Hoàn thiện và phát triển thanh toán không dùng tiền mặt của Kho bạc Quốc gia Lào.PDF

Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n

Chuyªn ng nh: Kinh tÕ, T i chÝnh Ng©n h ng
M sè: 62.31.12.01

! "#

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:

"$ "$

+ ,-.,

!

%&'( )*(


ii

L I CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi, các
s li u, k t qu! nêu trong lu"n án là trung th#c và chưa t&ng ñư'c ai
công b trong b)t kỳ công trình nào.

Th ñô Viêng Chăn, ngày 29 tháng 6 năm 2011
Nghiên c u sinh

Kham Pha PANMALAYTHONG

iii

M CL C
L I CAM ðOAN ...................................................................................................... ii
DANH M C C M T

VI!T T"T ........................................................................ vi

DANH M C B%NG BI&U ..................................................................................... vii
DANH M C SƠ ð* .............................................................................................. viii
DANH M C BI&U ð*............................................................................................ ix
M, ð-U .................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1: NH1NG V2N ð3 CƠ B%N V3 THANH TOÁN KHÔNG
DÙNG TI3N M7T .................................................................................................... 5
1.1.

T9ng quan v; thanh toán không dùng ti;n mCt ....................................... 5

1.1.1

S c n thi t c a thanh toán không dùng ti n m t ......................................... 5

1.1.2.

Khái ni m thanh toán không dùng ti n m t ................................................. 6

1.1.3.

Các ch th tham gia h th!ng thanh toán qua các t$ ch%c cung %ng

d&ch v( thanh toán. ........................................................................................ 7

1.1.4.

T$ng quan v h th!ng thanh toán ................................................................ 8

1.1.5.

Nh.ng yêu c u c a thanh toán không dùng ti n m t .................................... 9

1.2.

Các phương th c và phương tiIn thanh toán không dùng ti;n mCt
trong các t9 ch c cung ng dKch vL thanh toán ..................................... 11

1.2.1.

Vai trò thanh toán không dùng ti n m t...................................................... 11

1.2.2.

Các phương th%c thanh toán không dùng ti n m t trong các t$ ch%c
cung %ng d&ch v( thanh toán. ...................................................................... 13

1.2.3.

Các phương ti n thanh toán qua t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán ...... 18

1.3.

Quy trình cQp phát, thanh toán các khoSn thu, chi Ngân sách Nhà
nưUc qua Kho bWc...................................................................................... 25

1.3.1.

Quy trình c:p phát, thanh toán các khoKho bBc........................................................................................................ 25

1.3.2.

Quy trình thu Ngân sách Nhà nư@c qua Kho bBc Qu!c gia ....................... 30

1.4.

Các nhân tY tác ñ[ng ñ\n thanh toán không dùng ti;n mCt ................ 32

1.4.1.

Nhân t! ch quan......................................................................................... 32

1.4.2.

Nhân t! khách quan..................................................................................... 33

1.5.

Kinh nghiIm thanh toán không dùng ti;n mCt c]a m[t sY nưUc trên
th\ giUi và bài h^c rút ra ñYi vUi Lào ...................................................... 36

iv

K\t lubn chương 1 ................................................................................................... 46
CHƯƠNG 2: THcC TReNG THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TI3N M7T
CfA KHO BeC QUgC GIA LÀO ....................................................................... 47
2.1.

Khái quát tình hình hoWt ñ[ng c]a Kho bWc QuYc gia Lào................... 47

2.1.1.

Sơ ñE t$ ch%c bF máy Kho bBc Qu!c gia Lào ............................................ 47

2.1.2.

Ch%c năng và nhi m v( c a Kho bBc Qu!c gia Lào................................... 48

2.1.3.

Năm Ngân sách c a CFng hòa Dân ch Nhân dân Lào .............................. 51

2.1.4.

HoBt ñFng c a Kho bBc Qu!c gia Lào ....................................................... 51

2.2.

Thjc trWng t9 ch c thanh toán không dùng ti;n mCt tWi Kho bWc
QuYc gia Lào .............................................................................................. 60

2.2.1.

Cơ sK pháp lý cho hoBt ñFng thanh toán không dùng ti n m t c a Kho
bBc Qu!c gia Lào......................................................................................... 60

2.2.2.

Các ch th liên quan thanh toán v@i Kho bBc Qu!c gia ............................ 62

2.2.3.

Qu
2.2.4.

Thanh toán không dùng ti n m t trong qugia Lào......................................................................................................... 64

2.2.5.

Th c trBng sO d(ng các phương ti n thanh toán không dùng ti n m t
c a Kho bBc Qu!c gia Lào .......................................................................... 65

2.2.6.

Các phương th%c thanh toán không dùng ti n m t tBi Kho bBc Qu!c
gia Lào .............................................................................................. 72

2.3.

ðánh giá thjc trWng thanh toán không dùng ti;n mCt c]a Kho bWc
QuYc gia Lào .............................................................................................. 80

2.3.1.

K t qu< ñBt ñưNc ......................................................................................... 80

2.3.2.

Nh.ng hBn ch ............................................................................................ 82

2.3.3.

Nguyên nhân ............................................................................................... 86

2.3.4.

Nh.ng thi t hBi c a thanh toán hi n tBi ñ!i v@i n n kinh t ....................... 88

K\t lubn chương 2 ................................................................................................... 90


v

CHƯƠNG 3: MnT Sg GI%I PHÁP HOÀN THIoN VÀ PHÁT TRI&N
THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TI3N M7T CfA KHO BeC QUgC
GIA LÀO ...................................................................................................... 91
3.1.

Ch trương, chính sách c a ð

dùng ti n m t và chi n lưNc phát tri n Kho bBc Qu!c gia Lào ñ n
năm 2020..................................................................................................... 91

3.1.1.

Ch trương, chính sách c a ðdùng ti n m t ............................................................................................... 91

3.1.2.

