Tác động của Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công cộng tại Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

MAI THU HẰNG

TÁC ĐỘNG CỦA HIỆP ĐỊNH ĐỐI TÁC XUYÊN
THÁI BÌNH DƯƠNG TỚI QUYỀN TIẾP CẬN
DƯỢC PHẨM VÀ Y TẾ CÔNG CỘNG TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ
CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU


Hà Nội – 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

MAI THU HẰNG

TÁC ĐỘNG CỦA HIỆP ĐỊNH ĐỐI TÁC XUYÊN
THÁI BÌNH DƯƠNG TỚI QUYỀN TIẾP CẬN
DƯỢC PHẨM VÀ Y TẾ CÔNG CỘNG TẠI VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế
Mã số: 60 31 01 06
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ
CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN VIỆT KHÔI
XÁC NHẬN CỦA

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

CHẤM LUẬN VĂN

PGS.TS. NGUYỄN VIỆT KHÔI

Hà Nội - 2016

PGS.TS. HÀ VĂN HỘI


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu độc lập và trung thực
của riêng tôi, không sao chép của ai. Trong nội dung luận văn có tham khảo các tài
liệu như công trình nghiên cứu, báo cáo, thông tin chính thống được đăng tải được
trích dẫn và liệt kê trong danh mục tài liệu tham khảo của luận văn.
Tác giả luận văn

Mai Thu Hằng


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn, tôi xin đặc biệt bày tỏ
lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Việt Khôi, người đã tận tình hướng dẫn,
giúp đỡ, định hướng cho tôi về chuyên môn trong suốt thời gian qua.

Tôi cũng chân thành cảm ơn các thầy/cô giáo hiện đang công tác tại bộ phận
Sau Đại học, phòng đào tạo, các anh chị chuyên viên văn phòng Khoa Kinh tế quốc
tế - trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi
trong quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành tốt luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!
Tác giả luận văn

Mai Thu Hằng


MỤC LỤC
TÔI XIN CAM ĐOAN LUẬN VĂN NÀY LÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỘC
LẬP VÀ TRUNG THỰC CỦA RIÊNG TÔI, KHÔNG SAO CHÉP CỦA AI.
TRONG NỘI DUNG LUẬN VĂN CÓ THAM KHẢO CÁC TÀI LIỆU NHƯ
CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU, BÁO CÁO, THÔNG TIN CHÍNH THỐNG ĐƯỢC
ĐĂNG TẢI ĐƯỢC TRÍCH DẪN VÀ LIỆT KÊ TRONG DANH MỤC TÀI LIỆU
THAM KHẢO CỦA LUẬN VĂN............................................................................II
MỤC LỤC.................................................................................................................I
............................................................................................................................... VII
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT..................................................................................I
STT............................................................................................................................ I
KÝ HIỆU................................................................................................................... I
NGUYÊN NGHĨA.....................................................................................................I
1................................................................................................................................. I
FTA............................................................................................................................ I
HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO........................................................................I
2................................................................................................................................. I
ISDS........................................................................................................................... I

CƠ CHẾ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP GIỮA NHÀ NƯỚC VÀ NHÀ ĐẦU TƯ
NƯỚC NGOÀI..........................................................................................................I
3................................................................................................................................. I
MFN........................................................................................................................... I
ĐỐI XỬ TỐI HUỆ QUỐC.........................................................................................I
4................................................................................................................................. I
NT.............................................................................................................................. I
ĐỐI XỬ QUỐC GIA.................................................................................................I
5................................................................................................................................. I
SHTT......................................................................................................................... I
SỞ HỮU TRÍ TUỆ.....................................................................................................I
6................................................................................................................................. I
TRIPS......................................................................................................................... I
HIỆP ĐỊNH VỀ CÁC KHÍA CẠNH LIÊN QUAN TỚI THƯƠNG MẠI CỦA
QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ......................................................................................I
7................................................................................................................................. I
TPP............................................................................................................................. I


HIỆP ĐỊNH ĐỐI TÁC XUYÊN THÁI BÌNH DƯƠNG............................................I
8................................................................................................................................. I
WHO.......................................................................................................................... I
TỔ CHỨC Y TẾ THẾ GIỚI.......................................................................................I
9................................................................................................................................. I
WTO.......................................................................................................................... I
TỔ CHỨC THƯƠNG MẠI THẾ GIỚI......................................................................I
DANH MỤC CÁC HÌNH..........................................................................................I
STT............................................................................................................................ I
HÌNH......................................................................................................................... I
NỘI DUNG................................................................................................................ I

TRANG...................................................................................................................... I
1................................................................................................................................ II
HÌNH 2.1..................................................................................................................II
KHUNG PHÂN TÍCH..............................................................................................II
37.............................................................................................................................. II


