DSpace at VNU: Tìm hiểu sự biến đổi tín ngưỡng của người Mường Thanh Hóa trong thời đại hiện nay

TÌM HIÉU SU^ BIÉN DÓI TIN NGlTÒTVG
CÙA NGl/ÒI MlTÒNG THANH HÓA
TRONG THÒI DAI HIÉN NAY
Ha Dình Thành
Uà Diéu Thu

Ngudi Muòng Thanh Hóa eó dàn so dóng nhàl so vói càc dàn toc thiéii sé ó
raièn nùi Thanh Hóa vói 341.359 nguòi, ehiéra 10,0% dàn so Irong toàn tinh va
26,9% tòng so nguòi Muòng ó Vìét Nara\ cu trù ehù yèn ò càc huyén irung du
raièn nùi Thanh Hóa nhu Ngge Lae, Thaeh Thành, Cim Thùy, Bà Thuòc... So voi
nguòi Muòng ò càc finh khàe Ibi nguòi Muòng Thanh Hóa cùng mang day dù sic
thài chung cùa toc nguòi Muòng cà nuòc, nhung lai eó nhùng net bàn sàe riéng nhàl
dinh. Nhimg net bàn sàc riéng dò duge thè hién trong tiéng nói, tap quàn eanh làc,
trang phue nù giòi... Càu thành nèn bàn sàc vàn hóa truyèn thòng cùa nguòi Muòng
Thanh Hóa bao gora nhiéu yéu tò vàn hóa, trong dò eó he thòng lin ngudng mang
nhiéu net doe dào, dac sàc rièng. Trong bài vièt này, chùng tòi xin trình bay mot vài
khia eanh bién dòi, thieh nghi lin ngudng cùa ngudi Muòng trong bòi cành cdng
nghiép hda va hdi nhàp.
1. Khài quàt ve diéu kifn ty nhién va ngu-òl Muòng ò Thanh Hóa
Mién nùi bay mién Fày Thanh Hda hién nay là mot trong nhùng noi nguòi
Muòng cu trù tap trung dòng nhàt. Trù mot so xà ò Nhu Xuàn, Thuòng Xuàn, Quan
Hóa, nguòi Mmmg sinh song mal tap vói nhau thành mot vùng khà rgng bao góm
càc huyén Ngge Làc, Bà Thuòc, Cam Thùy, Thaeh Thành...
Khu vyc cu trù cùa nguòi Muòng Thanh Hóa lai nam vào giùa vùng nguòi
Thài ò phia Tày va vùng nguòi Kinh ò phia Dòng. Va do mòi quan he toc nguòi va
trao dòi ve kinh té giùa càc dàn toc làng giéng Kinh - Muòng - Thài dà làm cho dòi
song vàn hóa cùa nguòi Muòng ò khu vyc này càng Ihém gàn gùi vói nguòi Kinh,
nguòi Thài.
* PGS.TS., Vién Phàt trièn ben virng vùng Trung Bò.
" ThS., Vièn Phàt trièn ben vùng vùng Trung Bò.
1. Tòng cuc Thòng ké, Tong diéu tra Dàn sé va Nhd ò 1/4/2009.

806


TlM HIÉU SU' BIÉN DÓI TIN NGl/ÒNG...

tlon nùa, khu vyc nguòi Muòng Thanh Hóa cu trù là mién dal giàu ve lai
nguyén ihién nhién, phong phù ve vàn hóa, là dia bàn Irgng yéu ve kinh té, quóc
phóng, ehinh tri cùa tinh Thanh Hóa, lù làu da duge ehinh su ghi chép va nhiéu hge
già nuòc ngoài, ehù yéu là hge già nguòi Phàp de làm khào eùu, còng bò. Vùng dal
này cùng nàm trong khu vyc rùng nhiet dòi Dóng Nara À vói ehi so da dang cao. Ò
day ihàm thye vài va quàn thè dòng vài déu rat phong phù, là diéu kién thuàn Igi
cho vice san xuàl nòng nghiép va ón dinh cuòc song. Chinh vi thè, khu vyc này eó
càc Ihung lùng inàu rad vói càc cành dòng lùa bai ngàn, tòt tuoi.
Dia bàn duge nguòi Muòng Thanh Hóa chgn làm noi sinh song ehù yèn là rùng
nùi ihàp nàm ven luu vyc trung luu nhùng con song nhu song Ma, song Buoi, song
Càu Chày, song Chu, song Myc va song Ara. 0 dia bàn này thién nhién dà uu dai rat
nhiéu vói con nguòi. Dal dai raàu raò, khà bang phàng, eó thè vùa Iróng lùa nuòc lai
vùa làm nuong rày ò dòi thàp. Rùng phàn lón là rùng nguyén sinh va nhiing day dòi
tranh co nhiéu muòng thù. Duòi nhùng song, suoi, khe eó nhiéu tóra, cua, cà'. Làng
nguòi Muòng Thanh Hóa thuòng dya lung vào càc sudn nùi dal, nùi eó gianh, Iruóc
mal là cành dóng, sau lung eó dal làm rày, san bàn, bài lugra. Làng lón ggi là làng,
nhu làng Chiéng, làng nhó ggi là lùng bay lòóng, nhiéu làng, lùng gòp lai ggi là
muòng. Truóc Càch mang Ihàng Tara 1945, vùng Muòng Thanh Hóa co nhiing
raudng lón nhu rauòng Khò (huyén Bà Thuòc) bao gòra 36 làng, ehiéra toàn bò dia
gioì hành ehinh cùa 4 xà, nhung cùng eó rauòng ehi eó vén ven ragt làng^.
Nguòi Muòng Thanh Hóa cùng giòng nhu nhiéu vùng Muòng khàe truóc day
co che dò lang dao. Nguòi dùng dàu muòng lón ggi là cun, muòng vùa va nhó ggi
là lang, con nguòi dùng dàu mòi làng, ehóra ggi là dgo. Che dg lang dao rat ha khàe
và là che dò cha truyèn con nói. Nguòi dàn Muòng chi bièt lao dóng va phue dich.
Che dò lang dao cùng vói nhùng quy dinh gài gao cùa luat muòng, luàt bàn dà day

