DSpace at VNU: Vai trò của nền kinh tế quốc doanh trong nền kinh tế nhiều thành phần ở Việt Nam hiện nay

TẠP CHÍ K H O A H Ọ C No 6 - 1991

VAI T R Ò CỦA N È N K I N H T Ế Q U Ố C D O A N H
T R O N G N ầ N K I N H TẾ N H I ầ U T H À N H P H Ầ N
Ờ VI ỆT N AM H I Ệ N NAY
N G U Y Ế N BÍCH

N ề n kinh t ế n ư ớ c ta là một c ơ c á u t h ổ n g n h ấ t gồm n h l ĩ u t h à n h p h ă n v ừ a h ợ p tác
s u n g ch o nhau , v ừ a c ạ n h t r a n h nhau t r ê n c ơ s ở b ì n h đ ẳ n g t r ư ớ c p h á p luật. Dì n h i ê n tr<
s ự cạn h t r a n h nh au g i ữ a cá c th à n h p h ă n kinh tế, c á c c ơ s ở sản xuăt, cá c đ a n vị kinh tẽ
k h ắ c p h ụ c n h a n h c h ó n g h ơ n n h ữ n g b ộ c lộ yốu k é m của mình đồ tầ n g n ă n g s u ấ t lao độ
n â n g c a o ch ất l ư ợ n g và hạ giá th à n h sản p h ằm . Kin h tế q u ố c d o a n h c ố b ả n c h ấ t và <
đ i ề m riÊng kh á c với c á c th à n h ph ần kinh tế khác. N h ư n g t r o n g q u á tr ì n h sả n x u ấ t và kỉ
d o a n h , kinh tế q u ố c d o a n h vẫn hoạt đ ộ n g t r o n g s ự tác đ ộ n g q u a lạỉ với c á c ( h à n h pt
kin h tỄ khác. Kinh t ế q u ố c d o a n h k hôn g đ ứ n g ngoài , tách rời, mà cù n g tồ n tại, đ a n kết
h o ạ t đ ộ n g t r o n g m ộ t t ồ n g thề cơ c ẵ u kỉnh t ế n h i ĩ u th à n h phăn . D o tín h (ất y í u của
p h â n c ô n g la o đ ộ n g xả hội, d o đ ặ c tính kinh tế t r o n g sả n xuẫt và t r a o d ồi h à n g hò a
kinh t í q u ố c d o a n h c ỏ vai t r ò riêng, vai t r ò chủ đ ạ o tr o n g n ỉ n kinh tế q u ố c d â n XHC
Vì vậy, t r o n g q u á t r ì n h đôi mới c ơ ch ế q u ả n lý kỉnh tế, đồỉ mới tư duy kỉnh tế, t ư lư ỏ
chỉ đ ạ o là p h ải r a s ứ c củng cố và phát tr iề n k in h tế q u ố c d o a n h , p h ấ n đ ấ u đ ỉ kinh
q u ố c d o a n h t h ự c sự x ứ ng đ á n g với tư cách là chủ. ihS g lử vai tr ò c h ủ đ ạ o t r o n g n í n ki
t í q u ố c d â n nhỉê u t h à n h phần.
Đ ả có một thời kỳ lịch sử khá dài, kinh t ể q u ố c đ o a n h đ ư ợ c N h à n ư ớ c ta b a o c!
b a o c ấ p cả vậỉ tư, t i ĩ n vốn, chi tỉổu k í h o ạ c h sản xuẩt và cả địa chi lưu t h ò n g p h â n pl
s ả n p hằ m . C h ín h sách tậ p tru n g q u a n liêu b a o c ấ p đả kìm hăm tính ch ủ độ ng , tự gỉác
s á n g tạ o củ a cán b ộ lãnh đ ạo , c á n bộ q u ả n lý và kh oa học-kỹ th uậ t, c ù n g n h ư đội n
c ô n g n h ân lành n g h ề t r o n g cốc d ơ n vi sản xuất và kinh d o a n h của khu v ự c k in h lể qu
doanh.
C h í n h sách kinh tế m ớ i - ch ín h sách kỉnh t í nhiề u t h à n h p h â n - cửa Đạl hội VI
Đ ạ l hội VII ra đời: xốa bỏ c ơ chỄ tậ p t r u n g q u a n liêu b a o c ấp , chuyÊn sa n g h ạ c h td
kinh d o a n h X H C N ; c h í n h sách c ơ c ấ u kỉnh t í n h i ĩ u t h à n h ph ăn tồn tạỉ lảu dài t r o n g th

