DSpace at VNU: Phòng chống tham quan ô lại thời Lê Thánh Tông: Biện pháp và bài học lịch sử

PHÒNG CHÓNG THAM QUAN Ô LẠI THỜI
LÊ THÁNH TỎNG: BIỆN PHÁP VÀ BÀI HỌC LỊCH s ử
Phan Ngọc Huyền

1. Một số biện pháp phòng chống tham quan ô lại của Lê Thánh Tông

1.1. Giáo dục, cánh tỉnh trăm quan từ bỏ thói tham ô nhũng nhiễu
L ê T h á n h T ô n ơ h ế t s ứ c c o i t r ọ n s v iệ c g i á o d ụ c , c ả n h t ỉn h q u a n lại c á c c ấ p
với m o n g m u ố n b ộ m á y q u a n c h ứ c t r o n s t r i ề u đ ì n h c h í c ô n g , v ô tư , t r á n h x a
đ ư ợ c tệ n ạ n t h a m ô, h ố i lộ ở c h ố n q u a n t r ư ờ n g .
N h à v u a đ ã n h iề u lần d ù n g n h ữ n g lời tâ m h u y ế t đ ể ră n b ả o triề u th ầ n , k h u y ê n
họ s ử a đ ứ c c h ín h , b ỏ tà tâ m . Ô n g t ừ n g n h ắ c n h ở T h á i b ả o L ê L ă n g n ê n “cẩn thận về

sau như trước, phải thanh liêm, phải công b ằ n g t ừ n g c ả n h tỉnh T ả đ ô đ ố c L ê T h ọ
V ự c phải “hết lỏng thành, bỏ lòng riêng”2. L ê T h á n h T ô n g lu ô n hi v ọ n g đội n&ũ
q u a n lại c ủ a m ìn h vớ i n h ậ n t h ứ c s â u sắc v ề n g h ĩ a v ụ c ủ a k ẻ b ề tôi, sẽ tự a ạ t b ỏ lòng
th a m , s ố n g liê m k h iế t đ ể k h ô n g chỉ là m v ẻ v a n g c h o b ả n th â n m à c ò n đ ư ợ c vinh
h iển c h o d ò n g tộc. T h á n g 9 n ă m Q u a n g T h u ậ n t h ứ 9 ( 1 4 6 8 ), n h à v u a d ụ T h ư ợ n g th ư
bộ H ộ N g u y ễ n C ư Đ ạ o rằn g : “Ngươi nên hết lòng hiệp sức, gắng sức báo đền ơn

nước, chi công vô tư, ngăn lấp hổi lộ. Đ ư ợ c n h ư thế thì ta được tiếng là vua biết
người, ngươi đurỵc tiếng là tôi hết trung, vinh hiển cha mẹ, vẻ vang danh tiếng, rạng
rỡ trong sử sách, nghĩ lại chẳng khoải lắm sao! N ế u không làm được như thế, thì ta
là vua không biết người, m à ngươi là tôi làm vì. Trong hai điều ấy, ngươi chọn đằng
n à o thì chọn”0.

L ê T h á n h T ô n g lu ô n đ ề c a o ý th ứ c tự g iá c c ủ a q u a n lại t r o n e v iệ c tu tâ m , rèn
đ ứ c v à biết tự s ử a c h ữ a k h u y ế t đ i ể m c ủ a m ìn h để tiế n bộ. N h à v u a d ù b iế t rõ m ộ t số
q u a n lại c ó h à n h vi t h a m n h ũ n g , s o n g v ẫ n c h o họ c ơ hội đế s ử a sai v ớ i hi v ọ n g h ọ sẽ
n h ậ n ra lỗi lầ m m à t ự s ử a m ìn h , k h ô n g tái p h ạ m n ữ a . T h á n g 12 n ă m Q u a n g T h u ậ n

* T S ., K h o a L ịc h sử , T r ư ờ n g Đ ạ i h ọ c S ư p h ạ m H à N ộ i .
1. N g ô S ĩ L i ê n v à c á c s ử t h ầ n t h ờ i H ậ u L ê, 2 0 0 4 , Đ ạ i Việt s ử k í toàn thư, t ậ p 2, N X B V ă n h o á
- T h ô n g tin , H à N ộ i , tr. 2 4 8 .

2. Ngô Sĩ Liên và các sử thần thời Hậu Lê, 2004, Đại Việt sử kí toàn thư, tập 2, Sđd, tr. 263.
3. N g ô S ĩ L iê n v à c á c s ử t h ầ n t h ờ i H ậ u L ê, 2 0 0 4 , Đ ạ i Việt s ử k í toàn thư, t ậ p 2, S đ d , tr. 3 0 6 .

441


VIỆT NAM HỌC - KỶ YÉU HỘI THẢO QUÓC TÉ LẰN THỨ TU

t h ứ b a ( 1 4 6 2 ), v u a b a n s ắ c dụ ră n Đ ô đố c N e u y e n N h ư H ồi rằrm: "D ư ơ n g Quốc

Minh bảo lò N g ô Tây lấy 30 lạng bạc đến đút lót cho bọn ngươi, ngươi sai vợ lẽ của
ngươi nhận tiên, và khi trước nó đút lót cho cha ngươi là Xí 50 lạng bạc, nav
chuyên sang đút lót ngươi, cộng là 80 lạng, hiện còn ở nhà ngươi, ngươi lại không
biết ư? N a y đặc sai tư lê giám Nguyên Á n g đ e m sắc chỉ đến bảo ngươi và đòi lấy sỏ
80 lạng bạc đút lót ấy đ e m về. Ngươi có lỗi không lấy việc đổi lỗi ấy làm ngại tliì tất
không có tai v ạ ” 1. N ă m Q u a n g T h u ậ n th ứ n ă m (1 4 6 4 ), L ê T h á n h T ô n g lại c ó dụ
c ả n h tỉn h T h ư ợ n g th ư b ộ B in h N g u y ễ n V ĩn h T íc h n h ư sau: "Nay D ư o n g Q u ố c Minh

nói n ă m xưa có đ e m 34 lạng bạc đến đút lót cho m ẹ ngươi, không có chửng cứ,
nhưng chăc đâu nó lại nói vu? Tuy cỏ dụ này nhưng ta tự che giàu đê cho MỊirơi tự
đổi lỗi”2.
M ặ c dù L ê T h á n h T ô n g từ n g h ế t lời răn b ả o n h ư v ậ v n h ư n g n h ữ n a k ẻ th a m
q u a n s â u m ọ t t r o n g x ã hội v ẫ n k h ô n g c h ịu từ bỏ tà tâ m c ủ a m ìn h , đ ế n g o à i tai n h ữ n g
lời c ả n h tỉn h c ủ a n h à v u a . K h u y ê n ră n c h ư a đủ, L ê T h á n h T ô n g th ấy r õ c ầ n ph ả i
d ù n ẹ đ ế n luật p h á p đ ể n g h i ê m trị n h ữ n g kẻ t h a m q u a n ô lại.