nguòi dàn Muòng xuòng làng Idp cudi cùng cùa xà bòi . Tuy dòi song cùa nguòi
Muòng Thanh Hóa xua kia dà Irò thành bue tranh ara dam, nhung dòng bào vàn
khóng ngùng san xuàl, sàng tao nghé thuàt ma ngày nay chùng ta chua thè nghién
eùu, khai thàc bèi duge.
Mae dù khòng eó ehù vièt riéng, nhung fièng Muòng co bàn là thòng nhàt và
nguòi Muòng Thanh Hóa co kho làng di san vàn hóa truyèn thòng khòi sàc, dam dà
bàn sàc. Ben eanh àng su Ibi rao thàn thoai De dal De nude là càc thè loai truyèn ké
dàn gian, truyèn tho, tye ngù, ea dao, bài dò, bài ru... Dac bici, le bòi Pón Pòòng

1. Cao San Hai (2011), Nhùng bài ea dam cuòi nguòi Muòng Thanh Hóa, Nxb Lao dòng,
Ha Nói.
2, 3. Ban Nghièn eùu và bièn soan beh su Thanh Hóa (2005), Vàn hóaphi vài thè Thanh Hóa,
Nxb Thanh Hóa, U. 98.
807


VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQITHÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU
vùa thè hién sàu sàc, àn tugng, làng dgng, vùa phàn ành duge nhùng net vàn aóa
truyèn thòng tòt dep, day tinh trièt ly cùa cuòc song. Bòi le xung quanh cày hoa .^èn
Pòòng trong ngày xuàn thòng qua nhùng làn diéu rang, xuòng, xée bua, mùs và
dièn xuòng dàn gian - nhùng raong uòe, khàt vgng mot mùa boi thu, bàn muòng im
no và nhiing lòi càu ehùc thàn tinh, ben uòe tuoi vui, yèn bình duge tóa huong nai
mài.
2. Tin ngucrng cùa nguòi Muòng Thanh Hóa
2.1. Thè gidi tàm linh
Theo quan niém truyèn thòng cùa nguòi Muòng Thanh Flóa cùng nhu cùa
nguòi Muòng ò càc vùng khàe, vù try duge chia thành ba làng, trén mot tryc ego.
Tàng cao nhàt là thè giòi cùa muòng Trai (rauòng K'Loi), là noi ngy tri cùa vua
Tròi (bua K'Loi) và càc phò là. Tàng ò giùa là rauòng Pua (muòng Bing), là thè
giòi cùa nguòi song. Tàng thàp nhàt eó hai thè gioì: duai ddt và dudl nude. Thè