M(c tiêu hoàn thi n thanh toán qua t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán ......... 92

3.1.3.

M(c tiêu phát tri n thanh toán không dùng ti n m t c a Kho bBc Qu!c
gia Lào......................................................................................................... 93

3.1.4.

Chi n lưNc phát tri n Kho bBc Qu!c gia Lào ñ n năm 2020 ...................... 95

3.2.

Các giSi pháp hoàn thiIn và phát tripn thanh toán không dùng ti;n
mCt c]a Kho bWc QuYc gia Lào ................................................................ 97

3.2.1.

Chóa các th t(c............................................................................................. 97

3.2.2.

ðào tBo cán bF ñáp %ng yêu c u thanh toán:............................................. 101

3.2.3.

Tăng cưWng tuyên truy n .......................................................................... 102

3.2.4.

C
3.2.5.

HNp tác ña ngành....................................................................................... 103

3.2.6.

Hoàn thi n, phát tri n thanh toán c a Kho bBc Qu!c gia Lào .................. 105

3.2.7.

Hi n ñBi hóa công ngh thanh toán ........................................................... 107

3.2.8.

Xây d ng cơ ch tính phí d&ch v( thanh toán hNp lý ................................ 112

3.3.

M[t sY ki\n nghK vUi Chính ph] và các b[ ngành liên quan ............... 113

3.3.1.

Ki n ngh& Chính ph , BF Tài chính và Ngân hàng Nhà nư@c .................. 113

3.3.2.

Ki n ngh& v@i các ban ngành liên quan ..................................................... 118

K\t lubn chương 3 ................................................................................................. 120
K!T LUrN ............................................................................................................ 121
DANH M C TÀI LIoU THAM KH%O............................................................. 122
DANH M C CÔNG TRÌNH TÁC GI% ðà CÔNG Bg................................... 126


vi

DANH M C C M T

_

VI!T T"T

ATM

: Máy rút ti n t ñFng

CHDCND

: CFng hoà Dân ch Nhân dân

CNTT

: Công ngh thông tin

ðTXDCB

: ð u tư xây d ng cơ b
HTTT

: H th!ng thanh toán

KBQG

: Kho bBc Qu!c gia

KBNN

: Kho bBc Nhà nư@c

KBTƯ

: Kho bBc Trung ương

LKB

: Liên Kho bBc

NSNN

: Ngân sách Nhà nư@c

NHTW

: Ngân hàng Trung ương

NHTM

: Ngân hàng thương mBi

NHTMQD

: Ngân hàng thương mBi Qu!c doanh

NH

: Ngân hàng

TTðT

: Thanh toán ñi n tO

TTKDTM

: Thanh toán không dùng ti n m t

TTBTM

: Thanh toán bang ti n m t

TCCƯDVTT

: T$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán

TTBT

: Thanh toán bù trb

TTD

: Thc tín d(ng

TƯBTM

: TBm %ng bang ti n m t

UNT

: ey nhi m thu

UNC

: ey nhi m chi


vii

DANH M C B%NG BI&U

BSng 2.1:

Thanh toán không dùng ti n m t trong qu
BSng 2.2:

Thanh toán không dùng ti n m t trong qu
BSng 2.3:

Tình hình chi lương không dùng ti n m t cho cán bF công
ch%c qua Kho bBc Qu!c gia Lào .................................................55

BSng 2.4:

Tình hình thanh toán c a KBQG Lào .........................................66

BSng 2.5:

Tình hình sO d(ng các phương ti n TTKDTM tBi KBQG năm
2005/2006 – 2009/2010...............................................................67

BSng 2.6:

Tình hình thanh toán séc..............................................................70

BSng 2.7:

Tình hình th c hi n các phương th%c thanh toán tBi KBQG
năm tài khóa 2005/2006 – 2009/2010 .........................................76


viii

DANH M C SƠ ð*

Sơ ñu 1.1: Luân chuy n ch%ng tb và xO lý thanh, quy t toán bù trb ròng ...14
Sơ ñu 1.2: Luân chuy n ch%ng tb và xO lý thanh, quy t toán c a h th!ng
thanh toán t$ng t%c thWi...............................................................16
Sơ ñu 1.3: Quy trình thanh toán y nhi m chi..............................................20
Sơ ñu 1.4: Quy trình thanh toán y nhi m thu..............................................22
Sơ ñu 1.5: Quy trình thanh toán thư tín d(ng ...............................................24
Sơ ñu 2.1: T$ ch%c bF máy c a KBQG Lào (hay còn gji là V( Kho bBc
Qu!c gia) .....................................................................................47
Sơ ñu 2.2: T$ ch%c bF máy c a Kho bBc tlnh...............................................48
Sơ ñu 2.3: Quy trình thanh toán bù trb ch%ng tb gi:y ..................................79
Sơ ñu 3.1: Quy trình thanh toán ñi n tO Kho bBc .........................................94
Sơ ñu 3.2: Quy trình cSơ ñu 3.3: Quy trình thanh toán ñi n tO c n cSơ ñu 3.4: Mô hình t$ng th h th!ng thanh toán.......................................111


ix

DANH M C BI&U ð*

Bipu ñu 2.1: Thanh toán không dùng ti n m t trong quBipu ñu 2.2: Thanh toán không dùng ti n m t trong qu

Bipu ñu 2.3: Tình hình chi lương không dùng ti n m t cho cán bF công
ch%c qua Kho bBc Qu!c gia Lào...............................................55
Bipu ñu 2.4: Tình hình thanh toán c a KBQG ..............................................66
Bipu ñu 2.5: Tình hình sO d(ng các phương ti n TTKDTM tBi KBQG
năm 225/2006 – 2009/2010 ......................................................67
Bipu ñu 2.6: Tình hình th c hi n các phương th%c thanh toán tBi
KBQG Lào ....................................................................... 76