1.2. Thi hành cltínlỉ sách bỗng lộc dế hạn chế phần nào nạn tham ô, hối lộ
X â y d ự n g b ộ m á y q u a n liêu tất phải th iế t lập c h ế đ ộ b ổ n g lộc. V iệ c là m thế
n à o đ ể c ó đ ư ợ c c ơ c h ế đãi n g ộ v à c h ín h s á c h b ổ n g lộc h ợ p lí n h ằ m h ạ n c h ế q u a n lại
th a m ô, p h ạ m p h á p c ó ý n g h ĩ a q u a n t rọ n g tr o n g s ự n g h iệ p trị quốc.
C ổ n h â n t ừ n g nói: “Đặt quan đê làm việc, tất phải có lương bông đế nuôi, rồi

sau mới bắt phải thanh liêm được”3. N h ậ n th ứ c rõ đ iề u đó, Lê T h á n h T ỏ n g s ớ m
thiết đ ặ t c h ế đ ộ b ổ n g lộc c h o q u a n viên. T r o n g m ộ t đ ạ o sắc d ụ b a n h à n h v à o n ă m
H ồ n g Đ ứ c th ứ 8 ( 1 4 7 7 ) , L ê T h á n h T ô n g đã nói r õ m ụ c đ ích v à n g u y ê n tắc c ủ a c h ế
độ b ố n g lộc n h ư sa u : "Lộc đê khuyến người có công, tùy theo công việc nặng hay

nhẹ, những hoàng tộc và công thần tuy không có hạng định về plĩấm tước, m à cấp
lộc còn có từng bậc khác nhau, huống chi các quan văn, quan võ tronạ kinh và
ngoài các đạo chức việc không %ìống nhau, thì việc cấp lộc nên làm cho iỏ rõ việc
nặng nhọc, việc nhàn rỗi...” . N ă m ấy, v u a L ê T h á n h T ô n g c h ín h th ứ c b a n h à n h
chế đ ộ b ố n g lộc c h o q u ý tộ c , q u a n lại b a o Rồm n h iề u loại n h ư lộc điền, tu ế lộc (c ò n
gợi là q u a n lộc) v à t h ự c h ộ . . . C h ế đ ộ lộc đ iề n đ ư ợ c áp d ụ n g để b a n cấp c h o c á c q u ý
tộc v à q u a n lại c a o c ấ p t ừ T h â n v ư ơ n g , T ự th â n v ư ơ n g , Q u ố c c ô n g đế n q u a n T ò n s

1. N g ô S ĩ L iê n v à c á c s ử t h ầ n t h ò i H ậ u L ê , 2 0 0 4 , Đ ạ i Việt s ử k í toàn thư. t ạ p 2, S đ d , tr. 2 5 7 .
2. N g ô S ĩ L iê n và các sử thần th ờ i H ậu Lê, 2004,

Đại Việt sứ kí toàn thư, tập

2, Sdd, tr. 262.

3. Phan Huy Chú, 2008, Lịch triều hiến chương loại chí, tập 1, NXB Giáo dục, Hà Nội, tr. 643.
4. Q u ốc sử quán triề u N g u y ễ n , 1998,
h ọ c x ã h ộ i, H à N ộ i , tr. 541 - 5 4 2 .

442

Khúm định Việt sừ ihônq giám cương mục, N X B

Khoa


PHÒNG CHỐNG THAM QUAN Ô LẠI THỜI LÊ THÁNH TÔNG.

tử p h ẩ m . L ộ c đ iề n b a o g ồ m th ế n e h i ệ p đ iề n , th ế n e h iệ p th ổ , t ứ đ iề n , r u ộ n g bãi dâu,
r u ộ n g tế. S ố lư ợ n g lộc đ iề n đ ư ợ c c ấ p c h o cá c đối t ư ợ n g k h ô n g g i ố n g n h a u , d ự a trên
c ơ s ở p h ẩ m tr ậ t c a o h a y th ấ p . T h e o đó, T h â n v ư ơ n g , T ự th â n v ư ơ n g c h o đ ế n B á
tư ớ c sẽ đ ư ợ c t ừ h ơ n 2 0 0 0 m ẫ u c h o đ ế n h ơ n 6 0 0 m ẫ u c á c loại. Q u a n lại từ C h á n h
n h ấ t p h ẩ m đ ế n T ò n g t ứ p h ẩ m c ũ n g đ ư ợ c c ấ p cá c loại lộc đ iề n (tr ừ th ế n g h iệ p đ iền )
th e o c á c m ứ c k h á c n h a u t ừ h ơ n 2 0 0 m ẫ u đế n g ầ n 30 m ẫ u . Đ ố i v ớ i q u a n lại ta m , tứ
p h ẩ m đ ư ợ c c ấ p ít lộc đ iề n v à q u a n lại t ừ n g ũ p h ẩ m trở x u ố n g đ ế n tạp lưu, lại dịch
k h ô n g đ ư ợ c c ấ p lộc đ i ề n thì sẽ đ ư ợ c c ấ p bổ s u n g t h ê m p h ầ n r u ộ n g q u â n điền. T h e o
q u y đ ịn h c ủ a c h ế đ ộ q u â n đ iề n , n g ư ờ i đ ư ợ c c h ia p h ầ n r u ộ n e q u â n đ iề n n h iề u n h ấ t là
q u a n t a m p h ẩ m vớ i 11 p h ầ n , tiế p đó là tứ p h ẩ m 10 p h ầ n , n g ũ p h ẩ m 9.5 p h ầ n , lục
p h ẩ m 9 p h ầ n , th ấ t p h ẩ m 8.5 p h ầ n , b á t p h ấ m 8 p h ầ n , c ử u p h ấ m 7.5 p h ầ n , c ấ m y vệ
trá n g s ĩ 7 p h ầ n , x ã t r ư ở n g 6 p h ầ n . . . C á c h p h â n c ấ p n h ư v ậ y đ ả m b ả o t ừ q u a n lại đ ế n
n h a m ô n , lại d ịc h đ ề u đ ư ợ c h ư ở n g s ự đãi n a ộ c ủ a triề u đìn h .
Đ ố i v ớ i v ấ n đ ề n h à ở c h o q u a n lại, triề u d in h c ò n b a n h à n h c h ín h s á c h v ề điền
trạch. T h e o đ ó , q u a n lại ở đ ịa p h ư ơ n g sẽ đ ư ợ c c ấ p 80 th ư ớ c làm đ ấ t ru ộ n g v ư ờ n ,
q u a n lại ở t r o n g k in h thì đ ư ợ c c ấ p đ ấ t ở v à đ ấ t a o đ ầ m . B ê n c ạ n h đó , quý tộ c và
q u a n lại c a o c ẩ p t ừ tư ớ c b á trở lên cò n đ ư ợ c c ấ p m ộ t ít th ự c h ộ ( đ ư ợ c q u y ề n thu
th u ế ) h o ặ c n ô b ộ c , h o ặ c tiề n th u ế m u ố i.
N g o à i ra, q u a n lại th ờ i L ê T h á n h T ô n g c ò n đ ư ợ c c ấ p tu ế lộ c ( q u a n lộc) th e o
q u y đ ịn h t h ố n g n h ấ t. T h e o c h ế đ ộ q u a n lộc đ ư ợ c b a n h à n h n ă m H ồ n g Đ ứ c th ứ 8
(1 4 7 7 ), q u ý tộ c v à q u a n lại từ H o à n g thái tử, T h â n v ư ơ n g đ ế n T ò n g c ử u p h ẩ m và

