DSpace at VNU: Mấy ý kiến về nhận thức phương pháp luận đổi mới hệ thống chính trị

OAI HỌC TỔNG HỢP HÀ NỘI
TẠP CHÍ KHOA HỌC số 6 -1993

MẤY Ý KIẾN VẾ NHẬN THỨC PHƯƠNG PHÁP LUẬN
ĐỔI MỚI HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ
PTS.PHẠ M XUÂN HẰNG
T h ế giđ i à L i ê n X ô đá t a n rá

C á c c u ộ c c h i ế n t r a n h s á c tộ c đ á và đ a n g gieo r á c tai h ọ a m á u lửa

:ho b i ế t b a o d â n là n h

N g u y cơ h ủ y d iệ t môi t r ư ờ n g s ố n g c ủ a con người lại n ẩ y s i n h t ừ

ĩhính b à n t a y con người...
N h ứ n g t h á c h đô' mới có t í n h c h ấ t thời đại ấ y đ ả t á c đ ộ n g đ ế n t ấ t cả c á c t h ể c h ế c ủ a
:ác q u ố c g i a , t r o n g đó đ ấ t n ư đ c ta, d â n tộ c ta

k h ô n g p h ả i là t r ư ờ n g hợp ngoại lệ.

Đ ư ờ n g lố i đ ổ i mới củ a Đ ả n g C ộng sản V iệt N a m ch ín h là định hướng tìm kiếm cá c giải
) há p v ừ a g i n g i ư n h đ n g t h à n h q u ả đả đ ạ t được, v ừ a đ ư a đ ấ t nư ớc t i ế p t ụ c p h á t t r i ể n
r o n g t ì n h t h ế c h í n h t r ị mới c ủ a lịch sử t h ế giới đ ư ơ n g đại.
Đ ịn h h ư đ n g đổi mđi hệ th ố n g ch ín h trị là m ột chú trư ơ n g đ ú n g đán nhằm hoàn th iện
íên đế c h í n h t r ị đ ể t i ế p t ụ c p h á t t r i ể n k in h t ế đ ấ t n ư ớ c T h e o c h ú n g tôi, đổi m ô i hệ t h ố n g
;hính tr ị ở n ư ớ c ta h iện nay k h ôn g phải là xác lập m ột m ổ hình Hệ th ố n g ch ín h trị vđi
ih ử n g t h à n h t ố mđi, m à quon tro n g h ơ n , ch ù y ế u h ơ n , là đ ổ i m ớ i các m ố i quan h ệ h ệ
h ố n g . T r o n g b à i n à y c h ú n g tôi xin t r a o đổi n h ậ n t h ứ c bư đc đ ầ u c ủ a m ì n h x u n g q u a n h
/ấn đê n èu tr ê n
1. T ừ t h ự c t r ọ n g q u a n hệ H ệ t h ố n g c h í n h t r ị vồ v ấ n đê d â n t ộ c ở nư ớc t a t r o n g giai

lo ạ n t ừ 1Ô45 đ ế n n a y có t h ề nối đó lầ H ệ t h ố n g c h í n h tr i của x ả hội V i ệ t N a m h i ệ n đ ạ i
iưới s ự lă n h đ ạ o của Đ ả n g C ộ n g sả n V iệ t N a m

. N ó i n h ư t h ế có n g h ĩ a là lực l ư ợ n g t h a m

jia t ạ o r a s ự v ậ n h à n h c ủ a H ệ t h ố n g c h í n h t r ị t ừ s a u 1 9 4 5 là n h ứ n g đại biểu t i ê n t i ế n
:úa n hiêu g ia i tầ n g xả hội.
C h ản g h ạ n , g ia nhập Đ ả n g C ộng sản V iệt N a m k h ô n g ch í có n h ứ n g người x u ấ t th ân
;ừ giai c ấ p c ô n g n h â n , m à cò n có c ả n h đ n g t r í t h ứ c , n h ứ n g n ô n g d â n t h ừ a n h ậ n c h í n h
:ương, d i ê u lệ Đ ả n g . T h ự c c h ấ t Đ ả n g C ộ n g s ả n V iệ t N a m ià đội n g ủ c h i ế n đ ấ u c ù a cá c
Ịiai t ầ n g l a o đ ộ n g Việt N a m có lìèn t ả n g t ư t ư ơ n g là h ợ c t h u y ế t M á c - L ẻ n i n và t ư t ư ỏ n g
k ò Chí M in h
C h ẳ n g h^ạn, Q u ố c hội - cơ q u a n q u y ẻ n lực cao n h ấ t c ủ a N h à nước, cò đại biểu đại d iệ n
;ho c á c ừ n g lđp n h â n d â n . T h à n h p h â n x u ấ t t h â n c ủ a c á c đại biểu Q u ố c hội 3 k h ó a g â n
lảy ( k h ó a V I , VII, VIII) c ũ n g p h ả n á n h t í n h c h ấ t toàn x õ h ộ i c ủ a cơ q u a n q u ỳ ẻ n lực tối
lão này:

