quyên

lợi

ban

d iệ n

cho

li

đ â u n h à nưdị

c ộ n g đ ố n g trội h ơ n , rô n é t h ơn tị

bóỡ v ệ q u y ê n lợi g ia i cổp.
Lịch sử Việt N a m c ủ n g đã t r ả i q u a m ộ t thời kỳ đ ậ c b i ệ t đ ế n

m ứ c có m ộ t k h ô n g Ị

t r o n g lịch sử th ê giới. Người Việt bị m ấ t đ ộc lập c h ủ q u y ê n và ph ải s ố n g dưới á c h caiỊ
c ù a c h í n h q u ý è n ngoại b a n g hơn 10 t h ế kỷ, sau đó lại g i à n h được độc lậ p
không

hai t r o n g lịch sử t h ế giới là m ộ t n h ậ n

t h ự c t ế k h ô n g có m ộ t d á n tộc nào
s ớ m hơn, ho ậc h o à n to à n bị
g i à n h đ ộc

lập

lâu

dài

đồng

như

hóa.

định

vậy.

Thường

là,

học

nghiêm

túc

vì tĩ Ị

hoặc g i à n h lại được độc

K h ô n g có m ộ t d à n tộc n ào có lịch sử đ ấ u t r i

và b e n hỉ đốn n h ư vậy. T r o n g s u ố t hơn m ộ t n g h ì n n ă m lịch

đư ợc gọi là thời kỳ B á c t h u ộ c này, th e o c á c h

nhìn

x e m là v ấn <íê c h ủ q u ý ê n q u ố c gia Khi ờ t r o n g

12

khoa

Nói có ^

ta y

của

người Việt,

c h í n h q u ỳ ê n đi

ngoại b a n g nó là c ô n g cụ nô dị


h ứ c dÃn tộ c Ch o
ĩ t rong

thời

n èn

mục

tiêu

c ủ a t ấ t c ả các p h o n g t r à o đấ u t r a n h giải p h ó n g dAn

ky nảy đ£u h ư ớ n g tới việc g ià n h lại c h i n h

quyên

làn c ả n h lịch sử đ ậ c biệt và lâu d ài đá khiốn cho người Việt
ậ n (‘h ì n h q u y ê n n h a
th n h ì n có t í n h c h ấ t
ỉa

nước chỉ

vè

tay

người

Việt,

k h ô n g có thói q ue n n h ì n

ỉà c ổ n g cụ c ù a r i è n g một giai cấ p nào Điêu đó, th e o

n g u y è n lý c ù a c h ú n g ta n gà y nay, có t h ể cho là "mờ hô", n h ư n g

t h ự c t ế lịch sử

T ừ t h ẻ kỳ 10 đấ t nư ớc bước vào kỷ n g u y ê n

độc lập

Các t r í ê u đại p h o n g kiến k h á c

BU đá kè ti ế p fihau trị vì đ ấ t nư đ c Mỗi t r í ẽ u đại dẻu
) đ o àn giai c ấ p cu a

mình

có

n h ữ n g c h í n h s á c h c h ô m lo đ ế n

Đó lá đ iê u k h ố n g t r á n h khỏi. N h ư n g n h ữ n g q u y ê n lợi

Ig sẽ c h ẳ n g tồn tại được bao lâu n êu n h ư n h ữ n g người c â m q u y ề n
) s ơ c m ạ n h c ủ a cà d á n tộc I>à m ộ t q u ố c gia nhỏ t ồ n
lổn với n h ữ n g t r í ê u

đại

phong

5 long mà t ô n tại được
jrơi

cầm

nốu

k iế n

đâ y

tại bẽn

k h ô n g d ự a đư ợc

c ạ n h đê c h ế T r u n g H oa

t h a m v ọn g b à n h t r ư ớ n g , nư đc Việt N a m

k h ố n g có sự cố k ết nội bộ c h ạ t ché. M u ố n vậy n h ữ n g

phái VI lợi ích d â n tộc, phải đè cao d â n tộc lèn t r ê n h ết . Và

quyên

đó

r tố r ; ;. - « b i • q u y ê n p h o n g kiến Việt N a m

trèn

( t r ừ n h ữ n g t r ư ờ n g hợp cá biệt) đả t ừ n g

p Jsfu•'H ' l u CÌM/Ỉi x ứ n g đ á n g c ho d á n t ộ c

N ợny ■h.> đôn ch i n h q u y ê n r á c h m ạ n g c ủ a
ỉ

c h ú n g ta hi ện

xAy i ơ n g írÂn nôn t a n g lý lu ận c ù a c h ủ n g h ĩa Mác

í ọ n g lực p h á t
tí nh

triển

cua

xã

n ay

-

m ột chính quyên

- L ên in , coi đ âu t r a n h giai c ấ p

hội, coi ti n h c h ấ t giai c ấp c ủ a n h à nư ớc là lộp

n g u y ê n tắc, tr ô n t h ự c t ế c ũ n g đư ợc si nh ra n h ò k ế t q u ả t h á n g

trường

lợi c ù a m ộ t sự

ù ệ p đâ u t r a n h giai p h ó n g d â n tộc, c h ố n g lại ác h đồ hộ c ủ a c h ủ n g h ĩ a t h ự c d â n n ư ớ c

MU. T í n h d á n tộc nôi trội, vì vậy,
ng chinh

trị

có t h ẽ COI là m ộ t đặc đ i ể m to lân của l ị c h s ứ h ệ

Việ t N a m .

