Thẩm quyền của cơ quan điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự (trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh thanh hóa)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.36 MB, 102 trang )
.
I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT
MAI XUN CN
THẩM QUYềN CủA CƠ QUAN ĐIềU TRA CÔNG AN CấP HUYệN
TRONG GIAI ĐOạN KHởI Tố Vụ áN HìNH Sự
(Trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Thanh Hóa)
LUN VN THC S LUT HC
H NI - 2017
.
I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT
MAI XUN CN
THẩM QUYềN CủA CƠ QUAN ĐIềU TRA CÔNG AN CấP HUYệN
TRONG GIAI ĐOạN KHởI Tố Vụ áN HìNH Sự
(Trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Thanh Hóa)
Chuyờn ngnh: Lut hỡnh s v t tng hỡnh s
Mó s: 60 38 01 04
LUN VN THC S LUT HC
Cỏn b hng dn khoa hc: TS. NG QUANG PHNG
H NI - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa
học của riêng tôi. Các kết quả trong luận văn chưa được công bố
trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn
trong khóa luận tốt nghiệp đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung
thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả
các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật- Đại học Quốc
gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để
tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
NGƯỜI CAM ĐOAN
Mai Xuân Cần
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN CỦA CƠ
QUAN ĐIỀU TRA CÔNG AN CẤP HUYỆN TRONG GIAI
ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ ................................................. 8
1.1.
Khái niệm và các căn cứ xác định nội dung thẩm quyền của
Cơ quan điều tra hình sự công an cấp huyện trong giai đoạn
khởi tố vụ án hình sự.......................................................................... 8
1.1.1. Khái niệm thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an cấp huyện
trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự..................................................... 8
1.1.2. Các căn cứ xác định thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an
cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự ............................... 15
1.2.
Các yếu tố tác động tới việc quy định và thực hiện thẩm
quyền của Cơ quan điều tra hình sự công an cấp huyện
trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự ............................................ 19
1.2.1. Đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước................................... 19
1.2.2. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra..................... 21
1.2.3. Chất lượng, năng lực đội ngũ Điều tra viên, cán bộ điều tra
thuộc Cơ quan điều tra công an cấp huyện ........................................ 25
1.3.
Quy định về thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an cấp huyện
trong pháp luật tố tụng hình sự từ năm 1945 đến năm 2003................. 27
1.3.1. Từ năm 1945 đến năm 1988 ............................................................... 27
1.3.2. Từ sau năm 1988 đến năm 2003 ........................................................ 30
Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 33
Chƣơng 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ THẨM
QUYỀN CỦA CƠ QUAN ĐIỀU TRA CÔNG AN CẤP HUYỆN
TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ VÀ THỰC
TIỄN THI HÀNH TẠI TỈNH THANH HÓA...........................................34
2.1.
Quy định của pháp luật thi hành về thẩm quyền của Cơ
quan điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ
án hình sự .......................................................................................... 34
2.1.1. Thẩm quyền của cơ quan điều tra công an cấp huyện theo loại
vụ việc và theo đối tượng ................................................................... 34
2.1.2. Thẩm quyền của Cơ quan điều tra cấp huyện theo phân cấp cơ
quan cảnh sát điều tra ......................................................................... 39
2.1.3. Thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra công an cấp huyện
theo lãnh thổ ....................................................................................... 43
2.2.
Thực tiễn thi hành các quy định của pháp luật hiện hành về
thẩm quyền của cơ quan điều tra công an cấp huyện trên
địa bàn tỉnh Thanh Hóa ................................................................... 45
2.2.1. Tổ chức và hoạt động của cơ quan điều tra công an cấp huyện
trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa ............................................................... 45
2.2.2. Tổng quan kết quả khởi tố vụ án hình sự của cơ quan điều tra
công an cấp huyện trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa ................................ 50
2.2.3. Một số hạn chế của Cơ quan điều tra công an cấp huyện trong
giai đoạn khởi tố vụ án hình sự .......................................................... 55
Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................... 60
Chƣơng 3: CÁC YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC
HIỆN HIỆU QUẢ THẨM QUYỀN CỦA CƠ QUAN ĐIỀU
TRA CÔNG AN CẤP HUYỆN TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI
TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ ....................................................................... 61
3.1.
Các yêu cầu bảo đảm thực hiện đúng thẩm quyền của Cơ
quan điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ
án hình sự .......................................................................................... 61
3.1.1. Yêu cầu của cải cách tư pháp ............................................................. 61
3.1.2. Yêu cầu của việc hoàn thiện các cơ sở pháp lý .................................. 63
3.1.3. Yêu cầu của phòng chống tội phạm ................................................... 65
3.2.