kỷ q u á độ. . . đă tá c d ộ n g m ạ n h m t và s âu sắc v ào n ỉ n kinh t í n ư ớ c ỉa. T h ự c hiện &
x u ất và kỉnh d o a n h tr o n g đ i ỉ u kiện cố ch ín h s á c h kinh t í mới củ a Đ ả n g v ừ a c ó nhí
t h u ậ n lợi n h ư n g c ũ n g k h ôn g ít n h ử n g khố k h ả n . C h í n h sách kinh t í khi mới di vào cu
sốn g, kinh t í q u ố c d o a n h c h ư a th í c h nghi kịp v ớ i c ơ c h ế kinh t ế mới , k h ô n g c ạ n h trai
nồl với c á c h à n g ngoại nh ập vào và h àng h ó a c ủ a t h à n h p h ầ n kỉnh t£ kh á c t r o n g n ư ớ c &


ít ra. D o đ ố kỉnh t í q u ố c d o a n h , nhẵt là sản xuất c ổ n g ngh iộp bị c h a o đả o. N h iề u xí
Mộp c ỏ n g nghiCp sản xuẩt bị ách tắc, một bộ p h ậ n c 6 n g n hâ n k hỏ ng cỏ viộc làm, sản
ì m s ản xuất ra k h ỏ n g tỉôu thụ đ ư ợ c . Kinh t í q u ố c d o a n h đ ứ n g t r ư ớ c nh ữ n g t h ử t h á c h
r gắt c ủ a thi t r ư ờ n g hàng hỏa. Sự chỉ đ a o t r o n g viộc c h u y ĩ n h ư ở n g sản xuất c h o ph ù
p với d i ĩ i i kiộn t h ự c t ế cAn lúng túng và chậm t r ê . . . N h ữ n g t h ự c I r ạn g đỏ c ũ n g là tất
1. V ả lạỉ, k hô ng cố th à n h cô n g nào mà lại k h òn g p h ả i trả gỉá. Vì xưa nay, c h ủ n g ta

an niộm kỉnh tế q u ố c d o an h giữ vai trò chủ đ ạ o m ớ ỉ d ừ n g lại anh cố c ơ s,ật và cấn

' ìu ản lý kinh tế trì nh độ cao, có đội ngủ c ô n g n h ân kỷ thu ật đ ô n g đ ả o và

tay ng he kha. H ẵ u h í t các ngành kinh t í then c h ố t - mạch máu c ủ a nồn kinh tố q u ố c
1 t h u ộ c q u ố c d o a n h . C ò n vai t r ò chủ đ ạ o của kinh lế q u ổ c d o a n h xét v ĩ nội d u n g kỉnh

n ă n g s u ấ t , ch ất l ư ợ n g và hiộu quả thì không đ ir ợ c q u a n lâ m đ ú n g m ứ c n hư là một tẩt
1 kinh tế. Và vì vậy, t r o n g c ơ ch ẽ kinh tố mới nhiẽu t h à n h p h ă n hiện nay, kinh tế q u ố c

inh bộ c lộ ra n h ữ n g yếu kóm của nó t r ư ớ c hốt là v ỉ nội d u n g kinh IỄ trùn. Tu y nhiôn
i n g yếu kém c ủ a kinh t ế q u ố c do anh khòng p h ả i là d o bả n c h ấ t củ a khu vực kinh tế
r, mà là d o nh icu nguyCn nhân . Nguyỏn nhân ch ủ yếu là d o duy trì q u á làu ctr ch ố l ậ p
ng quan

liêu b a o c a p . C h ín h

c ơ c h ế k i n h t í CÛ n à y đ ã t r ó i b u ộ c k i n h t í q u ố c d o a n h VẾ

cu mặl: k h ô n g c ố q u y ỉ n tự ch ủ sản xuất và kinh d o a n h , k hỏ ng cỏ hạch to á n kinh IỄ
h doanh X HL N. . .
T r ư ớ c đây, kinh \ Ị q u ố c d o a n h đă s ử dụn g biộn p h á p mộnh lộnh h àn h c h í n h dc glử
tr ồ đ ộ c q u y ề n tr o n g n ề n kinh tế.

