Hoạt động giám sát của ngân hàng nhà nước Việt Nam đối với ngân hàng thương mại

i

L I CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan toàn b n i dung lu n án này là
công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li!u, tư li!u
ñư$c s% d&ng trong lu n án có ngu(n g c rõ ràng, trung
th*c. Cho ñ+n th,i ñi-m này, toàn b n i dung lu n án chưa
ñư$c công b trong b.t c công trình nghiên c u tương t*
nào khác.

Tác gi lu n án

Nguy n Th Minh Hu


ii

M CL C
L I CAM ðOAN ............................................................................................................. i
DANH M C CÁC CH VI!T T"T ......................................................................... iv
DANH M C B%NG BI'U ............................................................................................ v
DANH M C HÌNH V* ................................................................................................ vi
DANH M C MINH HO+ ...........................................................................................vii
CHƯƠNG 1: LÝ LU1N CƠ B%N V2 HO+T ð3NG GIÁM SÁT C5A
NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG ð9I V:I NGÂN HÀNG THƯƠNG M+I ...... 7
1.1. T1.1.1. Khái ni m NHTW và các lo i hình NHTW ......................................................7
1.1.2. Ho t ñ ng cơ b n c a NHTW............................................................................. 10
1.2. HO+T ð3NG GIÁM SÁT C5A NHTW ð9I V:I NGÂN HÀNG THƯƠNG M+I ......... 13

1.2.1. Khái ni!m ho t ñ ng giám sát và s# c$n thi%t giám sát ñ&i v'i NHTM.................... 13
1.2.2. N i dung giám sát c a NHTW ñ&i v'i NHTM .............................................. 16
1.2.3. T- ch.c th#c hi!n ho t ñ ng giám sát c a NHTW ñ&i v'i NHTM ......... 23
1.2.4. ðánh giá m.c ñ hoàn thi!n trong ho t ñ ng giám sát c a NHTW
ñ&i v'i NHTM ........................................................................................................................... 32
1.3. CÁC NHÂN T9 %NH HƯCNG ð!N HO+T ð3NG GIÁM SÁT C5A
NHTW ð9I V:I NHTM ......................................................................................... 35

1.3.1. Các nhân t& ch quan ............................................................................................ 35
1.3.2. Các nhân t& khách quan ........................................................................................ 41
1.4. KINH NGHIGM TRONG HO+T ð3NG GIÁM SÁT C5A M3T S9
NHTW TRÊN TH! GI:I ð9I V:I NHTM ........................................................... 45

1.4.1. Ho t ñ ng giám sát c a m t s& Ngân hàng trung ương trên th% gi'i
ñ&i v'i NHTM ........................................................................................................................... 45
1.4.2. Bài h:c kinh nghi!m ñ&i v'i Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t Nam .................. 49
CHƯƠNG 2: THIC TR+NG HO+T ð3NG GIÁM SÁT C5A
NGÂN HÀNG NHÀ NƯ:C VIGT NAM ð9I V:I NGÂN HÀNG
THƯƠNG M+I .................................................................................................... 56
2.1. T2.1.1. Khái quát v= l>ch s? ra ñ@i Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t Nam .................. 56
2.1.2.MAc tiêu ho t ñ ng c a NHNN Vi!t Nam........................................................ 58
2.1.3.Các ho t ñ ng c a NHNN Vi!t Nam ................................................................. 59


iii
2.2. THIC TR+NG HO+T ð3NG GIÁM SÁT C5A NHNN VIGT NAM
ð9I V:I NHTM .................................................................................................... 62

2.2.1.H! th&ng ngân hàng thương m i Vi!t Nam...................................................... 62

2.2.2.Cơ sC pháp lý v= ho t ñ ng giám sát c a NHNN Vi!t Nam ñ&i v'i NHTM....... 75
2.2.3.N i dung giám sát c a NHNN Vi!t Nam ñ&i v'i NHTM ............................ 78
2.2.4.T- ch.c th#c hi!n ho t ñ ng giám sát c a NHNN Vi!t Nam ñ&i v'i NHTM....... 84
2.3. ðÁNH GIÁ HO+T ð3NG GIÁM SÁT C5A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ:C
VIGT NAM ð9I V:I NGÂN HÀNG THƯƠNG M+I. ........................................... 92

2.3.1.K%t qu ñ t ñưFc ...................................................................................................... 92
2.3.2. H n ch% và nguyên nhân....................................................................................... 99
CHƯƠNG 3: GI%I PHÁP HOÀN THIGN HO+T ð3NG GIÁM SÁT
C5A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ:C VIGT NAM ð9I V:I NGÂN HÀNG
THƯƠNG M+I............................................................................................................112
3.1. ðMNH HƯ:NG HOÀN THIGN HO+T ð3NG GIÁM SÁT C5A NGÂN HÀNG
NHÀ NƯ:C VIGT NAM ð9I V:I NHTM ................................................................. 112
3.2. GI%I PHÁP HOÀN THIGN HO+T ð3NG GIÁM SÁT C5A NGÂN HÀNG
NHÀ NƯ:C VIGT NAM ð9I V:I NHTM ............................................................... 115

3.2.1. Tuân th các nguyên tHc giám sát c a Basel................................................. 115
3.2.2. Xây d#ng quy trình giám sát chKt chL, ñơn gi n.......................................... 142
3.2.3. ðào t o cán b giám sát có chuyên môn và ñ i ngũ k% cQn...................... 148
3.3. ðI2U KIGN THIC HIGN GI%I PHÁP .......................................................... 150

3.3.1. ði=u ki!n v= phía Qu&c h i ............................................................................... 150
3.3.2. ði=u ki!n v= phía Chính ph ............................................................................. 151
K!T LU1N ...................................................................................................................152
DANH M C CÔNG TRÌNH C5A TÁC GI%......................................................154
TÀI LIGU THAM KH%O .........................................................................................155
PH L C ......................................................................................................................161


iv

DANH M C CÁC CH

VI!T T"T

BIS (Bank for International Settlements)

Ngân hàng thanh toán qu&c t%

CNTT

Công ngh! thông tin

CSTT

Chính sách ti=n t!

EIC (Examiner in charge)

TrưCng ñoàn thanh tra

GSTX

Giám sát t\ xa

NCS

Nghiên c.u sinh

NH

Ngân hàng

NHNN

Ngân hàng Nhà nư'c

NHQG

Ngân hàng qu&c gia

NHTM

Ngân hàng thương m i

NHTM CP

Ngân hàng thương m i C- ph$n

NHTM NN

Ngân hàng thương m i Nhà nư'c

NHTW

Ngân hàng trung ương

PTNH

Phát tri^n ngân hàng

Qð

Quy%t ñ>nh

QLNH

Qu n lý ngo i h&i

TCTD

T- ch.c tín dAng

TD

Tín dAng

TTNH

Thanh tra ngân hàng

TTTC

Thanh tra t i cha

VCHS

V&n ch sC hbu

v

DANH M C B%NG BI'U
B ng 2.1: S& lưFng ngân hàng thương m i Vi!t Nam giai ño n 1991 – 2008...... 62
B ng 2.2: Nhóm các NHTM trong nư'c .........................................................63
B ng 2.3: Kh năng sinh l@i c a nhóm NHTM NN........................................65
B ng 2.4: Chf tiêu tài s n các NHTM CP Nhóm 1 .........................................66
B ng 2.5: Chf tiêu v&n c a các NHTMCP Nhóm 1 ........................................67
B ng 2.6: Chf tiêu thanh kho n c a các NHTMCP Nhóm 1 ..........................67
B ng 2.7: Chi tiêu chgt lưFng tài s n các NHTMCP Nhóm 1 ........................68
B ng 2.8: Chf tiêu sinh l@i c a các NHTMCP Nhóm 1 ..................................69
B ng 2.9: Chf tiêu tăng v&n c a các NHTMCP Nhóm 2 ................................70
B ng 2.10: Chf tiêu nF xgu c a các NHTMCP Nhóm 1 .................................97
B ng 2.11: S& lưFng các cu c thanh tra c a NHNN Vi!t Nam ....................101
B ng 2.12: ð&i chi%u vi!c th#c hi!n các nguyên tHc giám sát c a Basel
trong ho t ñ ng giám sát c a NHNN VN...................................104
B ng 3.1: So sánh hai phương pháp giám sát................................................119


vi

DANH M C HÌNH V*
Hình 1.1: Cgu ph$n trong ho t ñ ng giám sát d#a trên r i ro ................................ 26
Hình 1.2: Quy trình giám sát c a NHTW ñ&i v'i NHTM ..................................... 28
Hình 2.1: Cơ cgu t- ch.c NHNN ........................................................................... 61
Hình 2.2: Quy mô t-ng tài s n NHTM NN ............................................................ 64
Hình 2.3: Th l! nF xgu c a các NHTM NN ........................................................... 65
Hình 2.4: Th l! dư nF/ huy ñ ng; vay liên ngân hàng/ t-ng tài s n c a các
NHTMCP Nhóm 2................................................................................ 72
Hình 2.5: Th l! nF xgu / T-ng dư nF c a các NHTMCP Nhóm 3 ......................... 74