1

M, ð-U
1. Tính cQp thi\t c]a ñ; tài
V@i tư cách là Ngân hàng Chính ph , Kho bBc Qu!c gia là mFt thành viên
tham gia vào h th!ng thanh toán c a n n kinh t và cung %ng cho các ñơn v&, cá
nhân các d&ch v( v thanh toán. Thanh toán không dùng ti n m t c a Kho bBc
Qu!c gia có tác d(ng r:t l@n ñ!i v@i n n kinh t nói chung và ñ!i v@i quNgân sách Nhà nư@c nói riêng. Nó giúp cho Kho bBc Qu!c gia tTp trung nhanh
chóng các khothWi và tr c ti p t@i các ñơn v& th( hưKng Ngân sách, hBn ch các hi n tưNng tiêu
c c , loBi bm tình trBng căng thnng gi< tBo c a Ngân sách các c:p, thúc ñoy s
vTn ñFng c a hàng hóa, lành mBnh hóa quá trình lưu thông ti n t , phù hNp v@i
n n kinh t hi n ñBi c a khu v c và th gi@i mà CFng hoà Dân ch Nhân dân
Lào ñang trong quá trình hFi nhTp.
Thanh toán c a Kho bBc Qu!c gia Lào nói riêng và c a CFng hòa Dân ch
Nhân dân (CHDCND) Lào nói chung còn nhi u b:t cTp, chưa theo k&p t!c ñF phát
tri n c a n n kinh t . Các phương ti n thanh toán ñang áp d(ng tBi Kho bBc Qu!c
gia (KBQG) Lào v@i s! lưNng ít, ch:t lưNng chưa cao, các phương th%c thanh toán,
các văn bchưa phù hNp, trình ñF cán bF còn hBn ch . Chi bang ti n m t còn chi m tp trjng

l@n trong t$ng chi Ngân sách Nhà nư@c. Do ñó chi Ngân sách Nhà nư@c Lào chưa
th c s theo ñúng ti n ñF công vi c, ti n m t b& phân tán nhi u K các quq c a các
ñơn v& th( hưKng Ngân sách Nhà nư@c dr dsn ñ n vi c sO d(ng sai nguyên ttc tài
chính. Thu ngân sách bang ti n m t còn chi m tp trjng l@n dsn ñ n qulmng lco, th:t thu thu , chi phí cho vi c thu thu l@n, quth c s hi u qu<. Các văn bgây khó khăn cho vi c th c hi n. Vi c nghiên c%u, tìm ra các githi n và phát tri n TTKDTM c a Kho bBc Qu!c gia Lào hi n nay là mFt v:n ñ r:t


2

c:p thi t nhưng chưa có ai nghiên c%u. Do ñó tác gi< chjn ñ tài : “Hoàn thi n và
phát tri n thanh toán không dùng ti n m t c a Kho b c Qu c gia Lào” ñ nghiên
c%u và vi t luTn án.

2. T9ng quan v; tình hình nghiên c u c]a ñ; tài.
Ti n t v@i bgi@i trong lưu thông, thanh toán hàng hóa, d&ch v(. Ch%c năng thanh toán c a
ti n t ñưNc th c hi n dư@i hai hình th%c: thanh toán bang ti n m t và thanh toán
không dùng ti n m t, gi.a chúng luôn có m!i quan h tác ñFng qua lBi và chuy n
hóa lsn nhau [27].
Ch%ng tm rang do yêu c u khách quan c a các khokinh t mà nên l a chjn mFt hình th%c thanh toán ti n t hNp lý. Th c t ñòi hmi
phd(ng tích c c c a nó.
Trong mji trưWng hNp, không phchuy n khochx là c n phgi

Hoàn thi n và phát tri n thanh toán không dùng ti n m t tBi Kho bBc là ñ tài
ñưNc công b! dư@i nhi u hình th%c khác nhau K Vi t Nam và các nư@c trên th gi@i,
chnng hBn như :
LuTn án thBc sq kinh t “ Gi!i pháp ñ6 m7 r8ng thanh toán khong dùng ti;n m7 Vi t Nam”c a Nguyrn Th& Thanh HLuTn án thBc sq kinh t “ M7 r8ng thanh toán không dùng ti;n mn;n t!ng công ngh thông tin t@i Ngân hàng Thái Bình ” c a Nguyrn Ngjc Sâm,
Hjc vi n Ngân hàng Vi t Nam [33]
LuTn án ti n sĩ kinh t “Hoàn thi n cơ ch phân c)p ngân sách c a các c)p
chính quy;n ñEa phương” c a tác gi< PhBm ð%c HEng, trưWng ðBi hjc Tài chính K
toán Hà NFi, năm 2002 [37]


3

LuTn án ti n sĩ kinh t “ðGi mHi cơ ch phân c)p qu!n lý ngân sách Nhà
nưHc” c a tác gi< Nguyrn Vi t CưWng, trưWng ðBi hjc Tài chính K toán Hà NFi,
năm 2001 [36]
LuTn án thBc sĩ “Các bi n pháp tăng cưJng qu!n lý thu, chi ngân sách các
tKnh duyên h!i mi;n Trung” c a tác gi< Phan Văn Dũng, năm 2001 [38]
Song, K CFng hòa Dân ch Nhân dân Lào ðtrương, ñ&nh hư@ng v

vi c hoàn thi n và phát tri n thanh toán không dùng ti n

m t và hi n ñBi hóa h th!ng thanh toán ñ tbng bư@c hFi nhTp qu!c t . ThWi gian
qua các công trình nghiên c%u khoa hjc v v:n ñ tài chính – ti n t và thanh toán
còn r:t ít. ð c bi t chưa có ñ tài nào nghiên c%u sâu, toàn di n v hoàn thi n và
phát tri n thanh toán không dùng ti n m t trong các t$ ch%c cung %ng d&ch v(
thanh toán nói chung và tBi Kho bBc Qu!c gia Lào nói riêng. Vì vTy, ñ tài luTn án

không có s trùng l p v@i các công trình ñã công b! tBi Công hòa Dân ch Nhân
dân Lào.