Ị .1. Tinh í nán d à n i(K', chủ nịỉhĩu \êu nurk là n h ân

tố c c ơ bản trong oệ đ ỡ t ư l u v n g củ a cá c

hon ị* chính 1/ 1 .
Mối một hệ t h ố n g c h í n h tr ị đều có m ộ t bệ
họ t h ô n g * h ìn h trị c ủ a các nước t r ê n
i ky, lj< li s ử tỏ a
íc gia

giáo

!à

đở

thế

giới

tư

tưởng

th í ch

ứ n g . N h ì n vào lịch

có th ê t h ấ y ỏ n h i ê u ndi, t r o n g n h i ê u

bệ đở t ư t ư ở n g c ủ a hệ t h ô n g c h í n h trị. C h ẳ n g h ạ n ở CÁC

líỏi giáo, giáo lý đạo ĩ ĩ ô i là c hỗ d ự a tư t ư ờ n g c ủ a c h í n h q u y ê n ,

ìức rtiụììh c h o hệ t h ô n g ch i n h t r ị và n h ơ n g người

là c ô n g cụ gia

giứ c ư ơ n g vị c h ủ c h ố t t r o n g c h í n h

t n phải la n h ữ n g tín đỏ Ifỏi giáo.
í nước ta, khi n g h iê n cứu lịch sử t ư t ư ở n g đã t ử n g có lúc m ộ t s ố học giả n h ì n n h ộ n
t c á c h gi an ctíín rÀng thời Lý - T r à n
ư t ư ở n g cai tr ị

ỏ

Phật

Việt N am . H o ặ c ỏ giai

giáo là q uố c giáo, vì vậy, lúc n à y P h ậ t giáo
đoạn t h ế kỷ 15 t r ò vê sau lại c h o r ằ n g giáo

đạo Nh o ìà LỌ tư t ư ớ n g t h ố n g tr ị ỏ V iệ t N a m
5 u a n g h i ê n ri.ru, c h ú n g tỏi cho r à n g n h ơ n g
c, c h ư a đi s â u vào nội d u n g t h ự c c h ấ t

nhận

định

trên

đây

chỉ đ ú n g vê h ì n h

c ù a vấn đê, và vì vậy, c h ư a chỉ đư ợc r a n h ữ n g

t r ư n g m a n g ti n h bản c h ấ t .
Dúng la P h ậ t giáo

và Nho giáo đã cổ thời c ự c t h ị n h ỏ Việt

s ứ c to ỉớn

đời

>hai là bệ tư

trong

sống chính

tr ị

và

nam,

đả t ừ n g có vai t r ò

tư t ư ò n g N h ư n g P h ậ t giáo và N h o

giáo

t ư ở n g c ù a r á c hộ t h ố n g chíĩìh trị hay k h ô n g là đíỏu c ấ n đ ượ c là m rỏ.

rheo ý kiến (‘lìa cá c c h u y r n gia n g h i ê n c ứ u thỉ P h ậ t giao đả

được

du n h ậ p vào Việt

13


N a m t ừ k h o á n g t h ế kỷ t h ứ

3 sau

kỷ t i ế p theo P h ậ t giáo h á u n h ư
nó được t r u y ô n

công

n^uyẻn

N h ư n g t r o n g s u ố t t h ờ i g ia n 7 - 8 t

khrtng có vai t r ò gi t r o n g đời s ố n g c h í n h t r ị

bá k h á r ộ n g rải và được đ ỏ n g đ ả o người Viột N a m t i ế p n h ậ n

Tố n giáo n à v t h ự c sự bước lòn vũ đài c h í n h t r ị ở Việt n a m từ t h è kỳ
T r í ẻ u Lý t h à n h lập P h ậ t giáo đả đ ó n g vai t r ò
nhận

được s ự n â n g

P h ậ t giáo củ

đỡ c ù a nh à nướ c và vì vậy có điêu kiện p h á t t r i ố n m ạ n h m ẽ

Vấn đê c ầ n l à m s á n g rõ ỏ đây là t r í è u Lý có
k h ò n g ? T h ự c c h ấ t tư t ư ở n g cai t r ị t r o n g

thời

t i n h t h â n khi đổ k h ồ n g p h ả i là

cio c h i n h

phả i

là

một

ch ín h quyên Phật gi

kỳ nà y là gì ?

T r ư đ c hết p h ải t h ấ y việc P h ậ t giáo có được
của tòn giáo n ày

11 vđi s ự ki

vô c ù n g q u a n t r ọ n g t r o n g việc xây dự

và c ủ n g cố s ự t h ố n g n h ấ t qu ôc gia và là chỏ d ự a t i n h t h á n củ a t r í ẻ u Lý
đả

T u y nhi

vị

trí

cao

trong

đời s ố n g c h í n h t r ị

g iá o lý dạo P h ậ t hoặc

vì s ự n ồ lực c h í n h

t

mà là do ba n g u y ẻ n n h â n sau đây:

1. N h ứ n g người c ầ m q u ý ê n n h ì n t h ấ y lợi t h ế t ậ p

hợp

nhân

dán

c ủ a P h ậ t giáo.