Hình 2.6: T- ch.c b máy c a Thanh tra Ngân hàng............................................. 84
Hình 2.7: Quy trình giám sát c a NHNN ñ&i v'i NHTM ...................................... 88
Hình 2.8: Sơ ñk ti%p nhQn và truy=n dln thông tin hi!n t i .................................... 90
Hình 2.9: Chf tiêu nF xgu c a NHTM NN ............................................................. 97
Hình 2.10: Chf tiêu nF xgu c a NHTM CP Nhóm 3 .............................................. 97
Hình 2.11: M&i quan h! giba t&c ñ tăng trưCng kinh t% và t&c ñ tăng trưCng
d>ch vA tài chính, tín dAng các năm ...................................................... 98
Hình 3.1: Sơ ñk ti%p nhQn và truy=n dln thông tin m'i ..................................... 142
Hình 3.2: Sơ ñk h! th&ng giám sát Ngân hàng ..................................................... 143


vii
DANH M C MINH HO+
Minh hRa 1.1: ðk th> phân b& t$n sugt................................................................. 20
Minh hRa 3.1: Cơ cgu tài s n c a h! th&ng ngân hàng ...................................... 121
Minh hRa 3.2: Phân b& t$n sugt c a các Ngân hàng trong h! th&ng ................. 121
Minh hRa 3.3: Thông tin dư nF theo lĩnh v#c ñ$u tư ......................................... 122
Minh hRa 3.4: Cơ cgu ti=n g?i ........................................................................... 122
Minh hRa 3.5: Thông tin t-ng dư nF c a h! th&ng ngân hàng........................... 123
Minh hRa 3.6: So sánh t\ng kho n mAc v'i kỳ trư'c........................................ 123
Minh hRa 3.7: Các kho n mAc c a Thu nhQp .................................................... 124
Minh hRa 3.8: So sánh các nhóm ñkng h ng ..................................................... 124
Minh hRa 3.9: Các kho n mAc c a cgu ph$n V&n ............................................. 125
Minh hRa 3.10: Cơ cgu ti=n g?i ......................................................................... 126
Minh hRa 3.11: Phân b- ngukn v&n/ Tài s n theo kỳ h n.................................. 126
Minh hRa 3.12: Phân b& Ngukn v&n/ Tài s n theo kỳ h n ñáo h n ................... 127
Minh hRa 3.13: Tóm tHt Báo cáo ñánh giá x%p h ng theo h! th&ng CAMELS.......128
Minh hRa 3.14: Sơ ñk t- ch.c (ch.c năng)........................................................ 129
Minh hRa 3.15: Qu n lý ngukn nhân l#c ........................................................... 129
Minh hRa 3.16: Phân tích Cgu trúc Tài s n và T&c ñ tăng trưCng ................... 130

Minh hRa 3.17: Câu hqi ñ>nh tính cho vi!c giám sát tình hình thu nhQp c a
NHTM thông qua ho t ñ ng thanh tra t i cha ...................... 132
Minh hRa 3.18: Các chf tiêu ph n ánh v&n c a NHTM ..................................... 133
Minh hRa 3.19: Cgu trúc sC hbu c- ph$n ........................................................... 133
Minh hRa 3.20: Câu hqi ñ>nh tính cho vi!c giám sát tình hình v&n c a
NHTM thông qua ho t ñ ng thanh tra t i cha ...................... 134
Minh hRa 3.21: Câu hqi ñ>nh tính cho vi!c giám sát chgt lưFng tài s n c a
NHTM thông qua ho t ñ ng thanh tra t i cha ...................... 137
Minh hRa 3.22: Câu hqi ñ>nh tính cho vi!c giám sát thanh kho n c a
NHTM thông qua ho t ñ ng thanh tra t i cha ...................... 139
Minh hRa 3.23: Các yêu c$u v= cán b thanh tra cho kỳ thanh tra.................... 149


1

L I MC ðTU
Cùng v'i xu th% phát tri^n chung c a n=n kinh t%, ho t ñ ng c a các Ngân
hàng thương m i Vi!t Nam hi!n nay ñang ngày càng ñưFc mC r ng theo hư'ng
hi!n ñ i hoá và ña d ng hoá [27]. MAc tiêu an toàn và hi!u qu c a t\ng ngân
hàng cũng như toàn b h! th&ng ngân hàng thương m i là m t mAc tiêu quan
tr:ng c a Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t Nam (NHNN) khi th#c hi!n ho t ñ ng giám
sát ngân hàng thương m i.
Th@i gian qua, thông qua ho t ñ ng giám sát ñ&i v'i các ngân hàng thương m i,
NHNN ñã ph$n nào góp ph$n ñ m b o s# an toàn c$n thi%t cho toàn h! th&ng ngân
hàng thương m i. Song, m t th#c t% không th^ ph nhQn là tình tr ng an toàn thi%u b=n
vbng trong ho t ñ ng c a các ngân hàng thương m i, hi!u qu ho t ñ ng c a các ngân
hàng thương m i còn thgp. ðây là nhbng minh ch.ng ph$n nào th^ hi!n ho t ñ ng
giám sát c a NHNN ñ&i v'i ngân hàng thương m i còn chưa hoàn thi!n.
Trư'c s.c ép c a quá trình h i nhQp kinh t% qu&c t%, r i ro trong ho t ñ ng
ngân hàng ngày càng ña d ng v= lo i hình và tinh vi v= m.c ñ , tài chính c a các

ngân hàng thương m i sL ñưFc ñ m b o, h! th&ng ngân hàng sL m nh và th#c s#
là h! th&ng huy%t m ch c a n=n kinh t% n%u ho t ñ ng giám sát c a NHNN ñ&i v'i
ngân hàng thương m i ñưFc hoàn thi!n. Như vQy, làm th% nào ñ^ hoàn thi!n ho t
ñ ng giám sát c a NHNN Vi!t Nam ñ&i v'i các NHTM ñang là câu hqi b.c xúc
c a th#c tixn hi!n nay. ð= tài “Ho t ñ ng giám sát c a NHNN Vi t Nam ñ i v i
NHTM” ñưFc l#a ch:n nghiên c.u nhym ñáp .ng ñòi hqi b.c xúc ñó.
M C ðÍCH NGHIÊN CVU
H! th&ng hóa các vgn ñ= lý luQn cơ b n v= ho t ñ ng giám sát c a Ngân
hàng Trung ương ñ&i v'i Ngân hàng thương m i.
Phân tích, ñánh giá th#c tr ng ho t ñ ng giám sát c a Ngân hàng Nhà nư'c
Vi!t Nam ñ&i v'i Ngân hàng thương m i.
ð= xugt h! th&ng gi i pháp nhym hoàn thi!n ho t ñ ng giám sát c a Ngân
hàng Nhà nư'c Vi!t Nam ñ&i v'i Ngân hàng thương m i


2
PH+M VI NGHIÊN CVU
Nghiên c.u ho t ñ ng giám sát c a Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t Nam ñ&i v'i
ngân hàng thương m i Vi!t Nam ñưFc th#c hi!n bCi Thanh tra Ngân hàng và các
VA khác có liên quan, (nay là Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng) tính ñ%n
tháng 8/2009.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CVU
D#a trên cơ sC phương pháp luQn c a ch nghĩa duy vQt bi!n ch.ng, ch nghĩa
duy vQt l>ch s?, các phương pháp ñưFc s? dAng trong quá trình th#c hi!n luQn án
bao gkm: phương pháp so sánh, phương pháp th&ng kê, phương pháp nghiên c.u h!
th&ng cgu trúc, phương pháp kh o c.u l>ch s? và kh o c.u th#c t%, phương pháp
chuyên gia.