2................................................................................................................................ II
HÌNH 3.1..................................................................................................................II
BIỂU ĐỒ TĂNG TRƯỞNG TỔNG GIÁ TRỊ TIÊU THỤ THUỐC VÀ CHI TIÊU
BÌNH QUÂN CHO DƯỢC PHẨM GIAI ĐOẠN 2005-2028..................................II
52.............................................................................................................................. II
3................................................................................................................................ II
HÌNH 3.2..................................................................................................................II
BIỂU ĐỒ TÌNH HÌNH NHẬP KHẨU THUỐC TẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN
2008-2015................................................................................................................. II
52.............................................................................................................................. II
4................................................................................................................................ II
HÌNH 3.3..................................................................................................................II
BIỂU ĐỒ THỊ TRƯỜNG NHẬP KHẨU THUỐC CỦA VIỆT NAM......................II
53.............................................................................................................................. II
5................................................................................................................................ II
HÌNH 3.4..................................................................................................................II
TOP 20 NHÓM THUỐC ĐƯỢC SỬ DỤNG NHIỀU NHẤT NĂM 2016...............II


54.............................................................................................................................. II
6................................................................................................................................ II
HÌNH 3.5..................................................................................................................II
HIỆN TRẠNG ĐIỀU TRỊ HIV/AIDS BẰNG ARV TẠI VIỆT NAM......................II

55.............................................................................................................................. II
7................................................................................................................................ II
HÌNH 4.1..................................................................................................................II
BIỂU ĐỒ TỐC ĐỘ TĂNG TRƯỞNG DOANH THU NGÀNH DƯỢC CỦA CÁC
QUỐC GIA GIAI ĐOẠN 2007-2018.......................................................................II
67.............................................................................................................................. II
8................................................................................................................................ II
HÌNH 4.2..................................................................................................................II
CHUỖI GIÁ TRỊ CUNG ỨNG TRONG DƯỢC PHẨM.........................................II
69.............................................................................................................................. II
PHẦN MỞ ĐẦU.......................................................................................................1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU, NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TPP.....................4
VÀ QUYỀN TIẾP CẬN DƯỢC PHẨM, Y TẾ CÔNG CỘNG.................................4


ĐỐI XỬ VỚI NHÀ ĐẦU TƯ.................................................................................13
CÁC BẢO LƯU VÀ NGOẠI LỆ ĐƯỢC TPP THỪA NHẬN TRONG ĐỐI XỬ
VỚI NHÀ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI......................................................................14
CƠ CHẾ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP.................................................................15
THỦ TỤC TỐ TỤNG XỬ LÝ TRANH CHẤP.......................................................15
CHƯƠNG 2.............................................................................................................33
PHƯƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU...................................................33
2.3.2. Xây dựng khung phân tích..........................................................................36
HÌNH 2.1. KHUNG PHÂN TÍCH...........................................................................36
NGUỒN: TÁC GIẢ TỰ TỔNG HỢP......................................................................36
CHƯƠNG 3............................................................................................................. 36
TÁC ĐỘNG DỰ KIẾN CỦA HIỆP ĐỊNH ĐỐI TÁC.............................................37
XUYÊN THÁI BÌNH DƯƠNG TỚI QUYỀN TIẾP CẬN......................................37
DƯỢC PHẨM VÀ Y TẾ CÔNG CỘNG TẠI VIỆT NAM.....................................37
TỪ NHỮNG KIẾN THỨC ĐÃ ĐƯỢC TỔNG HỢP Ở CHƯƠNG I VÀ NHỮNG

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐƯỢC LIỆT KÊ ĐỂ HỖ TRỢ CHO QUÁ
TRÌNH PHÂN TÍCH ĐỀ TÀI Ở CHƯƠNG II, TÁC GIẢ TIẾN HÀNH PHÂN
TÍCH MỘT SỐ ĐIỀU ĐƯỢC QUY ĐỊNH TẠI CÁC CHƯƠNG TRONG VĂN
KIỆN CỦA HIỆP ĐỊNH TPP MÀ TÁC GIẢ DỰ ĐOÁN LÀ KHI TPP ĐƯỢC


CHÍNH THỨC ĐI VÀO THỰC THI THÌ SẼ GÂY ẢNH HƯỞNG TỚI QUYỀN
TIẾP CẬN DƯỢC PHẨM VÀ Y TẾ CÔNG CỘNG..............................................37
3.1.Phân tích tác động dự kiến của TPP tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công
cộng......................................................................................................................... 37
3.1.1.Tác động dự kiến của Đầu tư trong TPP tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế
công cộng................................................................................................................37
3.1.2.Tác động dự kiến của Sở hữu trí tuệ trong TPP tới quyền tiếp cận dược phẩm
và y tế công cộng.....................................................................................................40
3.1.3.Tác động dự kiến của Minh bạch hóa và chống tham nhũng trong TPP tới
quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công cộng..........................................................48
CHƯƠNG 4............................................................................................................. 57
HÀM Ý CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI VIỆT NAM.......................................................57
PHẦN KẾT LUẬN.................................................................................................68