gioì duòi dal là rauòng Pua tin (rauòng Bang duòi). Ò dò co nhiing nguòi ti boi; và
già sue fi hon, eó lòi thòng lèn thè giòi cùa nguòi song (muòng Pua). Thè giòi cuòi
nude là rauòng bua Khù (muòng vua Khù). Thè gioì này duge dal duòi qiiyén cai
quàn cùa òng vua Khù'.
Vù try "ba tàng bòn thè giòi" cùa nguòi Muòng duge Tran Tu (Nguyén Oùc
Tu Chi) giòi thiéu rat chi lièi trong Vù tru ludn Muòng qua dam tang. Ngoài vC try
"ba tàng bòn thè giòi", nguòi Muòng con eó he thòng vù try "hai thè gioì", 'vidi
quan he giùa hai he thòng này dà duge Tran Tu ly giài: "...muòng Nguòi (muing
Mgl) và muòng Ma, hai thè giòi cùa vù try "hai ben" (hai thè giòi), phài chàng chi
là hai khuòn mài dòi lap nhau cùa muòng Bang (muòng Pua), tran gian rnà vìi tru
"ba tàng - ben thè giòi" dàt ò trung dò giùa hai tàng trén - duòi? Nói càch khàe dù
chi nhic lai càu bòi ragt làn nùa, phài chàng vù tru "hai ben" và vù trii "ba tàng bòn thè giòi" lai phòi bop vói nhau thành mot vù tru duy nhàt. ¥)h giài trình ro lon,
òng vièt: vù tru "ba tàng - bòn thè giòi" (...) chi góp phàn vói thàn thoai di dìt ra
vàn de so kiép cùa con nguòi giùa trai và dàt (...). Con vù tru "hai ben" lai là nòt
biéu hign tòn giào cùa càc mòi quan he xà bòi vòn dal con nguòi và cóng dóng cùa
nò truóc mot hién tugng dàng so vi khòng hiéu duge: cài chét .
Nhu vày, cà hai he thòng này déu dà dàp ùng duge nhu càu tàm linh cùa nguòi
Muòng Thanh Hóa nói riéng và nguòi Muòng trén eà nuòc nói chung, song mo he
thòng vù tru luòn mang mot ehùc nàng và y nghTa riéng trong thè giòi tàm linh cùa ig.
1. Tran Tu (1996), Nguàl Muòng ò Hóa Bình, Hòi Khoa hge Lich su Vièt Nam xuàt )àn,
HàN0i,tr.l96-216.
2. Tran Tu, Sdd, tr. 340.
808


TÌM HIÉU SU' BIÉN DÓI TIN NGliÒNG...

2.2. Tin ngudng thd thàn linh trong nhà
2.2.1. Thd ma nhà (tue thd cùng tò tièn)
Ma nhà duge thò trén ehile giuòng thò dal lai gian chinh cùa ngòi nhà san.

Qua khào sài thye ti, chùng lòi Ihiy nguòi Muòng Thanh Hóa thò ma nhà dèn nàm
dòi'. Trong nàm dòi duge thò phyng Ibi cha me qua co duge ggi là òng ehù bà ehù
trong nhà. Vìge thò cùng ma nhà khòng duge thuòng xuyén nhu nguòi Kinh. Hg
ehù yéu té ehùc cùng il vào càc dip ili Nguyén dàn, tèi cora raòi, tèt raùng 5 Ihàng
5, ili inùng nhà mòi, il cuòi, ngày càu mài, ngày làra via. Ngày gio ma nhà là vào
ngày ehòn cài ehù khòng phài là vào ngày chét.
Hàng nàm vào dèra 30 ili Nguyén dàn, mèi già dình nguòi Muòng diu ehuin
hi màm ci cùng mài ma nhà (òng bà, tè tièn) vi àn tèi. Hét tèi, khi con chàu bài dàu
dì làm àn Ibi lai làm ragt màra ce tien dua ma nhà ve rauòng Ma.
2.2.2. Thò càc thàn linh trong nhà
Ngoài thò cùng raa nhà trong già dình, nguòi Muòng Thanh Hóa con làm il
thò phyng càc thàn linh nhu:
- Tè vua bép - vi thin bào ve hip lùa và sy bình yèn trong già dình.
- Le Mu Dg Dan - vi thin sàng tao ra tròi dit, con nguòi, muòn vai, tinh yéu
và nghé thuàt (nguòi la chi thò cùng Mu Da Dan trong nhùng buéi làm via lòt, via
My và via kéo sanh, kéo si).
- Le làm Khóong nhàt (il yèn nhà) - thò 12 vi thin bào trg, mèi nàm làm mot
lin lai già dình cin làra le. Le này do òng Àu bay òng Mo ehù tri.
- Le càc vi thàn Ba Vi, Tàn Vlén - Tò su cùa òng Àu, bà May hoàe phù trg Tè
su cùa hg di béc thuèe eùu nguòi, phù ho con nguòi khòi bénh tal...
2.2.3. Thd càc thàn linh ngoài vuàn, duól san
- Le thàn Thè còng - vi thin tròng coi sy an lành cùa khu dit trong khuòn vién
già dình (thin Thè còng duge ggi là òng Ti, tue òng Dia). Nhà thò thin Thè còng
duge dyng giùa vuòn truóc nhà và thuòng ehi eó ragt còt.
2.3. Tin ngudng thd thàn linh trong làng
2.3.1. Thd càc nhién thàn
Do quan nièra van vài hùu linh, nèn nguòi Muòng co tin ngudng da thàn. Hg
coi bit cu thù gì xung quanh cuòc séng hàng ngày cùa hg nhu raua, gió, sàm, chòp,