3. MLc ñích nghiên c u c]a ñ; tài :
M8t là : H th!ng hóa cơ sK lý luTn v thanh toán không dùng ti n m t tBi
các t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán mà trong ñó có Kho bBc Nhà nư@c ñ làm
cơ sK lý luTn ñưNc sO d(ng vào vi c phân tích, ñánh giá th c trBng K chương hai.
Hai là : Tìm hi u kinh nghi m thanh toán không dùng ti n m t c a mFt s!
nư@c trên th gi@i và rút ra nh.ng bài hjc kinh nghi m vTn d(ng K Lào.
Ba là : ðánh giá khái quát th c trBng thanh toán không dùng ti n m t tBi Kho
bBc Qu!c gia Lào, tb ñó rút ra nh.ng m t ñưNc, chưa ñưNc và nguyên nhân tEn tBi.
B n là : ðưa ra nhưng ginham hoàn thi n và phát tri n TTKDTM tBi Kho bBc Qu!c gia Lào.

4. ðYi tưvng và phWm vi nghiên c u :
LuTn án tTp trung nghiên c%u cơ sK lý luTn thanh toán không dùng ti n m t
trong các t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán trong ñó có Kho bBc Nhà nư@c,
nghiên c%u th c trBng thanh toán không dùng ti n m t c a Kho bBc Qu!c gia Lào,


4

các phương th%c, phương ti n TTKDTM c y u ñang th c hi n tBi KBQG Lào hi n
nay và tri n vjng phát tri n trong tương lai. S! li u và tình hình thanh toán không
dùng ti n m t c a Kho bBc Qu!c gia Lào mà ñ tài tTp trung phân tích trong vòng 5
năm tb năm tài khóa 2005/2006 ñ n năm 2009/2010 trên giác ñF Kho bBc Qu!c gia
cũng như Chính ph .
Tham khqua t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán ñ rút ra nh.ng kinh nghi m phù hNp vTn
d(ng vào th c tirn thanh toán không dùng ti n m t c a Kho bBc Qu!c gia Lào.

5. Các phương pháp nghiên c u :
LuTn án sO d(ng bi n pháp duy vTt bi n ch%ng, duy vTt l&ch sO, t$ng hNp, so
sánh, ñ!i chi u, khái quát hóa, h th!ng hóa. Quá trình nghiên c%u có s k t hNp
gi.a lý luTn và th c tirn.

6. K\t cQu lubn án :
Ngoài ph n mK ñ u và k t luTn, luTn án ñưNc k t c:u thành 3 chương, trong ñó :
Chương 1: Nh.ng v:n ñ cơ bChương 2: Th c trBng thanh toán không dùng ti n m t tBi Kho bBc Qu!c gia Lào.
Chương 3 : MFt s! giti n m t c a Kho bBc Qu!c gia Lào.


5

CHƯƠNG 1
NH1NG V2N ð3 CƠ B%N V3 THANH TOÁN
KHÔNG DÙNG TI3N M7T
1.1. T9ng quan v; thanh toán không dùng ti;n mCt
1.1.1 S% c&n thi't c a thanh toán không dùng ti n m t
Thanh toán vba là khâu mK ñ u vba là khâu k t thúc c a quá trình svà lưu thông hàng hóa [Wikipede, truy c"p : 15/3/2011]. Chính vì vTy ñ hoà chung
v@i nh&p ñF tăng trưKng không ngbng c a sphương ti n thanh toán cũng phN n kinh t phát tri n, có nhi u thành ph n kinh t tham gia thanh toán bang
ti n m t, không ñlà chi phí in :n, vTn chuy n r:t l@n. V:n ñ quan trjng n.a là khongưWi bán và ngưWi mua nhi u khi r:t xa nhau. Do ñó thanh toán bang ti n m t ñã
không th ñáp %ng ñưNc yêu c u. Tb th c t khách quan ñó, phương th%c TTKDTM

ñưNc hình thành, nó khtc ph(c nh.ng hBn ch c a thanh toán bang ti n m t ñEng
thWi có vai trò quan trjng thúc ñoy s phát tri n sn n kinh t .
Thanh toán bang ti n m t tBo kh~ hK cho các ñơn v& bán không ch:p hành ch
ñF hóa ñơn ch%ng tb, dr tr!n thu , làm giñ!i tưNng các khoñ!i tưNng cung c:p hàng hóa, d&ch v(, chi theo ti n ñF th c hi n công vi c c a ñơn
v&. TEn quq c a ngân sách các c:p không b& phân tán vào tEn quq c a ñơn v&, tEn
ngân Kho bBc Ưu!c gia giThanh toán bang ti n m t có t!c ñF không cao vì TTBTM luôn có s xu:t hi n
c a ti n m t nên thanh toán gi.a bên mua và bên bán phñ m, blàm cho v!n b& % ñjng và chi phí lưu thông ti n t tăng.


6

Do tính ch:t c a công vi c trao ñ$i, thanh toán bang ti n m t có nhi u nhưNc
ñi m nên TTKDTM ra ñWi, mFt m t khtc ph(c ñưNc nh.ng nhưNc ñi m trên, m t
khác thúc ñoy lưu thông, trao ñ$i hàng hóa phát tri n. Do tính ưu vi t như vTy nên
hình th%c TTKDTM không ngbng hoàn thi n và ngày càng phát tri n, không th
thi u ñưNc trong n n kinh t th& trưWng. Thanh toán không dùng ti n m t ra ñWi là
mFt t:t y u khách quan.