Các giải pháp bảo đảm thực hiện hiệu quả thẩm quyền của
Cơ quan điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố
vụ án hình sự ..................................................................................... 69
3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật........................................................... 69
3.2.2. Giải pháp về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong hoạt động
của Cơ quan điều tra công an cấp huyện............................................ 79
3.2.3. Giải pháp về công tác tổ chức cán bộ, cơ sở vật chất – kỹ thuật ....... 81
3.2.4. Tăng cường sự phối hợp giữa các Cơ quan điều tra và Viện kiểm
sát nhân dân ........................................................................................ 84
Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 87
KẾT LUẬN .................................................................................................... 88
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 91
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT
Ký hiệu
Nguyên nghĩa
1
BLTTHS
Bộ luật tố tụng hình sự
2
CQĐT
Cơ quan điều tra
3
TAND
Tòa án nhân dân
45
THTT
Tiến hành tố tụng
5
TNHS
Trách nhiệm hình sự
6
TTHS
Tố tụng hình sự
7
VAHS
Vụ án hình sự
8
VKSND
Viện kiểm sát nhân dân
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Số hiệu
Tên bảng
Trang
Bảng 2.1. Kết quả khởi tố, truy tố, xét xử và đình chi của Cơ quan
điều tra công an cấp huyện trên địa bàn tỉnh Thành Hóa
50
Bảng 2.2. Tổng số tố giác, tin báo về tội phạm Cơ quan điều tra
công an cấp huyện trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa đã thụ
lý, giải quyết
51
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Để khởi đầu hoạt động truy cứu trách nhiệm hình sự (TNHS) người
phạm tội, phải tiến hành khởi tố vụ án hình sự (VAHS), khởi tố là giai đoạn tố
tụng đầu tiên, cung cấp toàn bộ "nguyên liệu" đầu vào cho quy trình tố tụng.
Dù phát hiện có dấu hiệu của tội phạm nhưng nếu các cơ quan có thẩm quyền
không thực hiện trách nhiệm khởi tố VAHS thì tội phạm sẽ bị bỏ lọt ngay tại
"cửa ngõ" của tố tụng hình sự (TTHS). Do vậy, Điều 13 Bộ luật Tố tụng hình
sự (BLTTHS) năm 2003 quy định:
Khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm thì Cơ quan điều tra, Viện
kiểm sát, Tòa án trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có
trách nhiệm khởi tố vụ án và áp dụng các biện pháp do Bộ luật này
quy định để xác định tội phạm và xử lý người phạm tội. Không
được khởi tố vụ án ngoài những căn cứ và trình tự do Bộ luật này
quy định [34, tr.16].
Nguyên tắc quan trọng này của luật Tố tụng hình sự (TTHS) Việt Nam
đòi hỏi các cơ quan tiến hành tố tụng phải phát huy vai trò của mình để góp
phần thực hiện các nhiệm vụ, mục tiêu của TTHS được xác định tại Điều 1
BLTTHS, đó là... phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý công minh, kịp
thời mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội".
Trong số các cơ quan tiến hành tố tụng có trách nhiệm khởi tố vụ án,
Cơ quan điều tra (CQĐT) trong Công an nhân dân là chủ thể khởi tố VAHS.
Trong các CQĐT trong công an nhân dân thì CQĐT công an cấp huyện lại
đóng vai trò quan trọng. Thứ nhất, "Cơ quan điều tra khởi tố khoảng 95 đến
97% tổng số các vụ án đã được khởi tố, Viện kiểm sát và các cơ quan khác
được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra chỉ khởi tố khoảng 5
1
đến 3% còn lại" [53, tr.3]; thứ hai, trong số các cơ quan điều tra các cấp, cơ
quan điều tra cấp huyện thụ lý điều tra 88% số vụ án hình sự [53, tr.3].
Thực tiễn hoạt động của Cơ quan điều tra công an cấp huyện với một
số lượng vụ án rất lớn được khởi tố, điều tra mỗi năm cũng như với kết quả
đại đa số các vụ án. Việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can đúng tội, đúng người,
đã chứng minh khối lượng, hiệu quả vai trò thực hiện các quy định của pháp
luật về thẩm quyền khởi tố vụ án của Cơ quan điều tra công an cấp huyện.
Tuy nhiên, các quy định của BLTTHS và một số văn bản hướng dẫn thi hành
việc thực hiện thẩm quyền khởi tố VAHS nói chung và hoạt động khởi tố
VAHS của Cơ quan điều tra công an cấp huyện nói riêng vẫn còn nhiều bất
cập, chưa cụ thể, chưa phù hợp với những đặc thù về điều kiện khách quan,
chủ quan của giai đoạn tố tụng này(ví dụ: chưa có sự hợp lý và chặt chẽ trong
quy định về tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm, sự phối hợp giữa các
cơ quan có thẩm quyền trong việc xử lý, xác minh nguồn tin, chưa có cơ chế
ràng buộc trách nhiệm của các cơ quan có thẩm quyền trong những trường
hợp cần phải khởi tố, chưa có đủ cơ sở pháp lý để giải quyết các vấn đề phát
sinh trong quá trình xử lý những vụ án khởi tố theo yêu cầu của người bị
hại..., không ít cơ quan điều tra công an cấp huyện rơi vào tình trạng quá tải,
chậm trễ, nợ đọng án...), dẫn tới nhiều bất cập trong việc bảo đảm vai trò thực
tế của cơ quan điều tra công an cấp huyện.