2. N h ứ n g người c ả m q u ý è n m u ố n sử d ụ n g m ộ t c ô n g cụ t ư t ư ở n g k h á c

N h o giáo vđi

t h ứ c giài H á n h óa sa u n h iê u t h ế kỷ bị đ ô n g hóa c ư ỡ n g bức.
3. T í n h c h ấ t hòa đ ồ ng , n h â n ái c ủ a đạo P h ậ t p h ù
gia d ự a t r ố n rìén t ả n g t h ô n g n h ấ t t r o n g nội

bộ

hợp vđi tư t ư ỏ n g t h ố n g n h ấ t qui

t ừ n g l à n g và sự liên k.ết giứ a c á c lài

xả c ù a n h ơ n g người c ầ m quý ên.
N h ư vậy là x u ấ t p h á t từ y êu cà u c ủ n g cô' sự t h ố n g nhâ't c ủ a
c ầ m q u ỳ ẻ n đả sử d ụ n g P h ậ t giáo. Vì vậy m à t ô n
trị chư không phải
thờ

luôn

chi

n g ư ợc

lại

như

giáo

quốc

gia n h ữ n g n g ư

n à y bị chi phối b*ỏi yẽu c à u chíi

ỏ c h â u Âu thời t r u n g

cổ, thời

mà các t h ế

lực

n

phôi cá c yế u t ố c h í n h trị .

H ơ n n ứ a đ ể có s ứ c s ô n g ỏ Việt N a m , P h ậ t giáo đả ph ải có sự t h í c h ơ n g cao độ vđi d
đ i ể m c ủ a d â n tộ c Việt N a m p h ải hòa đ ô n g với n h ứ n g tí n n g ư ờ n g và q u a n n i ộ m truyì
th ố n g .
K h ô n g r i ố n g gì thời Lý m à cả thời T r ầ n , m ặ c d ù t r o n g

đời s ố n g

v ã n hóa t i n h thì

cổ đ ậ m ĩììAu P h ậ t giáo, n h ư n g cái cốt lỗi x u y ẻ n s u ố t t r o n g t ư t ư ở n g c h í n h t r ị 1À ý thị
t ự tốn d à n tộc, ch ú n g h ĩ a y ê u nước Vi ệt Nanx. Đíẻu đó giải th íc h vì s a o m à t r o n g
kỳ

Phật giáo - một tôn giáo đượm mầu yếm thế, khuyên người ta ca m c h ịu

được t ổ n là m q u ố c giáo n à y lại s ả n s i n h r a n h íẻ u a n h h ù n g

th

đ ịn h m ện

d ả n tộc và c ó n h tẽ u vỏ CÔI

đốn thế.
C ủ n g với một mô t h ứ c t ư ơ n g tự, n h ữ n g người c ô m q u ỳ ê n Việt N a m ỏ
CÁC giai đoạn sau đã đ ư a vị t r í của Nho giáo lẻn t r ê n
òAu c ủ n g cố th i ố t c h ế t ậ p q u ỳ ê n

t h ế kỷ 15 f|

P h ậ t giáo Đfèu đó x u ấ t p h á t từ

theo m ộ t p h ư ơ n g t h ứ c mới mà P h ậ t g i á o k h ô n g đủ

hỗ t r ợ
C ũ n g n h ư P h ậ t giáo, k h ô n g t h ê (Íổng n h ấ t N h o giáo Việt

nam

với

N h o giá o T r u

Quốc, hỏi vì nó đả được s à n g tu yể n , được gia c ư ờ n g b ằ n g c á c h t h ứ c Việ*t N a m . Ổ n g
đưa N h o giáo l£n đòn đ ỉn h cao cự c t h ị n h ỏ Việt N a m là ljè T h á n h T ổ n g lại là n g ư ờ i ti#
biểu ch o chủ

n g h ĩa yỏu nướ c và có ý t h ơ c dAn tộ c sâu sác, Ô n g là ngư ời cổ vủ s ự

t r i í n c ủ a một n'£n vftn h ọc c h ứ N ô m và c h í n h ồ n g là m ộ t tóc

14

pn’ả

ti ẻu biếu.

phi


p ^ n sa u nay vđi T r í ẻ u N gu yố n, n h ơ n g người (Am
Ịlịa vị c ủ a N h o giáo, t h ậ m chí tfẻ cao N h o giáo
của nha Nguyến
P thời N g u y ậ n gâ n

khống

mạnh,

m ộc

quyftn

đ èn

rửng

dù xét tử q u a n đ i ể m ch í n h t h ố n g thì Nho

N h o giáo n g u y ẽ n gốc T r u n g Q uốc hơn N h o giáo thời

ỉ n ạ n h c u a hệ t h ố n g c h i n h t r ị t u y ệ t
trong

ịj

đ ế n dàit.

huy

mọi c á c h c ù n g

ĩìVức cực đoan, n h ư n g bệ đỡ tư

hThìn x u y ẽ n s u ố t lịch s ử hộ t h ố n g c hí nh trị cổ t h ề th ấ y
) tnh ìờ

tìm

bệ

dỡ

nhAn

tồ

rất nhfẻu.

tư t ư ơ n g tạo n ê n

k h ố n g p h ả i đó là ỷ th ứ c hộ h ay tòn giảo

n hi ê n

dỏ t i n h t h ầ n dồn tộc và c h ủ n g h ĩ a yẽìi nước được

đẽ

cao vò

ì 4 s hú ninh' luòn có vui (rỏ quan trọng irimg sự phát triển cứa kinh tế.
\

cố t h ể là đ ặ c điẻrn c ủ a nhi êu nước p h ư ơ n g Đ ồ n g kh ác, k hi ế n

>
r

g i ô n g vdi c h â u Âu
(’ác lĩn h vực c h í n h

nới m à t r o n g

lịch

sử,

nhà

n h ữ n g n ư ớc này

n ư d c chỉ giứ vai t r ò q u a n t r ọ n g

trị, quftn sự, ngoại giao, h ầ u n h ư k h ô n g ca n th i ệ p vào đòi s ố n g

Ị iế.
ư
'»
V

ísAn^r k ỉn h U' cu a n h à nước b á t đ á u từ
cồng trình

,Ap n n ơ n g
uy»..*•.