1.1.2. Khái ni m thanh toán không dùng ti n m t [Wikipede, truy c.p
20/12/2009]
Thanh toán ñơn giphương ti n tài chính tb mFt bên sang mFt bên khác. Ti n là phương ti n th c hi n
trao ñ$i hàng hóa, ñEng thWi là vi c k t thúc quá trình trao ñ$i. Lúc này ti n th c
hi n ch%c năng phương ti n thanh toán. S vTn ñFng c a ti n t có th tách rWi hay

ñFc lTp tương ñ!i v@i s vTn ñFng c a hàng hóa.
Th c hi n ch%c năng phương ti n thanh toán, ti n không chl sO d(ng ñ tr<
các khonh.ng khocác khoLưu thông không dùng ti n m t là các quá trình ti n t th c hi n ch%c năng
phương ti n lưu thông và phương ti n thanh toán không tr c ti p bang ti n m t mà
th c hi n bang cách trích chuy n trên các tài khoho c bù trb lsn nhau gi.a nh.ng ngưWi phThanh toán không dùng ti n m t chl ñưNc phát tri n và hoàn thi n trong n n
kinh t th& trưWng và ñưNc áp d(ng rFng rãi trong lĩnh v c kinh t tài chính ñ!i nFi
cũng như ñ!i ngoBi. S phát tri n rFng khtp c a TTKDTM hi n nay là do yêu c u
phát tri n vưNt bTc c a n n kinh t hàng hóa. Kinh t hàng hóa phát tri n càng cao,
kh!i lưNng hàng hóa trao ñ$i trong nư@c và ngoài nư@c càng l@n thì c n có nh.ng
cách th%c tr< ti n thuTn ti n, an toàn và ti t ki m.


7

Xét v m t lý luTn, TTKDTM là mFt hình th%c vTn ñFng c a ti n t . € ñây,
ti n vba là công c( k toán, vba là công c( ñ chuy n hóa hình th%c giá tr& c a hàng
hóa và d&ch v(. M t khác, TTKDTM là nghi p v( có qúa trình ch%a ñ ng nh.ng
công ngh tinh vi và ph%c tBp. Khi th c hi n ch%c năng phương ti n thanh toán có
th sO d(ng ti n ñ giá (vàng) ho c d:u hi u giá tr&.
Thanh toán không dùng ti n m t là vi c thanh toán không sO d(ng ñ n ti n
m t mà dùng hình th%c trích chuy n v!n trên tài khotr< sang tài khovai trò trung gian c a t$ ch%c thanh toán.

1.1.3. Các ch th tham gia h th ng thanh toán qua các t6 ch7c cung 7ng

d8ch v9 thanh toán.
H th!ng thanh toán trong n n kinh t hi n nay gEm nhi u ch th tham gia
thanh toán như : NHNN, NHTM, KBNN, các TCTD khác; v@i s tham gia c a
nh.ng tTp hNp khách hàng rFng l@n, ña dBng, phong phú có quan h v@i các TCTD,
Ngân hàng như : cá nhân, tTp th , doanh nghi p Nhà nư@c, doanh nghi p tư nhân, t$
ch%c liên doanh, công ty ñ u tư 100% v!n nư@c ngoài… Nghĩa là, tính ph%c tBp
trong hoBt ñFng thanh toán qua NH ñã tăng lên g:p bFi so v@i trư@c ñây. Các m!i
quan h ñan xen trong thanh toán, ngày mFt phát tri n. Th c t không phtrung tâm thanh toán duy nh:t như trư@c ñây (thWi kỳ NH mFt c:p); mà mxi TCTD,
NH ñ u là mFt trung tâm thanh toán riêng bi t. Tuy nhiên gi.a chúng lBi có trung tâm
thanh toán chung, liên k t v@i nhau ñ th c hi n vi c thanh toán riêng lc tbng h
th!ng thanh toán không th xO lý ñưNc. Chnng hBn như thanh toán liên NH do NHNN
ch trì, ho c do mFt NH ñưNc thma thuTn chl ñ&nh ñ%ng ra ch trì, t$ ch%c thanh toán
cho c< h th!ng tham gia thanh toán. Cho dù là trung tâm thanh toán riêng lc, hay là
trung tâm thanh toán chung, ñ u phch%c thanh toán trong n n kinh t nói chung hay thanh toán không dùng ti n m t qua
NH và TTBTM nói riêng. Ví như, s lưu thông hàng hóa và ti n t c a n n kinh t ,
nó gi!ng như mBch máu c a con ngưWi, n u b& ngbng ñjng K ñâu ñó, s~ gây hTu qu<
nghiêm trjng khó lưWng.


8

Trong giao d&ch thanh toán không dùng ti n m t có các bên tham gia vào quá
trình thanh toán, ñó là các t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán, các ñơn v& tr< ti n
và các ñơn v& nhTn ti n thanh toán. Các ch th tham gia vào quá trình thanh toán
v@i m(c tiêu và lNi ích khác nhau, có th ñưNc phân ra như sau :
Ngân hàng Trung ương qukinh t , tr c ti p t$ ch%c, sK h.u h th!ng thanh toán liên ngân hàng, cung c:p d&ch
v( thanh toán cho các t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán, nh.ng t$ ch%c tài chính

và nh.ng doanh nghi p l@n.
Các t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán là ch sK h.u h th!ng thanh
toán nFi bF, tr c ti p cung c:p các d&ch v( và các phương ti n thanh toán ña
dBng, phong phú cho các t$ ch%c, doanh nghi p và dân cư trong n n kinh t .
Kho bBc Qu!c gia là mFt t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán trong khu
v c công.
Các t$ ch%c, doanh nghi p, và dân cư tr c ti p sO d(ng d&ch v( thanh toán.
Các ch th tham gia h th!ng thanh toán c a n n kinh t th& trưWng r:t
phong phú và ña dBng gtn li n v@i tính ña dBng c a các d&ch v( thanh toán ñòi hmi
cơ sK pháp lý cho hoBt ñFng thanh toán phchlnh ñ y ñ các hành vi c a các ch th tham gia vào quá trình thanh toán.