Mặt khác, trên thực tiễn, tuy đa số các VAHS được khởi tố về cơ bản
đúng pháp luật nhưng vẫn còn xảy ra tình trạng bỏ lọt tội phạm, vẫn còn
nhiều trường hợp việc quyết định khởi tố hay không khởi tố VAHS tại một số
địa phương tương đối tùy tiện, thiếu khách quan, không theo đúng thủ tục,
trình tự luật định. Thực trạng này đã ảnh hưởng không nhỏ tới hiệu quả đấu
tranh phòng, chống tội phạm và tới các quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà
nước, của các cơ quan, tổ chức và công dân.
2
Như vậy, có thể thấy còn rất nhiều bất cập trên cả hai phương diện lý
luận và thực tiễn về thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an cấp huyện
trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự cần phải nghiên cứu. Việc tiếp tục
nghiên cứu quy định của pháp luật hình sự và thực tiễn áp dụng trên địa bàn
tỉnh Thanh Hóa để đánh giá khách quan những kết quả đật được cũng như tồn
tại thiếu sót, trên cơ sở đó đưa ra những đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp
luật và nâng cao hiệu quả thực hiện thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an
cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự. Chính vì vậy, học viên lựa
chọn đề tài “Thẩm quyền của cơ quan điều tra công an cấp huyện trong
giai đoạn khởi tố vụ án hình sự (Trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Thanh
Hóa)” để làm luận văn thạc sỹ luật học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Nghiên cứu về vấn đề thẩm quyền điều tra của cơ quan điều tra nói
chung và cơ quan điều tra công an cấp huyện đã có một số công trình đề cập
đến. Có thể kế tới như:
- Nhóm các công trình là giáo trình, tập bài giảng có những chương
phân tích cụ thể về thẩm quyền điều tra trong TTHS như:
+ Trường Đại học Luật Hà Nội với giáo trình “Luật tố tụng hình sự
Việt Nam” Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội năm 2013;
+ Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội với giáo trình “Luật tố tụng hình
sự Việt Nam” Nhà xuất bản Đại học Quốc gia năm 2011;
+ Học viện Cảnh sát nhân dân với giáo trình “Những vấn đề chung về
điều tra hình sự” Nhà xuất bản Công an nhân dân năm 2012.
- Nhóm các công trình là các luận án, luận văn, hiện nay cũng đã có
một số công trình nghiên cứu về vấn đề thẩm quyền điều tra của CQĐT như:
+ Luận văn thạc sĩ “Tăng thẩm quyền điều tra cho Cơ quan cảnh sát
điều tra cấp huyện – Những vấn đề lý luận và thực tiễn” chuyên ngành Tội
3
phạm học và điều tra tội phạm của Phạm Quang Thắng, Trường Đại học Cảnh
sát nhân dân, năm 2007;
+ Luận án tiến sĩ “Cơ quan cảnh sát điều tra trong tố tụng hình sự
Việt Nam” của Vũ Duy Công, Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí
Minh, năm 2015;
+ Luận văn “Chức năng của CQĐT trong quá trình giải quyết vụ án hình
sự” của Trần Đoàn Hạnh, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2008…
- Nhóm các công trình nghiên cứu là sách tham khảo và bài viết khoa học:
+ Sách chuyên khảo “Cơ quan điều tra, Thủ trưởng Cơ quan điều tra và
Điều tra viên trong Công an nhân dân” của PGS.TS. Đỗ Ngọc Quang, Nxb.
Công an nhân dân, năm 2000;
+ Bài viết “Những vấn dề lý luận và thực tiễn mô hình tổ chức và thẩm
quyền của Cơ quan Cảnh sát diều tra trong Công an nhân dân; khó khăn,
vướng mắc và kiến nghị hoàn thiện” của TS Triệu Văn Ðạt dang trên tạp chí
Cảnh sát nhân dân số 6/2012;
+ Bài viết “Một số ý kiến về giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của
Cơ quan cảnh sát điều tra cấp huyện”, của Đào Anh Tới, tạp chí Công an nhân
dân, số 12/2012;
+ Bài viết “Giải pháp tăng cường toàn diện Công an cấp huyện
trong tình hình hiện nay”, của Nguyễn Xuân Ngư, tạp chí Công an nhân
dân số 6/2012;
+ Bài viết “Hoàn thiện các quy định của BLTTHS về cơ quan tiến hành
tố tụng, người tiến hành tố tụng” của Lại Văn Trình, Tạp chí Nhà nước và
pháp luật số 2/2012;….
Như vậy, nhìn chung các công trình nghiên cứu trên đã nghiên cứu, đề
cập đến một số vấn đề có liên quan đến thẩm quyền của cơ quan Cảnh sát
điều tra cũng như của cơ quan điều tra cấp huyện. Tuy nhiên, chưa có một
4
công trình nào ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật học về vấn đề thẩm quyền cơ
quan điều tra công an huyện được công bố, chính vì vậy, việc tác giả chọn đề
tài có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu: là những vấn đề lý luận, quy định của pháp
luật và thực tiễn về thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an cấp huyện trong
giai đoạn khởi tố vụ án hình sự
* Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ tập trung vào những vấn đề liên quan
đến thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự của Cơ quan điều tra công an cấp
huyện. Đề tài khảo sát, nghiên cứu thực trạng hoạt động khởi tố vụ án của chủ
thể này trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa trong thời gian từ 2012 đến 2016.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Qua việc làm rõ các vấn đề lý luận về thẩm quyền của Cơ quan điều tra
công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự và qua thực tiễn giai
đoạn khởi tố của Cơ quan điều tra công an cấp huyện tại Thanh Hóa, luận văn
đưa ra những giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất
lượng hoạt động khởi tố vụ án thuộc thẩm quyền của chủ thể quan trọng này.
Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, đề
tài xác định phải thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây:
- Xây dựng khái niệm thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an cấp
huyện, thẩm quyền của cơ quan điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn
khởi tố vụ án hình sự
- Làm rõ các yếu tố tác động tới việc quy định và thực hiện thẩm quyền
của cơ quan điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự
- Xác định các nội dung thẩm quyền của cơ quan điều tra công an cấp
huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự;
5
- Đánh giá các quy định về thẩm quyền của cơ quan điều tra công an
cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự trong lịch sử pháp luật tố
tụng hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến nay;
- Đánh giá thực tiễn thực hiện các quy định về thẩm quyền của cơ quan
điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự từ thực tiễn
tinh Thanh Hoá, chỉ ra các hạn chế và nguyên nhân;
- Đánh giá bối cảnh và sự cần thiết nâng cao hiệu quả hoạt động khởi tố
vụ án hình sự của CQĐT công an cấp huyện trong bối cảnh cải cách tư pháp
và tình hình tội phạm hiện nay;
- Đưa ra một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền cũng như
các khung khổ pháp lý cần thiết khác để thực hiện hiệu quả các nội dung
thuộc thẩm quyền của của cơ quan điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn
khởi tố vụ án hình sự;
- Đề xuất một số kiến nghị về vấn đề tổ chức thực hiện thẩm quyền khởi tố
của cơ quan điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự.
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Dựa trên phương pháp luận là phép duy vật biện chứng, duy vật lịch sử
của CN Mác-Lênin, các phương pháp nghiên cứu cụ thể được luận văn sử
dụng bao gồm: phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, lịch sử, logic, khảo
sát... được sử dụng trong quá trình nghiên cứu đề tài.
6. Những đóng góp mới của luận văn
- Xây dựng, bổ sung nhằm hoàn thiện những nghiên cứu lý luận về
thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố
vụ án hình sự.
- Đánh giá thực tiễn các quy định về thẩm quyền của Cơ quan điều tra
công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự từ thực tiễn áp dụng
trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa (giai đoạn 2012-2016, chỉ ra nguyên nhân của
các thành công, hạn chế.
6
- Đưa ra các giải pháp về hoàn thiện pháp luật và các giải pháp về tổ
chức thực hiện để góp phần nâng cao chất lượng vai trò của Cơ quan điều tra
công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tham khảo, nội dung
cơ bản của luận văn gồm ba chương:
- Chương 1: Một số vấn đề lý luận về thẩm quyền của Cơ quan điều tra
công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự.
- Chương 2: Các quy định của pháp luật về thẩm quyền của Cơ quan
điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự và thực tiễn
thi hành trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa.
- Chương 3: Các yêu cầu và các giải pháp bảo đảm thực hiện đúng
thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố
vụ án hình sự.
7
Chƣơng 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN CỦA CƠ QUAN
ĐIỀU TRA CÔNG AN CẤP HUYỆN TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ
VỤ ÁN HÌNH SỰ
1.1. Khái niệm và các căn cứ xác định nội dung thẩm quyền của Cơ
quan điều tra hình sự công an cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án
hình sự
1.1.1. Khái niệm thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an cấp huyện
trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự
1.1.1.1. Khái niệm giai đoạn khởi tố vụ án hình sự và nhiệm vụ cơ bản
Trước khi tìm hiểu về thẩm quyền của cơ quan điều tra công an cấp
huyện trong khởi tố vụ án hình sự, chúng ta cần phải xác định giai đoạn khởi
tố vụ án hình sự là gì, để phù hợp hơn với phạm vi nghiên cứu của luận văn.
Do tính chất phức tạp của tội phạm, việc giải quyết vụ án hình sự
không giống với trình tự giải quyết các vụ án dân sự, vụ án hành chính, kinh
tế, lao động. Quá trình tố tụng hình sự được chia thành các giai đoạn khác
nhau, gắn liền với những hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng nhất
định. Ở nước ta, quá trình giải quyết các vụ án hình sự được bắt đầu kể từ khi
nhận được các thông tin về tội phạm cho đến khi bản án, quyết định của Tòa
án đã có hiệu lực pháp luật được đưa vào thi hành. Mỗi giai đoạn tố tụng thực
hiện các nhiệm vụ cụ thể của quá trình tố tụng. Hiện nay, có nhiều quan điểm
khác nhau về phân chia các giai đoạn tố tụng hình sự, song hầu hết các quan
điểm đều thừa nhận “khởi tố vụ án hình sự là một giai đoạn tố tụng” có vị trí
đặc biệt và có vai trò riêng trong quá trình tố tụng hình sự. Nó được coi là một
giai đoạn khởi động quá trình tố tụng giải quyết vụ án hình sự.