u ‘Mnh

tẻ

của

th ú y

ì

Vcha

m i n h t h ố n g q ua q u ỳ ẽ n sỏ hửu tối

cao vê r u ộ n g đất

tộc, s ự

Khỉ

hưng

nưđc

thịnh

Diêu

ha y suy thoá i c ủ a k in h tế

n à y k h á c h ẳ n với c h â u À u , n h ấ t

V

thrù

ỉ

ỈC n h à n-.jtf'- phun*; ki*'lì «’a n t r ờ sự p h á t t r i ô n c ủ a nó.

( ' ;ứ r » v u :

‘tai.

»• - ni ' t ò

c ủ a nó t r o n g việc

đó là việc n h à nướ c xốy

*■«'■! ' h ỉ n h st ãc h k i n h t ô c ủ a n h à

,’ãn

và

trò

t r ị th ủ y . Sa u

■ti-n t r i n h lịch sứ d â n

lợi

vai

íVy kinh t ế tư bả n ch ù ng h ĩa đá p h á t t r i ê n m ạ n h t r o n g hoàn

MiM n h a n ư í í r !;» m ộ t d ặ c t r ư n g

không

thô

hổ

q u a khi x e m xét

1 -ií h f í h õ n Ly c h i n h. í r i i’í Yịôí N a m .
/ ■> Thicti Mi nhan iĩìỉĩh ĩ tích n u iỊiim huií ì'ừ tục.
CMÌ)! ;
tj h a p

n

MM SI.Í-’ ịUítn t r ọ n g đ ố i với s ự v ặ n h a n h

i.ũúc ta cuí«g da t ư n g r o hai

p h á p 1'M.Ịt viô ĩ rị r u ơ r
i lia l ị r h

thời

kỳ

nhà

c ù a m ộ t hộ

n ư đ c c h ú t r ọ n g x ả y d ự n g và s ử

í)ỏ là thời Lồ va thời N g u vẻn. Tu y

s ù J a n lọc ta, đo s ự tVSn t?ú (iai d ắ n g c ù a c á c q u a n

ít p h ổ i;ir n. k'io t r ù 11Ì c u a nó, n h ữ n g c hò đ ị n h đí ồu
: h ứ kh'.' rụỵ

f Vh .*ì ! u' U

phá p

Kỷ

luật

t h ố n g c h i n h t r ị là

tiM

n h i ê n , t r o n g s u ố t chiẻu
hộ

làng

xã

và vi t í n h

h a n h vi xã hội c h u y ôu là t ụ c

x ã h ộ i nhiV-u k h i đ ư ợ c d u y t r ì n h ờ s ự d f t u c h ỉ n h

I d ư liiiỉn
' l i n h cl.At ■j u \ ' ỉ I <‘tia c a r hộ m.ty cai t rị ( r o n g l ị r h s ư,

h

rỏ I)í í j ) v

fỉ'hứ n h ấ '

*!'

0 mọ i <Ị'Ỉ :ì:
lìg

1'

l uật

n?iy (lẫn tđi hai hi(‘U ứ n g xà hội
u

V i '

-i

■■

vi

gá n n h ư đồi n g h ị c h n h a u

ữ V]At Nnnì hAu nh ư c h ư a t ừ n g tôn
. vu

và

(Ịuỳ^n

--'ft 'Ún tớỉ n h ữ n g qui đ i n h đó líì t i ô n hộ, l ạc

*u n à y đ ầ n 101 s ự t uy

t u n iron# quan

/ ô n V(Í1 AÂII

])<> d

lộc

v a n i"À n ' l a n c o n

nọt t ỉân c hu

tại m ộ t xở hội c ò n g ( iô n y

lợi c ù a ngiíời ỏ An dô 11 đ ư ợ r q u i đ ị n h r ỏ

p h a n (tông, r i a en: n (H tíiị h ự ‘n t ư ợ n g n£T?ÍV ca n h ơ n g qui
hang

vậy, c h ư a đ ư ợ c đ ị n h

hệ

đinh

hậu

ha y

ràng
thậm

rô r à n g c ũ n g c h ư a có.

giffa n g ư ờ i ca! t r ị và kẻ bị t r ị , g i ữ a c h í n h

l í n h c h ấ t "ha k h á c ” h a y " k h o a n t h ứ ' c u a s ự cai t r ị

HiHi'ti r a i t r ị . N o í i ô m An n h ứ n g k h u v i ì h h ư ớ n g đ ộ c đ o á n ,

V) vậv ta ỈÌÍU ir-i tói HK-t ’‘t r u y ô n t h ố n g m ấ t

d â n c h ủ , k h ổ n g có dAn

phụ
bóp

c hủ"

