tu su dan gian

TẬP HUẤN BDTX
MÔN NGỮ VĂN
MÔN NGỮ VĂN
CHU KỲ 2005-2007






CHUYÊN ĐỀ
CHUYÊN ĐỀ


PHÂN TÍCH
PHÂN TÍCH
TÁC PHẨM TỰ SỰ DÂN GIAN
TÁC PHẨM TỰ SỰ DÂN GIAN
TRONG CHƯƠNG TRÌNH
TRONG CHƯƠNG TRÌNH
NGỮ VĂN THCS
NGỮ VĂN THCS


Người trình bày
Người trình bày
: Th.S.Trịnh Đức Long
: Th.S.Trịnh Đức Long

MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ

MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ


1-
1-
Về kiến thức
Về kiến thức
:
:

Nắm vững tác phẩm tự sự (Truyện), đặc điểm nội dung
Nắm vững tác phẩm tự sự (Truyện), đặc điểm nội dung
và hình thức của tự sự dân gian
và hình thức của tự sự dân gian


2-
2-
Về kỹ năng
Về kỹ năng
:
:

Biết phân tích tác phẩm tự sự dân gian và tự sự văn học
Biết phân tích tác phẩm tự sự dân gian và tự sự văn học
viết một cách thành thục, hiệu quả, đúng yêu cầu đặc
viết một cách thành thục, hiệu quả, đúng yêu cầu đặc
điểm thể loại
điểm thể loại
3-

3-
Về thái độ
Về thái độ
:
:

Yêu mến các tác phẩm tự sự dân gian của văn học Việt
Yêu mến các tác phẩm tự sự dân gian của văn học Việt
Nam và thế giới.
Nam và thế giới.



I-
I-
Khái quát về tự sự
Khái quát về tự sự
:
:
1-
1-
Định nghĩa
Định nghĩa
:
:

Tự sự
Tự sự - phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự
việc này dẫn đến sự kiện kia, cuối cùng dẫn đến một kết
thúc nhằm thể hiện một ý nghĩa.


Tự sự giúp người kể giải thích sự việc, tìm hiểu con
người, nêu vấn đề và bày tỏ thái độ khen chê.
2-Phân loại:
*
*
Tự sự dân gian :
Tự sự dân gian : Bao gồm các thể loại thần thọại,
truyền thuyết, cổ tích, truyện ngụ ngôn, truyện cười.
*
*
Tự sự văn học viết
Tự sự văn học viết: Bao gồm các tác phẩm tự sự Trung
đại và hiện đại: Truyện, ký, Truyện thơ



3-
3-
Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự
Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự
:
:
3.1-
3.1-
Chủ đề
Chủ đề
:
:

a-
a-
Khái niệm
Khái niệm
:
:



Chủ đề
Chủ đề
là vấn đề cốt lõi trung tâm có ý nghóa hàng đầu
là vấn đề cốt lõi trung tâm có ý nghóa hàng đầu
được đặt ra và giải quyết trong tác phẩm.
được đặt ra và giải quyết trong tác phẩm.

Chủ đề là nhân tố quan trọng thể hiện cách đánh giá,
Chủ đề là nhân tố quan trọng thể hiện cách đánh giá,
khai thác, xử lý đề tài của nhà văn.
khai thác, xử lý đề tài của nhà văn.


b-
b-
Đặc điểm
Đặc điểm
:
:


Cùng xuất phát từ một đề tài nhưng sự đònh hướng chủ
Cùng xuất phát từ một đề tài nhưng sự đònh hướng chủ
đề ở mỗi nhà văn lại hoàn toàn khác nhau .
đề ở mỗi nhà văn lại hoàn toàn khác nhau .

Chủ đề tác phẩm thể hiện rõ nét dấu ấn chủ quan của
Chủ đề tác phẩm thể hiện rõ nét dấu ấn chủ quan của
tác giả (chiều sâu tư duy, tư tưởng, khả năng chiêm
tác giả (chiều sâu tư duy, tư tưởng, khả năng chiêm
nghiệm bản chất đời sống ).
nghiệm bản chất đời sống ).