8
Theo Từ điển luật học thì khởi tố vụ án hình sự là hoạt động
của cơ quan tiến hành tố tụng xác định có sự việc phạm tội để tiến
hành điều tra phát hiện tội phạm. Khởi tố vụ án hình sự là một giai
đoạn tố tụng độc lập, mở đầu các hoạt động điều tra. Trong giai
đoạn này, cơ quan có thẩm quyền khởi tố tiến hành các hoạt động
để xác định dấu hiệu của tội phạm [54, tr.429]
Theo tác giả Lê Cảm thì:
Giai đoạn khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn tố tụng hình sự
đầu tiên mà trong đó cơ quan tư pháp hình sự có thẩm quyền căn cứ
vào các quy định của pháp luật tố tụng hình sự, tiến hành việc xác
định có (hay không) các dấu hiệu của tội phạm trong hành vi nguy
hiểm cho xã hội đã được thực hiện, đồng thời ban hành quyết định
về việc khởi tố vụ án (hoặc không khởi tố) vụ án hình sự liên quan
đến hành vi đó” [8, tr.24].
Do vậy, khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn đầu tiên của trình tự giải
quyết vụ án, có nhiệm vụ xác định một sự việc xảy ra trong thực tế có hay
không có dấu hiệu của tội phạm để ra quyết định khởi tố hoặc quyết định
không khởi tố vụ án hình sự. Giai đoạn khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn
được tiến hành trước các giai đoạn tố tụng tiếp theo như: điều tra, truy tố, xét
xử... Do đó, giai đoạn này có ý nghĩa quan trọng trong quá trình giải quyết vụ
án hình sự, xác lập cơ sở pháp lý cho hoạt động điều tra, thu thập chứng cứ
chứng minh tội phạm, người phạm tội, lập hồ sơ vụ án, đề nghị truy tố người
phạm tội ra trước Tòa án để xét xử.
Theo tác giả Nguyễn Ngọc Chí:
Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn đầu của quá trình giải
quyết vụ án hình sự, các cơ quan có thẩm quyền có nhiệm vụ sử
dụng các biện pháp của tố tụng hình sự để xác định có hay không
9
có đấu hiệu tội phạm, trên cơ sở đó các cơ quan này sẽ ra một trong
hai quyết định đó là: quyết định khởi tố vụ án hình sự hoặc quyết
định không khởi tố vụ án hình sự [10, tr.64].
Tương tự như thế, trong giáo trình Luật tố tụng hình sự của Trường
Đại học Luật Hà Nội có viết: “Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn mở đầu
của tố tụng hình sự, trong đó cơ quan có thẩm quyền xác định có hay
không có dấu hiệu tội phạm để ra quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ
án hình sự” [39, tr.87].
Các quan điểm nêu trên tuy được diễn đạt bằng nhiều cách khác nhau
nhưng đều thể hiện sự thống nhất đó là coi khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn
đầu của tố tụng hình sự, là giai đoạn khởi động quá trình tố tụng hình sự, có
vai trò làm căn cứ pháp lý cho các giai đoạn tiếp theo.
Giai đoạn khởi tố vụ án hình sự được tiến hành trong một khoảng thời
gian cụ thể, có nhiệm vụ riêng, có chủ thể và các hoạt động tố tụng độc lập với
các giai đoạn tố tụng khác. Khởi tố vụ án hình sự được coi là một giai đoạn độc
lập của tố tụng hình sự. Do đó, theo chúng tôi, khái niệm khởi tố vụ án hình sự
có thể được hiểu như sau: Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn độc lập của quá
trình tố tụng hình sự, mở đầu cho quá trình giải quyết vụ án hình sự, trong đó
các cơ quan có thẩm quyền sử dụng các biện pháp mà pháp luật tố tụng hình
sự quy định nhằm xác định có hay không có dấu hiệu tội phạm để ra quyết định
khởi tố vụ án hình sự hoặc quyết định không khởi tố vụ án hình sự.
Giai đoạn khởi tố vụ án hình sự có các nhiệm vụ cơ bản như sau.
Thứ nhất, phát hiện và tiếp nhận các thông tin về tội phạm kịp thời,
chính xác. Phát hiện và tiếp nhận các thông tin về tội phạm là trách nhiệm của
các cơ quan có thẩm quyền và các cơ quan, tổ chức khác được pháp luật về tố
tụng hình sự quy định. Thông tin về tội phạm có thể được thu thập từ các
nguồn khác nhau như tố giác của công dân; tin báo về tội phạm của các cơ
10
quan, tổ chức; người phạm tội tự thú... và được coi là cơ sở để cơ quan có
thẩm quyền tiến hành kiểm tra, xác minh nhằm xác định dấu hiệu tội phạm để
ra quyết định khởi tố vụ án hình sự hoặc quyết định không khởi tố vụ án hình
sự. Pháp luật tố tụng hình sự quy định trong phạm vi trách nhiệm của mình
các cơ quan có thẩm quyền và các cơ quan, tổ chức khác phải kịp thời phát
hiện và tiếp nhận mọi nguồn tin về tội phạm với các hình thức phù hợp, bảo
đảm chính xác [8, tr. 12].