I. Nguòi Muòng ó mot sé vùng khàe thò ma nhà 4 dòi.

809


VIÉT NAM HQC - KY YÉU HÓI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU
cày rìmg, dà nùi, nggn suéi, dóng song... dIu là thin linh. Dilu này cho thi} tin
ngudng cùa nguòi Muòng gin bò khàng khit vói mòi Iruóng dia ly ly nhién và dòi
séng xà bòi raà hg dang sinh séng. Chinh vi thè, hg thò phyng càc nhién thin nhi:
- Thò thàn nude (ma nude);
- Thò thàn sàm, thàn set (ma sàm, ma set);
- Thò thàn rùng (ma rùng);
- Thò thàn dòi nùi (ma dòi nùi);
- Thò thàn ho (ma ho);
- 772Ò- vua trai dàu nàm (Ma vua Ba Vi, vua Hai Dèi Cé, vua ut dit Bua Bài
Bua Bòn)...
2.3.2. Thò càc nhàn thàn
- Thò Thành hoàng làng - vi thàn khi song eó còng vói bàn rauòng nhu lìm
ruòng, fim nuòc... hoàe bào ve bàn rauòng, diét trù thù dù, giàc àc. Thành hcàng
làng (raa làng) khóng co din thò railu thò phyng dinh ky nhu Thành hoàng ;àng
mién xuòi. Mòi khi chòm bàn cin cùng il di "ciu yèn" Ibi chgn gò dit cao, 4ep,
bang phàng de trai chièu dàt màm cùng. Le cùng này do òng Mo, òng Àu trong ìàng
ehù tri. Nàm duge mùa Ibi cà làng dyng nhà bang tranh Ire dh làm il, il xong thì
nhà duge Ihào ra'.
- Thò càc vi anh hùng eó cóng vài nude, vai dàn
Càc vi anh hùng bào kiét nhu Le Lai (nguòi eó còng lón trong euòe khòi nghTa
Lam San), Ha Còng Thài, Ha Vàn Mao (mot trong càc lành tu Cin Vuong chéng
Phàp cuòi thè ky XIX), còng ehùa Chiém Thành (sinh Ihòi eó còng giùp dàn, khi
chét giùp vua Le dep giac phia Tày).., déu duge nguòi Muòng thò phyng ò dén vói
càc nghi thùc té le theo bình thùc cung dình.
Ngoài ra, nguòi Muòng Thanh Hóa con eó nhùng lin nguòng lién quan din
sinh nò, bòn nhàn, tang le, bòn cày lùa và eanh tàc nòng nghiép tròng lùa nuòc.

3. Bién dòi cùa tin ngu'óng
Cùng nhu càc hién tugng vàn hóa co truyèn khàe, tin nguòng cùa niuòi
Muòng Thanh Hóa tòn tai và phàt trièn cùng vói sy phàt triln cùa beh su toc ngròi,
nò dung nap càc yéu tò raòi bang con duòng thieh nghi phù hgp voi raòi trujng
sinh thài ty nhién và nhàn van ò mòi Ihòi dai. Nhùng quan niém ve thè giòi tara inh
1. Tinh ùy - Hòi dòng nhàn dàn - Ùy ban nhàn dàn tinh Thanh Hóa (2004), Dia chi Thanh -iòa,
Tap II: Vàn hóa xà hòi, Nxb. Khoa hoc xà bòi, Ha Noi.
810


TÌM HIÉU SU BIÉN DÓI TIN NGUÒNG...

cùng nhu nhùng lin nguòng thò cùng raa nhà, raa làng cùa nguòi Muòng Thanh
Hóa dang dién ra trong bòi cành làc dòng cùa càc ehinh sàch ve kinh tè, xà bòi, vàn
hóa cùng nhu trong Ihòi ky day raanh CNH, HDH dàt nuòc và bòi nhàp quóc tè,
cho lòi sy Ihay dòi cùa còng dòng dàn cu. Sy bién dòi cùa fin nguòng nguòi Muòng
Thanh Hóa duge biéu hién nhu sau:
3.1. Bién dòi ve thdi gian và khòng gian thue hành tin ngudng
- Ve thài gian thue hành tin ngudng
+ Thài gian thd cùng thàn linh trong nhà
Theo Hoàng Anh Nhàn, Ihòi gian cùng raa nhà (raa tò tièn) raòi nàra chi eó
mot làn vào dip cuòi nàm. Nguòi Muòng khòng eó tye làra gió, cùng raùng ragt,
riin hàng Ihàng...'. Con Cao San Hai lai viél: Già tièn (raa nhà) và càc vi thàn linh
(thò trong nhà) duge thò vào càc ngày le nhu tèi Nguyén dàn, tèi raùng 5 Ihàng 5, le
rùa là lùa Ihàng 7 và le cara raòi vào Ihàng 10 hàng nàra .
Qua khào sài thye té, chùng tòi Ihày nguòi Muòng hién nay, nhàt là vùng
Muòng cu trù tièp giàp vói vùng nguòi Kinh hoàe song xen ké vói nguòi Kinh thì
hg cùng thuòng thò cùng tò tièn và càc thàn linh thò trong nhà vào ngày gió (ngày
chón), mòng 1, rara hàng Ihàng và vào ngày le tièt trong nàm.
+ Thài gian thd cùng thàn linh trong làng