3-
3-
Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự
Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự
:
:


3.2-
3.2-
Cốt truyện
Cốt truyện
:
:

a-
a-
Khái niệm
Khái niệm
:
:

+
+
Cốt truyện
Cốt truyện -
Hình thức tổ chức hệ thống các chuỗi sự
Hình thức tổ chức hệ thống các chuỗi sự
kiện liên tiếp xảy ra trong không gian, thời gian hành
kiện liên tiếp xảy ra trong không gian, thời gian hành
trình nhân vật trong tác phẩm.
trình nhân vật trong tác phẩm.


+ Các sự kiện có sự vận động theo quy luật nhân quả, có
+ Các sự kiện có sự vận động theo quy luật nhân quả, có
mở đầu phát triển và kết thúc do quan hệ và mâu thuẫn
mở đầu phát triển và kết thúc do quan hệ và mâu thuẫn
đời sống quy đònh.
đời sống quy đònh.


+ Cốt truyện - Hình thức tồn tại của tác phẩm tự sự, hình
+ Cốt truyện - Hình thức tồn tại của tác phẩm tự sự, hình
thức thể hiện đời sống, giải trình số phận nhân vật.

thức thể hiện đời sống, giải trình số phận nhân vật.


+ Nhờ có cốt truyện ta mới có thể lónh hội được câu
+ Nhờ có cốt truyện ta mới có thể lónh hội được câu
chuyện xảy ra trong tác phẩm.
chuyện xảy ra trong tác phẩm.

CAÙC YEÁU TOÁ CUÛA COÁT TRUYEÄN
CAÙC YEÁU TOÁ CUÛA COÁT TRUYEÄN
TRÌNH
TRÌNH
BÀY
BÀY
THẮT
THẮT
NÚT
NÚT
PHÁT
PHÁT
TRIỂN
TRIỂN
CAO
CAO
TRÀO
TRÀO
MỞ
MỞ
NÚT
NÚT

3-
3-
Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự
Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự
:
:
3.3-
3.3-
Nhân vật văn học
Nhân vật văn học
:
:


a-
a-
Khái niệm
Khái niệm
:
:

Nhân vật văn học – Hình thức thể hiện con người
Nhân vật văn học – Hình thức thể hiện con người
trong tác phẩm
trong tác phẩm

Nhân vật văn học là hiện tượng nghệ thuật ước lệ
Nhân vật văn học là hiện tượng nghệ thuật ước lệ
có

có
thể nhận biết qua một số dấu hiệu :
thể nhận biết qua một số dấu hiệu :


+ Nhân vật có tên gọi :
+ Nhân vật có tên gọi :
Chí Phèo, Acpagông…
Chí Phèo, Acpagông…


+ Nhân vật có lai lòch, nghề nghiệp, đặc điểm riêng về
+ Nhân vật có lai lòch, nghề nghiệp, đặc điểm riêng về
ngoại hình :
ngoại hình :
Nông dân, tư sản, người tù khổ sai
Nông dân, tư sản, người tù khổ sai
…
…




+ Nhân vật có đặc điểm tính cách :
+ Nhân vật có đặc điểm tính cách :
Tha hóa, keo kiệt,
Tha hóa, keo kiệt,
giàu lòng trắc ẩn, vò tha…
giàu lòng trắc ẩn, vò tha…

+ Nhân vật miêu tả chân dung ngoại hình
+ Nhân vật miêu tả chân dung ngoại hình

3-
3-
Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự
Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự
:
:
b-
b-
Chức năng của nhân vật
Chức năng của nhân vật
:
:

Nhân vật là phương tiện để khái quát cuộc sống
Nhân vật là phương tiện để khái quát cuộc sống
hiện thực:
hiện thực:
quy luật về cuộc sống và con người
quy luật về cuộc sống và con người

Tính cách của nhân vật văn học mang ý nghóa điển
Tính cách của nhân vật văn học mang ý nghóa điển
hình:
hình:
tính chất lòch sử, nhân vật điển hình cho tiếng
tính chất lòch sử, nhân vật điển hình cho tiếng

nói của thời đại.
nói của thời đại.

