DSpace at VNU: Sinh kế và phát triển bền vững ( Nghiên cứu trường hợp người Kháng xã Chiềng Bôm, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La

SINH KE VA PHAT TRIEN BEN VI/NG
(Nghièn cù-u truòng ho-p nguòi Khàng xà Chièng Bom,
huyen Thuan Chàu, tinh Son La)

Bùi Thi Bich Pan

1. Vài net ve ngu-ói Khàng ó xà Chièng Bom
Chièng Bóm là mot xa vùng sàu, vùng xa cùa huyén Thuàn Chàu, tinh San La.
Xa hién eó 30 bàn, 1.055 ho va 5.359 nhàn khàu, bao gèm 4 dàn toc cùng cu irù,
trong dò, nguói Khàng ehiém 36% vói 341 ho, 2.003 khàu, con lai là càe dàn Igc:
Thài (57,2%), Hmòng (6%), Kho Mù (0,8%).
xa eó long dién tich ty nhién là 9.519 ha, trong dò, dién tich rùng: 4.659 ha
(dò che phù cùa rìrng nàm 2010 dal 46,1%); dién fich dal canh tàc phuc vu san xuài
nòng - làm nghiep, gòm ruòng nuóc: 64 ha, nuòi tròng thuy san: 12 ha, dal nuong:
530 ha, dàt tròng eày còng nghiep (che, eà phé): 26 ha. Dièu kièn ty nhién ó Chièng
Bóm khà dàc trung cho vùng nùi Tày Bàc nuóc la. Dja hình chia cài manh vói nhièu
cành quan sinh thài khàe nhau va sy da dang cùa khi bau trong vùng,... là nhùng
yéu lo thuàn lai de phàt trién càe loai eày Iròng. Tuy nhién, tinh trang Ihiéu nuóc
tram trgng vào mùa khò cùng vói nhùng dien bién thòi lièi thài Ihudng luòn là
nhùng yéu lo gay càn tró trong càe boat dòng san xuàt nòng nghiep.
Tu sau nàm 1954 dén khi tièn hành còng cuòc DÒi mói (1986), càe boat dòng
mim sinh cùa nguói Khàng ó Chièng Bom dà co nhùng chuyén bién quan trgng. Thdi
ky này, trong canh tàc nòng nghiep, nuong rày là boat dòng chù dao. Ben canh tròng
trgt, càe loai hình kinh té khàe nhu ehàn nuòi, thù còng già dình, hai lugm va san bàn
là nhùng boat dóng khòng thè Ihiéu, mang tinh mùa vu va bò trg cho tròng trgt.
Buóc vào thói ky DÒi mói, truóe sy tàc dòng cùa nhièu yéu lo (khàch quan va
chù quan), sinh ké cùa nguói Khàng ó Chièng Bom dà va dang eó nhùng bién
TS., Vi?n Dàn toc hoc.
564

SINH KÉ VA PHÀT TRIÉN BEN V U N G

chuyén rd rèi. Dd là sy Ihay ddi ve dói tugng san xuàt, td ehùc san xuàt, phuong
Ihùc san xuàt, muc dich va hình thùe tièu thu san phàm,... Theo hudng fich cyc, dd
là sy nàng cao chat lugng càe ngudn lyc sinh ké, sy da dang càe loai hình sinh ké,...
tu dd, dàn dén sy cài thién trong co càu thu nhàp va mùc sdng cùa ngudi dàn. Trong
dò, vàn de quan trgng va cdl Idi ehinh là sy chuyén ddi tu eày lùa nuong (vdn là eày
tròng chù dao) sang càe loai eày trdng khàe. Tuy nhién, d khia canh khàe, qua trình
chuyén dói sinh ké hièn nay cùa ngudi Khàng dang gap khdng il khd khan, thè hién
sy Ihiéu ben vùng va vàn ehua tìm ra nhùng hudng di Ihyc sy phù hgp.
2. Tàc dòng ciìa sinh ké dén phàt trién ben virng
Trong nghièn cùu này, de fim ra vai trd cùa sinh ké trong phàt trién ben vùng
Idc ngudi, ehùng Idi xem xét mdi quan he giùa boat ddng muu sinh hién nay cùa
ngudi Khàng d Chièng Bdm vdi càe tru cdl co bàn là kinh té, xà boi, vàn hda va
mdi truòng.
2.1. Sinh ké va su phàt trién ben virng kinh té
Trong nhùng nàm vùa qua, vdi càe ehinh sàch cùa Nhà nude, ddi sdng kinh té
cùa ngudi Khàng d Chièng Bdm dà eó nhùng bude phàt trién dàng duge ghi nhàn.
Cdng tàc xoà ddi giàm nghèo da dàn duge dói mdi theo hudng tàp trung hd trg ddng
bào Ihay dói phuong thùe canh tàc, àp dyng nhièu tièn bd khoa hgc cdng nghé,...
Theo so liéu nàm 2010, long san lugng luang thyc toàn xà dal 1.660 tàn vói 301
kg/ngudi/nàm. Già trj thu nhàp hình quàn dàu ngudi cùa toàn xà tàng tu 1,3 trieu
dòng/ngudi/nàm (nàm 1998) lén 2,5 triéu dòng/ngudi/nàm (nàm 2010), trong dd thu
nhàp thuàn tuy tu san xuàt ndng nghiep là 2 triéu ddng, sd ho ed mùc sdng trung
hình trd lén ehiém 34,8%) long so hd. Song, nén kinh té cùa ngudi Khàng d Chièng
B dm hién nay vàn cdn nhùng biéu hién ehua thyc sy ben vùng:
Qua trình chuyén dich ca càu kinh té con chgm. Nhu trèn dà phàn tich, he
thóng ndng nghiep cùa ngudi Khàng d day dang gap rat nhièu khd khan trong sy
phàt trién ben vùng. Rùng dà bj khai thàe mot càch triet de, canh tàc nuong rày dà
giàm manh, viec Ihàm canh ruòng nuóc chi dàp ùng mot phàn nhu càu luong thyc.