3

THo t ñ ng giám sát c a Ngân hàng trung ương ñ&i v'i Ngân hàng thương m i
là m t vgn ñ= nghiên c.u ñã ñưFc nhi=u tác gi trong và ngoài nư'c quan tâm do
t$m quan tr:ng c a ho t ñ ng này ñ&i v'i s# an toàn và lành m nh c a toàn h!
th&ng ngân hàng. zy ban Basel ñã t- ch.c nhi=u cu c h i th o qu&c t%, ví dA vào
nhbng năm 2001, 2006, 2008 [15][16][17], trong ñó nhi=u bài nghiên c.u c a các
tác gi qu&c t% ñã ñ= cQp ñ%n tính cgp thi%t c a vi!c xây d#ng h! th&ng giám sát
ngân hàng và vi!c áp dAng các tiêu chu{n giám sát ngân hàng c a Basel vào ho t
ñ ng giám sát ngân hàng c a m t qu&c gia. Tuy nhiên, h! th&ng giám sát ngân hàng
c$n ñưFc xây d#ng phù hFp ñ&i v'i mai qu&c gia và là nhbng vgn ñ= vln ñưFc ti%p
tAc tranh luQn.
Tác gi Ioannidou (2005) trong bài vi%t Tác ñ ng c a chính sách ti2n t! ñ+n
vai trò c a Ngân hàng trung ương trong ho7t ñ ng giám sát ngân hàng (Does
monetary policy affect the central bank’s role in bank supervision?) ñã nghiên c.u
vai trò c a ngân hàng trung ương trong ho t ñ ng giám sát ñ&i v'i ngân hàng
thương m i. Theo ñó, tác gi ñã nhgn m nh ñ%n m.c ñ can thi!p c a Ngân hàng
trung ương trong ho t ñ ng giám sát ngân hàng thương m i. S# can thi!p này phA
thu c vào m.c ñ phát tri^n c a h! th&ng ngân hàng thương m i và v> th% c a Ngân
hàng trung ương [13].
ð&i v'i các qu&c gia có n=n kinh t% phát tri^n, Ngân hàng trung ương c a các
nư'c này thư@ng chf tác ñ ng gián ti%p hoKc mang tính ñ>nh hư'ng cho các ngân
hàng thương m i. Trong trư@ng hFp này, Ngân hàng trung ương thư@ng ít can thi!p
hoKc thQm chí là không tham gia vào ho t ñ ng giám sát ñ&i v'i ngân hàng thương
m i. Ho t ñ ng giám sát ñ&i v'i ngân hàng thương m i ñưFc chuy^n h|n cho (hoKc
ph$n l'n th#c hi!n bCi) m t t- ch.c ñ c lQp khác. ðây là xu hư'ng chung c a các
nư'c phát tri^n trong th@i gian g$n ñây như Anh, NhQt, M}, Châu Âu.
Tuy nhiên ñ&i v'i các qu&c gia ñang phát tri^n (Sri Lanka, Ireland, Philippin,
Campuchia, Nga…), ho t ñ ng ngân hàng còn nhi=u h n ch%, Ngân hàng trung

4

ương thư@ng can thi!p v'i m.c ñ l'n ñ&i v'i ngân hàng thương m i thông qua
ho t ñ ng giám sát. Nói m t cách khác, giám sát ñ&i v'i ngân hàng thương m i vln
là m t trong nhbng ho t ñ ng c a Ngân hàng trung ương.
Barth (2003) trong bài vi%t Phân tích xuyên qu c gia v2 khuôn khB giám sát
ngân hàng và các ho7t ñ ng ngân hàng (A CrossDCountry Analysis of the Bank
Supervision Framework and Bank Performance) cũng ñã có nghiên c.u v= vgn ñ=:
Li!u ho t ñ ng giám sát ñ&i v'i ngân hàng thương m i nên ñ^ m t hay nhi=u tch.c cùng tham gia giám sát, và Ngân hàng trung ương có nên tham gia vào ho t
ñ ng giám sát ngân hàng thương m i hay không? [2][3]
Qua nghiên c.u ho t ñ ng giám sát ñ&i v'i ngân hàng thương m i c a 70 qu&c
gia bao gkm c các nư'c phát tri^n, ñang phát tri^n và các nư'c có n=n kinh t%
chuy^n ñ-i, Barth ñã cho thgy trong ho t ñ ng giám sát ngân hàng thương m i tkn
t i 2 mô hình:
Mô hình Ngân hàng trung ương là cơ quan giám sát ho t ñ ng c a ngân hàng
thương m i
Mô hình có nhi=u cơ quan cùng tham gia giám sát ho t ñ ng c a ngân hàng
thương m i.
K%t qu nghiên c.u cho thgy ñ&i v'i các qu&c gia mà Ngân hàng trung ương
ch>u trách nhi!m giám sát ho t ñ ng c a ngân hàng thương m i thì h! th&ng ngân
hàng c a qu&c gia ñó có th l! nF xgu (non performing loans) nhi=u hơn. Còn ñ&i v'i
nhbng nư'c có nhi=u cơ quan cùng tham gia giám sát ho t ñ ng c a Ngân hàng
thương m i thì thư@ng có th l! ñ m b o an toàn v&n thgp hơn và r i ro thanh kho n
cao hơn.
Xugt phát t\ các nghiên c.u này, Nghiên c.u sinh (NCS) ñã vQn dAng ñánh
giá th#c tr ng và vai trò c a Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t Nam. NCS nhQn thgy ryng
Vi!t Nam cũng gi&ng như các nư'c ñang phát tri^n, Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t Nam
vln là m t cơ quan có vai trò quan tr:ng trong vi!c theo dõi và giám sát ho t ñ ng
c a h! th&ng ngân hàng thương m i nói riêng và h! th&ng các t- ch.c tín dAng nói

chung. S& lưFng và quy mô các ngân hàng thương m i Vi!t Nam còn h n ch%, do


5

ñó vi!c tQp trung ho t ñ ng giám sát ngân hàng cho Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t Nam
sL ñ m b o tính th&ng nhgt trong qu n lý và thu thQp db li!u, cũng như ñánh giá và
x%p h ng các ngân hàng.
LuQn án hư'ng ñ%n các mAc tiêu trong ho t ñ ng giám sát ñ&i v'i ngân hàng
thương m i là ph i ñánh giá ñưFc th#c tr ng ho t ñ ng c a ngân hàng thương m i
thông qua các ho t ñ ng ch y%u c a ngân hàng, t\ ñó ñưa ra ñưFc nhbng c nh báo,
khuy%n ngh>, và yêu c$u ñ&i v'i ngân hàng nhym ñ m b o m.c ñ an toàn trong
ho t ñ ng chung c a ngân hàng.
Nhbng nghiên c.u liên quan ñ%n ho t ñ ng giám sát c a Ngân hàng Nhà nư'c
Vi!t nam ñ&i v'i ngân hàng thương m i cũng ñưFc m t s& tác gi trong nư'c ñ=
cQp. Tác gi Lý Th> Thơ (2005) trong LuQn án Th c s} Nâng cao ch.t lư$ng công
tác giám sát tI xa c a Thanh tra Ngân hàng Nhà nưJc ñ i vJi các TB ch c tín d&ng
Vi!t Nam ñã ñưa ra các gi i pháp nhym nâng cao chgt lưFng công tác giám sát t\ xa
c a Thanh tra Ngân hàng Nhà nư'c ñ&i v'i các t- ch.c tín dAng. Tác gi ñã nhgn
m nh vai trò c a công tác giám sát t\ xa mà t\ trư'c ñ%n nay ho t ñ ng c a Thanh
tra Ngân hàng Nhà nư'c còn xem nh‚ [63]. Ho t ñ ng theo dõi và giám sát các tch.c tín dAng trong ñó có các ngân hàng thương m i t i Vi!t Nam thư@ng chf chú
tr:ng ñ%n công tác thanh tra t i cha. Chính vì vQy, cùng v'i s# phát tri^n c a h!
th&ng ngân hàng và h! th&ng công ngh! thông tin, ho t ñ ng giám sát t\ xa c$n
ñưFc chú tr:ng nhym nâng cao hơn tính hi!u qu trong ho t ñ ng c a Thanh tra
Ngân hàng Nhà nư'c. Sau ñó, năm 2008, tác gi Lê Hà Thanh ñã có nghiên c.u
trong luQn án th c s} v= Tăng cư,ng giám sát ho7t ñ ng Ngân hàng thương m7i
t7i Ngân hàng Nhà nưJc Vi!t Nam. Tác gi ñã tQp trung nghiên c.u ho t ñ ng
giám sát t\ xa và thanh tra t i cha, cũng như s# ph&i hFp ho t ñ ng c a hai b
phQn này. Tác gi ñã ñưa ra m t khái ni!m r ng hơn v= thanh tra giám sát ngân
hàng, theo ñó ho t ñ ng giám sát m'i là ho t ñ ng theo ñúng nghĩa mà m t cơ

quan thanh tra giám sát ngân hàng c$n ti%n hành, bên c nh ho t ñ ng thanh tra
tr#c ti%p t i các ngân hàng thương m i [61]. Tác gi cũng ñã ñ= xugt các nhóm
gi i pháp liên quan ñ%n hoàn thi!n t- ch.c nhi!m vA c a Thanh tra Ngân hàng,