71


T hành
phần
-

Công n h â n
Nôn g d â n
Trí th ứ c
C á n bô c h í n h tr i
Tiểu t h ủ c ô n g
Q u ả n dội

C á c t ô n g iá o v à
các n h â n sĩ

K hóa VI
492 dại biểu

K hóa VII
496 đại biểu

K h óa V II
496 đại taểi

Đại biểu

T ỷ lệ %

Đại biểu

Tỷ iệ %

Đ ại biểu

Tỷtệ %

80
100
98
141
6
54

16,3
20.3
19,9
28,7

100
92

110
121

20,1
18,5
22,3

24,4

1,2
11,0

9
49

1,8
9 ,9

91
105
123

100
19
49

li ,3
2,2
2i,8
2),2
:,8
',9

13

2,6

15

3,0

9

,8

T h à n h p h à n và c á c t ư ơ n g q u a n tỉ lệ ỏ b à n g t r ê n ch o t h ấ y q u ỳ ê n lực N h à n ư đ c l ề q u ỳ ế n
ỉưc c u a n h â n d á n , c ủ a t o à n xã hội.
Từ th ự c tr ạ n g trên có th ể nhận th ứ c rà n g Hệ th ố n g ch ín h trị nước ta h iện nay Đ ảng,
N h à nước, c á c tô c h ứ c xả hội) được x âv d ự n g t r ê n n ê n t ả n g n h â n d â n lao đ ộ n g 'đi cốt
lỏi là ỉién m i n h c ô n g - n ô n g - tr í t h ứ c .
2 N h ặ n t h ơ c t í n h lịch sử c ủ a H ệ t h ố n g c h í n h t r ị là n h ậ n t h ứ c m ộ t t i ê n đòi mới hộ t h ố n g

Mối giai đ o ạ n lịch sứ c ủ a d â n tộc có n h đ n g n h i ệ m vụ lị ch s ử cụ t h ể n h ấ t đ ị n h T r ư đ c
th ách đô cua lịch sử, m ối dàn tộc phải lựa ch ọn cho m ìn h m ột con đường. Giai á p cầm
quyên lảnh tron sú m ạn g tìm kiếm sự lựa ch ọn và tổ ch ứ c th ự c th i n h đ n g n h iệ m /ụ của
sự lưa c h ọ n â y t h ô n g q u a c á u t r ú c và cơ c h ế v ậ n h à n h H ệ t h ố n g c h í n h t r ị do m n h t$0
d ư n g ra N h ữ n g n h i ệ m vụ cụ t h ể c ủ a mối giai đ o ạ n l ị c h s ử sẽ q u y đ ị n h cơ c h ế VỘI h à n h
t r á c mối q u a n hệ) c ủ a H ệ t h ố n g c h í n h trị .
Lịch sừ Viòt N a m t ừ 1 9 4 5 - 1 9 7 5 p h ả n á n h n h ứ n g t h á c h đ ố lịch sử dối vđi d â n b c Vỉột
N a m q ua hai c u ộ c c h i ế n t r a n h c h ố n g P h á p và c h ố n g Mỹ. Th ời kỳ n à y vai t r ò củi Đ ả n g
rất to ịrtn Q u yèn uy của n à n g ở lĩnh vự c này hay lĩn h vự c khác có liíc được d ồig nhất
với q u v ^ n lực N h à n ư đc Dó là biểu thị sự t ậ p t r u n g cao độ t r o n g thời c h i ế n .
Sau c h i ế n t h á n g 1975, đ ất nư đc bưđc s a n g giai đ o ạ n lịch sử mđi N h i ệ m vụ c h n i lược
mới ( m à t h ự c c h ấ t là xAy d ự n g và bảo vệ hòa b ìn h ) đòi hỏi H ệ t h ố n g c h í n h t r ị pHi th a y
đối cơ c h ế v ậ n h à n h , t ứ c r á c mối q u a n hệ hệ t h ô n g ch o t h í c h ứ n g vđi tìnin t h ế clính trị
mđi
3 Dặ c t r ư n g nôi bật c ủ a H ệ t h ố n g c h í n h t r ị Việt N a n ì thờ i h iệ n dại là Đ ả n g Cing s ả n
Việt N a m vừa ỉà lực lư ợ n g lả n h ứạo, tổ c h ứ c H ệ t h ố n g , v ừ a là m ộ t t h à n h tô' qu ai t r ọ n g
cù a H è t h ố n g Mọi sự v ận đ ộ n g c ù a H ệ t h ố n g <íêu đượ c k h ỏi đ àu t ừ s ự v ậ n d ộ n g ủ a b ả n
t h â n Đ a n g C ộ n g s á n Mối q u a n hệ c ù a Đ ả n g với c á c t h à n h tô' k h á c ( N h à n ư đ c , c á c ổ ch ức
xã hội) tạo r a q u á t r i n h hoạ t đ ộ n g c ù a to à n bộ hộ t h ố n g C ho n ẽ n đổi mđi h ệ t h ố n ' chính
trị hiện nay c ũ n g cổ ng hĩ a trưđc hốt là đổi mđi mối q u a n hệ này.