Thứ hai, sử dụng mọi biện pháp luật định tiến hành các hoạt động kiểm
tra, xác minh nhằm nhanh chóng xác định các dấu hiệu của tội phạm. Sau khi
tiếp nhận thông tin về tội phạm, các cơ quan có thẩm quyền tiến hành các hoạt
động kiểm tra, xác minh để xác định xem có sự việc phạm tội xảy ra hay
không, nếu có thì sự việc đó có hay không có dấu hiệu tội phạm? Hoạt động
kiểm tra, xác minh thông tin về tội phạm được tiến hành bằng nhiều biện pháp
khác nhau trong một khoảng thời gian theo luật định, tùy thuộc vào tính chất
đơn giản, hay phức tạp của vụ án để xác định dấu hiệu tội phạm một cách
nhanh chóng và chính xác. Dấu hiệu tội phạm chính là căn cứ cần và đủ được
pháp luật quy định để cơ quan có thẩm quyền có thể dựa vào đó để ra quyết
định khởi tố vụ án hình sự. Đây là nhiệm vụ chính của giai đoạn khởi tố vụ án
hình sự [8, tr.12].
Thứ ba, ra quyết định khởi tố vụ án hoặc quyết định không khởi tố
vụ án hình sự có căn cứ và hợp pháp. Cơ quan có thẩm quyền ra quyết định
khởi tố vụ án hình sự sau khi xác định được dấu hiệu tội phạm. Quyết định
khởi tố vụ án là văn bản pháp lý làm cơ sở để CQĐT tiến hành các hoạt
động điều tra. Trong trường hợp, nếu xác định không có dấu hiệu tội phạm
thì ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự. Việc ra quyết định khởi tố
vụ án hình sự là quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng và
một số cơ quan khác được pháp luật quy định. Quyết định khởi tố vụ án
11
hoặc quyết định không khởi tố vụ án hình sự phải do người có thẩm quyền
ra mới hợp pháp [8, tr.13].
1.1.1.2. Cơ quan cảnh sát điều tra công an cấp huyện
Để xác định những nội dung liên quan đến Cơ quan CSĐT thì cần làm
rõ cơ quan cảnh sát điều tra công an cấp huyện là gì?
Khoản 1 Điều 33 Bộ luật TTHS quy định: Các cơ quan tiến hành tố
tụng gồm có: Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án.
Theo Pháp lệnh tổ chức ĐTHS thì CQĐT gồm có: Cơ quan điều tra
trong CAND, Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân, CQĐT ở VKSND
tối cao. Đối với Cơ quan điều tra trong CAND gồm có: Cơ quan An ninh điều
tra và Cơ quan CSĐT.
Như vậy, về địa vị pháp lý thì Cơ quan CSĐT là một trong những cơ
quan tiến hành tố tụng được quy định trong Luật TTHS.
Điều 1 Pháp lệnh tổ chức ĐTHS quy định, trong CAND có các CQĐT sau:
- Cơ quan CSĐT Bộ Công an; Cơ quan CSĐT CA tỉnh, thành
phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là Cơ quan CSĐT
CA cấp tỉnh); Cơ quan CSĐT CA huyện, quận, thị xã, thành phố
thuộc tỉnh (sau đây gọi chung là Cơ quan CSĐT CA cấp huyện);
- Cơ quan An ninh điều tra BCA; Cơ quan An ninh điều tra
CA tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là Cơ
quan An ninh điều tra CA cấp tỉnh) [49, tr.3].
Như vậy, về vị trí thì Cơ quan CSĐT là một trong những CQĐT trong
CAND và trong tổ chức của Cơ quan CSĐT gồm có: Cơ quan CSĐT Bộ Công
an; Cơ quan CSĐT Công an tỉnh và Cơ quan CSĐT Công an cấp huyện.
Theo Pháp lệnh tổ chức ĐTHS năm 2004 quy định:
Cơ quan điều tra tiến hành điều tra tất cả tội phạm, áp dụng mọi
biện pháp do Bộ luật TTHS quy định để xác định tội phạm và người
12
đã thực hiện hành vi phạm tội, lập hồ sơ, đề nghị truy tố; tìm ra
nguyên nhân, điều kiện phạm tội và yêu cầu các cơ quan, tổ chức hữu
quan áp dụng các biện pháp khắc phục và ngăn ngừa [49, Điều 3].
Như vậy, cũng như các CQĐT khác, Cơ quan CSĐT được pháp luật
TTHS xác định vị trí pháp lý là Cơ quan tiến hành tố tụng, là cơ quan đầu
tiên tiếp cận thông tin về tội phạm. Do đó Cơ quan CSĐT có nhiệm vụ thực
hiện những biện pháp theo quy định của pháp luật để thu thập chứng cứ
chứng minh tội phạm và những vấn đề cần phải chứng minh khác trong
một vụ án hình sự.