các c h ứ c lại n h à n t ả n đ ề u đ ư ợ c c ấ p tiề n b ổ n g h à n h n ă m , c a o n h ấ t là H o à n g th ái tử
đ ư ợ c c ấ p 5 0 0 q u a n , t h ứ h a i là T h â n v ư ơ n g đ ư ợ c c ấ p 2 0 0 q u a n , th ấ p n h ấ t là c á c c h ứ c
lại n h à n tản đ ư ợ c c ấ p t ừ 6 đ ế n 8 q u a n , s ố lư ợ n g tu ế lộ c đ ư ợ c c ấ p n h ư v ậ y n ế u so
vớ i th ờ i kì t r ư ớ c k h ô n g p h ả i là n h iề u . T u y n h iê n , n ế u tín h c h u n g c h ế đ ộ c ấ p tiền
b ổ n g n à y c ù n g vớ i c á c c h ín h s á c h v ề lộ c đ iề n , q u â n đ iền , trạ c h đ iề n , th ự c h ộ ...n h ư
đ ã đ ề c ậ p ở t r ê n thì c ó t h ể th ấ y c h ế đ ộ b ổ n g lộc th ờ i H ồ n g Đ ứ c k h á đầ y đủ. N h à sử
h ọ c P h a n H u y C h ú đ ã n h ậ n xét: “ Việc định bổng lộc ở đời H ồ n g Đ ứ c có định quy

chế phân biệt nhiều việc ít việc và sút bậc, đại khái làm cho bổng bớt đi, trật thấp
xuống, không để cho ăn hại, thế gọi là quan đặt ra nhiều hơn trước m à chi phí cấp
bổng so với trước cũng nh ư thế thôi. N h ư đó chỉ là cấp bong trong một n ă m , dẫu là
ít ỏi, nhưng sỗ cấp ruộng bãi và thực tiền về đ ầ m thì lại là hậu l ắ m N h ư v ậ y ,
c h ín h s á c h đ ã i n g ộ c ủ a L ê T h á n h T ô n g t h ô n g q u a n h iề u loại b ổ n g lộc k h á c n h a u
v ừ a đ ả m b ả o “ không đê cho viên quan nào không có việc m à ăn k h ô n g ' , v ừ a “cân

nhắc được người khó nhọc, người có tài năng, m à quyết định bổng lộc p h ẩ m trật

1. Phan H uy Chú, 2008, Lịch triều hiến chương loại chí, tập 1, Sđd, tr. 646.

443


VIỆT NAM HỌC - KỶ YÉU HỘI THẢO QƯÓC TÉ LÀN THỨ TƯ

cho thích đáng"1. C ó th ể nói, v iệ c thi h à n h c h ế đ ộ b ổ n a lộc t ư ơ n e đ ố i h ợ p lí th ờ i Lê
T h á n h T ô n g là đ iề u k i ệ n q u a n t r ọ n g g iú p tr iề u đ ìn h h ạ n c h ế p h ầ n n à o tìn h trạng
q u a n lại t h a m ô. h ố i lộ t r o n e xã hội.

1.3. X ây dựng hệ thống pháp luật vói nhiều quy định về phòng chống thum ô
L ê T h á n h T ô n e r â t c h ú trọne, v i ệ c h o à n t h i ệ n h ệ t h ố n g p h á p luật đ ế q u à n lí

hội. N ă m H ồ n g Đ ứ c t h ứ 14 (1483), n h à v u a đ ã c h o b a n h à n h b ộ Q u ố c triều
hình luật h a y c ò n g ọ i là b ộ lu ậ t H ồ n g Đ ứ c . B ộ Q u ố c triều hình lu ậ t v ó i tổng,

xã

c ộ n g 7 2 2 đ i ê u c ó p h ạ m vi đ i ề u c h ỉ n h k h á t o à n d i ệ n , b a o q u á t n h i ề u k liía cạnh
q u ả n lí x ã h ộ i. T r o n g đ ó , s ố l ư ợ n g đ i ề u lu ậ t c ó n ộ i d u n g qui đ ị n h v ề v i ệ c x ử phạt
c á c h à n h vi t h a m ô, h ố i lộ là 76 đ i ề u ( c h i ế m h ơ n 1 0 % t ổ n g s ố đ i ề u lu ậ t), s ổ điều
lu ật c ó l iê n q u a n đ ế n v i ệ c x ử p h ạ t t h a m ô , h ố i lộ n à y n ằ m rải r á c t r o n g tá c
c h ư ơ n e , c ủ a b ộ lu ậ t, đ ư ợ c t h ố n g k ê c ụ t h ể n h ư s a u :
B

Chương

o

n

g

3

. 1

:

số điều luật có liên quan đến xử phạt tội tham ô hối lộ trong
“Quốc triều hình luật”

Danh
lê

Vệ
cấm

Vi
chế

Quân
chính

Hộ
hôn

Điền
sản

Đạo
tặc

1

5

23

8

9

4

3

Trá
ngụy

Tạp
Iuât

Đoán
ngục

Tổng

11

9

70

Số điều
luật liên

->

quan

Nguồn: Quốc triều hình luật, 1995, N x b C hính trị quôc gia, H à Nội

N ộ i d u n g c á c đ i ề u lu ật đ ư ợ c t h ố n g k ê ở b ả n g t r ê n p h ả n á n h k h á c ụ th ể chỏ
tài x ử p h ạ l c á c h à n h v i, b i ể u h i ệ n c ó liê n q u a n đ ế n tộ i t h a m ô, h ố i lộ n h ư : vịỌc
đ ư a v à n h ậ n hối lộ n ó i c h u n g c ủ a q u a n v iê n ; v i ệ c n h ậ n tiề n c ủ a , d u n g tú n g thuộc
c ấ p làm trá i; v iệ c đòi h ố i lộ, s á c h n h i ễ u tiề n b ạ c c ủ a n h à n d â n ; v iệ c n h ậ n hối lộ, x ử
o a n s a i h ì n h ngục; v i ệ c n h ậ n tiền của, t h ả l ỏ n g quân ngũ, tha t u y ể n đ i n h tráng; MỘC