1.1.4. T6ng quan v h th ng thanh toán
Thanh toán là mFt c u n!i gi.a sñEng thWi là khâu mK ñ u và k t thúc c a quá trình tái scách khác, thanh toán là quá trình chu chuy n ti n t ph(c v( cho chu chuy n kinh
t [Wikipede, truy cTp 01/01/2010].
Trên th c t hi n nay, không ít ngưWi chưa hi u mFt cách ñ y ñ , chuon
m c v h th!ng thanh toán, thTm chí hi u sai cũng là mFt chuy n thưWng tình vì
ñây là mFt lĩnh v c khoa hjc, công ngh cao, phH th!ng là tTp hNp nhi u y u t!, ñơn v& cùng loBi ho c cùng ch%c năng, có
quan h ho c liên h v@i nhau ch t ch~, làm thành mFt th th!ng nh:t. Như vTy, mFt


9

h th!ng thanh toán phcùng loBi ho c cùng ch%c năng c a quan h ho c liên h v@i nhau ch t ch~, làm
mFt th th!ng nh:t v thanh toán.
Quan h thanh toán v@i các t$ ch%c tài chính, ti n t , Ngân hàng trong khu

v c và trên th gi@i ñang phát tri n khá nhanh chóng xu th hFi nhTp, không b& gi@i
hBn v biên gi@i c a mxi qu!c gia.
H th!ng thanh toán ñưNc xác ñ&nh không chl theo các kênh thanh toán riêng
lc c a tbng h th!ng như là thanh toán gi.a khách hàng v@i TCTD, Ngân hàng;
thanh toán trong nFi bF h th!ng TCTD, Ngân hàng; thanh toán nFi bF Kho bBc, mà
còn các kênh mang tính ‘’liên hi p’’ c a các h th!ng như là trung tâm thanh toán
liên NH, thanh toán liên Kho bBc và thanh toán gi.a Ngân hàng và Kho bBc. Tbng h
th!ng thanh toán, ñã ph%c tBp bKi nh.ng ñ!i tác tham gia thanh toán ña dBng, phong
phú; “liên hi p” các h th!ng thanh toán mang tính sK h.u khác nhau, v@i nh.ng
khotâm thanh toán, cũng như liên hi p gi.a các trung tâm thanh toán ñã không còn hàm
nghĩa áp ñ t, gò ép ñưNc theo ki u c a Ngân hàng mFt c:p trư@c ñây; mà phhư@ng “mK” k t n!i, liên minh, thma thuTn gi.a các ch th tham gia thanh toán v@i
nhau. ð c bi t quan trjng v thi t k cơ ch v@i thi t k kq thuTt phhư@ng hi n ñBi hóa h th!ng thanh toán liên Ngân hàng, liên Kho bBc ñang xây d ng
hi n nay, ñòi hmi cơ ch thanh toán m@i ph
1.1.5. Nh>ng yêu c&u c a thanh toán không dùng ti n m t
Yêu c u c a TTKDTM qua t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán là tính hi u
qu< và gitoán, ñF tin cTy, tính an toàn, ti n lNi c a hoBt ñFng thanh toán và chi phí cho mFt
giao d&ch thanh toán.

1.1.5.1. ThWi gian thanh toán
ThWi gian thanh toán là khoñưa ra cho ñ n khi các ch th tham gia thanh toán nhTn ti n trên tài kho

10

gian thanh toán c n phtoán không dùng ti n m t ti n g n t@i s thuTn ti n như thanh toán bang ti n m t
xét tb khía cBnh ngưWi sO d(ng d&ch v( thanh toán.
Tb n n td a trên cơ sK ch%ng tb gi:y) chuy n d n sang phương th%c xO lý bán t ñFng sO
d(ng ch%ng tb ñi n tO, ñ n nay, các giao d&ch thanh toán ñưNc xO lý ñi n tO chi m
tp trjng khá l@n. ThWi gian xO lý hoàn t:t mFt giao d&ch ñưNc rút ngtn tb hàng tu n
như trư@c ñây xu!ng chl còn vài phút (ñ!i v@i các khokhác ñ&a bàn) và thTm chí chl trong vòng vài giây ho c t%c thWi (ñ!i v@i các khothanh toán trong cùng h th!ng ho c cùng ñ&a bàn).

1.1.5.2. Chi phí giao d&ch thanh toán
Chi phí cho mFt giao d&ch thanh toán là các chi phí mà ngưWi thanh toán phch&u ñ ñưNc sO d(ng mFt d&ch v( thanh toán ho c mFt phương ti n thanh toán nào ñó.
ð git(c giao d&ch, rút ngtn thWi gian giao d&ch, tăng tính thuTn ti n c a vi c nhTn và sO
d(ng các d&ch v( và phương ti n thanh toán. Vi c ginhu c u thanh toán c a c< các t$ ch%c kinh t và cá nhân và bang cách ñó các t$ ch%c
cung %ng d&ch v( thanh toán m@i có th mK rFng lĩnh v c hoBt ñFng c a mình.
Thanh toán không dùng ti n m t th hi n văn minh nhân loBi trong vi c chi
tr< và thanh toán ti n hàng hóa, cung %ng d&ch v( ñã hoàn thành ho c các quan h
khác có liên quan ñ n ti n mà không c n ñ n ti n m t. Thanh toán không dùng ti n
m t góp ph n giqugóp ph n ñi u hòa lưu thông ti n theo lãnh th$ thuTn lNi. Thanh toán không dùng
ti n m t còn góp ph n ki m soát thu nhTp c a các ñơn v& s nghi p có thu, doanh
nghi p, cá nhân, quan ch%c Nhà nư@c; ch!ng tham ô, h!i lF, buôn lTu, buôn bán
hàng c:m, trFm cư@p tài srOa ti n. Cung %ng d&ch v( thanh toán không dùng ti n m t là th mBnh riêng có c a
các Ngân hàng thương mBi.