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT Ký hiệu

Nguyên nghĩa

1

FTA

Hiệp định thương mại tự do

2

ISDS

Cơ chế giải quyết tranh chấp giữa nhà nước và nhà đầu tư nước
ngoài

3

MFN

Đối xử tối huệ quốc

4

NT

Đối xử quốc gia

5

SHTT

Sở hữu trí tuệ

6

TRIPS

Hiệp định về các khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền
sở hữu trí tuệ

7

TPP

Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương

8

WHO

Tổ chức y tế thế giới

9

WTO

Tổ chức thương mại thế giới

DANH MỤC CÁC HÌNH
STT

Hình

Nội dung

i

Trang


1

Hình 2.1 Khung phân tích

37

2

Hình 3.1 Biểu đồ tăng trưởng tổng giá trị tiêu thụ thuốc và chi

52

tiêu bình quân cho dược phẩm giai đoạn 2005-2028
3

Hình 3.2 Biểu đồ tình hình nhập khẩu thuốc tại Việt Nam giai

52

đoạn 2008-2015
4

Hình 3.3 Biểu đồ thị trường nhập khẩu thuốc của Việt Nam

53

5

Hình 3.4 Top 20 nhóm thuốc được sử dụng nhiều nhất năm 2016

54

6

Hình 3.5 Hiện trạng điều trị HIV/AIDS bằng ARV tại Việt Nam

55

7

Hình 4.1 Biểu đồ tốc độ tăng trưởng doanh thu ngành dược của

67

các quốc gia giai đoạn 2007-2018
8

Hình 4.2 Chuỗi giá trị cung ứng trong dược phẩm

ii

69


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Về tính cấp thiết của đề tài

1.1.
Tính cấp thiết của đề tài.
Trong những năm gần đây, xu hướng toàn cầu hóa ngày càng phát triển mạnh
với sự ra đời của các tổ chức thương mại song phương cũng như đa phương ngày
càng tăng. Hiện nay, Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) được đánh
giá như một Hiệp định tiêu biểu của Thế kỷ 21 và được kỳ vọng sẽ trở thành một
khuôn khổ thương mại toàn diện, có chất lượng cao với những quy định bao gồm
hầu hết những lĩnh vực có liên quan tới thương mại.
Cho đến nay đã có những nghiên cứu đề cập tới một số những quy định trong
TPP mà những quy định này được dự đoán là sẽ hạn chế việc tiếp cận tiêu dùng
dược phẩm cũng như y tế công cộng đối với các căn bệnh như HIV/AIDS, lao, sốt
rét,… và hệ thống y tế tại các quốc gia đang đàm phán TPP, đặc biệt đối với Việt
Nam – quốc gia phụ thuộc phần lớn vào nguồn thuốc giá rẻ và trợ cấp từ nước ngoài
đồng thời cũng ảnh hưởng tới quyền gia nhập, cạnh tranh trên thị trường thuốc
generic - là thuốc tương đương sinh học với biệt dược gốc (brand name) về các tính
chất dược động học và dược lực học, được sản xuất khi quyền sở hữu công nghiệp
của biệt dược đã hết hạn, nhờ đó thường được bán với giá rẻ.
Lấy ví dụ trường hợp những bệnh nhân HIV/AIDS: Ước tính mỗi năm, số
tiền Việt Nam chi trả cho thuốc ARV (thuốc điều trị HIV) vào khoảng 420 tỷ đồng,
và nguồn thuốc chủ yếu được cấp phát miễn phí từ các tổ chức quốc tế. Tuy nhiên
hiện nay, các tổ chức quốc tế đã bắt đầu cắt giảm kinh phí viện trợ cho chương trình
phòng chống HIV/AIDS và chưa có tổ chức nào cam kết hỗ trợ Việt Nam sau năm
2017 kể cả kinh phí mua thuốc ARV. Trong khi đó cả nước có khoảng 100.000
người đang được điều trị bằng thuốc này, nếu không được cấp phát thuốc miễn phí,
nhiều người sẽ bỏ điều trị dẫn tới nguy cơ chuyển sang AIDS dẫn đến tử vong đồng
thời tăng tỷ lệ lây nhiễm đại dịch ra cộng đồng. Như vậy có thể thấy rằng trong
tương lai nếu Việt Nam không tìm ra phương hướng giải quyết vấn đề nêu trên thì
nguy cơ bùng nổ đại dịch HIV/AIDS là điều có thể đoán trước được.
1

Từ những thực tế đó, đồng thời dựa trên những văn bản đã được Việt Nam ký
kết trong Hiệp định TPP, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Tác động của Hiệp định Đối
tác Xuyên Thái Bình Dương tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công cộng tại
Việt Nam” cho luận văn tốt nghiệp của mình để phân tích và có những dự đoán về
tác động của các quy định này tới y tế công cộng và quyền tiếp cận tiêu dùng dược
phẩm tại Việt Nam.
1.2.

