Bài 26. Cách làm bài văn lập luận giải thích

1/ Thế nào là phép lập luận giải thích?
Trả lời: Giải thích trong văn nghị luận là làm cho người đọc hiểu rõ
các tư tưởng, đạo lí, phẩm chất, quan hệ… cần được giải thích nhằm
nâng cao nhận thức, trí tuệ, bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm cho con
người.
2/ Người ta thường giải thích bằng những cách nào?
Trả lời: Giải thích bằng cách nêu định nghĩa, kể ra các biểu hiện, so
sánh, đối chiếu với các hiện tượng khác, chỉ ra các mặt lợi, hại,
nguyên nhân, hậu quả, cách đề phòng hoặc noi theo… của hiện
tượng hoặc vấn đề được giải thích.


A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi
một ngày đàng học một sàng khôn”.
Hãy giải thích câu tục ngữ đó.
- Giải
thích
•Dựa
vào
các nghĩa
từ ngữđen.
quan trọng trong
thích
đề- Giải
bài để
xác nghĩa
định bóng.

- Giải thích nghĩa sâu xa.
• Tìm ý bằng cách đặt câu hỏi.


A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích
ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng
học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.
- Giải thích bằng cách đặt câu hỏi và liên hệ mở

rộng thiệu
vấn đề.
-Giới
câu tục ngữ : “Đi một ngày đàng, học
-Đi sàng
một ngày
đàng là gì?
một
khôn”.
Họcluận
một sàng
là như
thếCâu
nào?
--Nêu
điểm khôn
cần giải
thích:

tục ngữ đúc kết
- Câu
tục ngữ
được
kinh
nghiệm
kinh
nghiệm
và có
thểđúc
hiệnkết
khát
vọng
đi nhiều
nơivềđểnhận
mở
thứchiểu
không?
rộng
biết.
- Kinh nghiệm đó là gì?


A/ Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày
đàng, học một sàng khôn”. Hãy giải thích nội dung
câu tục ngữ đó?
- Thân bài: giải thích bằng cách đặt câu hỏi:

Đi một ngày đàng là gì?, Học một sàng khôn là
như thế nào?
* câu hỏi để giải thích nghĩa đen của từng từ,
từng vế câu (từng khía cạnh của vấn đề.)
Câu tục ngữ có đúc kết được kinh nghiệm về
nhận thức không?, Kinh nghiệm đó là gì?
* Câu hỏi để giải thích nghĩa bóng: (dựa trên
cơ sở nghĩa đen của từ).
* Giải thích nghĩa sâu xa: bằng cách đưa dẫn
chứng để liên hệ mở rộng vấn đề


A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích
ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng
học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.


Phần mở bài
Mở bài 1

Mở bài 2

“Đi một ngày đàng học một
sàng khôn” là một câu tục
ngữ hay, chẳng những đúc
kết kinh nghiệm học tập

của người xưa, mà còn thể
hiện khát vọng được đi xa
để mở rộng tầm mắt”.

Người nông dân Việt Nam
xưa quanh năm bó mình
trong luỹ tre xanh, tầm mắt
hạn hẹp. Chính vì vậy mà
dân gian đã có câu tục ngữ
khích lệ họ đi đây đi đó để
mở rộng hiểu biết: “Đi một
ngày đàng học một sàng
khôn”.

Đi thẳng vào vấn đề giải
thích

Đối lập hoàn cảnh với
ý thức

Mở bài 3
Nhân dân ta đã có nhiều
câu tục ngữ, ca dao nói về
việc đi xa để mở rộng tầm
mắt. Một trong những câu
đó là: “Đi một ngày đàng
học một sàng khôn”

* Cả ba phần mở bài đều đáp ứng được yêu cầu giải thích .
- Giới thiệu câu tục ngữ.

- Nêu luận điểm cần giải thích và trích dẫn câu tục ngữ.

Nhìn từ chung đến riêng


A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích
ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng
học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.


Ở mỗi đoạn văn phần thân bài, người viết đã giải thích vấn
đề gì? Sử dụng cách giải thích nào?
Nhóm 1: Đoạn văn 1

Nhóm 2: Đoạn văn 2

Nhóm 3: Đoạn văn 3


Đoạn 1: Thật vậy câu tục ngữ : “Đi một ngày đàng học một sàng khôn” trước hết là
đúc kết một kinh nghiệm. Xét về nghĩa đen, đi một ngày đàng có nghĩa là đi rất xa. Đối
với người nông dân xưa vốn ít đi xa, lại chưa có phương tiện đo độ dài, họ thường lấy
thời gian để đo con đường đã đi. Với tốc độ đi bộ trung bình một ngày đàng có thể đi
được bốn năm chục cây số, như thế là có thể đi đến một làng khác xã khác, huyện khác.
Đi xa như vậy, họ mới học được những điều mới lạ mà ở làng mình, xã mình, huyện
mình không có được, nghĩa là học được một sàng khôn. Ấn tượng về những chuyến đi
xa thường rất sâu đậm. Và đó có thể là cơ sở thực tế của câu tục ngữ.

