04 Trần Xuân Bản, Nguyễn Thị Ngà KYHT 20 năm

NGHIÊN CỨU, PHỔ BIẾN NGUỒN TIN ĐIỆN TỬ TRUY CẬP MỞ
TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
Trần Xuân Bản*
Nguyễn Thị Ngà **
Tóm tắt: Dựa trên những tiêu chí lựa chọn khoa học và tin cậy, trong những năm gần
đây, Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tiến hành nghiên cứu một số nguồn
tin điện tử truy cập mở có giá trị trên mạng Internet như: DOAJ, DOAB, PLOS,
AGORA, HINARY,... từ đó tổ chức phổ biến tới người dùng tin bằng các phương pháp
như: thông qua các poster, hội nghị bạn đọc, website th ư viện,... Các nguồn tin có giá
trị trên góp phần hoàn thiện, đa dạng hóa nguồn tin phục vụ hoạt động giảng dạy, học
tập và nghiên cứu khoa học tại trường.
Từ khóa: Nguồn tin điện tử; Truy cập mở; Đại học Sư phạm Hà Nội 2
1. Nguồn tin truy cập mở và vai trò của nó đối với hoạt động thông tin thư viện các
trường đại học
1.1. Khái niệm nguồn tin truy cập mở
Nguồn tin điện tử là gì?
Khái niệm nguồn tin điện tử được mở ra từ hơn nửa thế kỷ trước. Lancaster
(1995) khẳng định rằng, việc sử dụng máy vi tính để vận hành các tài liệu in trên giấy
theo quy ước đã được manh nha từ những năm 60 của thế kỷ XX gắn với sự ra đời của
bộ chỉ dẫn “Index Medicus” (Bộ chỉ dẫn thư mục mang tính học thuật về các bài báo
khoa học thuộc lĩnh vực y học) tại Thư viện Quốc gia về Y học của Hoa Kỳ.
Từ khi ra đời, đã có nhiều định nghĩa khác nhau được đưa ra bởi các tác giả về
nguồn tin điện tử. Hiểu một cách đơn giản nhất nguồn tin điện tử là nguồn chứa tất cả
các thông tin được xử lý, lưu trữ và truy cập trên máy tính điện tử hay trên mạng máy
tính (Đoàn Phan Tân, 2009). Thông tin điện tử được trình bày và lưu lại trên các vật
mang tin điện tử.
Các thông tin điện tử này bao gồm:
- Các bộ sưu tập số;
- Các CSDL chuyên ngành, đa ngành được lưu trữ trên các CD-ROM;
- Các CSDL trực tuyến;
- Các cổng thông tin điện tử

- Báo, tạp chí điện tử;
*

Thư viện, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

**

Thư viện, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2


- Các websites trên Internet;
- Các cơ sở tri thức,…
Trong phạm vi của bài báo, nguồn tin điện tử chủ yếu nhấn mạnh đến các bộ sưu
tập số, các cổng thông tin điện tử và các CSDL trực tuyến.
Nguồn tin điện tử truy cập mở là gì?
Từ khái niệm nguồn tin điện tử trên, ta có thể hiểu, nguồn tin truy cập mở các
các nguồn tin điện tử trên mạng Internet cho phép người dùng có thể truy cập mà không
phải trả bất kỳ một khoản phí nào.
Các nguồn tin điện tử trên có thể là các cơ sở dữ liệu, các thư viện điện tử, các
bộ sưu tập số, các cổng thông tin được cung cấp từ các tổ chức uy tín của Liên hợp
quốc, các tổ chức phi chính phủ, các trường đại học, các nhà xuất bản trên khắp thế
giới.
1.2. Vai trò của nguồn tin truy cập mở đối với hoạt động thông tin thư viện tại trường
Đại học Sư phạm Hà Nội 2
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 là một trong những cái nôi đào tạo nguồn
nhân lực chất lượng cao cho các trường thuộc hệ thống giáo dục quốc dân. Hòa chung
với xu thế đổi mới của nền giáo dục nước nhà, từ năm học 2011 – 2012, nhà trường
chuyển hình thức đào tạo từ niên chế sang học chế tín chỉ. Hình thức đào tạo mới này
đòi hỏi cần phải có những thay đổi tích cực và toàn diện đối với các bộ phận chức năng
trong Trường.