Pháp luật TTHS (Luật TTHS và các văn bản hướng dẫn thi hành như
pháp lệnh tổ chức ĐTHS, Thông tư 28/2014/TT-BCA…) quy định rõ về thẩm
quyền điều tra theo từng cấp tổ chức của Cơ quan CSĐT. Theo đó, Cơ quan
CSĐT Công an các cấp huyện tiến hành điều tra các vụ án hình sự về các tội
phạm quy định tại các chương từ Chương XII đến Chương XXII của Bộ luật
hình sự năm 1999 khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của TAND
cấp huyện (trừ các tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT của
VKSND tối cao và Cơ quan An ninh điều tra trong CAND); Cơ quan CSĐT
CA cấp tỉnh tiến hành điều tra các vụ án hình sự về các tội phạm quy định từ
Chương XII đến Chương XXII của Bộ luật hình sự năm 1999 khi các tội
phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của TAND cấp tỉnh (trừ các tội phạm thuộc
thẩm quyền điều tra của CQĐT của VKSND tối cao và Cơ quan An ninh điều
tra trong CAND); các tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan CSĐT
cấp huyện nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra; Cơ quan CSĐT Bộ Công an
tiến hành điều tra các vụ án hình sự về các tội phạm đặc biệt nghiêm trọng,
phức tạp, liên quan đến nhiều địa phương hoặc có yếu tố nước ngoài thuộc
thẩm quyền điều tra của Cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh nhưng xét thấy cần
trực tiếp điều tra.
13
Trên cơ sở phân tích như trên có thể hiểu: Cơ quan Cảnh sát điều tra là
một trong những cơ quan tiến hành tố tụng được tổ chức trong hệ thống Cơ
quan điều tra trong Công an nhân dân, được tổ chức từ cấp Bộ đến cấp
huyện, có trách nhiệm điều tra tất cả những tội phạm theo thẩm quyền, được
áp dụng các biện pháp điều tra theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự
nhằm xác định tội phạm và người thực hiện hành vi phạm tội, lập hồ sơ, đề
nghị truy tố trước pháp luật.
Từ khái niệm trên ta có thể hiểu “cơ quan điều tra công an cấp huyện”
chính là cơ quan cảnh sát điều tra thuộc lực lượng công an nhân dân cấp
huyện, có thẩm quyền tiến hành tố tụng, được tổ chức và hoạt động theo pháp
luật, có trách nhiệm điều tra những tội phạm theo thẩm quyền được quy định
trong Pháp lệnh Điều tra hình sự và Bộ luật tố tụng hình sự.
1.1.1.3. Khái niệm thẩm quyền của cơ quan điều tra công an cấp huyện
Theo định nghĩa của Từ điển Luật học thì "thẩm quyền" được hiểu là
"tổng hợp các quyền và nghĩa vụ hành động, quyết định của các cơ quan, tổ
chức thuộc hệ thống bộ máy nhà nước do pháp luật quy định" [54, tr.459]. Khái
niệm "thẩm quyền" gồm hai nội dung chính là quyền hành động và quyền
quyết định. Quyền hành động là quyền được làm những công việc nhất định,
còn quyền quyết định là quyền hạn giải quyết công việc đó trong phạm vi pháp
luật cho phép. Giáo trình Luật tố tụng hành chính Trường Đại học Luật Hà
Nội năm 2001 cũng định nghĩa: "Thẩm quyền là quyền hạn theo pháp luật
quy định, của cơ quan công quyền và công chức giữ chức vụ nhà nước nhất
định’’ [38, tr.31]. Từ sự phân tích trên, ta có thể hiểu thẩm quyền là tổng hợp
các quyền mà pháp luật quy định cho một tổ chức hoặc một cán bộ, công chức
nhà nước được thực hiện công việc trong các lĩnh vực và phạm vi nhất định.
Như vậy, thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an cấp huyện trong
giai đoạn khởi tố vụ án hình sự là tổng hợp các quyền mà pháp luật tố tụng
14
hình sự và pháp luật về điều tra hình sự trao cho Cơ quan điều tra công an
cấp huyện – một hệ thống cơ quan điều tra thuộc lực lượng Công an nhân
dân được tổ chức ở cấp huyện, thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn trong một
giai đoạn tố tụng bắt đầu từ khi tiếp nhận và giải quyết tố giác, tin báo tội
phạm cho đến khi ra quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự.
1.1.2. Các căn cứ xác định thẩm quyền của Cơ quan điều tra công an
cấp huyện trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự
Thẩm quyền điều tra là một trong những quy định quan trọng trong Bộ
luật TTHS. Việc xác định đúng thẩm quyền điều tra của các CQĐT sẽ đảm
bảo cho hoạt động điều tra không chồng chéo, không để chống địa bàn, không
để lọt tội phạm, thiết lập mối quan hệ chặt chẽ, hỗ trợ lẫn nhau giữa các
CQĐT, khai thác triệt để sức mạnh của cả hệ thống CQĐT trong hoạt động
điều tra xử lý tội phạm.
Trong phạm vi luận văn này, xuất phát từ đối tượng nghiên cứu là Cơ
quan CSĐT công an cấp huyện nên tác giả chỉ tập trung vào việc phân tích
xác định thẩm quyền của Cơ quan điều tra nói chung và Cơ quan điều tra
công an cấp huyện nói riêng.