Ngày nay, với ch í n h sách kinh lế mới, muốn g i ử vai t rò chủ đạ o, kinh lố q u ố c d o a n h
ờ c hốt p h ả i có c ơ c h í quản lý mới phù hợp, c ơ c h í hạch to á n kinh d o a n h X H C N .
ih tế q u ố c d o a n h tiên p h o ng t h e o con đ ư ờ n g đồi mới. Mồi xí nghỉộp, mồẳ đ a n vị (ự
u t r á c h n h i ệ m t r o n g s ả n x u ẩ l v à k i n h d o a n h . N à n g s u ấ t , c h ấ l l ư ự n g v à h i ệ u Cịuả k i n h t ế

n ụ c tỉôu c u ố i cùng của hoạt đ ộ n g sản xuãt và kinh d o a n h của kinh (ế qurtc d o a n h Và
cố t h ự c hiện c ơ c h í kinh l ế mớ i Ihì kinh tố q u ố c d o a n h mớ i dạl đ ư ợ c m ụ c tiổu đố.
ịfc hiộn c ơ c h ế kinh lế mfia vụ v(Vi lợi ích kinh tố dổi với cán hộ lành đ ạ o c ũ n g nhir đỏi với mọi n g ư ờ i lao đó ng,
ớ c la d a n g ỏr t r o n g qu á trình từ sản xuất nhỏ đi lên C N X H , khi mối lien hộ kinh tế còn
I ké m , khi trì n h độ xã hội hỏa VC sản xuấl và lao đ ộ n g còn i h â p (hì viộc xác d jnh quyÈn
chủ sản x u ấ t và kinh d o a n h t h ự c chai là gán đầy dủ tr á c h nhiộni, ngh ĩa vụ, q u y ề n hạn,
lợi ích c h o các c ơ scV sủn xuẫt và kinh do anh củ a kinh lố qurtc d o a n h . Chi trOn c ơ sfr
m ớ i cỏ thề p hát huy đ ư ợ c tính sáng iậO của mọi ngirời t r o n g việc ch ủ d ộ n g khai ih ác
I li cm năng và s ử d ụ n g có hiộu quả các yốu tò' c ủ a ncn sản xuất xã hội.
Kinh (ế q u ố c d o a n h mu ốn giữ đ ư ự c vai trồ ch ủ đ ạ o v í sản xuất và kinh d o a n h t r o n g
c h í mới phải xác đ ịnh n ha nh chóng và ồn định phưcrng hưỏrng sản xuất, c ư c ẫ u mặt
Ig. Một srt xí n g h i ệ p cỏng nghiệp, một số đơ n vị sản xuất qurtc d o a n h hiộn nay vẳ n cồn
g tú ng v ĩ nộỉ d u n g kỉnh tế này. Đề cố t h í giải q u y ế t tốt nhiộm vụ q u a n t r ọ n g này, kinh
J UỔ C d o a n h

nôn

bám

sát thị tr ư ờ n g , sản

xuất g á n

với

thị t r ư ờ n g , từ

đỏ

mà

nám

chác

I că u sản xuắt và nh u cầu đ ở i sống. Một mặt, vừ a sản xuẫl n h ử n g mặt h à n g t r u y ỉ n
ng VỚI SỐ l ư ợ n g h ợ p lý và năng suất, chất lư ợ n g , hiệ u q u ả ca o . T hị t r ư ờ n g c ần gì, sản


xuất mạt hàng đó. Hàng làm ra đến đâu phải l i í u thụ d ín đẫy, khỏng sản xuăt n h ữn g I
h à n g h iộ u q u ả kinh t í t h í p đả í t h ừ a và khô đ ọ n g mà ở ngoài thi i r ư ờ n g d a n g t h ừ a
quá n h i ỉ u c ơ sdoanh căn tiến hành lập quy trình kỹ thuật.
Sàn xuất nhửng mặt hàng mới đốn trước nhu cău của xả hội. Từ thực tiỗn, nám I

