Tuần 12. Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Tiết 36 - Tiếng Việt


Tiết 36 - Tiếng Việt

THỰC HÀNH
MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

Phép lặp
cú pháp

Phép liệt
kê

Phép chêm
xen


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Phép lặp cú pháp :
1. Bài tập 1 :
Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành
thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của
Pháp nữa. Khi Nhật hàng Đồng minh thì nhân dân cả
Đoạn
nước ta đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước
trích
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
này có
Sự thật là dân ta đã lấy lại đất nước Việt Nam từ tay
những

Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.
câu văn
nào lặp
Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta
nhau về
đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay
mặt cấu
để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại
trúc
đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ mà lập nên
ngữ
chế độ Dân chủ Cộng hòa.
pháp?
(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc lập)


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Phép lặp cú pháp :
1. Bài tập 1 :
Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành
thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của
Pháp nữa. Khi Nhật hàng Đồng minh thì nhân dân cả
Đoạn
nước ta đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước
trích
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
này có
Sự thật là dân ta đã lấy lại đất nước Việt Nam từ tay
những
Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.

câu văn
nào lặp
Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta
nhau về
đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay
mặt cấu
để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại
trúc
đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ mà lập nên
ngữ
chế độ Dân chủ Cộng hòa.
pháp?
(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc lập)


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Phép lặp cú pháp :
1. Bài tập 1 :

Hãy phân tích cấu trúc cú
pháp của những cặp câu ấy?


Hãy phân tích cấu trúc cú pháp của những
cặp câu ấy?
-Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa
(P – Phụ tình thái)
CN
VN1
của Nhật, chứ không phải là thuộc địa của Pháp

VN2
-Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ
(P)
CN
VN1
không phải từ tay Pháp.
VN2

KẾT
CẤU

P(phụ tình thái) – C – V1 – V2
Khẳng định vế đầu và bác bỏ ở vế sau


+ Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân
CN
VN
gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt
Trạng ngữ (chỉ mục đích)
Nam độc lập.
+ Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy
CN
VN
mươi thế kỉ mà lập nên chế độ Dân chủ…
Trạng ngữ (chỉ mục đích)
KẾT
CẤU

C – V (+ phụ ngữ chỉ đối tượng) – TN (chỉ

mục đích)


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Phép lặp cú pháp :
Bài tập 1
a)

Tác dụng

Cách sử dụng cấu trúc cú pháp
lặp có tác dụng như thế nào trong
việc thể hiện nội dung đoạn văn?

Tạo âm hưởng đanh thép, hùng hồn, thích hợp
với việc khẳng định nền độc lập của Việt Nam và
khẳng định thắng lợi của Cách mạng tháng Tám
là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ phong kiến.


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Phép lặp cú pháp :
Bài tập 1
Trời xanh đây là của chúng ta
b)

Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa

Trong đoạn thơ này
Nguyễn Đình Thi đã
sử dụng phép lặp cú
pháp như thế nào?
Nêu tác dụng của
phép lặp cú pháp đó.

(Nguyễn Đình Thi, Đất nước)


* Lặp kết cấu : C- V ( câu
khẳng đònh)
b. Đoạn thơ: “Trời xanh đây là của
chúng ta .
Núi rừng đây là của
chúng ta” .
CN
VN
* Lặp từ ngữ :
+Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sơng đỏ nặng phù sa
Khẳng
mẽTừ
chủ quyền
củangữ
chúng ta
Địnhđịnh
ngữmạnh

Danh
Định
Tác
và bộc lộ cảm xúc tự hào, sung sướng khi đất
dụng
nước giành được quyền làm chủ


I. Phép lặp cú pháp
Bài tập 1
c)

Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo
Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều
Chày đêm nện cối đều đều suối xa

Đoạn thơ này không
những lặp từ ngữ mà
còn lặp cú pháp. Hãy
chỉ ra và nêu tác
dụng của phép lặp
đó?