Nội dung khái quát của nhân vật không chỉ là tính
Nội dung khái quát của nhân vật không chỉ là tính
cách xã hội lòch sử mà còn là quan niệm về tính
cách xã hội lòch sử mà còn là quan niệm về tính
cách và tư tưởng mà tác giả muốn thể hiện:
cách và tư tưởng mà tác giả muốn thể hiện:
Tính
Tính
quan niệm về con người của tác giả.
quan niệm về con người của tác giả.

c-Phân loại nhân vật văn học:
c-Phân loại nhân vật văn học:
1-
1-
Phân loại theo kết cấu
Phân loại theo kết cấu
:
:
* Nhân vật chính
* Nhân vật chính


* Nhân vật trung tâm
* Nhân vật trung tâm

* Nhân vật phụ
* Nhân vật phụ


2-
2-
Phân loại theo cảm hứng tư
Phân loại theo cảm hứng tư
tưởng
tưởng
:
:
* Nhân vật chính diện (tích
* Nhân vật chính diện (tích
cực
cực
)
)
* Nhân vật phản diện ( tiêu
* Nhân vật phản diện ( tiêu
cực)
cực)


* Nhân vật trung gian
* Nhân vật trung gian


3-
3-

Phân loại theo kiểu cấu
Phân loại theo kiểu cấu
trúc
trúc
:
:
* Nhân vật chức năng (Mặt
* Nhân vật chức năng (Mặt
nạ)
nạ)
* Nhân vật loại hình
* Nhân vật loại hình
* Nhân vật tính cách
* Nhân vật tính cách
* Nhân vật tư tưởng
* Nhân vật tư tưởng
4-
4-
Phân loại theo loại thể
Phân loại theo loại thể
:
:
*
*
Nhân vật trữ tình
Nhân vật trữ tình


*
*

Nhân vật tự sự
Nhân vật tự sự



TỰ SỰ DÂN GIAN
TỰ SỰ DÂN GIAN


-TRUYỀN THUYẾT
-TRUYỀN THUYẾT


1.1-
1.1-
Định nghĩa truyền thuyết
Định nghĩa truyền thuyết
:
:


T
T
ruyền thuyết
ruyền thuyết
là những truyền kể dân gian về
là những truyền kể dân gian về
lịch sử. Những câu chuyện kể ấy thường có
lịch sử. Những câu chuyện kể ấy thường có
cái cốt lõi là sự thật lịch sử mà nhân dân qua

cái cốt lõi là sự thật lịch sử mà nhân dân qua
nhiều thế hệ đã lý tưởng hóa, gửi gắm vào đó
nhiều thế hệ đã lý tưởng hóa, gửi gắm vào đó
thái độ và cách đánh giá riêng của mình đối
thái độ và cách đánh giá riêng của mình đối
với lịch sử, tâm tình và mơ ước của mình đối
với lịch sử, tâm tình và mơ ước của mình đối
với số phận của nhân dân, đất nước.
với số phận của nhân dân, đất nước.

1.2-PHÂN LOẠI TRUYỀN THUYẾT
1.2-PHÂN LOẠI TRUYỀN THUYẾT
Tiêu chí đề tài
Tiêu chí đề tài
1-Truyền thuyết lịch sử
1-Truyền thuyết lịch sử
2-Truyền thuyết anh hùng
2-Truyền thuyết anh hùng
3-Truyền thuyết về
3-Truyền thuyết về


địa danh,
địa danh,


danh nhân văn hóa
danh nhân văn hóa

Tiêu chí lịch sử

Tiêu chí lịch sử


hoàn cảnh ra đời
hoàn cảnh ra đời


đặc điểm thi pháp
đặc điểm thi pháp


1-Truyền thuyết
1-Truyền thuyết
thời Văn Lang - Âu Lạc
thời Văn Lang - Âu Lạc


2-Truyền thuyết
2-Truyền thuyết
thời Bắc thuộc về sau
thời Bắc thuộc về sau



1.3-
1.3-
Nội dung truyền thuyết
Nội dung truyền thuyết
:
:

a-
a-
Truyền thuyết thời Văn Lang -Âu Lạc
Truyền thuyết thời Văn Lang -Âu Lạc
:
:

Phản ánh quá trình dựng nước và giữ nước
Phản ánh quá trình dựng nước và giữ nước
trong buổi đầu lịch sử.
trong buổi đầu lịch sử.