tư túi tài v ậ t, m a n k h a i tiề n n ộ p t h u ế , d â n đ in h ; v i ệ c b ớ t xén, c h i ế m đ o ạ l, ăn cắp tài
sản c ô n g làm c ủ a tư ,2...
Đ a s ố các đ iề u lu ậ t c ó n ộ i d u n g p h ả n á n h n h ư trê n đ ề u q u y đ ịn h m ứ c x ử phạt
n g h i ê m k h ấ c đối vớ i c á c h à n h vi t h a m ô, n h ậ n hối lộ c ủ a q u a n lại. M ộ t số d iề u u ậ t
đ ã q u y đ ịn h m ứ c h ìn h p h ạ t tử h ìn h đ ố i v ớ i c á c t r ư ờ n e h ợ p p h ạ m tội c ó tình tiết
n g h i ê m trọ n g . C h ẳ n g h ạ n . đ iề u 4 2 , c h ư ơ n g Vi c h ế t r o n g Q u ốc triều hình luật ỊUV
1. Quốc sử quán triều Nguvễn, 1998, Khảm định Việt sử thông giám cương mục , Sđd, tr. 541 - 542.
2. C ụ t h ể x in x e m t h è m : P h a n N g ọ c H u y ề n , 2 0 1 2 , N g h iên cử u so sánh ch ín h sá ch p h ò n g d o n g

tham ó cù a M in h Th á i Tỏ và L ẽ Thánh T ôn g , L u ậ n á n T S . L ịc h s ử , Đ ạ i h ọ c V ũ H á n , T - u n g
Q u ố c , B à n lưu tại T h ư v iệ n Ọ u ố c g i a H à N ộ i ( T i ế n g T r u n g ) .

444


P H Ò N G C H Ố N G THAM Q U AN Ô LẠI THỜI LÊ THÁNH TÔNG.

định: "Q u a n ti làm trái pháp luật m à ăn hối lộ từ 1 quan đến 9 quan thì x ử tội biếm

hay bãi chức, từ 10 quan đến 19 quan thì x ử tội đồ hay lưu, từ 20 quan trở lên thì
x ử tội c h é m ”\ Đ iề u 101, c h ư ơ n g V i c h ế c ũ n g q u y đ ị n h x ử tội c h ế t đ ố i vớ i h à n h vi
n h ậ n hối lộ, đ ổ i t r ắ n g th a y đ e n c ủ a c á c q u a n v i ê n g i ữ n h i ệ m v ụ đ iề u tra: “N h ữ n g

quan liêm p h ó n g (quan mật tra) mật xét việc phải đúng sự thực, nếu sơ suất sai lầm

thì bị tội biếm hoặc đồ. N ế u vì bảo ân báo oán, hay hoi lộ m à đối trang thay đen, thì
không kể việc lớn hay nhỏ, ăn nhiều hay ít, đều x ử tội lưu hay tội chết. Người cáo
giác đúng sự thực, được thưởng chức tước tùy theo việc nặng nhẹ”2. N h ữ n g q u y
đ ịn h n h ư v ậ y c h o t h ấ y lu ật p h á p th ờ i L ê T h á n h T ô n g đ ã c ó b ư ớ c tiế n lớn so vớ i th ờ i
L ý , T r ầ n t r o n g v iệ c p h á p đ iể n h ó a c á c q u y đ ị n h v ề p h ò n g c h ố n g t h a m ô, hối lộ.
B ê n c ạ n h Q u ố c triều hình luật, t r o n g m ộ t s ố v ă n b ả n đ i ể n c h ế v à p h á p lu ậ t
k h á c đ ư ợ c b a n h à n h d ư ớ i t h ờ i L ê T h á n h T ô n g n h ư Thiên N a m d ư hạ tập, H ồ n g

Đ ứ c thiện chính thư c ũ n g c ó m ộ t s ố đ i ề u k h o ả n l i ê n q u a n đ e n v i ệ c c h ố n g t h a m ô,
n h ũ n g n h i ễ u c ủ a q u a n lại. C h ẳ n g h ạ n , đ i ề u t h ứ 9 t r o n g “M ư ờ i điều về tạp luật”
b a n h à n h n ă m 1 4 8 9 t h ờ i H ồ n g Đ ứ c đ ư ợ c g h i t r o n g “ Thiên N a m d ư hạ tập” , tậ p
I X c ó q u i đ ị n h n h ư s a u : “T ự ý thu tiền của dân đinh, binh lính từ 2 m ạ c h trở lên

thì phạt đánh 50 trượng, biếm ba tư; từ 5 m ạ c h trở lèn thì phạt đảnh 80, đồ làm
khao đinh; từ 7 m ạ c h trở lên thì x ử tội đồ làm tượng p h ư ờ n g binh; 9 m ạ c h thì x ử
đồ làm chủng điền binh, 1 quan

t h

ì

x ử tội lưu'"2’.

V iệ c x â y d ự n g h ệ t h ố n g p h á p lu ật v ớ i n h i ề u c h ế đ ịn h v ề p h ò n g c h ố n g t h a m ô
n h ư trê n c h ứ n g tỏ q u y ế t tâ m c a o đ ộ c ủ a n h à n ư ớ c t h ờ i L ê T h á n h T ô n g t r o n g v iệ c sử
d ụ n g p h á p lu ậ t là m c ô n g c ụ đ ể đ ẩ y lùi tệ t h a m q u a n ô lại t r o n g x ã hội.

1.4. Thiết lộp cơ chế thanh tra, giám sát đổi với quan lại các cấp
G i ữ v a i t r ò c h ủ đ ạ o t r o n g h ệ t h ố n g c á c c ơ q u a n t h a n h tra, g i á m sá t q u a n lại
th ờ i L ê T h á n h T ô n g là N g ự s ử đ à i 4. T r o n g s ắ c d ụ h i ệ u đ ị n h q u a n c h ế n g à y 26

t h á n g 9 n ă m 1 4 7 1 , L ê T h á n h T ô n g đ ã n ó i r õ c h ứ c t r á c h c ủ a N g ự s ử đ à i là “chẩn

chỉnh mọi sai p h ạ m của bách quan, làm rõ mọi ẩn tình của bách tính”5. Lịch

1. Quốc triều hình lu ậ t (Luật hình triều Lê), 1995, Viện Sử học dịch, N x b Chính trị quốc
gia, Hà Nội, tr. 74.
2 . Q uốc triề u h ìn h lu ậ t ( L u ậ t h ì n h t r i ề u L ê ) , S đ d , tr . 9 0 - 9 1 .
3. X e m : N g u y ễ n N g ọ c N h u ậ n ( c h ủ

b i ê n ) , 2 0 0 6 , M ộ t s ổ vãn bản điển ch ế và p h á p luật

Việt

Nam , t ậ p 1, N x b K h o a h ọ c x ã h ộ i , H à N ộ i , tr. 3 0 0 .

4. Cụ thể xin xem thêm: Đào Tố Uyên, Phan Ngọc Huyền, 2010, “Đài quan thời Lê sơ”, Tạp
chí Nghiên cínt Lịch sử, số 11.
5. Xem: Nguyễn Ngọc Nhuận (chủ biên), 2006, Một sổ văn bản điển chế và pháp luật Việt
Nam, tập 1, Sđd, tr. 367.