(Tố Hữu, Việt Bắc)


I. Phép lặp cú pháp

Bài tập 1
c)

Nhớ sao lớp học i tờ

Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan

Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo

Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều
Chày đêm nện cối đều đều suối xa
(Tố Hữu, Việt Bắc)

Tác dụng

Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi
đối với cảnh sinh hoạt và cảnh vật thiên
nhiên ở Việt Bắc .


I. Phép lặp cú pháp
Bài tập 2: so sánh hiện tượng lặp kết cấu cú pháp trong những
câu thơ sau ở bài tập 1 với kết cấu của những câu thuộc thể loại
khác nhau sau đây để thấy điểm giống và khác nhau (về số tiếng
trong câu, sự đối xứng, nhịp điệu và tác dụng,…) của chúng
a)Tục ngữ: - Bán anh em xa, mua láng giềng gần
- Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng
a)Câu đối: Cụ già ăn củ ấu non
Chú bé trèo cây đại lớn

a)Thơ Đường luật: Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn, người đến chốn lao xao
a)Văn biền ngẫu: Kẻ đâm ngang, người chém ngược, làm cho mã tà
ma ní hồn kinh; bọn hè trước, lũ ó sau, trối kệ tau sắt tàu đồng súng
nổ


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
II. Phép liệt kê :
Bài tập a)
Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có
mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho cơm; quan nhỏ thì ta thăng
chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thủy thì ta cho thuyền, đi bộ thì ta
cho ngựa; lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở nhà
nhàn hạ thì cùng nhau vui cười. Cách đối đãi so với Vương Công
Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang ngày trước cũng chẳng kém gì.
(Trần Quốc Tuấn, Hịch tướng sĩ)
Trong đoạn trích này Trần Quốc Tuấn đã
sử dụng phép lặp cú pháp và phép liệt kê.
Hãy lập mô hình để làm rõ hai phép tu từ
mà tác giả đã sử dụng?


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
II. Phép liệt kê :
1. Bài tập 1
a)
Cấu trúc lặp
Liệt kê

Hoàn cảnh

Thì

1
2
3
…

Không có mặc
Không có ăn
Quan nhỏ
…

thì
thì
thì
thì

Giải pháp
ta cho áo
ta cho cơm
ta thăng chức
….

Khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần
Quốc Tuấn với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh khó khăn.


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

II. Phép liệt kê :
Bài tập b)

Phân
tích phép
lặp cú
pháp phối
hợp với
phép liệt
kê trong
đoạn trích
sau:

Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta
một chút tự do dân chủ nào.
Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng
lập ba chế độ khác nhau Trung, Nam, Bắc để ngăn
cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản
dân tộc ta đoàn kết.
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng
thẳng tay chém giết những người yêu nước thương
nòi của ta trong những bể máu.
Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu
dân.
Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm nòi
giống ta suy nhược.
(Hồ Chí Minh-Tuyên ngôn Độc lập)


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

II. Phép liệt kê :
Bài tập b)
* Các câu trong đoạn trích có kết cấu ngữ pháp giống nhau:
C - V (+ P)

( P:phụ ngữ chỉ đối tượng)

* Ở mỗi câu đều liệt kê những tội ác của thực dân Pháp.
Phép lặp cấu trúc cú pháp: âm hưởng câu văn thêm
mạnh mẽ, hùng hồn, đanh thép
Tác dụng

Kết hợp với phép liệt kê: vạch rõ những âm mưu thâm
độc, những chính sách tàn bạo, những thủ đoạn không
thể dung thứ của thực dân Pháp trên phương diện chính
trị.
Như vậy, hai phép tu từ này đã khiến cho lời kết tội lũ
thục dân thêm sức nặng tố cáo.


III. Phép chêm xen :
1. Bài tập 1
a)Thị Nở xích lại. Đặt bàn tay lên ngực hắn (thị suy nghĩ đến bây giờ mới xong), thị
hỏi hắn:
-Vừa thổ hả ?