Truóe thyc trang này, cùng vói eà nuóc, co càu kinh té cùa xa Chièng Bóm cùng
nhu ngudi Khàng ó day dang eó buóc chuyén djeh theo hudng tich cyc nhung cdn
rat chàm va Ihiéu tinh dn dinh.

565


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÓITHÀÒ QUÒC TÉ LÀN THÙ^ TU

Bang 1: Ca cau kinh té cùa xà Chièng Bóm (Thuàn Chàu, San La) nam 2010
Ty le ( %)
STT

l'I g a m i

Nàm 1999
1

Nòng
nghiep

Nàm2010

Tròng trgt

78,2

61,1

Chàn nuòi

18,4

20,9

3,4

9,6

0

1,8

100

100

2

Làm nghiep

3

Thuang mai - Dich vu

4

Tóng

Nguón: UBNDxà Chièng Bdm, 2010.

Cd thè nhàn thày, co càu kinh té d Chièng Bdm sau hon mot thàp ky khdng ed
chuyén bién Idn. Ndng nghiep mae dù ed giàm tu 96,6% (nàm 1999) xuòng cdn
88,6% (nàm 2010) nhmig vàn d vi tri chù dao trong co càu. Ngành làm nghiep ed
dàu hiéu phàt trién, tàng tu 3,4%o (nàm 1999) lén 9,6% (nàm 2010). Ben canh ndng làm nghiep, dà xuàt hién ngành thuang mai, dich vu nhung cùng chi ehiém ty le rat
khiém lón vói l,8?/o {bang 1). Càe boat dòng muu sinh khàe (làm thué, xuàl khàu
lao dòng,...) dù dà xuàt hién nhung cho dén nay, vàn khòng tao ra duge già trj dàng
ké va khòng duge xuàt hién trong ca càu kinh té cùa xà.
Trong tóng già trj san xuàt nòng nghiep, tròng trgt vln ehiém vai Irò chù dao,
tuy co giàm tu 78,2% nàm 1999 xuòng con 67,7% nàm 2010. Chàn nuòi vln ehua
duge dàu tu dùng hudng, do dò, chàm phàt trién. Ty trgng cùa ngành chàn nuòi
khòng eó sy chuyén bién dàng ké qua hon 10 nàm va vàn con ehiém ty le thàp trong
ca càu già tri nòng nghiep: 18,4% nàm 2005 va 20,9% nàm 2010 (bang 1). Mac dù
dang duge mó ròng vói sy ho trg ve nguón vón va ky thuàt cùa Nhà nuóc, song hicu
qua chàn nuòi mang lai khòng òn djnh, vói nhièu nguyén nhàn nhu han che ve dièu
kién nguón vón, bài chàn Ihà, finh hình djeh bénh eó chièu huóng già tàng, nguy co
rùi ro cao,...
Hién nay, de boa nhàp vói co che thj truòng, càe boat dòng sinh ké cùa ngudi
Khàng da ed nhièu Ihay ddi theo hudng san xuàt bang boa, da dang boa co càu kinh
té. Tuy nhién, thu nhàp tu boat ddng ndng nghiep vàn ddng vai Irò quan trgng bang
dàu (98,5%). Càe boat dòng phi nòng nghiep ehiém ty le khiém lón (1,5%), ehua
tao ra duge nguón thu nhàp dàng ké va dang phàt trién mot eàeh hél sue khc khan
(bang 2).
566


SINH KÉ VA PHÀT TRIÉN BEN V O N G

Bang 2: Nguón thu nhàp ehinh cùa càe ho già dình Khàng ó Chièng Bóm
(Thuàn Chàu, So-n La) duói góc do ngành nghé (nàm 2010)
STT