Đoạn 2 : “ Nhưng tục ngữ bao giờ cũng đúc kết kinh nghiệm, mà đúc kết thì phải có ý
nghĩa khái quát. Nội dung khái quát đó là một điều có tính quy luật: Hễ đi xa là nhìn
thấy cái mới lạ, mở rộng tầm hiểu biết. Điều quan trọng là hãy đi xa đã, đến lúc đó, dù
không có ý định học gì thì vẫn cứ học được và khôn ra. Đó cũng chính là nội dung của
câu ca dao: đi cho biết đó biết đây, ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn! Ở nhà với mẹ thì
sướng thật đấy nhưng chỉ ở nhà sẽ hạn chế sự hiểu biết. Những câu tục ngữ như thế rất
sâu sắc. Chỉ cần nhớ lại các cuộc tham quan, du lịch mà ta đã tham gia, dù chỉ là đi
chơi, ta cũng biết thêm nhiều điều!
Đoạn 3: “ Câu tục ngữ này không chỉ đúc kết kinh nghiệm, mà còn thể hiện một lời
khuyên, một lời khích lệ, một ước vọng thầm kín. Đó là ước vọng đi xa để mở rộng tầm
hiểu biết, để thoát khỏi sự hạn hẹp của tầm nhìn.”


-Đoạn 1: Thật vậy câu tục ngữ : “Đi một ngày đàng học một sàng khôn” trước hết là
đúc kết một kinh nghiệm. Xét về nghĩa đen, đi một ngày đàng có nghĩa là đi rất xa. Đối
với người nông dân xưa vốn ít đi xa, lại chưa có phương tiện đo độ dài, họ thường lấy
thời gian để đo con đường đã đi. Với tốc độ đi bộ trung bình một ngày đàng có thể đi
được bốn năm chục cây số, như thế là có thể đi đến một làng khác xã khác, huyện khác.
Đi xa như vậy, họ mới học được những điều mới lạ mà ở làng mình, xã mình, huyện
mình không có được, nghĩa là học được một sàng khôn. Ấn tượng về những chuyến đi
xa thường rất sâu đậm. Và đó có thể là cơ sở thực tế của câu tục ngữ.
* Giải thích nghĩa đen bằng cách : nêu định nghĩa, nêu các biểu hiện cụ thể.
Đoạn 2 : Nhưng tục ngữ bao giờ cũng đúc kết kinh nghiệm, mà đúc kết thì phải có ý
nghĩa khái quát. Nội dung khái quát đó là một điều có tính quy luật: Hễ đi xa là nhìn
thấy cái mới lạ, mở rộng tầm hiểu biết. Điều quan trọng là hãy đi xa đã, đến lúc đó, dù
không có ý định học gì thì vẫn cứ học được và khôn ra. Đó cũng chính là nội dung của
câu ca dao: đi cho biết đó biết đây, ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn! ở nhà với mẹ thì
sướng thật đấy nhưng chỉ ở nhà sẽ hạn chế sự hiểu biết. Những câu tục ngữ như thế rất
sâu sắc. Chỉ cần nhớ lại các cuộc tham quan, du lịch mà ta đã tham gia, dù chỉ là đi
chơi, ta cũng biết thêm nhiều điều!

* Giải thích nghĩa bóng bằng cách: nêu nội dung, so sánh, đưa dẫn chứng.
Đoạn 3: Câu tục ngữ này không chỉ đúc kết kinh nghiệm, mà còn thể hiện một lời
khuyên, một lời khích lệ, một ước vọng thầm kín. Đó là ước vọng đi xa để mở rộng tầm
hiểu biết, để thoát khỏi sự hạn hẹp của tầm nhìn.
* Giải thích nghĩa sâu xa: bằng cách nêu ý nghĩa.


A/Bài học:
I/ Khảo sát và phân tích
ngữ liệu:

Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng
học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.


* Kết

bài:
Ngày nay giao thông thuận tiện, đời sống đã khấm
khá, nhiều người có điều kiện để đi xa học hỏi. Nhưng
câu tục ngữ xưa vẫn còn nguyên ý nghĩa đối với
những ai quen sống khép mình, tự thỏa mãn với mình.