1 (‘h ố dỏ ph* ■ : ki ỗn

15


Thư hai, tuy vậy c ủ n g do đạc điểm tr ọ n g tụ c lệ hơn tr ọ n g luật (phóp vua thua lệ làiỊ
m à CÁC q u a n hệ xả hội

chủ

yếu

giải

q u y ế t b ằ n g lu ậ t t ụ c t r o n g n h â n nhAn dể

c ủ a luật p h á p p h o n g k iế n ỏ Việt N a m là m ộ t lợi t h ế é

T í n h t h i ế u q u y đ ị n h c h ặ t chẻ
dAn c h ủ , vì

được

luật p h á p p h o n g kiế n t h ư ờ n g là hà k h ắ c và độc đoổn Cho n ẽ n í r ^ n t h ự c

ngưrti dAn Viột n a m dưới thời p h o n g kiế n k h ô n g p h ả i là bị bó p
Âu t n i n g c6 m à n h íẻ u người vẫ n ÍAm tư ỏng . S o n g
á k n Viột N a m có đượ c ấ y là t h ơ d á n c h ủ
lu ật c h ậ t c h õ - một

cái

nghẹt

dân chủ như ĩ

d â n ch ủ nià n h ử n g n g ơ ờ i nô

là n g xả, m ộ t lối sô'ng tự do, t ù y t i ệ n t h i ế u

d ạ n g r ấ t t h á p c ù a d â n c h ủ n g u y è n khai Nó tí ẻin Àn n h ơ n g k h u y

h ư đng hột phát vô chính phủ.
1.6. S h à nmbc tro n g lịch s ử Việt S a m ỉà nguxri đ ạ i d iệ n

ch o m ỏ t cộn g đ o n g c ư dâ n đ a s d c í

Do đ ặ c điể ni c ủ a q u á t r ì n h tộ c người c ủ a k h u vự c N a m
Dương, từ rất lâu đời đả có sự xen cư và

cộng

cư

T r u n g Q uỗ c là b á n đào Dô

của nhféu th àn h phân sÁc tộc kh

n h a u . NhvTng n h ó m sắc tộc có đạ c t r ư n g v á n hóa, n g ô n ng ứ k h á c n h a u n à y kẻ vào n h a u
N g a y t ừ n g à y đ ầ u lập qu ố c thời H ù n g Vương, n h ứ n g
t h ư ờ n g đ ư ợc coi là tổ t i ẽ n

của

phai là m ột sác tộc thuần c h ủ n g
nhóm

cư

dản

người

Việt

(tức

cư

dân

của

nước V ă n Lan,

người K i n h ) sau n à y vốn c ũ n g khô

Trong quá trìn h khai phá (íông b ằ n g s ô n g lĩỏ n g , nhí

có n g ù ố n gốc n h ố n c h ù n g k h ấ c n h a u đá c ù n g đ ế n c ộ n g

quá trin h giao lưu văn hóa, hỗn huyết nhân c h ù n g đá diễn

ra

cư ở

đAy.

N

Tổ tiẻn cùa người V

c h í n h là s ả n p h ẩ n ì c ủ a q u á

t r ì n h đó. Do vậy, ng ay từ buổi đ ầ u lập quốc, n h ó m cư d

đ ô n g hằầig đá có mối

hệ c h ặ t chẽ vđi cá c n h ó m sắc t ộ c k h á c và có k h ả n ă n g <

liên

d i ệ n ch o họ.

Câ u c h u y ệ n h u v è n th o ạ i m e Âu Cơ s i n h t r ă m t r ứ n g c h í n h là biể u

t ư ợ n g d â n gian

t h ự c t h ể li ch s ử nói t r è n .
T ử cội n g u ồ n lịch sử này, t r o n g s u ố t ch iê u d ài c ủ a lịch sử, cá c

n h à nước luôn qu

t à m đốn việc c ủ n g cô' khối c ộ n g đ ồ n g cư d â n đ a s ắ c tộc t r o n g nư ớc với tư cá ch là ngt
đại d iện cho tất câ các sá c
quen

tộc trèn đất Việt N am . Khái niệm dân tộc (nation) mà

cỉùng sau này, t r o n g t â m t h ứ c Việt N a m , t h ư ờ n g (íồng n g h ĩa

m ộ t r ộ n g đAng cư d â n lớn gôm nhíốu SÁC tộc n h ỏ t ừ lâu
d ư và c ù n g n h a u có m ộ t s ố p h ậ n lịch sử Đó
liên b a n g kiểu n h ư Liẽn Xô vồ

đà

vđi

quốc

tộc,

(

s ố n g b ẻ n n h a u vè m ặ t I

là đ i ể m k h á c b iệ t cơ b ả n vđi các n h à IU

N a m T ư cũ

1.7. Trong lịch s ử hệ íhốnfỉ ch ín h trị

Việt S a m , íh u ứ c đ o sứ c m ạ n h cù a ch ín h quyên là Ẩ

nànỊỊ táp hirp và đoàn kết tiHtn clán.
DAy là Ìììột đ ặ c t r ư n g rất đ á n g lưu ý. T r o n g lịch sử thỏ giới đá

t ừ n g có n hí é u t h ự c

c h ứ n g tò s ứ c m ạ n h c ù a n h à

nước k h ô n g n h á t

hay

to à n dâ n N h fè u khi s ứ c m ạ n h đó đượ c tạc, ra t r ẻ n sự khi

phục

khf ing khối
của

đo àn

kốt

t h i ế t g á n liên vđi việc nó xáy d ự n g dt

n h â n d án . ơ Vi^t N a m ch ư a t ừ n g có m ộ t n h à n ư ớ c n ào n h ư vẠv

là dĂn dụ đi ể n h ìn h cho đ ặ c t r ư n g nà y là lịch s ự hộ t h ố n g c h í n h
thời T r à n , n h à nước tò c h ứ c q u â n
đội t h ư ờ n g t r ự c . T r ĩ ẻ u
kháe