Theo Mai Thi Hong Hai, li khal hg a làng Muót là sinh boat vàn hóa truyèn
thèng thuòng nièn, eó finh chat fin ngudng nòng nghiép gan vói tue thò Thành
hoàng, duge tè ehùc vào ngày raùng 7 Ihàng Giéng ara fich hàng nàra; le càu yèn
duge làm hàng nàra, Ihòi gian sau le khai ha, khoàng tu 15 dén 25 Ihàng Giéng ara
fich; le rùa là lùa duge tò ehùc hai làn: ragt làn vào ngày raùng 10 Ihàng 3 àm lich
và mot làn vào ngày raùng 10 Ihàng 8 ara fich; le cam mal duge tò ehùc hàng nàra
vào Ihàng 5 ara fich và vào Ihàng 10 ara fich^.. Con theo Hoàng Anh Nhàn, le ma
làng (le thin linh trong làng) duge tò ehùc hàng nàra vào chièu 30 Ihàng Chap; le
vua Trai dàu nàra dièn ra vào sàng raùng 1 tèi Nguyén dàn .
Tu thye tièn cho thiy, Ihòi gian thye hành tin ngudng là thài gian sinh boat
tara linh tap trung nhit cùa già dình và còng dòng nguòi Muòng. Mgi suy tu cùa càc
1. Hoàng Anh Nhàn (2011), Tu liéu tin nguòng dàn gian Muòng Thanh Hóa, tàp I, Nxb Lao
dòng, Ha Noi, tr.l6.
2. Cao San Hai (2012), "Tue thò linh thin cùa ngudi Muòng Thanh Hóa", Tap chi Vàn hóa
dàn gian, si 3 (141), Ha Nói, tr. 76.
3. Mai Thi Hong Hai (2004), Vdn hóa dàn gian làng Muót, Nxb Khoa hoc xà hòi, H., tr. 23-29.
4. Hoàng Anh Nhàn (2011), Sdd, U. 232.

811


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TI/

thành vién trong già dình và còng dóng déu nhara nguòng vgng tòi thè gioì tàm
linh. Sy bién dòi ve Ihòi gian thye hành tin nguòng thò ma nhà, ma làng duge già
dình và còng dóng nguòi Muòng Thanh Hóa chip nhàn dh phù hgp vói nhùng thay
dòi cùa diéu kién vàn bòa, kinh té và xà bòi hién nay.
- Ve khóng gian thue hành tin ngudng
Khòng gian thye hành tin nguòng thò thàn linh trong nhà và thò fiiin inh
trong làng truóc day là khòng gian nhà san và khu dàt cao, dep, bang phàng trong

làng bàn . Khòng gian này hién nay eó nhiéu thay dòi, do diéu kién mòi Iruòng, vàn
hóa, xà bòi, kinh té thay dòi. Qua trình CNH, HDH dàt nuòc và bòi nhàp quóc ti dà
dua làng bàn cùa nguòi Muòng gàn vói xóm làng, phò xà cùa nguòi Kinh, thàrr chi
Irò thành phò xà, khu còng nghiép và nhanh ehóng tièp thu vàn hóa, lin ngudng cùa
ngudi Kinh. Nhà san Mudng khòng con nhiéu ò vùng cao, phàn dóng dóng bào dà
làm nhà kiéu raòi giòng nhu nhà cùa nguòi Kinh. Trong vùng nguòi Muòng lién
nay eó rat il làng thò nguòi eó cóng khai phà ruòng dàt, xày dyng làng hoàe eó còng
vói nuòc nhu làng Muót xà Cara Thành thò òng Son và bà Son; làng Vàn xa Cam
Thaeh thò bà hoàng bau Ihòi Le... Nhùng làng này déu eó dình hoàe mièu thò, è le
theo bình thùc cung dình, dình hoàe raiéu; kién Irùc theo kiéu raièu, dình Viél.
3.2. Bién dòi ve nghi le trong thue hành tin ngudng
Hién nay, nghi le trong thye hành tin ngudng cùa ngudi Mudng Thanh lóa
dang bién dòi theo xu huong giàn luge và tran tue hóa. Vice trang tri noi thò cùng
cùng eó xu huong hién dai nhu trén càc bàn thò, giuòng thò, dòng bào dà treo tòng
dién raàu, két hoa bang nhùng chùra dèn dién, thara ehi eó noi dóng bào con cùng
cày huong, nèn dién de thò.
Sy bién dòi ve nghi thùc trong thye hành fin ngudng cùa nguòi Muòng Tlanh
Hóa con duge thè hién trén le vài dàng cùng và nhàn vài duge tuòiig niém. Ce thè
thay rang, trong bòi cành day manh CNH, HDH dal nuoe và bòi nhàp quòc tè. dòi
song kinh té, xà bòi, vàn hóa cùa nguòi Muòng Thanh Hóa dà co sy khòi sàc. Càc
già tri cùa nghi lé trong thye hành tin ngudng cùa nguòi Muòng khòng thè kldng
thay ddi de thieh nghi vói yéu càu thye lién cugc song hién nay.
3.3. Bién dòi ve nhàn thùc thè giài tàm linh
Phàt giào và Dao giào ed ngudn gdc tu Trung Quòc và Àn Dò ducmg nh r ed
ành huòng rat il tòi dòi song tàm linh cùa cu dàn Muòng phia Tày Thanh Hóa. Yèn
1. Theo Hoàng Anh Nhàn, tit eà le ma làng déu làm le ó ngoài trai, khòng eó nhà thò, kiòng
eó mài che, thuòng trai chièu trèn mò dàt cao bang phàng d giùa làng, bò ruòng, ó -ùng,
Sdd, tr. 215.
812