Trong bối cảnh đó, nhiệm vụ của thư viện là cần ưu tiên hàng đầu phát triển một
nguồn tin phong phú, đa dạng hơn. Đặc biệt chú trọng đến vấn đề nghiên cứu, phát triển
và phổ biến các nguồn tin điện tử, tạo cho người học chủ động hơn trong việc học tập
và nghiên cứu. Ngoài thời gian học trên lớp, trên thư viện, người học vẫn có thể học ở
nhà. Dù học ở đâu, người học cũng cần phải được cung cấp một nguồn học liệu đầy đủ.
Từ năm 2012, thư viện đã tiến hành xây dựng thư viện điện tử. Đến nay thư viện
đã xây dựng được bộ sưu tập số Sách SP2 với hơn 10.000 đầu mục, Tạp chí Khoa học
(ấn bản điện tử) từ số 1 đến số 43. Bên cạnh đó Thư viện đã tiến hành bổ sung quyền sử
dụng từ các bộ CSDL Proquest Central, Springer Link và Tạp chí toán học MathScinet.
Nhằm chủ động hơn trong công tác phục vụ bạn đọc, Ban Chủ nhiệm Thư viện
thường xuyên chỉ đạo và động viên cán bộ nghiên cứu, tìm tòi ra các nguồn tin truy cập
miễn phí trên mạng Internet. Từ năm học 2011 - 2012, bên cạnh các bộ sưu tập số do
thư viện xây dựng cũng như các nguồn tin điện tử bổ sung từ các nhà cung cấp, đã tiến
hành nghiên cứu và phổ biến tới cán bộ, giảng viên, sinh viên và học viên cao học trong
Trường một số nguồn tin truy cập mở rất có giá trị như: DOAJ, DOAB, Plos, HighWire
Press, Research4life,…


Hiện nay, trên thế giới xuất hiện hàng trăm các nhà cung cấp, các nhà xuất bản
cung cấp các cơ cở dữ liệu trực tuyến. Bên cạnh các cơ sở dữ liệu mang tính chất tổng
hợp như ScienceDirect, Springer Link, Proquest Central,... là những cơ sở dữ liệu mang
tính chất chuyên ngành, chuyên đề như APS, IOP, ICS,... Nhiệm vụ của các cơ quan
thông tin thư viện là phải cập nhật nguồn thông tin sao cho có thể phục vụ người dùng
tin của cơ quan mình một cách đầy đủ nhất. Tuy nhiên, không có một đơn vị nào có thể
có đủ khả năng về tài chính để bổ sung tất cả các nguồn tin kể trên.
Do vậy, bên cạnh việc chọn lọc các nguồn tin phù hợp, ưu tiên bổ sung, nghiên
cứu các nguồn thông tin truy cập miễn phí cũng là phương án giúp Thư viện trường Đại
học Sư phạm Hà Nội 2 chủ động hơn trong công tác phục vụ người dùng tin, không quá
phụ thuộc vào nguồn tài chính mà nhà trường cấp.
2. Nghiên cứu các nguồn tin truy cập mở tại Thư viện trường ĐHSP Hà Nội 2