Câu hỏi nghiên cứu

Để giải quyết vấn đề nghiên cứu, tác giả đặt ra câu hỏi là:
 Câu hỏi chính:
Tác động của TPP tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công cộng tại Việt
Nam như thế nào?
-

 Câu hỏi phụ:
Cơ sở lý luận để đánh giá tác động của TPP tới quyền tiếp cận dược phẩm và

-

y tế công cộng tại Việt Nam?
Hiệp định TPP tác động như thế nào tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế

công cộng tại Việt Nam?
- Hàm ý chính sách gì cho Việt Nam?
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của đề tài là nghiên cứu tác động dự kiến của TPP tới quyền tiếp

cận dược phẩm và y tế công công tại Việt Nam trong thời gian tới khi thực thi các
cam kết trong TPP.

2.2.

Nhiệm vụ nghiên cứu.

Để đạt được mục đích nghiên cứu cho đề tài “Tác động của Hiệp định Đối
tác xuyên Thái bình Dương tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công cộng tại
Việt Nam” tác giả xác định nhiệm vụ nghiên cứu như sau: Phân tích, đánh giá tác

2


động dự kiến của các quy định trong TPP tác động tới quyền tiếp cận về dược phẩm
và y tế công cộng.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của luận văn: Tác động Hiệp định Đối tác xuyên Thái
Bình Dương tới quyền tiếp cận thuốc và y tế công cộng tại Việt Nam.
- Phạm vi nghiên cứu: Đề tài đi sâu nghiên cứu về một số quy định trong
Chương: Đầu tư, Sở hữu trí tuệ, và Minh bạch hóa, chống tham nhũng có nguy cơ
tác động tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công cộng tại Việt Nam
- Thời gian nghiên cứu: Từ khi Việt Nam bắt đầu tham gia đàm phán TPP
(tháng 11/2008) đến khi ký kết chính thức (tháng 02/2016).
4. Đóng góp mới của luận văn
Kế thừa những nghiên cứu trước đó, trên cơ sở phân tích những quy định tại
một số chương trong Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) từ đó luận
văn đã dự đoán và đánh giá được tác động của các chương này đối với quyền tiếp
cận dược phẩm và y tế tại Việt Nam.
Từ những đánh giá đó, luận văn đưa ra Hàm ý chính sách cho Việt Nam trong

quá trình thực hiện TPP đối với vấn đề dược phẩm và y tế công công; trong đó
nhóm giải pháp chủ yếu tập trung hai đối tượng chính là: Chính phủ và doanh
nghiệp sản xuất, phân phối.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn gồm có 4 chương:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu, những vấn đề chung về TPP và quyền tiếp
cận dược phẩm, y tế công cộng
Chương 2: Phương pháp và thiết kế nghiên cứu
Chương 3: Tác động dự kiến của Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương
tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công cộng
Chương 4: Hàm ý chính sách đối với Việt Nam

3


CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU, NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TPP
VÀ QUYỀN TIẾP CẬN DƯỢC PHẨM, Y TẾ CÔNG CỘNG
1.1.

Tổng quan tình hình nghiên cứu
Đề tài về Hiệp định TPP còn mới và hiện tại chưa có nhiều bài nghiên cứu đi

sâu vào lĩnh vực y tế, tuy nhiên để có cơ sở nghiên cứu, tác giả đã thu thập các
nguồn thông tin dữ liệu thứ cấp từ các nghiên cứu uy tín, các bài báo cáo, đánh giá
sơ bộ của một số chuyên gia tại các tổ chức y tế quốc tế và tại một số quốc gia.
Đồng thời luận văn cũng tham khảo các văn bản pháp luật về để làm cơ sở cho việc
Đánh giá Tác động dự kiến Hiệp định TPP tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế
công cộng tại Việt Nam. Sau đây là tổng thuật những tài liệu quan trọng, góp phần
tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài “ Tác động của Hiệp định Đối