để

đội

theo

thể

t r ị t h è kỷ 13-14. D'

)ồ'i "ngụ binh ư nòng" t ứ c ìà có r ấ t ít qu

T r à n c ũ n g k h ô n g hè á p d ụ n g n h ơ n g h ì n h t h ứ c p h á p

buộc nhAn d á n phoi p h ụ c t ù n g c h í n h q u ỵ ẽ n

Nhưng không

n h ậ n đượ c r à n g c h í n h q u y ê n Dại Viet cổ s ứ c m ạ n h to Iđn Dó là

16

Có

ai

cổ

luật
thể

p

c h í n h qu ỳẻ n à u y nl


Ịtrẻn t h ế giới đả ba íán
[Rỏ r à n g sifc m ạ n h
chàng

phải

chiến

cá c âfìo q u â n M ô n g Cô h u n g h ã n và t h i ộ n c h i ế n

thắng

c ủ a c h í n h q u ỳ ẻ n n ày có n g u ồn gốc tử khối đo àn kết toà n d á n

n g ấ u n h i è n m à sử s á c h đả ghi lại cho mai sau

đ oạn

cuối c ù n g c ủ a vị a n h h ù n g T r á n H ư n g Dạo t r ư đ c khi ô n g
T r ầ n . V u a T r à n lo l ắ n g đến kh à nAng p h ò n g thủ đấ t

đối

qua

thoại

đời

Cũng

cam

động

vđi h o à n g d ế nhà

nư đ c khi biết sÁp m ấ t đi m ộ t thĨPn

tài quAn sự, đả hòi Trần H ư n g Đạo vè kế sách giử nước. Thay cho n h ử n g ch ỉ hào về một
chiến

lược,

c h i ế n t h u ậ t q u â n sự, vị d a n h t ư ớ n g đả t r a n g trối lại rằ n g :

sức d ố n , lấy d ầ n lảrỉi gốc. R ỉ sôu, gốc bẽn,
t h ế kỷ 13.

đó là t h ư ợ n g sách g i ữ n ư ớ c ”. Dó là c h u y ệ n

K ế t ụ c sự n g h i ệ p c ù a n h à T r â n là l ĩ ỏ Quý Ly Ồ n g có
bạo, t i ế n bộ n h ư n g k h ô n g chAm lo c ù n g c ố khối đ oàn
Qu ý Ly đ á có

nhơng

đạo

quân

chủ

"Hãy kh o a n t h ứ

n hi ê u

tư

t ư ở n g cải c á c h táo

kết toà n d â n Cho n ê n n ìặ c dù ỉ rỏ

lực h ù n g m ạ n h vđi n h ữ n g t r a n g bị vũ khí t h ậ m

ch í cò n tôi t â n hơn q u á n M in h lúc dó, n h à Hồ đả t h â t bại n h a n h c h ó n g t r ư ổ c q u â n x â m
lược nhA M inh vào năm 1406
II. N h ữ n g đ ĩ è u c ó t h ể r ú t r a t ừ n h ữ n g t ổ n g k ế t l ị c h s ử .
II.

1. T ậ p t r u n g q u y ê n lực cho

ch ín h

t r o n g lịch sử hệ t h ố n g c h í n h t r ị Việt N a m

quyền

trung

ương

là

k h u y n h h ư đ n g c h ủ đạo

T r o n g q u á khứ, đó là s ả n p h ẩ m h ì n h t h à n h

do tá c đ ộ n g c ủ a đòi hỏi k h á c h q u a n . T r o n g t h ự c tế, sự t h á n g thẻ' c ủ a k h u y n h h ư ớ n g n ày
đả từ n g nhiêu Tân tạo ra sức m ạn h của quốc gia, đưa đất nước vượt qua n h ơ n g th ử thách
h i ể m nghèo, l à m cho đ ấ t nư ớc n g à y c à n g mỏ rộ n g , vị t h ế c ù a

dân

tộ c t r o n g khu vự c

n g à y c à n g t â n g lên N h ư n g bao giờ c ủ n g vậy, tậ p q u ý ê n tự nó luôn c h ứ a đ ự n g n h ữ n g k h ả
nông

dấn

tổi

sự

m ộ t dAn dụ đ iể n

độc

đ o án

c h u y ẻ n quy ên. N h à nước c h u y è n c h è c ù a t r í ẻ u N g u y ề n là

h ì n h c ủ a d ạ n g t h ứ c n à y Sự t ậ p

vua N g u y ẻ n đ ả k h ô n g đ e m lại s ứ c m ạ n h cho q uốc

t r u n g q u ỳ è n lực đ ến cao độ
gia, m à tr á i lại,

khi

vào

tay

có ổự đ ụ n g độ,

cọ x át vdi c h ủ n g h ĩ a tư b ản p h ư ơ n g Tây, nó tự bộc lộ là một t h ự c t h ố ươn h è n , ypu kém .
Tập quyên là m ột th iết chè quỳờn lực cân thiết
nhất là hiộn nay khi mà c h ú n g

ta

đang

cân

cho

tới

sự

phát

triển của Việt N am ,

sứ c mạnh tập tru n g đ ể giải quyết

n h ứ n g bài toán lđn của dát nước Dó là th iết c h ế m an g tính truyôn th ố n g nên "(jf* dùng"
mà

"khó bỏ".