thl tr ườ n g, nắm bắt thị hỉếu và nhu cầu đởi sống mà sản xuẩt nhửng mặt hàng mớỉ. I
lựa ch ọn những mặt hàng dề sản xuất cần đ ư ợ c tính toán kỹ, mang tính t h ự c tiỗn v ỉ I
năng tiêu thụ, v ỉ nguồn vật tư, thiết bị và máy móc» cũng như vẽ lao đ ộn g kỷ thuật và
lệ h à n g h ó a . N h ư vậy là k h ô n g th ề t r ô n g c h ờ và do d ự tr o n g sản x u ẩ t và kin h d o a n h . Bỉ
tàỉ n ă n g , trí tuệ và s ứ c lự c , n h ữ n g n g ư ờ i lảnh đ ạo, cán b ộ k ho a h ọ c kỹ t h u ậ t và dộ ỉ t
n h ữ n g n g ư ờ i lao đ ộ n g p h ấ n đ ấ u t ừ n g b ư ớ c đ ư a kỉnh tế q u ố c d o a n h p h á t t r i ề n ồn đị n h
x ứ n g đ á n g với vai t r ò củ a nố.
Khi đã xác định đ ư ợ c ph ương hướng sản xuất và c ơ cấu mặt hàng, kinh l ế qt
d o a n h c ă n đi v ào h ạc h t o á n kinh tế kinh d o a n h X H C N , lẵy đ ồ n g tỉồn và hiệu q u ả kinh
đè đ á n h giá mọi h o ạ t đ ộ n g của xí nghiệp, T h ậ t s ự l ừ nay, giám đ ố c xí n g h iộ p cũ n g n
cô n g nhân mới làm hàng hóa. Hạch toán kinh tế kinh doanh cỏ lợi là tăng q u y ỉ n c
đ ộ n g c ủ a các đ ơ n vị c ơ snhững quy ch ế ràng buộc t r ư ớ c đây. Mọi ngườỉ cùng làm và cùng chịu trách nhiệm. Trước mát các đơn vị kỉnh tế q u ố c doanh c í n cỏ (I
vốn, nhất là vốn lưu động, tự mình tạo ra nguồn vổn và nguồn vốn căn đ ư ợ c chu chuy
nhanh. Một mặt nhà n ư ớ c hỏ trợ một phằn tiồn vốn. Mặt khác các xí nghiộp, các c ơ
sản xuất của kinh tế q u ố c doanh tự tạo vốn bằng cách dSy mạnh cỏn g tác tiêu thụ íỉ
p h ầ m , b ằ n g c á c h h u y đ ộ n g t i ề n n h à n r ỗi t r o n g c á n b ộ c ô n g n h â n v ỉ ô n CCY q u a n , b ă n g c á

kiê n q u y ế t giảm c kc k h o ả n chỉ fieu không cần th iế t, h ằ n g c á c h tr i ệt dề t h ự c h àn h t!
klộm nguyôn liệu, vật liệu và diộn năng Irong sản xuất đúng VỚỈ định mức tiôu hao. E
với c á c xí nghiệp, các c ơ s ở sản xuất của khu vực kỉnh tế quổc doanh hiộn nay thì tỉ
thụ sản phầm là nóng bỏng. Các xí nghiộp qu ốc doanh chủ dộng làm tốt viộc tiổu thụ s
phàm, coi đó là mấu chố t, là lẻ sống cồn và cố ý nghĩa quyết định đối với toàn bộ h(
d ộn g của xí nghiệp. Khi đã từ bỏ chố độ bao cấp thì tự nhỉôn các xí nghiộp sản x u í l m
cả nguồn khách hàng mà t r ư ớ c dây do Nhà n ư ớ c chi định và do đố kổ hoạch sàn xuẫt c
xí n g h i ệ p c ũ n g mấ t ồn đ ị n h . T ừ đây, chuySn sa ng ccr c h í kinh tế móri, c ác xí nghiộp quị
doanh tự tìm lấy khách hàng. Đ ộ n g lực hấp dẫn của khách hàng là chấl lưựng sản phỉ
và giá cả hàng hốa. Vì vậy các xí nghiộp sản xuẩt của quốc doanh bám sát thi Irirờẩ
khoanh thị trường lại từ ng khu vực, phân loại khách hàng vả cổ chính sách glá cả Ị)