Nhân vật chính là người anh hùng văn hóa đã
Nhân vật chính là người anh hùng văn hóa đã
được lịch sử hóa thành những truyện kể mang
được lịch sử hóa thành những truyện kể mang
màu sắc sử thi
màu sắc sử thi

Chiến công của người anh hùng là sự tổng
Chiến công của người anh hùng là sự tổng
hợp những thành tựu lao động và chiến đấu
hợp những thành tựu lao động và chiến đấu
của toàn cộng đồng
của toàn cộng đồng

Vd:
Vd:

Thánh Gióng, Lạc Long Quân – Âu Cơ
Thánh Gióng, Lạc Long Quân – Âu Cơ

1.3-
1.3-
Nội dung truyền thuyết
Nội dung truyền thuyết
:
:


b-
b-
Truyền thuyết thời Bắc thuộc về sau
Truyền thuyết thời Bắc thuộc về sau
:
:

Phản ánh quá trình lao động xây dựng đất nước thời kỳ
Phản ánh quá trình lao động xây dựng đất nước thời kỳ
phong kiến tự chủ (
phong kiến tự chủ (
Nhân vật trung tâm là những danh
Nhân vật trung tâm là những danh
nhân văn hóa, giáo dục kinh tế, chính trị, quân sự có tài
nhân văn hóa, giáo dục kinh tế, chính trị, quân sự có tài
cao đức trọng
cao đức trọng
)
)


Phản ánh cuộc chiến đấu giữ nước thời phong kiến tự chủ
Phản ánh cuộc chiến đấu giữ nước thời phong kiến tự chủ
đấu tranh chống giặc ngoại xâm (
đấu tranh chống giặc ngoại xâm (
Nhân vật trung tâm là
Nhân vật trung tâm là
những anh hùng dân tộc
những anh hùng dân tộc
)
)

Phản ánh phong trào đấu tranh xã hội trong chế độ phong
Phản ánh phong trào đấu tranh xã hội trong chế độ phong
kiến suy tàn, miêu tả các cuộc nổi dậy chống áp bức của
kiến suy tàn, miêu tả các cuộc nổi dậy chống áp bức của
vua quan tham tàn, bạo ngược. (
vua quan tham tàn, bạo ngược. (
Nhân vật trung tâm là
Nhân vật trung tâm là
những anh hùng nông dân
những anh hùng nông dân
)
)

1.4-Thi pháp truyền thuyết
1.4-Thi pháp truyền thuyết

Phản ánh lich sử và hư cấu tưởng tượng trong truyền
Phản ánh lich sử và hư cấu tưởng tượng trong truyền

thuyết
thuyết
:
:


+ Sự thật lịch sử thể hiện qua các sự kiện, các nhân vật lịch sử
+ Sự thật lịch sử thể hiện qua các sự kiện, các nhân vật lịch sử
có tên tuổi xác thực.
có tên tuổi xác thực.




+ Hư cấu sự kiện lịch sử để tạo nên “Chất thơ và mộng”, để lý
+ Hư cấu sự kiện lịch sử để tạo nên “Chất thơ và mộng”, để lý
tưởng hóa, tôn vinh anh hùng
tưởng hóa, tôn vinh anh hùng

Thi pháp xây dựng nhân vật
Thi pháp xây dựng nhân vật
:
:


Nhân vật truyền thuyết là nhân vật lịch sử được tái tạo,và lý
Nhân vật truyền thuyết là nhân vật lịch sử được tái tạo,và lý
tưởng hóa
tưởng hóa


Thi pháp kết cấu, cốt truyện
Thi pháp kết cấu, cốt truyện
:
:


+ Hoàn cảnh xuất hiện nhân vật
+ Hoàn cảnh xuất hiện nhân vật


+ Sự nghiệp của nhân vật (Chiến công, công trạng)
+ Sự nghiệp của nhân vật (Chiến công, công trạng)


+ Kết cục thân thế nhân vật (sự vinh phong, hiển linh hiển thánh
+ Kết cục thân thế nhân vật (sự vinh phong, hiển linh hiển thánh


của nhân vật).
của nhân vật).