TlM HIÉU SU' BIÉN OÒI TÌN NGUÒNG.

thye lé, Phàt giào tuy eó Ihàin nhàp vào còng dèng, già dình nguòi Muòng Thanh
Llóa, nhung ành huòng cùa nò rat mò nhal. "Phàt giào din vùng nguòi Muòng sòra
hon eà, nhung chi mòi eó mot so ehùa, ehù ylu là ehùa trong bang dà nhu ehùa
Tràng, ehùa Mòng, ehùa RÓng (Gira Thùy), ehùa Mèo (Lang Chành), ehùa Rara
(Ngc)e Làc). Da so càc ehùa khóng eó su, thò ly so sài'. Ò day, chùng la eó thè hilu,
dóng bào Muòng Thanh Hóa ehi mugn ve ngoài cùa Phàt giào di Ibi hién tu tuòng,
làm linh cùa hg. Dèi vói Dao giào hiu nhu thiy ril il diu vél raiéu inao, din dai
theo kilu Trung Hoa ò vùng Muòngl Nguòi Muòng Thanh Hóa hiu nhu khòng
bici dén vi Ngge Hoàng (dàng tòi cao cùa càc vi thin trong cung dién thin thành
hoàe trén Tròi cùa Dao giào), song trong hg bình ành inòl òng vua Tròi (bua K'Loi)
lai là vi ehùa lé ngy tri "ba làng - bln Ibi gioì".
Ngày nay, cuòc song eó nhiéu dòi thay, khiln cho nhùng quan niém vi Ibi
giòi tara linh cùa nguòi Muòng Thanh Hóa biln dèi, thara ehi da mò nhal hoàe dà
thieh nghi vói quan niém mòi. Tuy khóng quan tàm raiy dén viéc thò thin linh
trong càc lón giào raòi (Phàt giào, Dao giào, Thién ehùa giào...), nhung dèng bào il
nhiéu dà ehàp nhàn sy xàin nhàp cùng nhu viéc xày dyng noi thò ty cùa eàe lón
giào này^
3.4. Mài tich cuc và hgn che cùa su bién dòi
3.4.1. Mài tich cuc
Vice thye hành tin ngudng cùa ngudi Mudng Thanh Hóa dà tàng cuòng tinh
doàn két càc thành vièn trong còng dóng làng xà, góp phin xày dyng nép séng vàn
hóa ò càc vùng Muòng ben vùng hon. Thye té cho thiy, viéc thye hành lin ngudng
góp phàn làm cho dóng bào Muòng y thùc sàu sic vi còng dèng cùa hg nhilu hon.
Càc tin nguòng thò càc vi anh hùng eó còng vói nuòc, vói dàn, nhùng nguòi eó
còng xày dyng, bào ve làng bàn... dà giùp nguòi dàn y thùc vi mot truyln thèng
bài khuàt, kién cuòng, anh dùng cùa còng dóng dàn toc cùng nhu linh thin doàn kit
còng dòng bàn rauòng. Til cà nhùng nghi il trong tin nguòng, dù ò quy raò dai bay

ngàn cùng dà trg giùp nguòi Muòng duy tri y thùc vi già dình, còng dóng raà hg
dang song và làra viéc, eó le vi vày da giùp hg y thùc sàu sic vi tràch nhiéra dòi vói
già dình và còng dòng.
Hon thè nùa, fin nguòng con giùp nguòi Muòng sing eó dao due hon, bill
nhó ve ma nhà (tò tièn), ma làng (Thành hoàng, càc vi anh hùng eó còng vói nuòc.
1. Cao San Hai (2012), Sdd, tr. 78.
2. Nèu quan niénttue Ihà bà ehùa Lièu là mot dang thò Dao giào thì vùng Mudng Thanh Hóa
eó 6 làng thò bà ehùa Liéu.
3. Thièn ehùa giào dà xàm nhàp vào Thaeh Thành, Cim Thùy và lap xù dao Phong Y.