6

hoàn thi!n n i dung và phương pháp giám sát, nâng cao chgt lưFng cán b .... Các
gi i pháp này tr#c ti%p tăng cư@ng giám sát ho t ñ ng ngân hàng thương m i t i
Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t nam
Tuy nhiên, trên cơ sC các nghiên c.u trong nư'c, liên quan ñ%n ho t ñ ng
giám sát c a Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t Nam ñ&i v'i Ngân hàng thương m i, NCS
nhQn thgy các nghiên c.u này vln chưa toàn di!n, chf nghiên c.u mang tính vi mô
ñ&i v'i ho t ñ ng giám sát ngân hàng d#a trên cơ sC nhbng gi i pháp nhym nâng
cao hoKc tăng cư@ng m t s& n i dung trong ho t ñ ng giám sát mang tính riêng lƒ,
mà chưa hoàn thi!n ho t ñ ng giám sát theo hư'ng an toàn h! th&ng. Giám sát an
toàn h! th&ng không chf d\ng l i C vi!c hoàn thi!n các k} năng giám sát hay thanh
tra t i cha, mà ph i ñưFc th^ hi!n byng h! th&ng các bư'c trong quy trình giám sát,
h! th&ng các báo cáo ñ>nh kỳ, có chgt lưFng, ph n ánh ñưFc ñ$y ñ ho t ñ ng c a
toàn h! th&ng ngân hàng trong quá kh., hi!n t i và d# ñoán v= tương lai. ð^ hoàn
thi!n ho t ñ ng giám sát theo hư'ng an toàn h! th&ng, NCS ñã nghiên c.u nhbng
nguyên tHc và yêu c$u v= giám sát ngân hàng hi!u qu do zy ban Basel ñưa ra,
cùng v'i nhbng phân tích và kh o c.u v= th#c tr ng ho t ñ ng giám sát c a Ngân
hàng Nhà nư'c Vi!t Nam, nhbng h n ch% và nguyên nhân c a ho t ñ ng này. Cu&i
cùng, NCS ñ= xugt các nhóm gi i pháp nhym hoàn thi!n ho t ñ ng giám sát c a
Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t Nam ñ&i v'i ngân hàng thương m i theo hư'ng ñ m b o
an toàn cho h! th&ng ngân hàng nói chung và t\ng ngân hàng thương m i nói riêng.
Các nhóm gi i pháp bao gkm vi!c hoàn thi!n cơ sC pháp lý cho ho t ñ ng giám sát
c a Ngân hàng Nhà nư'c, hoàn thi!n n i dung, phương pháp, quy trình giám sát k%t
hFp v'i vi!c ñào t o cán b và chu{n hóa h! th&ng thông tin cho ho t ñ ng giám sát

ngân hàng c a Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t Nam.


7

CHƯƠNG 1
LÝ LU1N CƠ B%N V2 HO+T ð3NG GIÁM SÁT
C5A NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG ð9I V:I
NGÂN HÀNG THƯƠNG M+I

1.1. T
1.1.1. Khái ni m NHTW và các loZi hình NHTW
Căn c. vào quy ñ>nh c a các qu&c gia trên th% gi'i thì có nhi=u khái ni!m
v= NHTW. Tuy nhiên, ph$n l'n NHTW c a các qu&c gia ñ=u là t- ch.c ñi=u
hành và th#c hi!n chính sách ti=n t! qu&c gia, ch>u trách nhi!m chính trong vi!c
phát hành ti=n, qu n lý lưu thông ti=n t! và các chf s& liên quan ñ%n giá c , l m
phát c a qu&c gia ñó.
Theo t\ ñi^n Wikipedia, NHTW là cơ quan ñKc trách qu n lý h! th&ng ti=n t!
c a qu&c gia, nhóm qu&c gia, vùng lãnh th- và ch>u trách nhi!m thi hành chính sách
ti=n t!, là ngư@i cho vay cu&i cùng, ñ m b o an toàn, tránh nguy cơ ñ- v„ c a c h!
th&ng ngân hàng.
NHTW có ngukn g&c t\ các ngân hàng phát hành. Cho ñ%n ñ$u th% kh 20, các
ngân hàng phát hành vln thu c sC hbu tư nhân. T\ sau Chi%n tranh th% gi'i th. hai,
do nh hưCng c a nhbng bài h:c kinh nghi!m t\ cu c ð i suy thoái năm 1929 …
1933 cũng như s# phát tri^n c a các h:c thuy%t kinh t% c a Keynes (vào cu&i nhbng
năm 1930) và Milton Friedman (năm 1960) v= s# c$n thi%t qu n lý vĩ mô c a nhà
nư'c ñ&i v'i n=n kinh t% v= nh hưCng c a kh&i lưFng ti=n cung .ng ñ&i v'i các
bi%n s& kinh t% vĩ mô, các nư'c ñã nhQn th.c ñưFc s# c$n thi%t ph i thành lQp m t
NHTW v'i ch.c năng qu n lý lưu thông ti=n t!, tín dAng và ho t ñ ng c a h! th&ng

ngân hàng trong m t qu&c gia. Các NHTW ñưFc thành lQp hoKc byng cách qu&c
hbu hoá các ngân hàng phát hành hi!n có hoKc thành lQp m'i thu c quy=n sC hbu
nhà nư'c.


8

ð&i v'i các nư'c tư b n phát tri^n có h! th&ng ngân hàng phát tri^n lâu ñ@i
như Pháp, Anh..., NHTW ñưFc thành lQp byng cách qu&c hbu hoá ngân hàng phát
hành thông qua mua l i c- ph$n c a các ngân hàng này rki b- nhi!m ngư@i ñi=u
hành. T i m t s& nư'c tư b n khác, Nhà nư'c chf nHm c- ph$n kh&ng ch% c a
NHTW hoKc vln ñ^ NHTW thu c sC hbu tư nhân nhưng Nhà nư'c b- nhi!m ngư@i
ñi=u hành.
‡ Vi!t Nam, NHTW ñưFc thành lQp thu c sC hbu c a nhà nư'c, g:i là Ngân
hàng Nhà nư'c Vi!t Nam, là m t ñ>nh ch% công c ng c a Nhà nư'c, nhưng m&i
quan h! c a Ngân hàng Nhà nư'c v'i Chính ph không hoàn toàn gi&ng v'i các
ñ>nh ch% công c ng khác c a Nhà nư'c. M&i quan h! này C các nư'c khác nhau
cũng không gi&ng nhau. Tuỳ thu c vào ñKc ñi^m ra ñ@i c a NHTW, th^ ch% chính
tr>, nhu c$u c a n=n kinh t% cũng như truy=n th&ng văn hoá c a t\ng qu&c gia mà
NHTW có th^ ñưFc t- ch.c theo mô hình tr#c thu c hay ñ c lQp v'i chính ph .
Trong LuQt Ngân hàng Nhà nư'c c a Vi!t Nam, Ngân hàng Nhà nư'c Vi!t
Nam (sau ñây g:i là Ngân hàng Nhà nư'c) là cơ quan c a Chính ph và là ngân hàng
trung ương c a nư'c C ng hoà xã h i ch nghĩa Vi!t Nam. Ngân hàng Nhà nư'c
th#c hi!n ch.c năng qu n lý nhà nư'c v= ti=n t! và ho t ñ ng ngân hàng; là ngân
hàng phát hành ti=n, ngân hàng c a các t- ch.c tín dAng và ngân hàng làm d>ch vA
ti=n t! cho Chính ph [30]. Ho t ñ ng c a Ngân hàng Nhà nư'c nhym -n ñ>nh giá tr>
ñkng ti=n, góp ph$n b o ñ m an toàn ho t ñ ng ngân hàng và h! th&ng các t- ch.c tín
dAng, thúc ñ{y phát tri^n kinh t% … xã h i theo ñ>nh hư'ng xã h i ch nghĩa.
NHTW có th^ là m t cơ quan tr#c thu c Chính ph