445


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾU HỘI THẢO QUÓC TÉ LÀN THỨ TƯ

triều hiến chương loại chí c ủ a P h a n H u y C h ú c ũ n g v i ế t v ề q u y ề n h ạ n c ủ a Na;ự s ử
đ à i t ư ơ n g t ự n h ư s a u : “Đ à n hặc các quan, nói bàn về chính sự hiện thời. P h à m

các quan làm trải phép, chính sự hiện thời có thiếu sót, đều được xét hặc trình
bày ...” . D ư ớ i t h ờ i L ê T h á n h T ô n g , n h à v u a đ ã b a n n h i ề u s ắ c d ụ v ề v i ệ c g i a o

q uyền cụ th ể c h o c á c Đ ài q u a n n g ự s ử tro n g v iệ c p h á t h iện v à cá o g iác n h ữ n g
t r ư ờ n g h ợ p t h a m ô. T h á n g 5 n ă m H ồ n e Đ ứ c t h ứ 12 ( 1 4 8 1 ) , n h à v u a h ạ lệ n h c h o
c á c q u a n đ ịa p h ư ơ n g k h ả o x é t: “N g ư ờ i nào trước kia có nhũng lạm, tuy không có

hình tích thực n h ư n g ai ai cũng biết, cùng là người liêm khiết không làm thói
tham ô, kê ra từng loại tâu lên cả, giao cho G i á m sát n g ự sử các đạo xét lại đúng
thực làm bản tâu lên, sẽ kha x ử để tỏ rõ khuyên răn”2. T h á n g 5, n ă m H ồ n g Đ ứ c
t h ứ 15 ( 1 4 8 4 ) , v u a c ó s ắ c c h ỉ c h o c á c q u a n đ ô đ ố c p h ủ , q u a n 3 ty Đ ô - T h ừ a H iế n t r o n g v ò n g 3 t h á n g p h ả i k ê k h a i rõ n e ư ờ i n à o t h a n h liê m , k ẻ n à o t h a m
n h ũ n g đ ể g ử i lê n c h o N e ,ự s ử đ à i x é t lại m à th i h à n h k h u x ử . T ư ơ n g t r ợ c h o N a ự
s ử đài ở t r u n g ư ơ n g , c á c q u a n H i ế n ty ở đ ị a p h ư ơ n g c ũ n g g ó p p h ầ n tấ u h ặ c , p h á t
h iệ n n h ữ n g v ụ v i ệ c t h a m ô , t i ê u c ự c c ủ a q u a n lại ở c á c n h a m ô n , p h ủ h u y ệ n .
C ù n g v ớ i N g ự s ử đ à i, L ê T h á n h T ô n g c ò n th iế t lập L ụ c k h o a c ấ p s ự trung đ ể
“ thấm xét bách tý\ g i á m s á t q u a n lại ở lụ c b ộ . C á c q u a n Đ ô c ấ p s ự trune; v à c ấ p s ự
tru n g ở L ụ c k h o a th ờ i L ê s ơ t u y c ó p h ẩ m t r ậ t rấ t th ấ p n h ư n g q u y ề n h ạ n thì rất lớ n.
P h à m q u a n lại ở b á c h ty p h ạ m lỗi lầ m , h ố i lộ, n h ũ n g n h iễ u ..., lục k h o a đ ê u c ó q u y ề n
d â n g tấ u h ạ c h tộ i. Đ â y là p h ư ơ n g t h ứ c g i á m sá t d ự a trê n n g u y ê n tắ c “lẩy chức nhỏ

giám sát chức lớn” , “lẩy trật thấp khống chế chức cao ” n h à m “khiến cho lớn nhỏ
dựa vào nhau, khinh trọng khổng chế n h a ứ ,3. L ê T h á n h T ô n 2, hi v ọ n g vớ i c ơ c h ế
th a n h tra , g iá m s á t n h ư v ậ y m ớ i c ó th ể k ịp t h ờ i p h á t h i ệ n v à x ử lí c á c v ụ v iệ c th a m ô
c ủ a q u a n lại.

ỉ. 5. X ử p h ạt nghiêm m inh các hànlt vi tham ô, hối lộ của quan lại
X u ấ t p h á t t ừ q u a n đ i ể m p h á p lu ậ t là “phép công ” c ủ a n h à n ư ớ c v à đ ề u b ì n h
đẳng với m ọi cá n h ân n ên L ê T h á n h T ô n g rất coi trọ n g việc x ét x ử các v ụ án theo
đ ú n g q u y đ ịn h c ủ a p h á p lu ậ t ( đ ặ c b iệ t ỉà c á c v ụ á n liê n q u a n đ ế n tộ i t r ạ n g th a m ó ,
hối lộ c ủ a q u a n lại). N h à v u a t ừ n g n ó i: ‘
" Đặt luật để trừ kẻ gian, sao dung được bọn

coi thường pháp luật; đặí quan đê dẹp mối kiện, lại thành ra tệ bán rẻ chức quan.

Nế u chẳng c ấ m trap cho nghiêm ngặt, sao hết được mối p h ân tranh"\ V ớ i q u a n

1. P h a n H u y C h ú , 2 0 0 8 , L ịc h triề u hiến ch ư ơ n g lo ạ i ch í, t ậ p I , S đ d , tr. 5 8 5 .
2. N g ô S ĩ L iê n v à c á c s ử t h ầ n t h ờ i H ậ u L ê , 2 0 0 4 , Đ ạ i Việt s ử k í toàn thư, t ậ p 2 , S đ d , tr. 3 8 0 .
3. X e m : N g u y ễ n N g ọ c N h u ậ n ( c h u b i ê n ) , 20Ò 6, M ộ t s ổ vãn bàn đ iể n ch é và p h á p luật Việt

Nam , t ậ p 1, S đ d , tr. 3 6 8 .
4. N g ô S ĩ L iê n và c á c s ử t h ầ n th ờ i H ậ u L ê, 2 0 0 4 ,

446

Đại Việt sử k í toàn thư , t ậ p 2, S đ d , tr. 3 46 - 347.


PH Ò N G C H Ố N G TH AM Q U AN Ô LẠI THỜ I LÊ TH ÁN H TÔNG.