(Nam Cao, Chí Phèo)

b) Chí Phèo hình như đã trông thấy trước tuổi già của hắn, đói rét và ốm đau, và cô
độc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau

(Nam Cao, Chí Phèo)

Phân tích phần in đậm trong các câu về
các mặt:
Cũng vào du kích
-Vị trí, vai trò ngữ pháp trong câu
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích -Dấu câu tách biệt bộ phận đó
- thôi)dụng (Giang Nam, Quê hương)
Mắt đen tròn (thương thương quá điTác
c) Cô bé nhà bên (có ai ngờ)

d) Bởi thế cho nên, chúng tôi, Lâm thời Chính phủ của nước Việt Nam mới, đại biểu
cho toàn dân Việt Nam, tuyên bố thoát li hẳn quan hệ thực dân với Pháp, xóa bỏ hết
những hiệp ước mà Pháp đã kí về nước Việt Nam, xóa bỏ tất cả mọi đặc quyền của
Pháp trên đất nước Việt Nam
(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn độc lập)


III. Phép chêm xen :
Câu

a)
b)
c)

d)

Vị trí

Vai trò
ngữ
pháp

1. Bài tập 1
Dấu
câu
tách
biệt

Tác dụng


III. Phép chêm xen :
Câu

Vị trí

a)

Giữa
câu

b)

Cuối
câu

c)

Cuối
câu

d)

Giữa
câu

Vai trò
ngữ pháp

Thể hiện
nghĩa tình
thái

1. Bài tập 1
Dấu
câu
tách
biệt

Tác dụng

()
,

Bổ sung thông tin , thể hiện nhận xét
của người viết về đầu óc kém hiểu biết
của Thị Nở

()

Thông tin về thái độ ngạc nhiên và
tình cảm thương mến của người
viết đối với đối tượng.

,

Nhấn mạnh tư cách pháp nhân của
chúng tôi, những người tuyên bố nền độc
lập của đất nước Việt Nam, làm cho lời
tuyên bố có tính chất đanh thép, có hiệu
lực pháp lí, có độ thuyết phục cao.

Bổ sung thông tin, thể hiện sự đánh
giá của người viết đối với sự việc
được nói trước đó (Sự cô độc thật
đáng sợ)


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

IV. Củng cố:
1. Xác định phép tu từ cú pháp được sử dụng trong các câu thơ sau:
a. Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa”… mẹ thường hay kể.
Đất Nước bắt đầu với miếng tràu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
(Nguyễn Khoa Điềm- Mặt đường khát vọng)
A Lặp cú pháp

A.

B. Liệt kê

C. Chêm xen


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

Củng cố
1. Xác định phép tu từ cú pháp được sử dụng trong các ví dụ sau:

b. Tin vui chiến thắng trăm miền
Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên vui về
Vui từ Đồng Tháp, An Khê
Vui lên Việt Bắc, dèo De, núi Hồng.
(Tố Hữu- Việt Bắc)

A. Lặp cú pháp

BB.

Liệt kê

C. Chêm xen


THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

Củng cố

1. Xác định phép tu từ cú pháp được sử dụng trong các ví dụ sau:
c.

Liên tiếp Tết đi vào kháng chiến
Theo mẹ tôi Kiều cũng tản cư
(Nhà thơ nguyễn Du ngày trước hẳn không ngờ
nhân vật mình
Kiếp truân chuyên chửa dứt)
Cách mạng đánh vào bao tập tục
Vàng tỏa hoa mai chẳng nở sai kì.

A. Lặp cú pháp

B. Liệt kê

(Trinh Đường- Bói Kiều)

CC. Chêm xen


Dặn dò
* Bài tập về nhà:
1. Làm bài tập 2 trang151.
2. Tìm ba câu văn (hoặc thơ) trong các văn bản ở sách ngữ
văn 12 có sử dụng các phép tu từ cú pháp trên.
3. Hãy viết một đoạn văn(từ 3 đến 5 câu) về Tố Hữu và bài
thơ Việt Bắc, trong đó có sử dụng phép chêm xen.
* Chuẩn bị bài mới:
- Tìm đọc một số tư liệu về Xuân Quỳnh: Cuộc đời và thơ
ca.

- Đọc kĩ bài Sóng - trả lời các câu hỏi sgk.