11

ð c bi t, khi nghi p v( thanh toán không dùng ti n m t chi m tp trjng l@n
trong hoBt ñFng thanh toán c a n n kinh t nó s~ góp ph n tích c c kìm hãm lBm
phát, $n ñ&nh s%c mua c a ñEng ti n tBo ñi u ki n thuTn lNi cho các doanh nghi p
tăng nhanh t!c ñF chu chuy n v!n và vi c thanh toán dirn ra chính sác, an toàn,
nhanh chóng hơn. ðEng thWi, n u t$ ch%c t!t hoBt ñFng TTKDTM thì mji t$ ch%c,
cá nhân có ñi u ki n mK tài khos~ có mFt cơ hFi l@n ñ nâng cao ch%c năng tBo ti n c a mình và ñáp %ng nguEn
v!n b$ sung cho n n kinh té.
1.1.5.3. GiCác r i ro có r:t nhi u dBng khác nhau, v@i mFt h th!ng thanh toán phát
tri n, các m!i quan h ràng buFc gi.a các ch th tham gia thanh toán trK nên ñ c
bi t ch t ch~, mFt s c! v m t tài chính xquá trình thanh toán có th gây ra mFt s ñ$ v‡ mang tính h th!ng. Vì vTy, ñ ñbtoán và th& trưWng tài chính thì vi c gitoán là ñi u ñ c bi t có ý nghĩa quan trjng và là m!i quan tâm hàng ñ u c a các t$
ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán hi n nay.
N u phân theo không gian, ñ&a lý thì chuy n ti n (thanh toán) có th là
thanh toán trong nư@c và thanh toán qu!c t . Thông thưWng, thanh toán (chuy n
ti n) cá nhân

1.2. Các phương th c và phương tiIn thanh toán không dùng ti;n mCt
trong các t9 ch c cung ng dKch vL thanh toán
1.2.1. Vai trò thanh toán không dùng ti n m t
Th nh)t, TTKDTM góp ph n qunhanh chóng các kho

th( hưKng ngân sách, loBi bm tình trBng căng thnng gi< tBo c a ngân sách các c:p,
tBo ñi u ki n th c hi n t!t ngh& ñ&nh ch!ng tham nhũng và ngh& ñ&nh th c hành ti t
ki m ch!ng lãng phí.


12

Th hai, TTKDTM thúc ñoy nhanh s vTn ñFng c a vTt tư, ti n v!n trong
n n kinh t qu!c dân, dsn ñ n giquá trình tái sTrong quá trình mua bán, các nguEn vTt tư hàng hóa ñưNc luân chuy n tb
ñơn v& mua hàng sang ñơn v& bán hàng. H th!ng qua t$ ch%c cung %ng d&ch v(
thanh toán, Kho bBc Qu!c gia ñã góp ph n r:t quan trjng trong vi c ñoy nhanh quá
trình thanh toán gi.a các tác nhân trong n n kinh t , thúc ñoy nhanh t!c ñF luân
chuy n v!n, rút ngtn thWi gian stăng tích lũy cho quá trình tái sTh ba, trong lĩnh v c lưu thông ti n t , TTKDTM góp ph n gitrjng ti n m t trong lưu thông, do ñó ti t ki m ñưNc chi phí lưu thông cho xã hFi.
M t khác, TTKDTM còn tBo cho s chuy n hóa thông su!t gi.a ti n m t và ti n
chuy n khohoBch hóa và lưu thông ti n t .
Chu chuy n ti n t trong n n kinh t bao gEm hai bF phTn c:u thành là thanh
toán bang ti n m t và thanh toán không dùng ti n m t. N u t$ng chu chuy n ti n t
không ñ$i mà tp trjng TTKDTM tăng lên s~ làm gitương %ng, tb ñó giquTh tư, thanh toán không dùng ti n m t tBo nh.ng ti n ñ kinh t thuTn lNi
ñ KBQG ki m soát chi NSNN hi u qu< hơn, qua t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh
toán ki m soát các hoBt ñFng c a các tác nhân kinh t v@i m(c ñích c ng c! kp luTt
thanh toán, ñ

Thu chi bang ti n m t c a các tác nhân th hi n tài khophhàng có th ñánh giá ñưNc tình hình scăn c% cho vay hay thu nN, ñEng thWi qua vi c giám sát, ngân hàng có th có nh.ng
ki n ngh& giúp các doanh nghi p tháo g‡ khó khăn, nâng cao hi u qu< sO d(ng v!n,


13

thúc ñoy sgiám sát tình hình thu chi qua tài khohình ch:p hành chính sách, ch ñF tài chính, các nguyên ttc thanh toán, qut K các doanh nghi p.
Th năm, TTKDTM tBo ñi u ki n ñ Nhà nư@c quñBo th c hi n các chính sách kinh t ñưNc t!t hơn.
Thanh toán không dùng ti n m t ra ñWi và phát tri n trên cơ sK n n shàng hóa, stăng, ñi u này ñưNc th hi n qua vai trò c a nó ñ!i v@i s phát tri n c a n n kinh t .

1.2.2. Các phương th7c thanh toán không dùng ti n m t trong các t6 ch7c
cung 7ng d8ch v9 thanh toán.
Các ñơn v&, t$ ch%c, cá nhân có quan h thanh toán, mK tài khoch%c cung %ng d&ch v( thanh toán khác nhau ho c gi.a các chi nhánh khác nhau c a
cùng mFt t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán dsn ñ n các t$ ch%c cung %ng d&ch
v( thanh toán phCác phương th%c thanh toán không dùng ti n m t bao gEm : thanh toán bù
trb do NHTW ho c các hi p hFi thanh toán bù trb t$ ch%c; Thanh toán liên ngân
hàng do NHTW t$ ch%c, thanh toán nFi bF trong các t$ ch%c cung %ng d&ch v(
thanh toán, thanh toán qua tài khotoán khác.