đ iể m n h ư v ậ y , L ê T h á n h T ô n g x ử lí rấ t n g h i ê m m i n h h i ệ n t ư ợ n g q u a n lại ă n c ủ a đút
m à b a o c he, x in x ỏ c h o n h a u . T r ư ờ n g h ợ p x ử tội T h ư ợ n g t h ư T r ầ n P h o n g là m ộ t ví
dụ. T h á n g 10 n ă m Q u a n g T h u ậ n t h ứ 9 ( 1 4 6 8 ) , c ó v i ê n q u a n là L ê B ô p h ạ m tội th a m
tan g , p h à i lu ậ n v à o tội k ìn h . T h ư ợ n g t h ư T r ầ n P h o n g lại đ ứ n g r a x in c h o L ê B ô
đ ư ợ c n ộ p tiề n c h u ộ c tội. L ê T h á n h T ô n g b ả o b ầ y tôi t r o n g tr iề u r à n e : “Trần Phong

xin cho người can tội tham tang được nộp tiền chuộc, n h ư thế thì người giàu có
nhiêu của đút m à khỏi tai vạ, người nghèo vì không có tiền m à chịu tội lôi, thế là
Trân Ph un g d á m làm trái cả phép tăc tô tông, tùy tiện tác uy tác phức đê làm hại cả
nước. Vậy hạ lệnh cho pháp ty xét x ử trị tội theo những luật định”].
Đ ố i v ớ i c á c h à n h vi t h a m ô, n h ậ n h ố i lộ, d u n ẹ t ú n g v i ệ c n h ậ n c ủ a đ ú t c ủ a q u a n
lại c á c c ấp, L ê T h á n h T ô n g đ ề u c h o n g h i ê m trị t h e o lu ậ t đ ịn h , k i ê n q u y ế t k h ô n g
d u n g tú n g . C h ỉ tính r iê n g n ă m 1 467, n h à v u a t ừ n g p h ê c h u ẩ n lệ n h b ắ t v à bãi c h ứ c
đối vớ i h à n g lo ạt q u a n lại p h ạ m n h ữ n g tội trê n . N h à v u a đ ã h ạ lệ n h b ắ t G i á m sát

n e ự s ử là Q u ả n C ô n g T h i ê m vì bị h ặ c tâ u v ề v i ệ c d u n g t ú n g k ẻ đ ư a h ố i lộ; bãi c h ứ c
c ủ a T r ấ n đ iệ n P h ó t ư ớ n g q u â n L ê H á n Đ ì n h vì t r ư ớ c đ ã t h a m ô, n a y lại k h ô n g làm
đ ư ợ c v iệc ; c h u ẩ n tấ u g i a o c h o p h á p ty trị tội T h ư ợ n g t h ư b ộ H ì n h là Đ ỗ T ô n g N a m
về

tội ă n

c ủ a đ ú t; c h o T h ư ợ n g t h ư N g u y ễ n V ĩ n h T í c h ở d ư n g vì đ ã n h ậ n c ủ a đ ú t lại

c ò n tâu b ậ y 2...
C h ư a b à n đ ế n m ứ c đ ộ x ử lí n ặ n g n h ẹ ra s a o , v i ệ c t h i h à n h á n n h a n h c h ậ m
t h ế n à o , s o n g nhữna; g h i c h é p t r o n g Toàn thư v à C ư ơ n g m ụ c đ ã c h o t h a y L ê
T h á n h T ô n g rất chú trọ n g v iệc x ử p h ạ t n g h iê m m in h , đ ích đ á n g các h àn h vi cố ý
l à m t r á i p h á p l u ậ t c ủ a b ọ n t h a m q u a n ô lại, n h ằ m r ă n đ e n h ữ n g k ẻ s â u m ọ t m u ố n
lợi d ụ n g c h ứ c q u y ề n đ ể t h a m ô , v ơ v é t t i ề n c ủ a c h o b ả n t h â n m ì n h .

2.

Một vài bài học tù' chính sách phòng chống tham quan ô lại của

Lê Thánh Tông
T h ô n g q u a v i ệ c th i h à n h n h i ề u b i ệ n p h á p k h á c n h a u , c h í n h s á c h p h ò n g
c h ố n g t h a m q u a n ô lại c ủ a L ê T h á n h T ô n g đ ã t h u đ ư ợ c k ế t q u ả n h ấ t đ ịn h t r o n g
v iệc ch ấn ch ỉn h , ổn đ ịn h triề u c h ín h ; g ó p p h ầ n k h ô n g n h ỏ v à o th à n h cô n g của
c u ộ c c ả i c á c h h à n h c h í n h v à c h ỉ n h đ ố n q u a n lại n ử a c u ố i t h ế kỉ X V . T u y n h i ê n ,
d o n h i ề u n g u y ê n n h â n k h á c n h a u , c h í n h s á c h ấ y t r ê n t h ự c tế đ ã k h ô n g p h á t h u y
đ ư ợ c h i ệ u q u ả lâu d à i. C á c đ ờ i v u a H i ế n T ô n g , T ú c T ô n g s a u L ê T h á n h T ô n g d ù
v ẫ n t iế p n ố i b a n h à n h h à n g l o ạ t c á c c h i ế u d ụ v ề p h ò n g c h ố n g t h a m q u a n ô lại
1. Quổc sử quán triều Nguyễn, 1998, K h á m định Việt sử thông giám cương mục , Sđd, tr. 509.
2. Ngô Sĩ Liên và các sử thần thời Hậu Lê, 2004, Đại Việt sử kí toàn thư, tập 2, Sđd, tr. 276,

280, 286, 290.

447


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾƯ HỘI THẢO QUỐC TÉ LẦN THÚ TU

n h ư n g t h ó i tệ v ẫ n k h ô n g h ề g i ả m . Đ e n c u ố i th ờ i L ê sơ , n h ì n v à o c h ố n qu an
t r ư ờ n g c h ỉ t h ấ y n ổ i lê n t ì n h t r ạ n g “tiến dùng bè lũ tay sai, đua m ở rộng đườn*

hổi / ộ ” 1. T i ế p đ ế n t h ờ i L ê T r u n g h ư n g s a u đ ó , tệ h ố i lộ m u a q u a n b á n tư ớ c , nạn
“sinh đồ ba quan ” m ọ c lê n k h ắ p n ơ i... Đ i ề u đ ó p h ầ n n à o p h ả n á n h k ế t c ụ c k h ô n g
n h ư m o n g m u ố n c ủ a c h í n h s á c h p h ò n e c h ố n g t h a m ô đ ư ợ c t h ự c h i ệ n t ừ th ờ i Lè
Thánh Tông.
M ặ c dù k ết q u ả th u đ ư ợ c k h ô n g như m o n g m u ố n , so n g c h ín h sách phòng
c h ổ n g t h a m q u a n ô lại c ủ a L ê T h á n h T ô n g đ ã đ ể lại n h i ề u b à i h ọ c k i n h n e h iệ n i
q u ý b á u c h o c ô n g c u ộ c p h ò n g c h ố n g t h a m n h ũ n g v à c ô n g t á c s ử d ụ n g , q u ả n lí
c á n bộ .