tác xuyên Thái bình Dương tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công cộng tại
Việt Nam”.
 Quy định về Quyền sở hữu trí tuệ trong TPP tác động tới quyền tiếp cận
thuốc và y tế công cộng.
+ ) Nghiên cứu “The Trans-Pacific Partnership Agreement: Implication for
Access to Medicines and Public Health” (Bhardwaj và Cecilia Oh, 2014) đã đưa ra
phân tích một số các quy định về Quyền sở hữu trí tuệ trong TPP dựa vào các nội
dung do Hoa Kỳ đề xuất bị tiết lộ năm 2011 và 2012. Các tài liệu chính gồm: đề
xuất của Hoa Kỳ (trong chương sở hữu trí tuệ), chương trình bảo hiểm y tế đầu tư.
Từ những phân tích dựa trên các tài liệu này, bài nghiên cứu đã đưa ra được những
hàm ý từ những quy định do Hoa Kỳ đề xuất có tác động như thế nào đến quyền
tiếp cận thuốc và y tế công cộng đối với những quốc gia tham gia đàm phàn TPP.
Bài nghiên cứu phân tích những quy định về: Bằng sáng chế; Độc quyền dữ liệu và
liên kết sáng chế; Nhãn hiệu và quyền tác giả; Thực thi quyền sở hữu trí tuệ; đối với
mỗi quy định được đề cập tới, nhóm tác giả đều đưa ra những hàm ý về tác động

4


của chúng đối với lĩnh vực y tế đặc biệt là quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công
cộng.
Đối với đề xuất về Bằng sáng chế: Nhiều điều khoản trong chương sở hữu trí
tuệ do Hoa Kỳ đề xuất có liên quan đến sáng chế. Về tổng thể, đề xuất của Hoa Kỳ
có vẻ như quá thiên vị các nhà sáng chế thông qua các quy định như mức độ công
bố thông tin thấp, điều kiện được cấp sáng chế thấp, không có thủ tục phản đối tiền
cấp phép, và hàng loạt các cơ hội để sửa đổi đơn xin cấp sáng chế. Tác động tổng
thể của các quy định này có lẽ sẽ làm tăng số lượng sáng chế được cấp trong lĩnh
vực dược phẩm và công nghệ bào chế thuốc, trong đó có cả các sáng chế “chất
lượng thấp”.
Đối với đề xuất về Độc quyền dữ liệu và liên kết sáng chế: Quy định độc

quyền dữ liệu trong TPP sẽ yêu cầu các hãng thuốc generic phải tiến hành thử
nghiệm lâm sàng để được cấp phép lưu hành hoặc phải đợi đến khi thời hạn độc
quyền dữ liệu kết thúc (5 năm cộng với việc gia hạn 3 năm cho từng thành phần hóa
học của thuốc) trước khi thuốc generic có thể được lưu hành. Biện pháp này tạo ra
sự độc quyền về thuốc độc lập với bảo hộ sáng chế và được áp dụng cho các loại
thuốc đã hết hạn bảo hộ. Độc quyền dữ liệu có thể gây trở ngại cho việc thực hiện
các giấy phép bắt buộc. Độc quyền dữ liệu được nhiều người xem là một biện pháp
TRIPS cộng có ảnh hưởng xấu đến việc tiếp cận dược phẩm. Đánh giá tại
Guatemala và Jordan về tác động của độc quyền dữ liệu đã cho thấy sự tăng giá
thuốc một cách đáng kể. Liên kết sáng chế là một trong những vấn đề mà các quốc
gia đang phát triển quan tâm. Thông qua hệ thống liên kết sáng chế, các công ty
dược có cơ hội để ngăn chặn thuốc generic.
Đối với đề xuất về nhãn hiệu và quyền tác giả: Cùng với việc tăng thời hạn
có hiệu lực của giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu, đề xuất của Hoa Kỳ sẽ mở rộng
đáng kể phạm vi bảo hộ nhãn hiệu gồm cả màu sắc, âm thanh, mùi vị và cả những
đặc điểm không nhìn thấy được khác. Như vậy với quy định này thì việc sản xuất
thuốc generic sẽ phải khác biệt với hình thức của thuốc nguyên gốc; điều này có thể

5


dẫn đến sự nhầm lẫn, làm giảm hiệu quả và tăng các sai sót trong chỉ định thuốc,
gây ra hệ quả không tốt cho bệnh nhân.
Đối với đề xuất về Thực thi quyền sở hữu trí tuệ: Nhiều điều khoản trong
chương sở hữu trí tuệ liên quan đến các biện pháp bảo đảm thực thi quyền sở hữu trí
tuệ. Đối với những quy định nghiêm ngặt về điều khoản Thực thi quyền sở hữu trí
tuệ như vậy sẽ có một số ảnh hưởng nhất định như sau: Nguyên tắc suy đoán hữu
hiệu gây khó khăn cho việc thu hồi các bằng sáng chế và làm tăng các bằng sáng
chế có chất lượng thấp; Hạn chế khả năng của các chính phủ cân bằng giữa bảo hộ
sở hữu trí tuệ và lợi ích công cộng; Tác động xấu đến các nhà sản xuất thuốc