như NHTW c a Anh,

hoKc ch>u s# qu n lý m t ph$n t\ Chính ph như NHTW c a NhQt, Canada, hoKc là
m t Ngân hàng tư nhân, nym ngoài s# ki^m soát c a Chính ph như Qu} d# trb liên
bang M} [18].
Mô hình NHTW tr*c thu c chính ph là mô hình trong ñó NHTW nym trong
n i các chính ph và ch>u s# chi ph&i tr#c ti%p c a chính ph v= nhân s#, v= tài chính
và ñKc bi!t v= các quy%t ñ>nh liên quan ñ%n vi!c xây d#ng và th#c hi!n chính sách
ti=n t!. Các nư'c áp dAng mô hình này ph$n l'n là các nư'c ðông Á (Hàn qu&c, ðài


9

loan, Singapore, Indonesia, Vi!t Nam ...) hoKc các nư'c thu c kh&i xã h i ch nghĩa
trư'c ñây. Theo mô hình này, chính ph có th^ dx dàng ph&i hFp ñi=u hành chính
sách ti=n t! c a NHTW ñkng b v'i các chính sách kinh t% vĩ mô khác nhym ñ m b o
m.c ñ và li=u lưFng tác ñ ng hi!u qu c a t-ng th^ các chính sách ñ&i v'i các mAc
tiêu vĩ mô trong t\ng th@i kỳ. Mô hình này ñưFc xem là phù hFp v'i yêu c$u c$n tQp
trung quy=n l#c ñ^ khai thác ti=m năng xây d#ng kinh t% trong th@i kỳ ti=n phát tri^n.
ði^m h n ch% ch y%u c a mô hình này là NHTW sL mgt ñi s# ch ñ ng trong
vi!c th#c hi!n chính sách ti=n t!. S# phA thu c vào chính ph có th^ làm cho
NHTW xa r@i mAc tiêu dài h n là -n ñ>nh giá tr> ti=n t!, góp ph$n tăng trưCng kinh
t%. Tuy nhiên, s# l'n m nh nhanh chóng c a các nư'c thu c nhóm các n=n kinh t%
công nghi!p m'i (NIEs) như Singapore, Hàn qu&c, ðài loan...nơi NHTW là m t b
phQn trong gukng máy chính ph là m t byng ch.ng có s.c thuy%t phAc v= s# phù
hFp c a mô hình t- ch.c này ñ&i v'i truy=n th&ng văn hoá Á ñông.
Mô hình NHTW ñ c l p vJi chính ph là mô hình trong ñó NHTW không ch>u
s# chf ñ o c a chính ph mà ch>u s# chf ñ o c a Qu&c h i. Quan h! giba NHTW và
chính ph là quan h! hFp tác. Các NHTW theo mô hình này là Qu} d# trb liên bang
M}, NHTW ThAy sĩ, Anh, Pháp, ð.c, NhQt b n và g$n ñây là NHTW châu Âu

(ECB). Xu hư'ng t- ch.c NHTW theo mô hình này ñang càng ngày càng tăng lên C
các nư'c phát tri^n. Theo mô hình này, NHTW có toàn quy=n quy%t ñ>nh vi!c xây
d#ng và th#c hi!n chính sách ti=n t! mà không b> nh hưCng bCi các áp l#c chi tiêu
ngân sách hoKc các áp l#c chính tr> khác. MKt khác, theo quan ñi^m dân ch ctruy=n c a châu Âu thì m:i chính sách ph i ñưFc phAc vA cho quy=n lFi c a công
chúng và ph i ñưFc quy%t ñ>nh bCi qu&c h i … cơ quan ñ i di!n cho quy=n l#c c a
toàn dân … ch. không ph i m t nhóm các nhà chính tr> … chính ph . Chính vì vQy,
NHTW có vai trò h%t s.c quan tr:ng ñ&i v'i ñ@i s&ng kinh t% nên không th^ ñKt
dư'i quy=n chính ph ñưFc mà ph i do qu&c h i ki^m soát. Tuy nhiên, không ph i
tgt c các NHTW ñưFc t- ch.c theo mô hình này ñ=u ñ m b o ñưFc s# ñ c lQp
hoàn toàn khqi áp l#c c a chính ph khi ñi=u hành chính sách ti=n t!. M.c ñ ñ c
lQp c a mai NHTW phA thu c vào s# chi ph&i c a ngư@i ñ.ng ñ$u nhà nư'c vào cơ
ch% lQp pháp và nhân s# c a NHTW.


10

ði^m bgt lFi ch y%u c a mô hình này là khó có s# k%t hFp hài hoà giba chính
sách ti=n t! … do NHTW th#c hi!n và chính sách tài khoá … do chính ph chi ph&i ñ^
qu n lý vĩ mô m t cách hi!u qu [60].
Không có m t mô hình nào có th^ ñưFc coi là thích hFp cho m:i qu&c gia.
Vi!c l#a ch:n m&i quan h! thích hFp giba NHTW và chính ph ph i tuỳ thu c vào
ch% ñ chính tr>, yêu c$u phát tri^n kinh t%, ñKc ñi^m l>ch s? và s# phát tri^n c a h!
th&ng ngân hàng c a t\ng nư'c. Tuy nhiên, trong m t ch\ng m#c nhgt ñ>nh nó
cũng b> nh hưCng bCi trào lưu c a th% gi'i [4][13].
1.1.2. HoZt ñ]ng cơ b n c`a NHTW
Cùng v'i s# phát tri^n c a công ngh! thông tin, c a các ho t ñ ng thanh toán
ñi!n t?, ngân hàng ñi!n t?,… ho t ñ ng cơ b n c a NHTW ñang có nhbng thay ñ-i
và t o ra nhi=u quan ñi^m trái chi=u v= vgn ñ= này. [11]
Quan ñi^m th. nhgt cho ryng, ho t ñ ng qu n lý kh&i lưFng lưu thông ti=n t!
c a NHTW trong tương lai có th^ b> suy y%u d$n, ñi=u này dln ñ%n kh năng ki^m

soát l m phát c a NHTW cũng b> nh hưCng [6][7][10]. Nguyên nhân là do s# thay
th% d$n c a ñkng ti=n ñi!n t? ñ&i v'i ti=n gigy và ti=n xu do NHTW phát hành, do
vQy NHTW sL rgt khó ki^m soát kh&i lưFng ti=n cung .ng khi bgt kỳ m t t- ch.c
hay cá nhân nào cũng có th^ tham gia m ng giao d>ch ñi!n t?, th#c hi!n vay và cho
vay lln nhau t o ra s# thay ñ-i cho kh&i lưFng ti=n cung .ng.
Quan ñi^m th. 2 cho ryng, xu hư'ng hi!n t i cho thgy ti=n gigy và ti=n xu vln
ti%p tAc ñưFc s? dAng, ti=n ñi!n t? vln chf là công cA thanh toán ha trF. MKc dù,
trong tương lai có s# thay th% c a ti=n ñi!n t?, NHTW sL vln t o ra ñưFc các công
cA qu n lý khác v'i s# ha trF c a Chính ph nhym ti%p tAc duy trì ch.c năng th#c
thi chính sách ti=n t! c a mình.
Cho dù là quan ñi^m nào sL ñúng trong tương lai thì cho ñ%n th@i ñi^m hi!n t i
NHTW C ph$n l'n các qu&c gia ñ=u có ch.c năng và ho t ñ ng tương ñ&i gi&ng
nhau. Bên c nh ñó, cũng không th^ ph nhQn là nhbng ch.c năng và các ho t ñ ng
cơ b n c a NHTW sL có nhbng thay ñ-i trong tương lai.
Cho ñ%n th@i ñi^m hi!n nay, ho t ñ ng cơ b n c a NHTW bao gkm [11]