“Đi một ngày đàng học một sàng khôn” là một câu tục ngữ hay, chẳng những đúc kết
kinh nghiệm học tập của người xưa, mà còn thể hiện khát vọng được đi xa để mở rộng
tầm mắt”.
Thật vậy câu tục ngữ : “Đi một ngày đàng học một sàng khôn” trước hết là đúc kết
một kinh nghiệm. Xét về nghĩa đen, đi một ngày đàng có nghĩa là đi rất xa. Đối với
người nông dân xưa vốn ít đi xa, lại chưa có phương tiện đo độ dài, họ thường lấy thời

gian để đo con đường đã đi. Với tốc độ đi bộ trung bình một ngày đàng có thể đi được
bốn năm chục cây số, như thế là có thể đi đến một làng khác xã khác, huyện khác. Đi
xa như vậy, họ mới học được những điều mới lạ mà ở làng mình, xã mình, huyện mình
không có được, nghĩa là học được một sàng khôn. Ấn tượng về những chuyến đi xa
thường rất sâu đậm. Và đó có thể là cơ sở thực tế của câu tục ngữ.
Nhưng tục ngữ bao giờ cũng đúc kết kinh nghiệm, mà đúc kết thì phải có ý nghĩa
khái quát. Nội dung khái quát đó là một điều có tính quy luật: Hễ đi xa là nhìn thấy cái
mới lạ, mở rộng tầm hiểu biết. Điều quan trọng là hãy đi xa đã, đến lúc đó, dù không
có ý định học gì thì vẫn cứ học được và khôn ra. Đó cũng chính là nội dung của câu ca
dao: đi cho biết đó biết đây, ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn! ở nhà với mẹ thì sướng
thật đấy nhưng chỉ ở nhà sẽ hạn chế sự hiểu biết. Những câu tục ngữ như thế rất sâu
sắc. Chỉ cần nhớ lại các cuộc tham quan, du lịch mà ta đã tham gia, dù chỉ là đi chơi, ta
cũng biết thêm nhiều điều!
Câu tục ngữ này không chỉ đúc kết kinh nghiệm, mà còn thể hiện một lời khuyên,
một lời khích lệ, một ước vọng thầm kín. Đó là ước vọng đi xa để mở rộng tầm hiểu
biết, để thoát khỏi sự hạn hẹp của tầm nhìn.”
Ngày nay giao thông thuận tiện, đời sống đã khấm khá, nhiều người có điều kiện để
đi xa học hỏi. Nhưng câc tục ngữ xưa vẫn còn nguyên ý nghĩa đối với những ai quen
sống khép mình, tự thỏa mãn với mình.


“Đi một ngày đàng học một sàng khôn” là một câu tục ngữ hay, chẳng những đúc kết
kinh nghiệm học tập của người xưa, mà còn thể hiện khát vọng được đi xa để mở rộng
tầm mắt”.
Thật vậy câu tục ngữ : “Đi một ngày đàng học một sàng khôn” trước hết là đúc kết
một kinh nghiệm. Xét về nghĩa đen, đi một ngày đàng có nghĩa là đi rất xa. Đối với
người nông dân xưa vốn ít đi xa, lại chưa có phương tiện đo độ dài, họ thường lấy thời
gian để đo con đường đã đi. Với tốc độ đi bộ trung bình một ngày đàng có thể đi được
bốn năm chục cây số, như thế là có thể đi đến một làng khác xã khác, huyện khác. Đi
xa như vậy, họ mới học được những điều mới lạ mà ở làng mình, xã mình, huyện mình

không có được, nghĩa là học được một sàng khôn. Ấn tượng về những chuyến đi xa
thường rất sâu đậm. Và đó có thể là cơ sở thực tế của câu tục ngữ.
Nhưng tục ngữ bao giờ cũng đúc kết kinh nghiệm, mà đúc kết thì phải có ý nghĩa
khái quát. Nội dung khái quát đó là một điều có tính quy luật: Hễ đi xa là nhìn thấy cái
mới lạ, mở rộng tầm hiểu biết. Điều quan trọng là hãy đi xa đã, đến lúc đó, dù không
có ý định học gì thì vẫn cứ học được và khôn ra. Đó cũng chính là nội dung của câu ca
dao: đi cho biết đó biết đây, ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn! ở nhà với mẹ thì sướng
thật đấy nhưng chỉ ở nhà sẽ hạn chế sự hiểu biết. Những câu tục ngữ như thế rất sâu
sắc. Chỉ cần nhớ lại các cuộc tham quan, du lịch mà ta đã tham gia, dù chỉ là đi chơi, ta
cũng biết thêm nhiều điều!
Câu tục ngữ này không chỉ đúc kết kinh nghiệm, mà còn thể hiện một lời khuyên,
một lời khích lệ, một ước vọng thầm kín. Đó là ước vọng đi xa để mở rộng tầm hiểu
biết, để thoát khỏi sự hạn hẹp của tầm nhìn.”
Ngày nay giao thông thuận tiện, đời sống đã khấm khá, nhiều người có điều kiện
để đi xa học hỏi. Nhưng câc tục ngữ xưa vẫn còn nguyên ý nghĩa đối với những ai
quen sống khép mình, tự thỏa mãn với mình.


A/Bài học:
Đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: “ Đi một ngày đàng
I/ Khảo sát và phân tích
học một sàng khôn”. Hãy giải thích câu tục ngữ đó.
ngữ liệu:
II/ Ghi nhớ: (sgk)
B/ Luyện tập: Hãy tự viết thêm các kết bài khác nhau cho đề bài trên .


* Học kĩ, nắm chắc cách làm bài văn lập luận
giải thích.
* Chuẩn bị bài luyện tập lập luận giải thích.