813


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÓI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU

vói dàn...), biél àn qua nhó ké tròng cày, nhó vày dao due cùa hg duge vun trcng,
song y nghTa tich cyc hon là nhò eó tin nguòng raà nguòi Muòng càng yéu eióc
song hon vi bàn chat cùa tin nguòng là càu inong sy phù hg che ehò cùa raa nhà, ina
làng cho nguòi dang song khóe manh, yèn bình, ihinh vugng và song làu.
3.4.2. Mgt hgn che
Khi càc tàp tye sinh boat lin nguòng cùa nguòi Muòng dang dàn thay dòi cing
nhu sy dung nap, tièp thu thiéu chgn Igc càc già tri vàn hóa lin ngudng cùa càc toc
nguòi khàe, dà khién cho mot so fin nguòng cùa nguòi Muòng phai nhal, hoàe nàt
dàn, thay vào dò là eàe lin nguòng mòi, lai lap và khòng con nguyén góc. Dàc lìèt
là quan niém ve thè gioì làm linh, tin ngudng thd dòng vài, thye vài và lin nguing
nòng nghiép khòng con duge duy tri nhu truche day, nhiéu nghi lé trong thye hmh
lin nguòng khòng con và chi con luu giù trong ky ùe cùa làng lóp nguòi già :ao
tuoi. Cùng eó thè là do trình dò phàt irién cùa xà bòi nguòi Muòng chua cao, dòi
song kinh té con nghco nèn quy mò thò ly, nghi lé vàn con dcm giàn, so khai. ciua
bòa nhàp duge vào lin ngudng, lòn giào hién nay.

4. Giài phàp bào tòn và phàt huy càc già tri cùa tin nguòng nguòi Muvng
Thanh Hóa
Trong thài dai hién nay, tin ngudng khdng chi dàp ùng nhu càu vàn hda àm
linh cùa nguòi Muòng Thanh Hóa, ma con dành thùc sy quan làm tini dén cu? du
khàch bòn phuong. De bào lòn và phàt huy càc già tri cùa fin nguòng nguòi MuVng
Thanh Hóa, xin de xuàl mot so giài phàp:
Mot là, Nhà nuòc càn ehù Irgng hon nùa trong viéc hoàn thién he thòng vàn
bàn phàp luàt quy dinh cu thè ve nhùng boat dòng tin ngudng, tòn giào và ìàng
cuàng hon nùa cdng làc quàn ly nhà nude ddi voi tin nguòng lòn giào.
Hai là, xày dyng chucTng trình nghién eùu bào lón và phàt huy eàe già tri dac
sàe trong lin ngudng nguòi Muòng Thanh Llóa. Gàn fin ngudng vào viéc xày ding
nép song vàn hóa ò già dình và cóng dóng bàn làng.
Ba là, tàng cuòng càc hojit dóng luyén Iruyén, giào due cho ddtig bào hiéj rd
càc già tri vàn hda, fich sir cùa tin ngudng và ed chinh sàch dai ngg dòi vói càc rhàn
vài thye hành tin ngudng.
Bòn là, càn nghién eùu tin ngudng mot càch khoa hge de eó duge sy rhàn
dién dich thye hon ve dòi song làm linh cùa nguòi Muòng Thanh Hóa thi mò eó
thè bào lòn và phàt huy duge nhùng mài lich cyc cùa lin nguòng.
Nhu vày, trai lù qua khù dén hién lai, và eó lé con kéo dai mài lai luong lai,
lin ngudng ngudi Mudng Thanh Llóa co thè bién dòi, thay dòi do tàc dòng cùa qua
814


TÌM HIÉU SU BIÉN DÓI Tl'N NGUÒNG.

trình CNH, HDH dàt nuòc và bòi nhàp quòc il, song nhùng già tri vàn hóa dàc sic
cùa lin ngudng ngudi Muòng Thanh Hóa Ibi khóng gì eó Ibi phù nhàn.
Do làm nhin và Ihòi gian, bài vièt chua Ibi di xuit nhùng giài phàp cy Ibi cho
vice bào lòn và phàt huy eàe già tri dàc sàc cùa tin nguòng nguòi Muòng Thanh
Hóa nói riéng và lin nguòng dàn toc Muòng eà nuòc nói chung. Tuy nhién, theo

thiéu y cùa chùng lòi, cùng khò eó Ibi dua ra cài gì ggi là giài phàp, raà lai là giài
phàp cy Ibi. Bòi vi tin nguòng eó eàe già tri ly thàn, nhùng con duòng riéng rè và
cuòc song riéng. Mgi sy àp dal, sàp xlp sé di làra cho fin ngudng khóng con phin
hon cùa chinh nò. Do vày, mgi sy dinh huòng eó lé cùng chi nèn dùng dùng vói cài
nghTa góe cùa lù này.