generic; Biện pháp kiểm soát nhãn hiệu tại các cửa khẩu có thể tác động xấu đến
xuất nhập khẩu thuốc generic và làm tăng nguy cơ bị giữ thuốc generic khi quá
cảnh.
+ Nghiên cứu “Dangers for Access to Medicines in The Trans-Pacific Free
Trade Agreement: Comparative Analysis of The United States’ TPFTA Intellectual
Property Proposal and Vietnamese Law” (Dr.Burcu Kilic và Peter Maybarduck,
2011) dựa trên bản đề xuất của Hòa Kỳ trong TPFTA về quyền sở hữu trí tuệ và
Pháp luật Việt Nam, từ những điểm khác nhau về các vấn đề: Công ước về sáng chế
(2000); các điều kiện để cấp bằng sáng chế; khả năng áp dụng công nghiệp với tính
hữu dụng; bảo hộ các hình thức mới, cách thức hoặc phương pháp sử dụng mới của
một sản phẩm đã có (cũ); các đối tượng không được bảo hộ dưới danh nghĩa bằng
sáng chế; loại trừ quyền sử dụng của các bên khác; điều chỉnh thời hạn bảo hộ độc
quyền sáng chế; các phản đối của bên thứ ba và các phản đối trước khi cấp bằng bảo
hộ; độc quyền dữ liệu; liên kết bằng sáng chế; suy đoán về hiệu lực của văn bằng
sáng chế trong các thủ tục tố tụng tư pháp hoặc hành chính; bồi thường thiệt hại đối
với các vi phạm bảo hộ sáng chế; các biện pháp tại biên giới… trong đề xuất của
Hoa Kỳ và pháp luật Việt Nam, tác giả phân tích những tác động của các điểm này
tới Việt Nam đặc biệt là tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công cộng tại Việt
Nam.

6


 Quy định về Minh bạch hóa và chống tham nhũng và tác động của nó tới
quyền tiếp cận dược phầm và y tế công cộng
+ Nghiên cứu “ How The Trans Pacific Partnership Agreement could
undermine PHARMAC- Pharmaceutical Managemant Agency là Cơ quan quản lý
dược phẩm của New Zealand- and threaten access to affordable medicines and
health equity in New Zealand” (Deborah Gleeson và cộng sự, 2013), dựa trên việc
nghiên cứu bản nháp của Mỹ tiết lộ năm 2011 về điều khoản Minh bạch và chống

tham nhũng, nhóm tác giả đã chỉ ra một số những tác động từ TPP có thể gây ra đối
với PHARMAC là: Ngăn cản việc sử dụng giá tham chiếu điều trị, tính minh bạch
và công bố thông tin yêu cầu mà có thể làm suy yếu các cuộc đàm phán về giá, … .
PHARMAC được tạo ra như là một phản ứng với chi phí ngày càng tăng của dược
phẩm, mục tiêu chính của cơ quan này chính là để đảm bảo rằng người dân
NewZealand được tiếp cận với dược phẩm có giá cả tốt nhất. Tuy nhiên quá trình
hoạt động của PHARMAC rất dễ bị tác động bởi những đàm phán trong TPP, bất kỳ
sự xâm nhập vào trong nước về việc ra quyết định đối với dược phẩm – thậm chí
những yêu cầu dường như mang tính hợp lý cao như là “minh bạch”- đều để lại
những tác động bất lợi cho hoạt động của PHARMAC trong quá trình quản lý chi
phí y tế, gây ra hiệu ứng nghiêm trọng về chi phí dược phẩm và y tế công cộng.
 Quy định về Đầu tư và tác động của nó tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế
công cộng
+ Nghiên cứu “The Trans-Pacific Partnership Agreement: Implication for
Access to Medicines and Public Health” (Kajal Bhardwaj và Cecilia Oh, 2014) cũng
đưa ra những phân tích đối với đề xuất về Đầu tư: Khi nghiên cứu các tác động tiềm
tàng của chương đầu tư được đề xuất trong TPP lên y tế công cộng, có ba vấn đề
quan tâm cần được xem xét: Thứ nhất, các quy định trong chương đầu tư của TPP
mở rộng quyền của các nhà đầu tư nước ngoài, và các chính phủ phải có nghĩa vụ
bảo vệ các quyền đó; Thứ hai, chương đầu tư đề xuất việc các quyền của nhà đầu tư
sẽ được bảo hộ theo cơ chế giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư và nhà nước một

7


cách rộng rãi, tức là việc thực thi sẽ rất mạnh mẽ; Cuối cùng, cần đặc biệt lưu ý
rằng phạm vi thẩm quyền của các hội đồng trọng tài được xác định trong các quy
định của điều ước đầu tư có liên quan.
 Phân tích chung các quy định trong TPP, đưa ra các kịch bản dự đón tác động
tới sức khỏe công cộng.