T h ứ nhất, c ầ n h o à n t h i ệ n lu ậ t p h á p v ề p h ò n g c h ố n g t h a m n h ũ n g , là m c ơ sớ
đ ể đ ấ u t r a n h , n g ă n n g ừ a v à t r ừ n g trị c á c h à n h vi lợi d ụ n g c h ứ c q u y ề n đổ t h a m ô,
n h ũ n g n h i ễ u . T ừ th ờ i L ê T h á n h T ô n g , lu ậ t p h á p đ ã c ó n h i ề u q u y đ ị n h v ề c h ế tài
x ử p h ạ t c á c h à n h vi đ ư a , n h ậ n h ố i lộ, t h a m ô lã n g p h í , ă n c ắ p c ủ a c ô n g . . . T u y
v ậ y , d o h ạ n c h ế c ủ a lịc h s ử , n ộ i d u n g c h ế tài v à v iệ c đ ị n h m ứ c k h u n ^ h ì n h p h ạ t
t r o n g Q u ố c triều hình luật v ẫ n c h ư a t h ự c s ự c ụ th ể . C ó n h i ề u h à n h vi c h í quy
đ ịn h m ứ c h ì n h p h ạ t c h u n g c h u n g , d a o đ ộ n g t ừ đ ồ , lư u h a y t ử tù y v à o t ìn h tiết
n ặ n g n h ẹ . C á c đ i ề u lu ậ t c ó liê n q u a n đ ế n x ử p h ạ t t h a m ô, h ố i lộ t r o n g b ộ luật
H ồ n g Đ ứ c c ũ n g n ằ m rải r á c ở c á c c h ư ơ n e , c h ư a đ ư ợ c đ ặ t t h à n h c h ư ơ n e m ụ c
r iê n g h o ặ c b ộ lu ậ t r iê n g . Đ i ề u đ ó c h o th ấ y c ầ n p h ả i x â y d ự n g đ ư ợ c b ộ lu ậ t riê n g
v ể p h ò n g c h ố n g t h a m n h ũ n g , đ ồ n g th ờ i k h ô n g n g ừ n g b o s u n g , h o à n t h iệ n để bộ

lu ậ t đ ó p h ù h ợ p v ớ i t h ự c t iề n l u ô n v ậ n đ ộ n g c ủ a th ờ i đ ạ i 2.

T h ứ hai, c ầ n b ả o đ ả m t í n h n g h i ê m m i n h t r o n g t h ự c th i p h á p lu ậ t đ ố i với
c á c h à n h vi t h a m ô, h ố i lộ. X â y d ự n g đ ư ợ c h ệ t h ố n e p h á p l u ậ t h o à n c h ỉ n h về
p h ò n g c h ố n g t h a m n h ũ n g là y ế u t ố q u a n t r ọ n g h à n g đ ầ u . S o n g p h á p l u ậ t đ ư ợ c
t h ự c th i h i ệ u q u ả đ ế n đ â u m ớ i t h ự c s ự !à y ế u tố c ó ý n g h ĩ a q u y ế t đ ị n h . T h ờ i L ê
T h á n h T ô n g , t u y lu ậ t c ó q u y đ ị n h h ì n h p h ạ t tử h ìn h đ ố i v ớ i h à n h v i t h a m ô, n h ậ n
h ố i lộ h a y ăn t r ộ m c ủ a c ô n g c ủ a q u a n lại s o n g t r ê n t h ự c tế, s ố n g ư ờ i bị đ ị n h tội
c h ế t vì h à n h v i đ ó k h ô n g đ ư ợ c c h ín h s ử n h à L ê c h é p c ụ th ể , t r ừ t r ư ờ n g h ợ p d u y

1. N g ô S ĩ L iê n v à c á c s ử t h ầ n th ờ i H ậ u L ê, 2 0 0 4 . Đ ạ i Việt s ử k i toàn thư , t ậ p 2, S đ d , tr. 5 ] 4.
2. T h á n g 11 n ă m 2 0 0 5 , Q u ố c h ộ i k h ó a X I, kì h ọ p t h ứ 8 đ ã t h ô n g q u a L u ậ t P h ò n g , c h ố n g t h a m
n h ũ n g ở n ư ớ c ta . Đ â y là m ộ t b ư ớ c tiế n lớ n t r o n g h o ạ t đ ộ n g lậ p p h á p v ề p h ò n g , c h ổ n g th a m
n h ũ n g ở n ư ớ c ta . S o n g , s ự b i ế n đ ổ i liê n t ụ c c ủ a x ã h ộ i đ ò i h ỏ i b ộ lu ậ t v ẫ n c ầ n đ ư ợ c tiế p tụ c
n g h i ê n c ứ u , b ổ s u n g c h o p h ù h ợ p v ớ i t h ự c tiễ n c u ộ c s ố n g .

448


PHÒ NG C H Ố NG THAM QUAN Ô LẠI THỜI LỂ THÁNH TÔNG.

n h ấ t là P h a n T ô n g T r i n h 1. C á c t r ư ờ n s h ợ p k h á c c h ỉ đ ư ợ c s ử g h i lại v ớ i c á c h ìn h
t h ứ c x ử p h ạ t n h ư : n h ắ c n h ở , c ả n h tỉn h ( t r ư ờ n g h ợ p N g u y ễ n N h ư H ồ i) ; g i ả m á n r
t h a tội c h ế t ( t r ư ờ n g h ợ p N g u y ễ n T h ư ) ; t r e o c h ứ c c h o ở d ư n g ( t r ư ờ n g h ợ p
N g u y ễ n V ĩn h T íc h ); cắt c h ứ c đuổi về quê (trư ờ n g h ợ p Lê H á n Đ ìn h ); đánh
t r ư ợ n g , b ắ t đi đ à y ( t r ư ờ n g h ợ p C a o B á T ư ờ n g ) . . . N h ữ n g g h i c h é p t r o n g s ử c ũ
c h o p h é p suy đ o á n rằn g , L ê T h á n h T ô n g m ặc dù có q u an đ iểm ch ấ p p h á p k h á
n g h i ê m tú c s o n g t h ự c tế v ậ n d ụ n g n ó v ầ n c ó p h ầ n n ư ơ n g n h ẹ , c h ư a t h ự c sự
n g h i ê m k h ắ c . Đ ó là h ạ n c h ế c ủ a t h ờ i đ ạ i m à c h ủ n g ta c ầ n rú t k in h n a h i ệ m t r o n g
c ò n g c u ộ c p h ò n g c h ố n g t h a m n h ũ n g h i ệ n n a y : c h ỉ c ó x ử lí n g h i ê m m i n h x ử lí

đ ú n g n g ư ờ i , đ ú n ẹ tộ i, đ ẩ u t r a n h k h ô n g k h o a n n h ư ợ n g v ớ i c á c p h ầ n t ử t h a m
n h ũ n g thì m ớ i đ ả m b ả o c h o p h á p lu ậ t c h ố n g t h a m n h ũ n g p h á t h u y đ ư ợ c h i ệ u lực
c ủ a nó.