Cân phài n h ấ n m ạ n h rÀng, hà n t h â n mối t h à n h t ố ( Đ ả n g , N h à nư đ c , tổ c h ứ c cá hộỉ)


bủa hệ
riêng

t h ố n g ĩ h ì n h t r ị đ ư ợc h ìn h t h à n h và t ô n tại n h ư là m ộ t hệ t h ố n g có t í n h độc lộp
Trt c h ơ c , c h ơ c nố ng, n h i ệ m vụ và q u y è n h ạ n c ủ a mối hệ t h ố n g - t h à n h t ố này, n ế u

k h ố n g đ ư ợ c đ ả m bào vị t r í n h ư lịch sử yèu c ầ u nó x u ấ t hiệ n, n ế u hệ t h ố n g - t h à n h t ố này
bao biệ^n hành ch ín h và pháp quýèn hệ thô'ng - thành tố khác thì tro n g m ột hoàn r in h
k h ổn g th íc h ứ n g 9ẻ dản tđi tình trạ n g tr iệ t tiẻu tính n ô n g đ ộng, tạo ra sự trì trệ, ỷ lại
tron g CCÁC th àn h t ố bị bao hiện, k ết cụ c là k h ôn g có sự th ô n g n h ất biện c h ơ n g tro n g toàn
tộ hệ tth ố n g , mà ch ỉ tạo ra m ôi quan hệ hệ th ố n g m ột ch iếu .
Nói đ ế n H ệ t h ô n g là t h ử a n h ậ n t á c đ ộ n g q u a lại c ủ a cá c yế u t ố cấ u t h à n h . T r o n g H ệ
t h ố n g *chính tr ị c ù a ta "tác đ ộ n g q u a lại" ấ y là c á c mối q u a n hệ g i đ a Đ ả n g - N h à nướ c Cá c t ổ c h ứ c xả hội, n h ư n g m ứ c độ "qua lại" n h ư t h ế nà o giứa cá c t h à n h tổ' t r é n đ ư ờ n g
như ch ì ưa rỗ n ét vê m ật th ự c tiến
T h ụ r c t r ạ n g hệ t h ố n g c h í n h t r ị c ủ a ta v ừ a q u a cò n đ ậ m n é t q u a n hệ m ộ t c h iê u: từ t r è n
x u ố n g dưđi, t ừ Đ ả n g s a n g N h à nư ớc và cá c t ổ c h ứ c xả hội. C h íè u ng ượ c lại c ò n mờ n h ạ t ,
có lúc,, cổ ch ổ rrti vào t ì n h t r ạ n g h ìn h th ứ c.
4 EDdng Ui c h ủ t r ư ơ n g đổi mới H ệ t h ô n g c h í n h t r ị , theo c h ủ n g tôi, k h ô n g t h ể bỏ q u a
c á c l ĩ m h vực sau:
D(6i mới tổ c h ứ c c ủ a bả n t h â n t ừ n g hệ t h ô n g - t h à n h t ố sao ch o mỗi t h à n h t ố đủ s ứ c
và đưọí c v ận ha n h theo đ ú n g c h ứ c n ã n g và q u ỳ ê n hạ n c ủ a m ìn h

- T h i i ế t lập m ộ t cơ c h ế q u a n hệ hệ t h ố n g sao cho vừ a đ ả m bảo t í n h t h ố n g n h ấ t c u a to à n
bộ hệ t h ố n g , vừ a đ ả m bả o tư cách đ ộc lập ch o mối t h à n h tố.

