DSpace at VNU: Giáo sư Nguyễn Đình Tứ: người thầy uyên bác

VNU

20 năm

Con người và Thành tựu

GS.TS NGUYỄN ĐÌNH TỨ:

NGƯỜI THẦY UYÊN BÁC
HIẾU NGUYỄN

TỪ MỘT HỌC SINH XUẤT SẮC

GS.TS Nguyễn Đình Tứ
sinh ngày 1/10/1932,
trong một gia đình trí
thức u nước tại làng
Ngun Xá, xã Song
Lộc, huyện Can Lộc,
tỉnh Hà Tĩnh. Truyền
thống gia đình, truyền
thống q hương đã
hun đúc nên nhân
cách Nguyễn Đình Tứ
- một nhà khoa học,
nhà giáo, nhà chính trị
tài năng, đức độ của
nước ta.

Là con trai thứ 2 trong gia đình 9 người con,
từ nhỏ GS. Nguyễn Đình Tứ đã bộc lộ những

thiên tư bẩm sinh, nổi tiếng là một học trò
giỏi. Khi còn là học sinh, ơng đã tự tạo ra
kính viễn vọng để quan sát các ngơi sao,
thỏa mãn niềm đam mê khoa học. Khi học
năm thứ nhất tại Trường Trung học Chun
khoa Huỳnh Thúc Kháng (Đức Thọ - Hà
Tĩnh), Nguyễn Đình Tứ đã tự học hết chương
trình năm thứ hai và được nhà trường cho
lên thẳng năm thứ 3, rồi trở thành thủ khoa.
Kết thúc năm học, ơng được chi bộ nhà
trường kết nạp vào Đảng khi mới 17 tuổi.
Những ngày tháng học tập tại Trường dự bị
đại học Khoa học cơ bản ở Tâm Hư- Nam
Ninh (Trung Quốc), Nguyễn Đình Tứ ln là
học sinh xuất sắc. Sau khi được phân cơng
vào học Trường Đại học Thủy Lợi ở Vũ Hán,
Nguyễn Đình Tứ đã hồn thành 4 năm học
chỉ trong 2 năm.
Ngay sau khi tốt nghiệp loại ưu trường Đại
học Vũ Hán- Trung Quốc, Nguyễn Đình Tứ
được Chính phủ cử làm trưởng đồn, cùng
GS. Dương Trọng Bái, GS. Hồng Phương
làm cộng tác viên tại Viện Liên Hiệp Nghiên
cứu Hạt nhân Đúpna (Liên Xơ). Đây là bước
ngoặt lớn trong cuộc đời hoạt động khoa
học của GS. Nguyễn Đình Tứ.
ĐẾN NHÀ KHOA HỌC CĨ UY TÍN QUỐC TẾ
GS. Nguyễn Đình Tứ là một trong nhóm các
nhà khoa học đầu tiên của Việt Nam tham
gia nghiên cứu lĩnh vực Vật lý hạt nhân ở

Viện Liên Hiệp Nghiên cứu Hạt nhân Đúpna.
Chính thời gian làm việc ở đây đã khẳng
định tên tuổi nhà vật lý Việt Nam tài năng,
có uy tín khoa học tầm cỡ quốc tế.
Từ tháng 8/1957, GS. Nguyễn Đình Tứ trở
thành cộng tác viên khoa học trẻ của Phòng

74

Bản tin Đại học Quốc gia Hà Nội

thí nghiệm năng lượng cao. Tại đây, dưới sự
hướng dẫn và lãnh đạo của Viện Hàn Lâm
Khoa học Liên Xơ, nhà khoa học trẻ Nguyễn
Đình Tứ đã cùng với các nhà khoa học các
nước XHCN tiến hành nhiều nghiên cứu có
giá trị về vật lý hạt cơ bản.
Ở tuổi 28, nhà vật lý Nguyễn Đình Tứ đã thay
mặt nhóm phát minh, trực tiếp báo cáo tại
diễn đàn Hội nghị khoa học quốc tế ở các
nước Tây Âu các kết quả phát minh “Phát
hiện bằng thực nghiệm hiện tượng chưa biết
trước đây về sự tạo thành phản hạt hyperon
sigma âm. Năm 1961, ngay sau khi cơng bố
cơng trình, GS. Nguyễn Đình Tứ đã nhận
được giải thưởng của Hội đồng Khoa học
Viện Liên Hiệp Nghiên cứu Hạt nhân Đúpna.
Năm 1962, tập hợp các cơng trình nghiên
cứu trong 5 năm ở Viện Nghiên cứu Hạt
nhân Đúpna (Liên Xơ) Nguyễn Đình Tứ đã