T h ứ ba, c ầ n t h i h à n h c h í n h sách đã i n g ộ h ợ p lí, t h ỏ a đáng đ ố i vớ i c á n bộ ,
c ò n g c h ứ c , v i ê n c h ứ c đ ế h ạ n c h ế p h ầ n n à o tìn h t r ạ n g t h a m ô, n h ũ n g n h i ễ u , c ử a
q u y ề n . C h í n h s á c h b ố n g lộ c c ủ a L ê T h á n h T ô n g d ù c h ư a p h ả i m ẫ u m ự c s o n g v ẫ n
đ u ợ c c á c n h à s ử h ọ c đ á n h g i á c a o vì t ín h t ư ơ n g đ ố i h ợ p lí c ủ a n ó đ ặ t t r o n g bối
c ả n h x ã h ộ i Đ ạ i V i ệ t t h ế kỉ X V . Đ ó là đ i ề u k h i ế n c h ú n g ta p h ả i s u y n g ẫ m đ ế làm
s a o x â y d ự n g đ ư ợ c c h ế đ ộ l ư ơ n g t h ư ở n g v à c h í n h s á c h đ ã i n g ộ t h ỏ a đ á n g ( n h ấ t là
đ ố i v ớ i c á n b ộ , n g ư ờ i q u ả n lí) n h ằ m h ạ n c h ế tệ n ạ n t h a m n h ũ n g . T ấ t n h i ê n , t h ự c
h iệ n c h ín h s á c h n ày c ò n cần phải th ự c h iện đ ồ n g b ộ với quy trìn h tu y ển chọn,
qtuản lí c á n b ộ , đ ả m b ả o đ ố i t ư ợ n g đ ư ợ c h ư ở n g đ ã i n g ộ đ ú n g n g ư ờ i , đ ú n g v iệ c ,
t ư ơ n g x ứ n g v ớ i tài n ă n g v à m ứ c đ ộ c ổ n g h i ế n c ủ a h ọ .

T h ứ tư, c ầ n h u y đ ộ n g đ ô n g đ ả o c á c tổ c h ứ c , lự c l ư ợ n g , t h à n h p h ầ n t r o n g x ã
h(ội c ù n g t h a m g i a đ ấ u t r a n h p h ò n g c h ổ n g t h a m n h ũ n g . H ệ t h ố n g c á c c ơ q u a n
t h a n h tra , g i á m s á t q u a n lại t h ờ i L ê T h á n h T ô n g n h ư N g ự s ử đ à i, L ụ c k h o a c ấ p
s ự t r u n g . . . đ ư ợ c q u y đ ị n h k h á c h ặ t c h ẽ v ề c h ứ c n ă n g , q u y ề n h ạ n t r o n g v i ệ c làm
“ ttai m ắ t ” c ủ a v u a đ ể “chẩn chinh mọi sai p h ạ m của bách quan ”, p h á t h i ệ n v à x ử
lí k ịp t h ờ i c á c h à n h v i c ủ a b ọ n t h a m q u a n ô lại. T u y n h i ê n , h ệ t h ố n g ấ y c ũ n g chỉ
plhát h u y đ ư ợ c p h ầ n n à o tá c d ụ n g c ủ a n ó v à t r ê n t h ự c tế c h ư a t h ể n ắ m h ế t đ ư ợ c
c á c h à n h vi c ủ a q u a n lại c á c c ấ p , đ ặ c b i ệ t là c h ư a v ớ i đ ư ợ c ta y x u ố n g c á c đ ịa
p ỉh ư ơ n g , l à n g x ã đ ể g i á m s á t b ọ n c ư ờ n g h à o , lại d ị c h . T ừ t h ự c tế lịc h s ử n h ư v ậ y
c h o thấy, tro n g b ố i c ả n h x ã hội h iện nay, m u ố n tă n g c ư ờ n g h ơ n n ữ a h iệu quả
hioạt đ ộ n g c ủ a c ô n g t á c t h a n h tra , k i ể m s á t q u a n lại c á c c ấ p , c ầ n h u y đ ộ n g đ ô n g

1. S ử c h é p , t h á n g 1 1 n ă m H ồ n g Đ ứ c t h ứ 9 ( 1 4 6 8 ) , L ê T h á n h T ô n g r a s ắ c d ụ lu ậ n P h a n T ô n g
T r i n h v à o tộ i c h ế t v ớ i lí d o ă n h ố i Ịộ v à t h ô n g d â m v ớ i v ợ n g ư ò i k h á c . C h i tiế t x in x e m : N g ô
S ĩ L iê n v à c á c s ử t h ầ n th ờ i H ậ u L ê , 2 0 0 4 , Đ ạ i Việt s ử k í toàn thư, t ậ p 2, S đ d , tr. 3 0 7 - 3 0 8 .

449


VIỆT NAM HỌC - KỶ YÉU HỘI THẢO QUỐC TẾ LẦN THỨ T ư

đ ả o n h â n d â n c ù n g t h a m g i a , t ạ o t h à n h m ạ n g lư ớ i r ộ n g k h ắ p t r o n g c ô n ẹ c u ộ c đẩ u
t r a n h c h ổ n g t h a m n h ũ n g . N ó i c á c h k h á c , m u ố n n â n g c a o v a i trò , h i ệ u q u ả c ủ a
c ô n g tá c t h a n h tra , g i á m s á t, n g o à i v i ệ c h o à n t h i ệ n v ề m ô h ì n h tổ c h ứ c , p h ư ơ n g
th ứ c h o ạt đ ộ n g c ủ a các c ơ q u an c h u y ê n trách , cần xã hội h ó a c ô n g tác p h ò n g
c h ố n g t h a m n h ũ n g , d ự a v à o q u ầ n c h ú n g đ ể đ ấ u t r a n h , n g ă n n g ừ a c á c h à n h vi
t h a m ô, h ố i lộ, n h ũ n g n h i ễ u , c ử a q u y ề n . . .
T ó m lại, v i ệ c n g h i ê n c ứ u c á c b i ệ n p h á p p h ò n g c h ố n g t h a m q u a n ô lại c ủ a
L ê T h á n h T ô n g đ ã g ợ i c h o h ậ u t h ế n h i ề u b à i h ọ c c ó g iá trị đ ế c ó t h ể v ậ n d ụ n g
v à o c ô n g c u ộ c p h ò n g c h ố n g t h a m n h ũ n g t r o n g g ia i đ o ạ n h ỉ ệ n n a y . ô n c ố đ ể tri
t â n , c h o đ ế n n a y n h ữ n g b à i h ọ c ấ y v ẫ n c ò n n g u y ê n g i á trị t h ờ i s ự c ủ a n ó , đ á n g
đ ể c h ú n g ta s u y n g ẫ m , t h a m k h ả o .

Tài liệu tham khảo
1. Quốc triều hình luật (L uật hình triều Lê), 1995, V iện S ử học dịch, N x b Chính
trị quốc gia, H à N ội..
2. Phan Huy Chú, 2008, Lịch triều hiến chương loại chí, tập 1, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
3. Phan N gọc Huyền, 2012, Nghiên cứu so sánh chính sách phòng chong tham ô của

Minh Thái Tổ và Lê Thánh Tông, Luận án TS. Lịch sử, Đ ại học V ũ Hán, T rung Quốc, Bán
lưu tại T hư viện Q uốc gia Hà Nội (Tiếng Trung).
4. N gô Sĩ Liên và các sử thần thời Hậu Lê, 2004, Đại Việt sử kí toàn thư, tập 2, N X B
V H T T , H a Nội.
5. Q uốc sử quán triều N guyễn, 1998, K h â m định Việt sử thông giảm cương mục,
N X B K hoa học x ã hội, H à Nội,.

6. N guyễn N gọc N huận (Cb), 2006, Một sổ văn bản điển chế và pháp luật Việt N a m ,
tập 1, N X B K H X H , H à Nội.

450