2.1. Phương pháp nghiên cứu nguồn tin truy cập mở
Các nguồn tin điện tử rất phong phú và đa dạng được cung cấp từ hàng nghìn các
nhà cung cấp, các trường đại học, các tổ chức, …với số lượng các CSDL lớn, thông tin
lưu trữ trong các CSDL này có thể lên đến hàng chục triệu đầu mục, bao quát toàn bộ
các lĩnh vực khoa học. Người dùng tin sẽ bị “chìm trong biển thông tin” nếu như không
có sự định hướng một cách khoa học từ các thư viện và các cơ quan thông tin. Nhiệm
vụ đặt ra cho các thư viện và cơ quan thông tin là phải nghiên cứu, phát triển các nguồn
thông tin tốt, phổ biến tới người dùng tin. Các nguồn tin này phải được đảm bảo tính
khoa học và chính xác (mặc dù thông tin có thể được khai thác từ các nguồn phải trả
tiền hay từ các nguồn miễn phí) nhưng vẫn phải là những thông tin có giá trị, từ các
nguồn tin uy tín.
Để đánh giá các nguồn tin, cần phải dựa vào các tiêu chí đánh giá cụ thể. Theo
Chandler (1982), để đánh giá nguồn tin trên Internet người ta dựa vào các tiêu chí sau:
tính cập nhật, mức độ phù hợp, mức độ uy tín, tính chính xác và mục đích.
- Tính cập nhật
Các thông tin được lưu trữ và phổ biến trong các nguồn phải đảm bảo là những
thông tin phản ánh những vấn đề mới nhất của các chủ đề bao quát, nguồn tin phải cập
nhật thường xuyên.
- Tính phù hợp.
Tính phù hợp của nguồn tin thể hiện ở phạm vi bao quát, hình thức trình bày của
thông tin, mức độ học thuật và ngôn ngữ phản ánh nguồn tin và phù hợp với đối tượng
phục vụ.
- Mức độ uy quyền.


Mức độ uy quyền được thể hiện ở việc nguồn tin điện tử được phát triển bởi cá
nhân, tổ chức hay cơ quan tổ chức nào? Do các trường đại học hay do các tổ chức chính
trị xã hội? Hay do các tổ chức phi chính phủ?
- Tính chính xác.
Thông tin được lưu trữ, phổ biến trong các nguồn được trình bày theo văn phong

khoa học hay không?
Thông tin có được viết trên các học liệu khoa học hay không?
Thông tin có được trao đổi, có được phản biện hay không?
Thông tin đó có được trích dẫn nhiều trong các công trình khoa học có liên quan
hay không?
- Mục đích của nguồn tin.
Nguồn tin được tạo lập nhằm mục đích gì? Phục vụ công tác giảng dạy, nghiên
cứu, học tập, thương mại hay giải trí?
Những điểm nhấn và mục đích của tác giả đưa ra có rõ ràng hay không?
2.2. Các nguồn tin truy cập mở được nghiên cứu và phổ biến tại Thư viện
DOAJ - Directory of Open Access Journals
DOAJ - Danh mục các tạp chí khoa học truy cập mở, được thành lập dưới sự bảo
trợ của trường Đại học LUND (Thuỵ Điển), Thư viện Quốc gia Thuỵ Điển và INASP
(Mạng lưới quốc tế cho phép tìm kiếm các xuất bản phẩm khoa học).
Là một dịch vụ truy nhập miễn phí bao gồm các tạp chí chuyên ngành, các bài
báo được trích ra từ các tạp chí, bao quát tất cả các chủ đề thuộc nhiều lĩnh vực khoa
học khác nhau, bằng nhiều ngôn ngữ. Hiện nay DOAJ lưu trữ hơn 4000 loại tạp chí
chuyên ngành, trong đó có 1424 tạp chí cho phép nghiên cứu ở mức độ bài báo toàn
văn, với 267098 bài.
DOAB - The Directory of Open Access Books
DOAB – Danh mục sách truy cập mở, là một dịch vụ của Tổ chức OAPEN, đặt
trụ sở tại Thư viện Quốc gia Hà Lan, thành phố LaHay. Nguồn thông tin của DOAB
bao gồm 3588 sách chuyên khảo, được cung cấp từ 128 nhà xuất bản danh tiếng trên
Thế giới.
Highwire Press (HWP)
Là một bộ phận của Thư viện Đại học Stanford, xây dựng ấn bản trực tuyến các
bài tạp chí khoa học và các nội dung học thuật khác nhau. HWP lưu trữ nguồn toàn văn
các bài trích tạp chí khoa học lớn nhất thế giới với 1,896,318 bài báo khoa học truy
nhập miễn phí trong tổng số 5,667,311 bài báo toàn văn được cung cấp bởi hơn 140 nhà
xuất bản và 1185 tạp chí chuyên ngành có uy tín trên thế giới.