Tài lieu tham khào
1. Vuang Anh (2001), Tiép càn vai vdn hóa bàn Muòng, Nghién eùu - Tiéu luàn, Nxb
Vàn hóa dàn toc, Ha Noi.
2. Ban nghién eùu và bién soan beh su Thanh Hóa (2005), Vdn hóa phi vdt thè Thanh
Hóa, Nxb Thanh Hóa, TP. Ihanh Hóa.
3. Nguyén Tu Chi (2003), Góp phàn nghién eùu vdn hóa và toc nguòi, Nxb Vàn hóa dàn
toc và Tap ehi Vàn hóa nghé thuàt, Ha Noi.
4. Cuisinier.J (1995), Nguòi Muòng - Dia ly nhàn vdn và xà bòi hge, HÓng Vàn dich, Nxb
Lao dòng. Ha Noi.
5. Lé Sy Giào (1991), "Dàc diém phàn bó eàe toc nguòi ò mién nùi Thanh Hóa", Tap chi
Dan toc hge, so 2, Ir. 37-43.
6. Cao Son Hai (2002), Tue ngù Muòng Thanh Hóa, Nxb. Vàn hóa thòng tin. Ha Noi.
7. Cao San Hai (2006), Vdn hóa dàn gian Muòng, mot góc nhin, Nxb Vàn hóa dàn tèe, Ha Noi.
8. Cao San Hai (2011), Nhùng bài ea dàm cuòi nguòi Muòng Thanh Hóa, Nxb Lao dòng,
Ha Nói.
9. Cao San Hai (2012), "Tue thò linh thin cùa nguòi Muòng Thanh Hóa", Tap ehi Vàn
hóa dàn gian, so 3 (141), Ha Nói.
10. Mai Thi Hong Hai (2004), Vdn hóa dàn gian làng Muót, Nxb Khoa hge xà bòi, Ha Nói.
11. Mai Thi Hong Hai (2007), Nguòi Muòng ò Thanh Hóa và mèi quan he Viét - Muòng,
Dai hge Hong Due, Thanh Hóa.
12. Minh Hiéu (1999), Tue ngù dàn ea Muòng Thanh Hóa, Nxb. Vàn hóa dàn toc. Ha Nói.
13. Bùi Tuyél Mai (ehù bién) (1999), Nguòi Muòng ò Viét Nam, Nxb Vàn hóa dàn toc.
Ha Nói.

815


VIÉT NAM HOC - KY YEU HÒI THAO QUOC TE LAN THU TU

14. Nguyén Thi Thanh Nga, Nguyén Ngge Thanh (ehù bién) (2003), Nguòi Muòng ò Tàn
Lgc tinh Hóa Bình, Nxb Vàn hóa thòng tin, Ha Nói.
15. Hoàng Anh Nhàn (2011), Tu liéu tin nguòng dàn gian Muòng Thanh Hóa, Tàp 1 : Lé
ma, Nxb Lao dòng. Ha Nói.
16. Hoàng Anh Nhàn (2011), Tu liéu tin nguòng dàn gian Muòng Thanh Hóa, Tàp 2: Tin
nguòng via, Nxb Lao dòng. Ha Nói.
17. Robequain Ch (1925), Le Thanh Hoa, Paris (Tinh Thanh Hóa/ nguòi dich: Xuàn Lénh,
Ty Vàn hóa Thanh Hóa àn hành, 1992, Thanh Hóa, 88 trang).
1 8. Bùi Thién (2010), Vdn hóa ddn gian Muòng, Nxb Vàn hóa dàn tòe, Ha Nói.
19. Tinh ùy - ligi dòng nhàn dàn - Ùy ban nhàn dàn tinh Thanh Hóa (2004), Dia chi
Thanh Hóa, Tàp li: Vàn hóa xà hòi, Nxb. Khoa hge xà hòi, Ha Nói.
20. Tòng eue Thòng ké (2010), Két qua toàn ho Tòng diéu tra Ddn so và Nhà ò nàm 2009
(dàn so ehia theo dàn toc và don vi hành ehinh), Nxb Thòng ké, Ha Nói.
21. Lé Huy Tram, Hoàng Anh Nhàn (2001), Lé tue, lé boi truyèn thóng xù Thanh, Nxb
Vàn hóa dàn tòe, Ha Nói.
22. Tran Tu (1996), Nguòi Muòng ò Ilòa Bình. Hòi Khoa hoc Lich su Vièt Nani xuàt bàn,
Ha Nói.
23. Ty Vàn hóa Thanh llóa (1974), Ky yéu De ddt De nuòc, Thanh Hóa.
24. Vién Dàn tc)e hge (1978), Cac ddn toc il nguòi a Viét Nam (Càc tinh phia Bue), .Nxb
Khoa hoc xà hdi, Ha Nói.

816