11

1.1.2.1. Phát hành ti!n
NHTW ñưFc giao tr:ng trách ñ c quy=n phát hành ti=n theo các qui ñ>nh trong
luQt hoKc ñưFc chính ph phê duy!t (v= m!nh giá, lo i ti=n, m.c phát hành...) nhym
ñ m b o th&ng nhgt và an toàn cho h! th&ng lưu thông ti=n t! c a qu&c gia. ðkng
ti=n do NHTW phát hành là ñkng ti=n lưu thông hFp pháp duy nhgt, nó mang tính
chgt cư„ng ch% lưu hành, vì vQy m:i ngư@i không có quy=n t\ ch&i nó trong thanh
toán. Nhi!m vA phát hành ti=n còn bao gkm trách nhi!m c a NHTW trong vi!c xác
ñ>nh s& lưFng ti=n c$n phát hành, th@i ñi^m phát hành cũng như phương th.c phát
hành ñ^ ñ m b o s# -n ñ>nh ti=n t! và phát tri^n kinh t%.
1.1.2.2. Xây d&ng và th&c hi n chính sách ti!n t qu c gia
Chính sách ti=n t! là chính sách kinh t% vĩ mô trong ñó NHTW s? dAng các

công cA c a mình ñ^ ñi=u ti%t và ki^m soát kh&i lưFng ti=n trong lưu thông nhym
ñ m b o s# -n ñ>nh giá tr> ti=n t! ñkng th@i thúc ñ{y s# tăng trưCng kinh t% và ñ m
b o công ăn vi!c làm
1.1.2.3. Th&c hi n các nghi p v, ngân hàng v i các ngân hàng thương m i
NHTW không tham gia kinh doanh ti=n t!, tín dAng tr#c ti%p v'i các ch th^
trong n=n kinh t% mà chf th#c hi!n các nghi!p vA ngân hàng v'i các ngân hàng
thương m i. Bao gkm:
… MC tài kho n và nhQn ti=n g?i c a các ngân hàng thương m i dư'i d ng ti=n
g?i d# trb bHt bu c và ti=n g?i thanh toán;
… Cgp tín dAng cho các ngân hàng thương m i dư'i hình th.c chi%t khgu l i
(tái chi%t khgu) các ch.ng t\ có giá ngHn h n do các ngân hàng trung gian nHm gib.
Vi!c cgp tín dAng c a NHTW cho các ngân hàng thương m i không chf gi'i h n C
nghi!p vA tái chi%t khgu các ch.ng t\ có giá mà còn bao gkm c các kho n cho vay
.ng trư'c có ñ m b o byng các ch.ng khoán ñ tiêu chu{n, các kho n ti=n g?i byng
ngo i t! t i NHTW;
… Là trung tâm thanh toán bù tr\ cho h! th&ng ngân hàng thương m i: Vì các
ngân hàng thương m i ñ=u mC tài kho n và ký g?i các kho n d# trb bHt bu c và d#


12

trb vưFt m.c t i NHTW nên có th^ th#c hi!n thanh toán không dùng ti=n mKt qua
NHTW thay vì thanh toán tr#c ti%p v'i nhau. Khi ñó, NHTW ñóng vai trò là trung
tâm thanh toán bù tr\ giba các ngân hàng thương m i.
1.1.2.4. Thanh tra, giám sát ho t ñ ng c a h th ng ngân hàng
V'i tư cách là ngân hàng c a các ngân hàng, NHTW không chf cung .ng các
d>ch vA ngân hàng thu$n tuý cho các ngân hàng trung gian, mà thông qua các ho t
ñ ng ñó, NHTW còn th#c hi!n vai trò ñi=u ti%t, giám sát thư@ng xuyên ho t ñ ng
c a các ngân hàng trung gian nhym ñ m b o s# -n ñ>nh trong ho t ñ ng ngân hàng
và b o v! lFi ích c a các ch th^ trong n=n kinh t%, ñKc bi!t là c a nhbng ngư@i g?i

ti=n, trong quan h! v'i ngân hàng.
1.1.2.5. Th&c hi n các d3ch v, tài chính cho Chính ph
Cho dù NHTW ñưFc xây d#ng theo mô hình nào, ñ c lQp hay phA thu c vào
Chính ph , thì ít nhi=u NHTW cũng có nhbng nh hưCng và s# tương tác nhgt ñ>nh
ñ&i v'i các ho t ñ ng kinh t% tài chính c a Chính ph .
ð&i v'i mô hình NHTW ñ c lQp v'i Chính ph , s# can thi!p c a Chính ph
vào trong ho t ñ ng c a NHTW là rgt h n ch%. Tuy nhiên do NHTW luôn s? dAng
nghi!p vA th> trư@ng mC ñ^ ñi=u ti%t kh&i lưFng ti=n cung .ng, mà trái phi%u Chính
ph thư@ng ñưFc mua bán trên th> trư@ng này nên ho t ñ ng c a NHTW có tác ñ ng
nhgt ñ>nh t'i chính sách tài khóa c a Chính ph . T\ ñó, trong m t s& trư@ng hFp,
ho t ñ ng c a chính sách tài khóa do Chính ph ñi=u hành cũng có nhbng tác ñ ng
nhgt ñ>nh ñ%n ho t ñ ng c a NHTW trong mô hình này hoKc ngưFc l i.
ð&i v'i mô hình NHTW phA thu c vào Chính ph thì NHTW có th^ ñưFc coi
là m t cơ quan ñ i di!n c a Chính ph trong các d>ch vA tài chính Nhà nư'c. Bên
c nh ho t ñ ng c a chính sách ti=n t!, NHTW cũng th#c hi!n thêm các ho t ñ ng
ha trF Chính ph trong vi!c phát hành trái phi%u Chính ph , th#c hi!n vay nF trong
và ngoài nư'c hay th#c hi!n thanh toán cho Chính ph ,...


13
1.2. HO+T ð3NG GIÁM SÁT C5A NHTW ð9I V:I NGÂN HÀNG
THƯƠNG M+I (NHTM)

1.2.1. Khái ni m hoZt ñ]ng giám sát và sb ccn thidt giám sát ñei vfi NHTM
1.2.1.1.Khái ni m ho t ñ ng giám sát ngân hàng
ð^ hi^u rõ khái ni!m ho t ñ ng giám sát, trư'c tiên c$n phân bi!t s# khác
nhau c a các khái ni!m: giám sát (supervision) và thanh tra (inspection).
Theo t\ ñi^n ti%ng Vi!t [65], các thuQt ngb thanh tra, giám sát ñưFc hi^u như sau:
Thanh tra là ñ%n tQn nơi xem xét, ki^m tra s# vi!c nhym ñưa các ho t ñ ng
theo ñ>nh hư'ng và theo các quy trình, quy ph m ñã ñưFc xác ñ>nh trên các văn b n

pháp lý nhà nư'c.
Giám sát là vi!c theo dõi, ki^m tra xem có th#c hi!n ñúng nhbng ñi=u quy
ñ>nh hay không
Như vQy, có th^ thgy có s# khác bi!t giba khái ni!m “thanh tra” và “giám sát”.
Thanh tra là vi!c t- ch.c ki^m tra t\ bên ngoài c a ñ&i tưFng b> thanh tra, là ho t
ñ ng c a cơ quan qu n lý cgp trên ñ&i v'i ñ&i tưFng b> ki^m tra. Giám sát là khái
ni!m r ng hơn bao gkm c thanh tra, ki^m tra và theo dõi t\ xa v'i nhi=u n i dung
th#c hi!n như phân tích ñ>nh tính, ñ>nh lưFng, t-ng hFp, x? lý s& li!u,... Thanh tra
thư@ng ñưFc ti%n hành byng cách ñ%n tQn nơi, tr#c ti%p ki^m tra, trong khi ñó giám
sát thư@ng không c$n ph i ñ%n tQn nơi.
Trên cơ sC khái ni!m v= giám sát, ho t ñ ng giám sát ngân hàng ñưFc hi^u
theo nghĩa r ng là các ho t ñ ng nhym ñ m b o cho s# an toàn và lành m nh c a h!
th&ng các t- ch.c tài chính, bao gkm: xây d#ng các quy ñ>nh pháp lý, cgp phép,
giám sát t\ xa, thanh tra t i cha, cư„ng ch% th#c thi các yêu c$u chfnh s?a [1]. Theo
nghĩa h‚p, ho t ñ ng giám sát ngân hàng có th^ chf ñưFc hi^u là các ho t ñ ng
thanh tra t i cha và giám sát t\ xa.
Trong ph m vi nghiên c.u luQn án, ho7t ñ ng giám sát ngân hàng ñư$c hi-u
là t.t cP các ho7t ñ ng c a ngân hàng trung ương trong h! th ng giám sát vĩ mô
ñ i vJi toàn b h! th ng ngân hàng thương m7i nhRm ñPm bPo cho s* an toàn và