HWP bao quát các chủ đề thuộc tất cả các ngành khoa học thuộc khoa học tự
nhiên, khoa học xã hội, chủ yếu là các tài liệu khoa học công nghệ (toán học, vật lý, hoá
học, y học,...).
PLOS (Public Library of Science)
PLOS một thư viện khoa học công cộng, một tổ chức phi lợi nhuận do một số
các nhà khoa học, các nhà hoạt động trong lĩnh vực y học thành lập dưới sự hỗ trợ của
các trường Đại học, Cao đẳng có uy tín trên thế giới, nhằm tạo lập một thông tin công
cộng về lĩnh vực y dược học. Nguồn tư liệu của PLOS bao gồm các tạp chí khoa học
bao quát các chủ đề cơ bản thuộc lĩnh vực sinh học và y học.
Research4life
Research4life là tên chung cho 04 CSDL trực tuyến, cung cấp quyền truy cập
trực tuyến miễn phí hoặc giá rẻ cho các nước đang phát triển với nguồn tài liệu học
thuật. Nguồn tài liệu trong Research4life thuộc nhiều ngôn ngữ khác nhau.
Các CSDL trực tuyến của Research4life bao gồm: AGORA, HINARI, OARE,
ARDI.
AGORA là chương trình được sáng lập bởi FAO, nội dung của AGORA bao quát
các lĩnh vực như: nông nghiệp, lương thực, khoa học môi trường và các khoa học xã hội
liên quan. Nguồn tài liệu của AGORA bao gồm hơn 6100 tạp chí khoa học danh tiếng
trên thế giới cùng với hơn 5800 sách điện tử.
- HINARI là chương trình được sáng lập bởi WHO, HINARI bao quát các nội
dung về sinh học và các tài liệu về y tế, sức khỏe. Bộ sưu tập này bao gồm 14000 tạp
chí khoa học (với hơn 30 ngôn ngữ), hơn 46000 sách điện tử và hơn 100 nguồn tài liệu
khác.
- OARE được sáng lập bởi UNEP (Chương trình môi trường của Liên hiệp quốc).
OARE bao quát các tài liệu liên quan đến lĩnh vực khoa học môi trường. Nguồn tài liệu
được cung cấp bao gồm 5710 tạp chí khoa học và 1119 sách điện tử.
- ARDI là chương trình được phát triển dựa trên sự hợp tác của WIPO (Tổ chức
Sở hữu Trí tuệ Thế giới) cùng với các đối tác trong lĩnh vực xuất bản với mục đích

cung cấp các thông tin khoa học và cộng nghệ cho các nước đang phát triển. ARDI bao
quát đa lĩnh vực. Hiện đang có 17 nhà xuất bản nổi tiếng trên thế giới cung cấp nguồn
tài liệu cho ARDI với hơn 20000 tạp chí khoa học, sách điện tử và các tài liệu tham
khảo khác.
Việt Nam thuộc các nước được cung cấp quyền truy cập miễn tới các bộ CSDL
của research4life. Để có thể truy nhập tới nguồn thông tin tại đây, các thư viện cần tiến
hành thủ tục đăng ký và được cấp tài khoản truy cập. Thư viện trường Đại học Sư phạm
Hà Nội 2 đã tiến hành đăng kí với các cơ cở dữ liệu của Research4life, được cấp tài
khoản dùng chung và phổ biến tới bạn đọc của Thư viện từ năm 2009.