N g u y ê n t á c n à y k h ô n g chỉ

kích tb iích tính n ố n g động, tự chủ của m ỗi th à n h tố t, khốc phục tìn h trạ n g bao biện, n gh ĩ
thay, lỉàm thay, tỉn h tr à n g ỷ lại, tr ô n g chờ, m à còn đòi hỏi ở m ỗi thành tố m ộ t trá ch nhiệm
lịch sù i
- Trrong H ệ th ố n g ch ín h trị củ a ta, m ối quan hệ hệ th ố n g chủ đạo là quan hệ giứa Đ ả n g
và N hỉà nưđc, - M ột bên là lực lưựng lảnh đạo ch ín h tr ị, m ột bèn là c h ế đ ịn h cơ b in cùa
m ộ t q iuố c gia H o à n t h ỉ ệ n cơ c h ế l ả n h đ ạo c ủ a Đ ả n g dối với N h à n ư ớc t r ê n p h ư ơ n g d iệ n
lập phiáp, hành pháp, tư pháp vốn còn là n hu cầu của th ự c tiến . N h ứ n g đư ờn g lối, chủ
trương; lđn của Đ ả n g phải được pháp luật hóa - đây là phương th ứ c cao n h ấ t tro n g cơ c h ế
l ả n h điạo củ a Đ ả n g đốỉ vói hệ t h ố n g c h í n h t r ị . M ạ t kh á c , sự lfinh đ ạ o c ủ a Đ ả n g cồ n được

biểu h iiện qua n h ứ n g cá n bộ Đ ả n g nắm g iđ cá c cư ơng vị chủ ch ố t tro n g H ệ th ố n g chính
q uyẽn nhà nưđc, tro n g cá c tổ ch ứ c xá hội. Vì th ế, sẻ íà cồ n g k ềnh, phứ c tạp ch o giải q u yết
c ô n g vriệc khi c á c cơ quan cu a Đ ả n g (các B an) có quy m ô khá lđn vản so n g hồnh vđi các
Bộ, cáic ngành của C hính phủ. Và c đ n g chưa hợp lý khi c ô n g dán (n ồ n g dân c h ẳ n g hạn)
lại th ụ íc thi quỳên lợi, n gh ĩa vụ cổ n g dân củ a m ìn h trèn cơ 8Ở cá c vồn k iện củ a Đ ả n g lò
c h í n h , còn c á c vấĩầ b à n p h ố p lý c ủ a N h à n ư đ c lại r ấ t c h ậ m đượ c xầ y d ự n g , h o à n th i ệ n
(C ác V'ốn hản vê khoán, ch ia ru ộn g đất c h ẳ n g hạn).
5. T r o n g quá trìn h đổi mđi H ệ th ố n g ch ín h trị càn nhận th ứ c sâu sắ c hơn tư tưđng
H ò Chií Minh như là m ột bộ phận quan tr ọ n g của n ế n t i n g ch ín h tri của H ệ th ố n g chính
trị nưcđc ta T hực tại lịch sử V iệt N am kể từ khi có Đ ả n g là biểu h iện sin h đ ộ n g của cuộc
đấu tr*anh kiẻn trì đi th eo và hảo vệ Hự lựa chọn lịc h sừ N g u y ễ n Á i Quốc - H ồ C h í M in h
C ủ n g có th ể khói quát sự lựa chọn lịch sử ấy h h n g n h ứ n g luận điểm nổi tiế n g của lảnh
tụ HỒ C hí Minh:

73


- "Dù có đ ố t c h á y cả d ả y T r ư ờ n g S ơn c ủ n g phải g i à n h cho đư ợc độc lập, t ự do'
- "Nước độc lập m à dân k h ô n g được h ư ỏn g hạn h phức, tự do thì d ộc lộp cứ n ^ ch ẳn g
có ý n g h ĩ a gi".
- "Tôi chỉ có m ộ t h a m
lập, đ ồ n g bào t a ai c ủ n g

m u ố n , h a m m u ố n t ộ t b ậ c là là m sao nước t a đ ư ợ c h o à n t a n dộc
có cơ m ă n , áo m ặ c , ai c ũ n g đư ợ c học h àn h "

- "Xây d ự n g m ộ t n ư ớ c Việt N a m h ò a bình , t h ố n g n h ấ t , độ c lộp, d â n c h ủ và g i à u m ạ n h ,
góp p h â n x ứ n g đ á n g vào s ự n g h i ệ p c á c h m ạ n g t h ế giđi".
Tư tư ỏn g của các luận đ iể n f trên , x é t tr è n ch iêu dài lịch sử, đả hàm ch ứ a cả ỉên đ è ,
phương tiện và m ụ c đích vươn tđi của dân tộ c. T rá ch n h iệm tổ ch ứ c th ự c th i tu ộ c về

Hộ th ố n g chính trị h iện nay do Đ ả n g C ộng sả n V iệt N am lảnh dạo, có n ò n g c ố t ầ khối
íiên m inh côn g - n ô n g - trí th ứ c, có n h iệm vụ huy d ộ n g sứ c m ạnh tổ n g th ể củ a k ố i Đại
đo àn kết dân tộc.