1.1.2.1. Thẩm quyền theo vụ việc
Thẩm quyền điều tra theo vụ việc là sự phân định thẩm quyền điều tra
giữa các CQĐT các cấp với nhau căn cứ vào mức độ nguy hiểm cho xã hội và
tính phức tạp của hành vi phạm tội.
Căn cứ vào tính chất của tội phạm phản ánh mức độ ít nghiêm trọng,
nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hay đặc biệt nghiêm trọng của từng loại tội
phạm cụ thể. Mức độ của tội phạm càng cao thì hình phạt áp dụng đối với tội
phạm đó càng nghiêm khắc. Do vậy, chỉ cần thông qua loại và khung hình
phạt được quy định trong Bộ luật hình sự đối với tội phạm đó có thể biết được
tính chất của tội phạm. Theo căn cứ này mà phân định thẩm quyền theo
15
nguyên tắc CQĐT cấp nào thì có thẩm quyền điều tra các vụ án hình sự thuộc
thẩm quyền xét xử của TA cấp đó.
Luật hình sự và Luật TTHS có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Do vậy,
việc xác định thẩm quyền điều tra cũng phải căn cứ vào sự phân loại tội
phạm. Tuy nhiên, ngoài việc căn cứ vào sự phân loại tội phạm thì việc xác
định thẩm quyền điều tra còn phải căn cứ vào tính phức tạp của vụ án và yêu
cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm. Bởi lẽ, có những trường hợp tội phạm ít
nghiêm trọng hay nghiêm trọng nhưng lại phức tạp hoặc phạm tội trong
trường hợp nghiêm trọng.
- Cơ quan CSĐT Công an cấp huyện: Cơ quan CSĐT Công an cấp
huyện được phân chia thành các đơn vị khác nhau và mỗi đơn vị có thẩm
quyền điều tra nhóm tội phạm cụ thể theo quy định của pháp luật.
- Cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh: có thẩm quyền điều tra hai loại vụ
án, cụ thể là:
Thứ nhất, Cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh điều tra những vụ án hình
sự về những tội phạm không thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan CSĐT
Công an cấp huyện.
Thứ hai, Cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh điều tra những vụ án thuộc
thẩm quyền của Cơ quan CSĐT Công an cấp huyện nhưng xét thấy cần trực
tiếp điều tra.
- Cơ quan CSĐT Bộ Công an: có thẩm quyền điều tra các vụ án về
những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp thuộc thẩm quyền điều tra
của Cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra.
1.1.2.2. Thẩm quyền theo lãnh thổ
Thẩm quyền điều tra theo lãnh thổ là sự phân định thẩm quyền điều tra
căn cứ vào địa điểm nơi xảy ra tội phạm, nơi phát hiện tội phạm, nơi bị can cư
trú hoặc bị bắt.
16
Căn cứ để phân định thẩm quyền điều tra theo lãnh thổ là dựa vào nơi
xảy ra tội phạm. Về nguyên tắc, CQĐT có thẩm quyền điều tra những vụ án
hình sự mà tội phạm xảy ra trên địa bàn mà mình quản lý, việc phân định
thẩm quyền điều tra theo lãnh thổ vừa đảm bảo tính kịp thời, vừa mang tính
chủ động trong hoạt động điều tra.
Nơi xảy ra tội phạm là nơi có điều kiện phát hiện, thu thập các tài liệu
chứng cứ có liên quan đến tội phạm. Trường hợp không xác định được nơi
xảy ra tội phạm thì có thể căn cứ vào nơi phát hiện tội phạm, nơi bị can cư trú
hoặc bị bắt. Nơi phát hiện tội phạm còn có thể là nơi có tài liệu chứng cứ liên
quan đến tội phạm, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác điều tra. Thông qua
công tác khám nghiệm hiện trường (nơi xảy ra tội phạm, nơi phát hiện tội
phạm) mà cơ quan điều tra có thể thu thập được ngay các dấu vết của tội
phạm để lại tại hiện trường của vụ án từ đó có thể tìm ra đối tượng thực hiện
hành vi phạm tội.
Việc phân định thẩm quyền điều tra theo lãnh thổ đảm bảo tính kịp
thời, tránh được sự chồng chéo và đùn đẩy trách nhiệm cho nhau khi thực
hiện nhiệm vụ làm ảnh hưởng đến hiệu quả của hoạt động điều tra.
1.1.2.3. Thẩm quyền theo đối tượng
Thẩm quyền điều tra theo đối tượng là sự phân định thẩm quyền điều
tra giữa CQĐT trong CAND với CQĐT trong Quân đội nhân dân và CQĐT
Viện kiểm sát nhân dân.
Theo căn cứ này thì thẩm quyền điều tra được xác định như sau: CQĐT
trong Quân đội nhân dân điều tra những tội phạm mà người thực hiện hành vi
phạm tội là những người do quân đội quản lý, hoặc những người không do
quân đội quản lý nhưng phạm tội liên quan đến bí mật quân sự hoặc gây thiệt
hại cho quân đội.
Cơ quan điều tra thuộc VKSND điều tra các vụ án hình sự về một số
17