14

lành m7nh c a h! th ng, bao g(m: xây d*ng h! th ng pháp lý, c.p phép, giám sát
tI xa, thanh tra t7i chV, cưWng ch+ th*c thi. Trong khái ni!m giám sát này, ho7t
ñ ng giám sát tI xa và thanh tra t7i chV là các ho7t ñ ng trung tâm, có vai trò
quan trXng.
1.2.1.2. S& c7n thi8t giám sát ñ i v i Ngân hàng thương m i
S# c$n thi%t ph i có s# giám sát chKt chL ñ&i v'i ho t ñ ng c a NHTM là do
ngân hàng thương m i là m t doanh nghi!p tài chính ti=n t! ñKc bi!t [19], cA th^ là:

Th. nhgt, ngân hàng thương m i là nơi tích trb ti%t ki!m hàng ñ$u c a công
chúng, ñKc bi!t là ti%t ki!m c a cá nhân và h gia ñình. Vi!c thgt thoát các kho n
v&n này trong trư@ng hFp ngân hàng phá s n sL trC thành th m h:a cho nhi=u cá
nhân và gia ñình. Nhưng h$u h%t ngư@i g?i ti=n ti%t ki!m l i thi%u ki%n th.c
chuyên môn v= tài chính và thi%u thông tin c$n thi%t ñ^ ñánh giá chính xác m.c ñ
r i ro c a ngân hàng. Vì vQy, các cơ quan qu n lý ph i có trách nhi!m tQp hFp và
ñánh giá nhbng thông tin c$n thi%t ñ^ xác ñ>nh tình hình tài chính th#c s# c a ngân
hàng nhym b o v! ngư@i g?i ti=n.
Th. hai, các ngân hàng ñưFc qu n lý chKt chL bCi kh năng “t o ti=n” t\
nhbng kho n ti=n g?i thông qua ho t ñ ng cho vay và ñ$u tư (mC r ng tín dAng).
S# thay ñ-i trong kh&i lưFng ti=n t! do ngân hàng t o ra liên quan chKt chL t'i tình
hình kinh t%, ñKc bi!t là m.c tăng trưCng c a vi!c làm và tình tr ng l m phát.
Th. ba, các ngân hàng ch>u s# qu n lý chKt chL b@i chúng cung cgp cho cá
nhân và doanh nghi!p nhbng kho n cho vay, tài trF tiêu dùng hoKc tài trF ñ$u tư.
Các nhà qu n lý cho ryng, xã h i thu ñưFc lFi ích to l'n n%u như h! th&ng ngân
hàng cung cgp m t lưFng tín dAng thích hFp. Tuy nhiên, khi có s# phân bi!t ñ&i x?
trong vi!c cgp tín dAng, các cá nhân, doanh nghi!p b> phân bi!t ñ&i x? sL ph i ñ&i
mKt v'i không ít khó khăn. ði=u này có th^ nh hưCng ñ%n môi trư@ng c nh tranh
và n=n kinh t% nói chung. Do vQy, vi!c ki^m soát các ngân hàng cũng ñ^ ñ m b o
lo i bq tình tr ng phân bi!t ñ&i x? trong vi!c cung cgp các d>ch vA tài chính.


15

Bên c nh ñó, ho t ñ ng giám sát ñ&i v'i NHTM còn làm tăng cư@ng lòng tin
c a dân chúng ñ&i v'i h! th&ng tài chính, ñ m b o các kho n ti%t ki!m ñưFc tQp
trung cho ñ$u tư s n xugt và ñ m b o quá trình thanh toán ñưFc th#c hi!n nhanh
chóng và hi!u qu . Chính ph cũng c$n giám sát ho t ñ ng NHTM ñ^ ngăn chKn s#
tQp trung ti=m l#c tài chính vào tay m t s& ít cá nhân hay t- ch.c, gây nh hưCng
xgu ñ%n n=n kinh t% và th> trư@ng c nh tranh.

Như vQy, có th^ thgy ho t ñ ng ngân hàng có t$m nh hưCng sâu r ng
không chf ñ%n các cá nhân, h gia ñình, các doanh nghi!p, Chính ph mà còn
t o ra nh hưCng lan truy=n ñ&i v'i toàn b n=n kinh t%. Thêm vào ñó, ho t
ñ ng ngân hàng l i mang tính r i ro rgt cao như r i ro thanh kho n, r i ro tín
dAng, r i ro ho t ñ ng, r i ro chính tr>... ði=u này ñã ñòi hqi ho t ñ ng ngân
hàng c$n ñưFc giám sát chKt chL nhym tránh các nguy cơ ñ- v„, ñ m b o s# an
toàn lành m nh cho toàn h! th&ng ngân hàng.
Chính vì s# c$n thi%t giám sát ñ&i v'i ngân hàng thương m i mà NHTW c a
m t s& qu&c gia ñã ti%n hành giám sát hoKc tham gia vào ho t ñ ng giám sát ñ&i v'i
NHTM. Trên cơ sC v= nhu c$u giám sát ñ&i v'i NHTM, zy ban Basel v= giám sát
ngân hàng ñã ñưFc thành lQp và ñã xây d#ng nên 25 nguyên tHc giám sát ngân hàng
hi!u qu và coi ñó là nhbng nguyên tHc dùng ñ^ tham chi%u cho ho t ñ ng giám sát
ngân hàng c a các qu&c gia [1].
Yy ban Basel v2 giám sát ngân hàng (Basel Committee on Banking
Supervision) là m t trong 5 y ban quan trXng c a Ngân hàng thanh toán qu c t+
(BIS_Bank for International Settlements). BIS ñư$c thành l p vào năm 1930 vJi
m&c ñích thành l p ban ñau nhRm hV tr$ và ñi2u ph i vi!c chuy-n khoPn thanh toán
b(i thư,ng Chi+n tranh th+ giJi th nh.t giba các ngân hàng trung ương các qu c
gia. Cho ñ+n nay, ngoài vai trò truy2n th ng ñó, BIS ñang ti+n hành các ho7t ñ ng
hV tr$ các NHTW c a các qu c gia trong xây d*ng và quPn lý chính sách ti2n t!,
ñPm bPo s* Bn ñcnh c a h! th ng tài chính trong ph7m vi m t qu c gia cũng như s*
h$p tác trong quPn lý tài chính ti2n t! qu c t+. Do v y, ñPm bPo s* Bn ñcnh ti2n t!
và h! th ng tài chính là m t trong nhbng m&c tiêu quan trXng c a BIS trong các
ho7t ñ ng nói chung và ho7t ñ ng giám sát ngân hàng thương m7i nói riêng.