bảo vệ thành cơng luận án tiến sĩ Tốn - Lý
và tiến sĩ ngành Vật Lý hạt nhân đầu tiên của
Việt Nam.
Năm 1968, GS. Nguyễn Đình Tứ được Chính
phủ Liên Xơ cấp bằng phát minh cùng với
nhóm tác giả quốc tế. Năm 2000, nhân kỷ
niệm 55 năm thành lập nước CHXHCN Việt
Nam, Chủ tịch nước đã ký quyết định truy
tặng phần thưởng cao q - Giải thưởng Hồ
Chí Minh cho GS. Nguyễn Đình Tứ về: "Cụm
cơng trình phát hiện phản hạt hyperon
sigma âm và tương tác của các hạt cơ bản và
hạt nhân ở năng lượng cao".
Tháng 7/1971, GS. Nguyễn Đình Tứ trở về
nước. Với bề dày kinh nghiệm và một kho
tàng kiến thức phong phú trong lĩnh vực
vật lý hạt nhân, giáo sư trở thành một trong
những nhà lãnh đạo khoa học hàng đầu của
nước ta và được Chính phủ giao trọng trách
là Viện trưởng Viện Năng lượng Ngun Tử
Quốc gia.


KỈ NIỆM 20 NĂM CHÍNH PHỦ BAN HÀNH NGHỊ ĐỊNH VỀ ĐHQGHN (1993 - 2013)

Thủ tướng Phạm Văn Đồng trong lần về thăm Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. GS. Nguyễn Đình Tứ (thứ ba từ trái sang).

...VÀ NHÀ QUẢN LÝ TÀI BA
Cũng trong thời gian này, GS. Nguyễn
Đình Tứ được cử đảm nhận trách nhiệm

Phó Hiệu trưởng phụ trách chuyên môn, Bí
thư Đảng uỷ Trường Đại học Tổng hợp Hà
Nội. Ông đã đặc biệt quan tâm phát triển
cơ cấu ngành học, chương trình, giáo trình
cũng như đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán
bộ giảng dạy và nghiên cứu khoa học, xây
dựng điều kiện cơ sở vật chất để phát triển
nhà trường. Ông cũng là người chủ trì đề
án trình Bộ Đại học và Trung học Chuyên
nghiệp mở thêm một số ngành học mới,
thành lập một số khoa mới đáp ứng yêu
cầu phát triển nền kinh tế - xã hội.

vị của mình, GS. Nguyễn Đình Tứ và các
cộng sự đã đưa ngành giáo dục đào tạo
đi những bước táo bạo như: sắp xếp
các trường đại học, cao đẳng, trung học
chuyên nghiệp miền Nam theo mô hình
nhà trường xã hội chủ nghĩa thống nhất
trong cả nước; mở 3 trường dự bị đại học
để tạo nguồn cán bộ có trình độ cao cho
các đối tượng chính sách, dân tộc miền
núi; thành lập tại các tỉnh trong cả nước
5 trường trung học chuyên nghiệp (nông
nghiệp, công nghiệp, y tế, sư phạm, văn
hoá) để đào tạo lực lượng lao động tại
chỗ cho địa phương; hệ thống đào tạo tại
chức - tiền thân của các trung tâm giáo dục
thường xuyên ra đời.

Từ năm 1976 đến năm 1986, GS. Nguyễn
Đình Tứ lần lượt đảm nhiệm các chức vụ
Thứ trưởng rồi Bộ trưởng Bộ Đại học và
Trung học chuyên nghiệp – đây cũng là
giai đoạn cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu
nước đã kết thúc, Tổ quốc thống nhất, cả
nước đi lên chủ nghĩa xã hội. Trên cương

Bằng việc triển khai hàng loạt các chủ
trương lớn, ngành đào tạo đại học và
trung học chuyên nghiệp Việt Nam đã có
một diện mạo mới như tiến hành đào tạo
sau đại học, phong học hàm giáo sư, phó
giáo sư ở trong nước; áp dụng công nghệ
thông tin và công cụ hiện đại để tổ chức

tuyển sinh; cử chuyên gia Việt Nam ra nước
ngoài làm việc; chỉ đạo công tác nghiên
cứu khoa học thiết thực phục vụ sản xuất
và đời sống... Ngoài ra, ông cũng rất chú
trọng đến chất lượng đào tạo với việc phát
động các phong trào dạy tốt - học tốt;
cải tiến chương trình giảng dạy, phương
pháp giảng dạy; thi đua xây dựng mô hình
trường tiên tiến...
Cùng với những đóng góp to lớn trong
lĩnh vực khoa học và giáo dục, GS. Nguyễn
Đình Tứ còn là một nhà chính trị có uy tín,
một cán bộ ưu tú của Đảng và Nhà nước.
Từ năm 1976, ông được bầu vào Quốc

hội; vào Ban chấp hành Trung ương Đảng;
được bầu vào Ban Bí thư Trung ương, Bộ
Chính trị. Trên các cương vị lãnh đạo khác
của Đảng và Nhà nước, GS. Nguyễn Đình
Tứ đã tiếp tục chỉ đạo ngành giáo dục - đào
tạo, góp phần to lớn vào sự nghiệp xây
dựng và phát triển nền giáo dục nước nhà.

Số 272 + 273 - 2013

75