+ Nghiên cứu “Negotiating Healthy Trade in Australia – Health Impact
Assessment of the Proposed Trans-Pacific Partnership Agreement” (Katie Hirono và
nhóm cộng sự, 2015); dựa trên việc nghiên cứu các tài liệu rò rỉ được cho là các vấn
đề sẽ đưa ra đàm phán tại TPP và từ những ý kiến của chuyên gia tư vấn, HIA Health Impact Assessment (HIA): là phương pháp dự đoán những tác động tích cực
và tiêu cực về mặt sức khỏe của một chính sách hoặc một đề nghị từ đó đưa ra
những khuyến nghị để nâng cao, hoàn thiện chính scahs hoặc đề nghị đó . tập trung
vào bốn vấn đề từ TPP được cho là có tiềm năng ảnh hưởng đến sức khỏe công
cộng của người dân Australia đó là: Chi phí về thuốc men; Các chính sách kiểm soát
về thuốc lá; Các chính sách kiểm soát về chất cồn; Thực phẩm – nhãn hiệu thực
phẩm.
Đối với mỗi vấn đề được nêu ra, nhóm tác giả tiến hành nghiên cứu phân tích
những Quy định trong TPP sau đó dự đoán những kịch bản chính sách mà Chính
Phủ có thể sẽ đưa ra, tìm ra những yếu tố quyết định tới sức khỏe và dự đoán tác
động của chúng tới sức khỏe; sau đó sẽ khoanh vùng nhóm đối tượng dễ bị tổn
thương trong xã hội. Bằng phương pháp này, nhóm nghiên cứu đã đưa ra kết luận:
Trong vấn đề về chi phí thuốc men, nhóm tác giả nghiên cứu và phân tích
những nội dung liên quan đến: chương sở hữu trí tuệ, chăm sóc sức khỏe và phụ lục
minh bạch, chương đầu tư; từ đó đưa ra kết luận rằng TPP có nguy cơ làm tăng chi
phí thuốc thang điều này có thể dẫn tới việc không tuôn thủ việc sử dụng thuốc theo
toa và ưu tiên cho chi phí y tế trên những nhu cầu cần thiết khác (thực phẩm, nhà
ở…). Với việc tăng chi phí thuốc men sẽ gây ảnh hưởng tới những nhóm người có
thu nhập thấp, dân tộc thổ dân và dân đảo Torres Strait, người già, phụ nữ…

8


Có một số quy định trong TPP mà có thể tăng rủi ro của Chính phủ trong
việc điều chỉnh và hạn chế quảng cáo rượu, thuốc lá – để đưa ra dự đoán này nhóm
nghiên cứu tiến hành phân tích vấn đề này từ những quy định về : giải quyết tranh
chấp đầu tư nhà nước, chương các rào cản kỹ thuật đối với thương mại, quy định

liên quan đến nhãn hiệu hàng hóa trong chương sở hữu trí tuệ, bảo vệ cho các nhà
đầu tư, chương dịch vụ qua biên giới – điều này có khả năng làm gia tăng tỷ lệ hút
thuốc lá và ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng đặc biệt là nhóm người dễ bị tổn
thương: Trẻ vị thành niên, những người nghiện ma túy, người vô gia cư, người có
thu nhập thấp.
Cũng từ việc nghiên cứu các quy định tương tự như rủi ro về chính sách quản
lý thuốc lá và rượu trong TPP, nhóm tác giả nhận thấy rằng có một số quy định sẽ
ảnh hưởng tới các nhà quản lý trong việc yêu cầu cải thiện nhãn hiệu thực phẩm
dinh dưỡng. Với hiệu quả tài liệu của chính sách ghi nhận cho phép người tiêu dùng
lựa chọn được thực phẩm lành mạnh, và có khả năng rằng quy định trong TPP làm
hạn chế việc thực hiện ghi nhãn dẫn đến việc người tiêu dùng có thể không lựa chọn
được những sản phẩm lành mạnh và có thể dẫn đến một số tác động đến sức khỏe
thường gặp như béo phì, hội chứng chuyển hóa không tốt (tiểu đường, máu nhiễm
mỡ…).
Qua những đánh giá đó, nhóm nghiên cứu đã đưa ra một số khuyến nghị chia
làm ba nhóm như sau:
-

Kiến nghị với Bộ Ngoại giao và Thương mại và Chính phủ về các quy định
trong TPP;

-

Kiến nghị với Chính phủ về quá trình đàm phán TPP;

-

Khuyến nghị chính sách rộng hơn cho Chính phủ trong lĩnh vực dược phẩm,
thuốc lá, rượu, dược phẩm;
+ Báo cáo “Hiệp định thương mại tự do xuyên Thái Bình Dương (TPPA) –