N h ư n g khi xây d ự n g một th i ết c h ố t ậ p t r u n g qu ỳôn lực p h ả i dAc biệt

ý tđi việc xAy d ự n g hoàn c h ỉ n h m ộ t hộ t h ố n g các biộn
độc đo á n c h u y ẽ n q u y ê n
c ù a th i ết c h ế t ậ p
11.2

qu ỳ ẻn

mà

tr á i

lại

hiệu

c h ặ n kh ti v nh h ư đ n g

làm tAng lẻn sức s ố n g r ủ a nó

Khi nói tđi t í n h c h ấ t d ã n tộ c nồi trộ i
khấu

ngAn

N h i ĩ n g biộn p h á p n ày chftng nhiTnp k h ỏ n g làm g ia m sơ< niỉinh

r ư ờ n g cột t ư t ư ở n g c ủ a cá c
vè n h ứ n g

phíip

chú

và vai tr ò

c ù a chủ n g h ĩ a yêu nư ớc t r o n g

t h ố n g c h í n h trị t r o n g lịrh HƯ Vi( t N a m k h ô n g p h ai là nói

c h u n g r h u n g m à mđi nghp cỏ vẻ n h ư k h ô n g ró gì In Đny là một

v ấn Bộ đở tư t ư ò n g cho m ộ t hô t h ố n g ch ín h trị v i ĩ r g m ạ n h

k h ô n g t h ể và k tì ốn g hao giờ

là một hệ t ư t ư ở n g ngoại n h ậ p . cho dù hộ tư t ư ờ n g đó hoàn th i ệ n và có s ứ c m ạ n h t r u ỳ ê n
há đÊn đâu Đối vđi

nưđ c

ta

đfàu đổ c à n g đ ú n g

N g u ồ n gốc c ủ a mọi bi kịch đốn với d â n tộc ta ò t h ế kỷ
t r í ẽ u N g u y ễ n đã s ù n g bái Nho giáo đốn n u tc mô muội
tuệ, nó h à m c h ứ a hot th a y mọi

19 là n h ứ n g người c ầ m đ àu

IIọ cho đó là tu yệ t đ ỉ n h c ủ a t r í

giá trị và vi vậy qu yết k h ô n g đ ể cho m ột tư t ư ớ n g xa h


nào làm

phương hại nó Tư duy như vậy cùa người cầm quýên đả làm m ất di khả n ôn g

tiếp nhộn n h ữ n g nhản tố mói trẻn t h ế giđi của dần tộc ta, làm thui c h ộ t b iết bao n h ữ n g

tư tưỏng cải cách tiẽn bộ mồ cho đến nay nhìn lại chủng ta vản khổng khỏỉ xốt xa. I
Ảnh hư ỏn g cua Khổng giáo vào V iệt N am có lịch

sứ

khá

lâu

đời

và n h íèu yếu tố

tích cựr của giáo lý này đả từn g trò thành một bộ phận của tư tư ỏ n g V iệt N a m
sai lầm của nhà
hợp

đó

mà

ra

Nhưng

N guyẻn là đả kh ông biết vận dụng, biết khai th ác n h ứ n g n h â n tố phù
sữ c noi th eo n h ữ n g giáo lý k i n h đi ển

nguyên

gốc,

rập

khuôn

máỵ

m ố c n h ứ n g t ư t ư ở n g K h ô n g giáo T r u n g Quốc.
N h ứ n g t ư t ư ở n g giáo điếu m à n h à N g u y ễ n t h ự c th i đả làm suy y ếu
c h ế vai t r ò c ù a c h ù n g h ĩa yẽu nước Việt

nam

d â n tộc, là m h ạ n

tĩX)ng bệ đỡ tư t ư ỏ n g c ủ a hệ t h ố n g chínhị

trị
II

3 Có th ể dẻ dàng

nhận thấy sự thiếu hụt tro n g lịch sử hệ

N a m là t í n h c h ấ t p h á p qu vẻ n

của

bộ

máy

nhà

t.hông ch ín h trị ViệtỊ

nước C h ú n g ta cỈHía t ừ n g có m ộ t xái

hội c ô n g d â n t r o n g lịch sử.
T u y vậy, n h ư đă t r ì n h bày ỏ p h â n I, do di t ồ n của lịch sứ, n g u y ẻ n n h â n đAn tđi tìnra
tr ạ n g c h ú n g ta chưa phát huy h ết
cũ n g như khả n ă n g của

như

sức

tiêm tàn g của đất nưđc, của cà dân tộq

m ạn h

t h à n h viên c ủ a <ả hội chư a hàn đ ẫ ỉà vì t h i ế u d ô n

từng

chuị

n ì ộ t s ố n h à n g hi ố n cơ u n h ộ n đ ị n h Do đó, d â n c h ủ hóa xả hội là m ộ t đòi hỏi quanỊ

tr ọ n g và phù hợp với xu th ế c h u n g của th ế giới ngày nay, nhưng coi dản chủ hóa là dộngị
lực cơ b ả n t h ú c đẩy sự
dftc đ i ể m c ủ a lịc h sử

phát

triển

Việt N a m

của

xả hội th ì e r ằ n g chưa l ư ờ n g t í n h đ ăy đ ủ đ ế n

C h ú n g tôi cho r ằ n g n g u y ê n n h â n c ủ a t ì n h t r ạ n g s ứ c

m ạn h dân tộc chua được phát huy hết là do ch iíng ta chưa tạo ra được m ột trư ờ n g lực
k h i ế n ch o CÁC n h â n tỏ' k h á c n h a u tá c đ ộ n g c ù n g chiêu.
oủa m ộ t xà hội n ố n g n g h i ệ p đ a n g
c h ú n g ta
thống