1-Khái quát
1-Khái quát
:
:


*
*
Truyện cổ tích

Truyện cổ tích
thuộc thể loại tự sự dân gian,
thuộc thể loại tự sự dân gian,
cốt truyện phản ánh cuộc sống sinh hoạt với
cốt truyện phản ánh cuộc sống sinh hoạt với
những xung đột của con người trong xã hội.
những xung đột của con người trong xã hội.


* Truyện cổ tích biểu hiện cách nhìn hiện thực
* Truyện cổ tích biểu hiện cách nhìn hiện thực
của nhân dân với thực tại, quan niệm đạo
của nhân dân với thực tại, quan niệm đạo
đức, công lý xã hội và ước mơ về một cuộc
đức, công lý xã hội và ước mơ về một cuộc
sống tốt đẹp.
sống tốt đẹp.


* Yếu tố hư cấu tưởng tượng thần kỳ tạo nên
* Yếu tố hư cấu tưởng tượng thần kỳ tạo nên
đặc trưng nổi bật trong phương thức phản ánh
đặc trưng nổi bật trong phương thức phản ánh
hiện thực và ước mơ trong cổ tích.
hiện thực và ước mơ trong cổ tích.
TỰ SỰ DÂN GIAN - TRUYỆN CỔ TÍCH
TỰ SỰ DÂN GIAN - TRUYỆN CỔ TÍCH

CỔ TÍCH
CỔ TÍCH

THẦN KỲ
THẦN KỲ


CỔ TÍCH
CỔ TÍCH
SINH HOẠT
SINH HOẠT
CỔ TÍCH
CỔ TÍCH
LOÀI VẬT
LOÀI VẬT
1-Nhân vật bất hạnh
1-Nhân vật bất hạnh
(
(
mồ côi,dị dạng
mồ côi,dị dạng
), kỳ
), kỳ
tài (
tài (
Sức khoẻ,tài
Sức khoẻ,tài
nghệ)
nghệ)
2-Xuất hiện yếu tố
2-Xuất hiện yếu tố
hoang đường kỳ ảo,
hoang đường kỳ ảo,

giàu trí tưởng tượng
giàu trí tưởng tượng
Vd:
Vd:
Tấm Cám,
Tấm Cám,
Thạch Sanh
Thạch Sanh
1-
1-
Đề tài xã hội gần gũi
Đề tài xã hội gần gũi
cuộc sống
cuộc sống
2-Nhân vật trung tâm:
2-Nhân vật trung tâm:
con người đức hạnh,
con người đức hạnh,
trí xảo, khờ khạo
trí xảo, khờ khạo
3-Ít yếu tố hoang
3-Ít yếu tố hoang
đường, chú ý hành vi
đường, chú ý hành vi
tính cách NV
tính cách NV
1-Nh
1-Nh
ân vật trung
ân vật trung

tâm là loài vật
tâm là loài vật
mang thuộc tính
mang thuộc tính
con người.
con người.
2-Mục đích đúc kết
2-Mục đích đúc kết
kinh nghiệm nhận
kinh nghiệm nhận
thức về tập tính
thức về tập tính
loài vật
loài vật
Vd:Con
Vd:Con
cáo xảo
cáo xảo
quyệt, con thỏ
quyệt, con thỏ
khôn ngoan
khôn ngoan
2-PHÂN LOẠI TRUYỆN CỔ TÍCH
2-PHÂN LOẠI TRUYỆN CỔ TÍCH