h ợ p với đặc di£m của từ ng khu vực. c ă n thỉết thì lãnh đạo các xí nghỉộp chỉ dạo xử lý Ị
đ i ỉ u chinh gỉá cà xuống m ức cho phép khi cố biến động. Đề cỏ thề tiêu thụ sản phỉ
đ ư ợ c n h a n h , c ác xí n g h i ệ p của q u ố c d o a n h căn ch u yề n t h ẳ n g s ản p h ầ m t ừ nhà máy đ
phục vụ trực tiếp tận tay n g ư ờ i tiêu dùng. Hạch toán kinh lế kinh doanh cùng cho ph
tăng

m ức

ch iít

khấu

thưcrng n g h iệp c h o

những

ngư ời hán

lỏ s ả n

phấm

của

xí n g h ỉ ộ p ,

c h í độ thưỏrng thỏa đáng ch o các đại lý bán lẻ và các khách hàng tiêu thụ sản phằm nhi
và nhanh. Tuy nhỉên khi đật đại lý bán hàng, các xí nghỉộp nôn đặt ít ỏậ\ lj làm đầu ttị
mà có s ứ c tiổu thụ lớn đề giảm phí thương nghiệp. Thà ít mà tốt. Vì nếu quá nhiều đại’
thì phí Chương nghiệp quá lớn ăn hết cả phăn lợi nhuận, do đó doan h thu của xí nghiì

xu ố n g . K hl đ ặ t cốc dại lỷ đằu mối, các xí nghiệp và c á c c ơ sh p h ảỉ t ạ o mọỉ đ i ì u kiộn t h u ậ n lợi cho họ như: vận ch u yề n h àn g hóa, cố thề c h o họ
ỉ n h à n g c h ậ m h ơ n m ộ t t h ở l gian mà hai bôn thòa thuận» nghĩa là k hô ng đẾ c h o cá c
f t i ê u t h ụ bị th i ệt khi ứ đ ọ n g và giữ vững chất lư ợ n g sả n p hằ m , cân, đo n g, đo đ ế m
I xốc, co i đ ỏ là p h á p lộnh kinh tế nghiêm ngặt. T ừ c ơ s ở là n h ữ n g đựi lý tiêu (hụ sản
st các xí n g h i ệ p q u ố c d o a n h có thề sử dụn g họ làm c ơ sỏr tìm và nắ m n gu ồn h à n g vật
ịu y ôn vật liộu lâu d à i c h o minh. Q uan hệ kỉnh tế hai chỉSu đ ó t h ự c sự ma ng lại hiệu
inh (ế c h o các xí n g h i ệ p q u ổ c doanh. H ơ n nữa các c ơ s ở kinh t ế q u ố c d o a n h c ũ n g
iên k í t lỉên d o a n h VỚI c á c đ ơ n vị sản xuất của các t h à n h p h ầ n kinh t ế k h á c b ằ n g
tr a o đồ i sản p h ẫ m c ủ a mình đề lấy sản phăm hay ng uy ên vật liệu s ử d ụ n g ch o sản
N h ư vậy là kinh t ế q u ố c d o a n h tự tạo ra thi t r ư ờ n g ngay t r o n g c ơ cấu kinh t ế n h iề u
I p h ầ n . Và t ừ việc s ử d ụ n g các

thành phần

kinh tế kh ác p h ụ c vụ cho mình mà kinh t ế

d o a n h h ư ớ n g dẫn, đ ịn h h ư ở n g sản xuẫt và kỉnh d o a n h ch o ch ú n g p h át trlSn t h e o
hướng XHCN.
^ g hi ù n c ứ u nghị q u y ế t Đạ i hội Đ àng toàn qu ố c lăn t h ứ c VII, ch ú n g ta q u á n tr i ệ t vấn
. tín h pguy^ n tâc là kinh t ế quốc do anh phải th ự c hỉện tốt vai tr ò chủ đ ạ o t r o n g
sách c ơ c â u kinh t ế nh iề u th à nh phần nhằm đảm b ả o c h o sự phát triề n ồn đ i n h và
*u q u ả t o à n bộ nẽn kinh tế q u ố c dân theo định h ư ớ n g X H C N . Ph ân tích n h ữ n g gỉải
t r ê n cù n g

là

n h ằ m g ó p p h ầ n xác định một cách đích t h ự c vai t r ò chủ dijo c ủ a kinh tố

d â n t r o n g n ền kinh tế n h iề u thành phăn hiện nay.

13