Những tác động đến ngành y tế Việt Nam (Lê Văn Truyền, 2015), bài báo cáo của

9


tác giả đã tóm tắt sơ lược về TPPA đồng thời đưa ra những đánh giá về một số
chương quan trọng có thể có tác động tới ngành y tế của Việt Nam. Tại mỗi chương
này tác giả có đưa ra một số nội dung trong các quy định và phân tích được những
cơ hội cũng như những thách thức mang đến cho ngành y tế Việt Nam. Từ những
phân tích đó, tác giả đưa một một số ý kiến thay cho lời kết luận về những mối quan
tâm lớn nhất từ TPPA mà ngành y tế nên chú ý đó là: Thách thức từ việc giảm thuế
quan đối với hàng hóa từ các nước đối tác TPP, thách thức từ việc mở cửa thị trường
dịch vụ, thách thức từ việc thực thi các yêu cầu cao liên quan đến việc bảo hộ quyền
sở hữu trí tuệ, thách thức trong việc thực thi những yêu cầu cao về môi trường, lao
động, cạnh tranh, … và các ràng buộc mang tính thủ tục khi ban hành các quyết
định liên quan đến rào cản kỹ thuật, vệ sinh dịch tễ…
Tóm lược các nghiên cứu: Như vậy có thể nhận thấy rằng các nghiên cứu trên
đã bước đầu tiếp cận, phân tích đồng thời đưa ra được những dự đoán có thể gây ra
bởi các quy định trong TPP đối với dược phẩm và sức khỏe. Tuy nhiên, các bài
nghiên cứu trên đều phân tích dựa trên những tài liệu không chính thức do đó còn
tồn tại những thông tin chưa được xác thực đồng thời tại Việt Nam cũng chưa có
nghiên cứu sâu sắc về vấn đề được đưa ra. Dựa vào những văn bản đã được ký kết
chính thức của hiệp định TPP vào ngày 4/2/2016, với đề tài “ Tác động của Hiệp
định Đối tác xuyên Thái bình Dương tới quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công
cộng tại Việt Nam” tác giả cũng sẽ đi sâu phân tích một số chương quy định trong
Hiệp định TPP mà theo tác giả những quy định trong các chương đó sẽ có ảnh
hưởng rõ rệt nhất và đưa ra những dự đoán về tác động của các quy định này tới
quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công cộng tại Việt Nam.
1.2.

Những vấn đề chung về TPP, quyền tiếp cận dược phẩm và y tế công
cộng

1.2.1. Sơ lược về Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương
1.2.1.1. Lịch sử hình thành

10


Đàm phán Hiệp định đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) hiện nay có
nguồn gốc từ Hiệp định hợp tác Kinh tế chiến lược Xuyên Thái Bình Dương (TransPacific Strategic Economic Partnership Agreement – còn gọi là P4) – một Hiệp định
thương mại tự do được ký kết ngày 3/6/2005, có hiệu lực từ 28/5/2006 giữa 4 nước
Singapore, Chile, New Zealand, Brunei.
Tháng 9/2008: Mỹ tuyên bố tham gia đàm phán TPP.
Tháng 11/2008: Australia và Peru tham gia đàm phán TPP. Tại buổi họp báo
công bố sự tham gia của Australia và Peru, đại diện các bên khẳng định sẽ đàm
phán để thiết lập khuôn khổ mới cho TPP. Kể từ đó, các vòng đàm phán TPP được
lên kế hoạch và diễn ra.
Đầu năm 2009, Việt Nam quyết định tham gia TPP với tư cách thành viên
liên kết. Tháng 11/2010, sau khi tham gia ba phiên đàm phán TPP với tư cách này,
Việt Nam đã chính thức tham gia đàm phán TPP.
Tháng 10/2010: tại vòng đàm phán thứ ba diễn ra ở Brunei, Malaysia chính
thức tham gia đàm phàn TPP, nâng tổng số nước tham gia đàm phán lên 9 nước.
Tháng 6/2012: Canada và Mexico tham gia đàm phán.
Tháng 7/2013: Nhật Bản tham gia đàm phán và trở thành thành viên thứ 12
tại vòng đàm phán thứ 18 diễn ra ở Malaysia.
Tháng 12/2013: Bộ trưởng 12 nước từ bỏ mục tiêu hoàn tất văn kiện này
trong năm 2013 sau khi không thu hẹp được bất đồng tại cuộc họp kéo dài 4 ngày ở
Singapore.

Tháng 2/2014: Cuộc họp cấp bộ trưởng tại Singapore kết thúc mà không đạt
mục tiêu mong muốn.
Tháng 4/2014: Nhật Bản và Mỹ khép lại các cuộc đàm phán marathon tại
Tokyo, nhưng vẫn chưa thu hẹp được bất đồng.
Tháng 11/2014: Thủ tướng Nhật Bản và Tổng thống Mỹ cùng lãnh đạo 10
nước đàm phán TPP còn lại nhóm họp bên lề Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á-Thái
11