16

Yy ban Basel ñư$c thành l p vào năm 1974 bao g(m các thành viên là th ng
ñ c c a 10 nưJc công nghi!p phát tri-n (G10). Cùng vJi s* phát tri-n mang tính

toàn cau c a h! th ng tài chính ti2n t! qu c t+, các nưJc khác không thu c kh i
G10 cũng ñã tích c*c tham gia vào ho7t ñ ng c a Yy ban Basel nhRm xây d*ng các
chujn m*c qu c t+ v2 ho7t ñ ng quPn lý tài chính ti2n t!. Vào năm 1997, Yy ban
Basel ñã xây d*ng “Các nguyên tlc cơ bPn cho ho7t ñ ng giám sát ngân hàng hi!u
quP” nhRm tăng cư,ng s* Bn ñcnh cho h! th ng tài chính qu c t+ sau nhbng s* ki!n
kh ng hoPng tài chính trong nhbng năm c a th p kn 80s và 90s.
25 nguyên tHc cơ b n trong giám sát ho t ñ ng ngân hàng là nhbng chu{n m#c
t&i thi^u ñưFc th&ng nhgt mang tính toàn c$u bao gkm vi!c cgp phép ho t ñ ng
ngân hàng, các quy ñ>nh v= ch sC hbu c a ngân hàng, m.c ñ m b o an toàn v&n
cho ho t ñ ng ngân hàng, qu n tr> r i ro trong ho t ñ ng ngân hàng, ph&i hFp giám
sát ho t ñ ng ngân hàng, các gi i pháp cho các vgn ñ= trong ho t ñ ng ngân
hàng,… (PhA lAc 1).
Trên cơ sC 25 nguyên tHc cơ b n c a Basel, ho t ñ ng giám sát c a NHTW
ñ&i v'i NHTM ñưFc nghiên c.u trên các khía c nh:
1.2.2. N]i dung giám sát c`a NHTW ñei vfi NHTM
Các lo i hình NHTM ñ=u ph i ñ&i mKt v'i các lo i r i ro trong ho t ñ ng ngân
hàng [5]. Do ñó, m t ph$n quan tr:ng trong ho t ñ ng giám sát ngân hàng là Ngân hàng
trung ương có quy=n xây d#ng và áp dAng các quy ñ>nh v= ñ m b o an toàn ñ^ ki^m soát
các r i ro. Ngân hàng trung ương có th^ gn ñ>nh nhbng tiêu chu{n an toàn t&i thi^u ñ^ ñ m
b o là các ngân hàng th#c hi!n ho t ñ ng c a mình m t cách phù hFp. Tính chgt linh ho t
c a ho t ñ ng ngân hàng ñòi hqi Ngân hàng trung ương ph i ñ>nh kỳ ñánh giá các yêu c$u
ñ m b o an toàn c a mình và ñánh giá s# phù hFp c a các yêu c$u hi!n t i nhym có nhbng
ñi=u chfnh k>p th@i hoKc ñưa ra nhbng yêu c$u m'i.

Ho t ñ ng giám sát c a NHTW ñ&i v'i NHTM c$n ñưFc th#c hi!n v'i n i
dung th&ng nhgt, bao gkm:
ðánh giá m c ñ ñ v n
Căn c. theo nguyên tHc s& 6 c a zy ban Basel, NHTW ph i xác ñ>nh yêu c$u
t&i thi^u v= v&n m t cách thích hFp và khuy%n khích các ngân hàng có nhi=u hơn

17

m.c v&n t&i thi^u. NHTW cũng c$n xem xét vi!c ñòi hqi m.c v&n cao hơn m.c t&i
thi^u khi c$n thi%t n%u m.c ñ r i ro cA th^ c a m t ngân hàng là l'n hoKc có nhbng
yêu t& không chHc chHn liên quan t'i chgt lưFng tài s n, m.c ñ tQp trung r i ro và
nhbng bgt lFi khác v= ñi=u ki!n tài chính c a ngân hàng. N%u m.c v&n c a ngân hàng
thgp hơn m.c t&i thi^u, NHTW c$n ñ m b o là ngân hàng có k% ho ch kh thi ñ^ ñ t
ñưFc m.c t&i thi^u m t cách k>p th@i. NHTW cũng c$n xem xét li!u có c$n áp dAng
thêm nhbng h n ch% trong trư@ng hFp ñó không [12].
ðánh giá khP năng quPn lý r i ro tín d&ng
Các nguyên tHc 7, 8 ,9 ,10 do Basel ñưa ra nhym hư'ng dln các cơ quan giám
sát xây d#ng ñưFc nhbng n i dung chi ti%t ñ^ ñánh giá ñưFc m.c ñ qu n lý r i ro
tín dAng c a m t ngân hàng thương m i, bao gkm:
ðánh giá các tiêu chu{n cgp tín dAng và quá trình xem xét tín dAng c a ngân
hàng thương m i (Nguyên tHc 7).
ðánh giá chgt lưFng tài s n và m.c ñ ñ$y ñ c a các kho n d# trb và d#
phòng r i ro. (Nguyên tHc 8).
ðánh giá m.c ñ tQp trung r i ro c a ngân hàng thương m i (Nguyên tHc 9).
ðánh giá m.c ñ công byng trong vi!c cgp tín dAng ñ&i v'i các ñ&i tưFng
khách hàng (Nguyên tHc 10).
ðánh giá khP năng quPn lý r i ro thc trư,ng
Căn c. theo nguyên tHc 13, NHTW ph i xác ñ>nh và ñánh giá m.c ñ chính
xác trong ño lư@ng và ki^m soát r i ro th> trư@ng c a các NHTM. Trong trư@ng hFp
c$n thi%t, NHTW có th^ ñưa ra m t gi'i h n v&n cA th^ ñ&i v'i nhbng r i ro th>
trư@ng mà ngân hàng ñang ph i ñ&i mKt, ñKc bi!t là nhbng r i ro phát sinh t\ ho t
ñ ng kinh doanh c a các ngân hàng.
ðánh giá khP năng quPn lý r i ro lãi su.t
NHTW c$n giám sát các ngân hàng ki^m soát r i ro lãi sugt, bao gkm c s#
giám sát c a h i ñkng qu n tr> và ban (t-ng) giám ñ&c, các chính sách và quy trình

18

qu n lý r i ro, các h! th&ng ño lư@ng và theo dõi r i ro và các bi!n pháp ki^m soát
toàn di!n. Ngoài ra, các cơ quan giám sát c$n thu thQp các thông tin ñ$y ñ và k>p
th@i t\ các ngân hàng nhym ñánh giá m.c ñ r i ro lãi sugt như thông tin v= kỳ h n
và các lo i ti=n t! trong danh mAc ñ$u tư c a mai ngân hàng. (Nguyên tHc 16)
ðánh giá khP năng quPn lý r i ro thanh khoPn
MAc ñích c a vi!c qu n lý r i ro thanh kho n là ñ m b o ngân hàng có kh
năng th#c hi!n ñ$y ñ các cam k%t c a mình. Các n i dung quan tr:ng c a vi!c
qu n lý r i ro thanh kho n là h! th&ng qu n lý thông tin t&t, kh năng ki^m soát
thanh kho n trong h! th&ng, phân tích các yêu c$u chi tr trong nhbng tình hu&ng
khác nhau, ña d ng hoá các ngukn huy ñ ng v&n, và lQp k% ho ch d# phòng. NHTW
c$n ñ= ngh> các ngân hàng qu n lý các tài s n, ngukn v&n và các hFp ñkng ngo i
b ng trên quan ñi^m duy trì kh năng thanh kho n. Các ngân hàng cũng c$n có các
ngukn v&n ña d ng v= s& lưFng v&n và th@i h n. NHTM cũng c$n duy trì ñ m.c tài
s n có kh năng thanh kho n cao. (Nguyên tHc 14)
ðánh giá khP năng quPn lý r i ro ho7t ñ ng
NHTW c$n ñ m b o là ban (t-ng) giám ñ&c c a ngân hàng có các quy trình
ki^m toán và các bi!n pháp ki^m soát n i b hi!u qu ; ñkng th@i h: cũng c$n ñ m
b o là các ngân hàng có chính sách qu n lý và gi m b't r i ro ho t ñ ng (ví dA như
thông qua vi!c b o hi^m hoKc lQp k% ho ch d# phòng). NHTW c$n xác ñ>nh là các
ngân hàng có các k% ho ch khôi phAc ho t ñ ng ñưFc ki^m ñ>nh ñ$y ñ cho tgt c
các h! th&ng chính v'i các phương ti!n ha trF t\ xa, ñ^ b o v! ngân hàng khqi
nhbng s# ki!n bgt thư@ng. (Nguyên tHc 15)
ðánh giá khP năng quPn lý các lo7i r i ro khác
Các lo i r i ro như r i ro qu&c gia, r i ro chuy^n ti=n ñưFc ñưa ra trong
nguyên tHc s& 12. Theo ñó, NHTW ph i ñ m b o là các ngân hàng có các chính
sách và quy trình ñ$y ñ cho vi!c xác ñ>nh, theo dõi và ki^m soát r i ro qu&c gia và

r i ro chuy^n ti=n trong các giao d>ch ñ$u tư và cho vay qu&c t%, và duy trì m.c d#
trb phù hFp ñ^ ñ&i phó v'i các r i ro này. Bên c nh ñó, NHTW ph i ñ m b o là các