1.2.2.1. Thanh toán bù trb
Thanh toán bù trb r:t ña dBng, ñưNc t$ ch%c theo phBm vi thanh toán ho c
theo nFi dung thanh toán; có th do NHTW sK h.u, t$ ch%c thanh toán ho c do hi p
hFi thanh toán bù trb sK h.u, bao gEm các hình th%c như sau :
Thanh toán bù trb Qu!c gia.
Thanh toán bù trb khu v c, tlnh, thành ph!.
Trung tâm thanh toán bù trb séc, thc, h!i phi u liên ngân hàng,…


14

Các t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán tham gia thanh toán bù trb gji là
thành viên và phthanh toán bù trb quy ñ&nh. Thanh toán bù trb áp d(ng hai phương th%c là bù trb
tr c ti p và bù trb ròng, trong ñó phương th%c bù trb ròng ñưNc áp d(ng ph$ bi n K
các nư@c. Quá trình thanh toán có th khái quát bang sơ ñE sau :

(4)

(4)

NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG

Trung tâm TTBT
(3)

(2)

(3)

(1)

Thành viên A

Thành viên B

Sơ ñu 1.1: Luân chuypn ch ng tw và xx lý thanh, quy\t toán bù trw ròng
1). Thành viên A gOi l nh thanh toán (t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán
phát sinh nghi p v( thanh toán) ñ n trung tâm thanh toán bù trb.
(2). Trung tâm TTBT nhTn ñưNc l nh thanh toán c a thành viên A, sau khi
th c hi n ki m soát gOi cho thành viên B, ñEng thWi ghi nhTn các khoñưNc hưKng c a các thành viên.
(3). Vào thWi ñi m quy t toán, trung tâm TTBT tính toán và thông báo cho
tbng thành viên s! th c ph(4). Thành viên phmK tBi NHTW ñ thanh toán s! ph(5). Khi các thành viên phtrb chuy n ti n tb tài khotoán cho các thành viên.


15

Phương th%c thanh toán bù trb ròng liên ngân hàng cho phép các thành viên
chuy n, nhTn các khomFt thWi ñi m nh:t ñ&nh (thưWng là cu!i ngày ho c mFt s! l n trong ngày) trên cơ
sK th c hóa các khocó th xñó là:
R i ro vTn hành là r i ro x

ngbng hoBt ñFng dsn ñ n ách ttc hoBt ñFng chuy n ti n gây ra hTu qu< không lưWng
h t ñưNc ñ!i v@i các hoBt ñFng kinh t tài chính.
R i ro có tính h th!ng là r i ro xnăng th c hi n nghĩa v( thanh toán c a mình làm cho mFt loBt các thành viên khác
có liên quan cũng lâm vào tình trBng tương t . ð ngăn ngba và khtc ph(c hTu qu<
(n u có x_ Gi@i hBn trBng thái ghi nN ròng (gji là hBn m%c nN ròng) c a tbng thành
viên nham hBn ch r i ro liên ngân hàng.
_ Áp d(ng bi n pháp chia sc r i ro bang cách lTp thma thuTn v chia sc r i ro
gi.a các thành viên tham gia.
_ Yêu c u ký quq, th ch:p tài sñ!i v@i thành viên có nguy cơ ti m tàng, tài schuy n hóa thành nguEn ti n ñ thanh toán.

1.2.2.2. Thanh toán liên Ngân hàng
Thanh toán liên ngân hàng là h th!ng thanh toán Qu!c gia c a các nư@c do
NHTW sK h.u, tr c ti p t$ ch%c thanh toán. Các ñ!i tác tham gia vào h th!ng thanh
toán liên ngân hàng là các NHTM, t$ ch%c tài chính và các doanh nghi p l@n có ñ y
ñ các ñi u ki n do NHTW quy ñ&nh. Thanh toán liên ngân hàng ñóng vai trò ch
ñBo trong h th!ng thanh toán qua ngân hàng c a mxi qu!c gia. Th c hi n các khothanh toán , chuy n ti n, ñi u chuy n v!n gi.a các t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh
toán trong nư@c và qu!c t . ðthông su!t, giúp các t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán sO d(ng v!n có hi u qu<.
ðEng thWi giúp NHTW ki m soát các luEng v!n trong n n kinh t , hoBch ñ&nh và


16

th c thi chính sách ti n t linh hoBt, hi u qu<. ð c ñi m c a mBng thanh toán liên
ngân hàng do NHTW t$ ch%c là các NHTM, t$ ch%c cung %ng d&ch v( thanh toán

phtheo tbng l nh thanh toán thông qua tài khomà các nư@c áp d(ng là h th!ng thanh toán t$ng t%c thWi.
H th!ng thanh toán t$ng t%c thWi (RTGS _ Real Time Gros Settlement
System ) là h th!ng thanh toán cho phép sO lý và quy t toán chuy n ti n ñưNc
dirn ra mFt cách liên t(c theo thWi gian th c t phát sinh chuy n ti n, t%c là các
giao d&ch thanh toán (các l nh chuy n ti n) ñưNc sO lý ngay theo t$ng s! ti n phthanh toán và theo tbng l nh chuy n ti n. Cách sO lý và quy t toán chuy n ti n
này cho phép các ngân hàng nhTn ti n có th sO d(ng ngay khonhTn ñưNc mà không g p phth phl@n c a thanh toán t$ng t%c thWi là vi c các ngân hàng phlưNng v!n kh< d(ng cao ñ ñTrung ương không tr< lãi ho c tr< lãi r:t th:p. Vi c luân chuy n ch%ng tb thanh
toán và sO lý thanh, quy t toán c a h th!ng thanh toán t$ng t%c thWi có th ñưNc
th c hi n theo nhi u mô hình khác nhau, nhưng mô hình ch. “ V ” ñưNc áp d(ng
r:t ph$ bi n, c( th như sau :

T$ ch%c cung %ng d&ch v(
thanh toán gOi

T$ ch%c cung %ng d&ch v(
thanh toán nhTn

(1)

(3)

NHTW thanh/ quy t toán (2)

Sơ ñu 1.2: Luân chuypn ch ng tw và xx lý thanh, quy\t toán c]a hI thYng
thanh toán t9ng t c th{i