h iệ n

pháp

nay

là

sđm

tự

phát

Q u án

t í n h "vô kỷ luật" vố n có

h o à n h h à n h . Sự c ầ n t h i ế t t r ư đ c t i è n cho

k h ắ c p h ụ c t ì n h t r ọ n g đó Kv luậ t h ó a xỗ hội h ằ n g m ộ t hộ

l u ậ t h o à n c h ỉ n h là điêu líiện t i ê n q u y ế t đ ế c h ủ n g t a đ ư a đ ấ t n ư đ c vào

con

đ ư ờ n g c ô n g n g h i ệ p hóa và hiệ n dại hóa. P h á p ìu ậ t c h í n h là cổ n g cụ đ ả m bảo q u ý ê n c ỏ n g
d à n , là con đ ư ờ n g d ẫ n tới m ộ t xả hội c ô n g

d â n , ở đó k h ô n g m ộ t ai có t h ể bi "bát nạt"

nốu họ t u â n t h ủ đ ú n g p h á p luật. Đó là con đ ư ờ n g d â n c hủ hóa cù a V iệ t N a m . Vả lại, vđi
một

hệ

t h ố n g c h í n h trị vì d án, do d â n và c ủ a d â n thì tí n h c h ấ t d â n c h ù

dược đ ả m bảo

n g a v t ừ nội d u n g c ủ a p h á p luật.
ĨI.4. Đôi với Việt N am , sự phát triển

kinh

r ù a n h à nước. N h ư n g đíèu đổ k h ô n g ph ụ
t ế do nhà
lối

kinh

nưđc

trực

t ế gắn ch ạt vđi các chính sách k inh tế

thuộc

vào m ứ c độ và qui Ĩ11Ô c á c bộ p h ậ n k i n h

tiếp quản lý. Vấn đè có ý nghĩa quan trọ n g h à n g ốâu

tè đ ú n g , ph ù hựp với đ ạ c đ iể m c ủ a Việt N a m và vđi

giới T i ếp đó là n h ơ n g biộn p h á p n h à m đ ị n h h ư đ n g sự
n è n k in h t ế vào m ụ c tièu

tAng cư ờ ng

sức

phát

xu

thế

chung

là dường
tr è n thế

t r i ể n c ủ a mọi bộ p h ậ n c ủ a

m ạ n h c ủ a đ ấ t nưđc.

Có t h ể lấy s ự so s á n h vai trò ki nh t ế eủft n h à nước ỏ Đ à n g N go ài và Đ à n g T r o n g khi
đấ t n ư đ c bị c h i a làm hai nvfén vào t h ế kỷ 17

làm

m ộ t th í du đ iể n h ìn h .

ơ Đ à n g Ngoài, tậ p đoàn Lộ T r ị n h c hu t r ọ n g p h á t
đ ư ơ c vai t r ò c ủ a th ư ơ n g n g h iệ p

N h à nư đc c hủ

đ í ẽ n và xây d ư n g cóc q u a n xưrỉng
triển

trương

nổng

n g h iệ p , k h ô n g th ấ y

duy tr ì và bảo vộ sỏ h?Tu cô n g

t h ủ c ổ n g của n h à nước). Do đó k i n h tè' Đ à n g

N goài phát triể n ch ậm chạp Tôu buôn nước ngoài đến thưa đần, D à n g N goài đá k h ổ n g
tranh

t h ủ được cơ hội c ủ a n h ứ n g hoạt d ộn g mậu d ịch trẻn biển đ an g rất sồi nổi và n hộn

n h ị p lức Áy.
T r o n g khi ấ y ỏ Đ à n g T r o n g , đ ặ c b iệ t là từ

khi c h ú a N g u y én P h ú c N g u y ê n lè n c ầ m

q u ỳ è n (1 61 3) , n h à nư đc đả có c h í n h s á c h k h u y ế n
h ổ a cá(' hoạt đ ộ n g k in h t ế n ê n
mờ

rộng

hơn

k hí c h p h á t t r i ể n 9Ỏ h ứ u t ư n h â n , t ự do

chỉ t r o n g v ò n g hơn n ử a t h ế kỷ l ả n h t h ổ Đ à n g T r o n g đố

g ấp hai fân T r ê n l ả n h t h ố Đ à n g T r o n g x u ấ t h iệ n n h đ n g c ả n g t h ị

quốc

t ế lớn n h ư Hội An
II

5 X u y ê n suố t tấí cà các bài học

đỏ sức m a n h của k h ố i đoà n k ế t

dần

Ỉỉch

sử ch úng

ta cỏ t h ể thấy: p h á t h u y đ ế n cao

tộc p h á i được coi là m ộ t n g u y ê n tác hoạt đ ộ n g của

hờ th ố n g c h ín h trị v ữ n g m ạ n h ò V iệt Nam . VI vậy mà n h ứ n g lý thuyết, tư tư ở n g hay
phương sách nào làm phương hại đến nguyên tá c này thì đó chính là n h ơ n g n h â n tố
la m suy vếu hệ t h ố n g c h í n h tr ị , là m suy g iả m
p h ù hợp với đ ặ c đ i ể m t r u y ề n t h ố n g

của

3ức m ạ n h

c ủ a d â n tộc, và do đó, k h ô n g

d â n tộc.

19