3. Công tác phổ biến các nguồn tin truy cập mở
Trên cơ sở nghiên cứu, phát triển, bổ sung các nguồn tin điện tử phong phú và đa
dạng, Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tiến hành phổ biến các nguồn tin
đó tới cán bộ, giảng viên và sinh viên trong Trường bằng nhiều hình thức khác nhau
như:
Giới thiệu các bộ sưu tập số trong tiết giảng hướng dẫn sử dụng thư viện cho
sinh viên năm thứ nhất. Công việc này được tiến hành đầu các năm học, với thời lượng
45 phút nên chỉ có thể giới thiệu về nguồn tin truyền thống, cùng với hai bộ sưu tập số
của Thư viện.
Giới thiệu nguồn tin điện tử qua Hội nghị bạn đọc. Riêng năm 2015, Thư viện đã
tổ chức được hai Hội nghị bạn đọc vào dịp ngày sách Việt Nam và ngày Nhà giáo Việt
Nam 20-11.
Giới thiệu nguồn tin điện tử thông qua Hội nghị học tập các năm học.
Tạo các đường link tới các nguồn tin điện tử. Các đường link này được tạo lập và
xuất hiện ngay trên trang chủ của Thư viện.
Thiết kế các posters giới thiệu và hướng dẫn truy nhập tới các nguồn tin điện tử.
Các poster này được trình bày trên giấy A0 và dán tại sảnh tầng 1 của Thư viện.
Qua các kênh này, phần lớn cán bộ, giảng viên và sinh viên trong Trường đã
nắm được sơ bộ và biết cách truy cập tới các nguồn tin điện tử do Thư viện nghiên cứu

và phát triển. Điều đó giúp họ chủ động hơn về nguồn học liệu phục vụ cho công tác
giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học của họ.
Kết luận
Việc khai thác và sử dụng nguồn tin điện tử đã và đang mang lại những lợi ích
vô cùng to lớn đối với người dạy, người học và phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ đào tạo
của nhà trường trong giai đoạn hiện nay. Từ đó, Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà
Nội 2 xác định nguồn tin điện tử là vấn đề ưu tiên hàng đầu và là nhiệm vụ trọng tâm
trong công tác bổ sung cũng như công tác tổ chức hoạt động thông tin thư viện tại
Trường. Do vậy, Thư viện đã luôn chủ động trong việc nghiên cứu, tìm tòi và phát triển
các nguồn tin điện tử có giá trị, phong phú về nội dung, đã phổ biến kịp thời đến người
dùng tin trong trường bằng nhiều biện pháp khác nhau nhằm giúp họ nâng cao hiệu quả
học tập, nghiên cứu và giảng dạy... Để cung cấp cho người dùng tin nguồn tin điện tử
dồi dào hơn, phong phú hơn, phục vụ tốt hơn nữa công tác đào tạo của nhà trường trong
giai đoạn mới, Thư viện đang tiếp tục nghiên cứu, phát triển các bộ sưu tập số mới, bổ
sung thêm các CSDL trực tuyến có nội dung phù hợp và sát với yêu cầu đào tạo. Bên
cạnh đó tích cực tăng cường hợp tác, trao đổi và chia sẻ nguồn thông tin điện tử với thư
viện các trường đại học, các viện nghiên cứu. Thư viện cũng chú trọng đặc biệt tới công


tác đào tạo kiến thức thông tin cho người dùng tin nhằm giúp cho bạn đọc có thể tìm
kiếm, khai thác, và sử dụng các nguồn tin một cách hiệu quả ./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đoàn Phan Tân (2009). Tin học tư liệu, Đại học Quốc gia Hà Nội
2. Chandler, John S.

(1982). A Multiple Criteria Approach for Evaluating

Information Systems. Vol. 6, No. 1 (Mar., 1982), pp. 61-74.
3. Lancaster. F. W. (1995). The evolution of electronic publishing. Retrieved from

/>pt.pdf?sequence=1
4. Markland, Margaret (2003), Embedding online information resources in Virtual
Learning Environments: some implications for lecturers and librarians of the
move towards delivering teaching in the online environment, Information
Research, Vol. 8 No. 4, July 2003.
5. Các websites tham khảo:
- :81/
- www.doabooks.org/doab?func=about&uiLanguage=en
- />- />- />- />