Nghé thu nhàp ehinh

So ho

Ty le ( %)

335/341

98,5

1

San xuàt nòng nghiep

2

Dich vu

2/341

0,6

3

Xdy dung

2/341

0,6

4

San xuàt làm nghiep

1/341

0,3

Nguón: UBND xà Chièng Bdm, 2010.
Kél qua khào sàt ve tinh hình co càu lao ddng sau 10 nàm (2000 - 2010) cho
Ihay, ty le lao ddng trong ndng nghiep vdi nàng suàt thàp vàn cdn ehiém da sd va sy
chuyén djeh là khdng dàng ké, tu 98,8%) xudng cdn 96,8%) trong lao ddng ndng
nghiep va lù 1,2% tàng lén 3,2%) trong lao ddng phi ndng nghiep (bang 3).
Bang 3: Tinh hình co* cau lao dgng cùa ngu^òi Khàng ó Chièng Bóm
(Thuàn Chàu, So"n La)
Nàm 2000

Cff càu lao dòng

Lao ddng ndng nghiep
Lao ddng phi ndng nghiep

Nàm 2010

So lao dóng

Ty le (%)

So lao dóng

Ty le (%)

256

98,8

Ali

96,8

3

1,2

16

3,2
•

Tóng

259

100

493

100

Nguón: UBND xà Chièng Bdm, 2010.
Qua trlnh chuyén dich ca càu eày tròng vài nuòi ehua eó dình huóng ro ràng.
Màc dù qua trình này da duge thyc hién d Chièng Bdm trong nhièu nàm, song cho
dén nay, vàn ehua tìm ra duge hudng di thich hgp. Dal nuong rày nhanh ehdng hi
bae màu dà dàn xoà bd vai trd cùa eày lùa nuong vdn mang lai ngudn luong thyc
dàng ké cho ngudi dàn. Tu eày lùa nuong, da sd ngudi dàn chuyén sang trdng ngò
lai trong khi hg ehua nhàn thùe va eó thói quen trong viéc su dyng phàn bón cho
eày tròng, trù mot vài ho eó dièu kién khà già. Chi sau mot vài nàm, nàng suàt ngò
sul giàm manh va dién tich ngò dang dàn bj thu hep. Càe loai eày còng nghiep (che.
567


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÒC TÉ LÀN THÙ^ TU

eà phé) da xuàt hién song già trj nhùng loai eày này phu thuge rat lón vào thj truòng
nén cùng ehua eó mot vj tri dàng ké trong co càu thu nhàp. Mot so mó hình tròng
trgt dòi bòi phài eó dién tich tàp trung (tròng tre lày mang, gàe, eó voi,...), nhung
trèn thyc té, quy dàt trong dàn khòng thè dàp ùng duge nén dà thyc hién khòng
thành còng. Cày làu nàm trèn dàt làm nghiep ehua cho thu hoach vi il dàu tu va chù
yéu là khoanh nuòi rùng tài sinh.
Bang 4: Già tri san xuàt nòng nghiep ó Chièng Bóm (Thuàn Chàu, Son La)
Già tri san xuàt (Vo)
Loai hình san xuàt
Nàm2005

Nàm 2010

Tròng trgt

100

100

1. Cày luang thuc

73,8

77,9

2. Cày thuc phàm

5,7

5,4

3. Cày còng nghiep

13,1

10,8

4. Cày àn qua

7,4

5.9

Chàn nuòi

100

100

1. Già sue

68,1

68,8

2. Già càm

28,4

27,6

3. Chàn nuói khàe

4,5

5,6

Nguón: UBND xà Chièng Bdm, 2011.
Nhìing nam gàn day, trong co càu già trj càe loai cày trdng d Chièng Bdm, cày
luong thyc ed chuyén bién nhung khdng dàng ké, lù 73,8% nàm 2005 lén 11,9%
nàm 2010 va vàn là loai cày trdng chù dao trong boat ddng trdng trgt. Càe loai eày
trdng cdn lai khdng ed dàu hiéu duge md rdng va phàt trién, vàn giù nguyén già tri
nhu cày thyc phàm: 5,7% nàm 2005 va 5,4% nàm 2010, tham chi cdn suy giàm nhu
eày cdng nghiep: 13,1% nam 2005 xudng cdn 10,8% nàm 2010 va cày àn qua: 7,4%
nàm 2005 xudng cdn 5,9% nàm 2010. Già trj ddng gdp cùa ngành chàn nuòi hién
nay khdng ed dàu hiéu cài thién, chi tàng khdng dàng ké tu 4,5% nàm 2005 lén

5,6% nàm 2010. Trong 5 nàm, co càu già tri cùa càe loai hình chàn nudi (già sue,
già càm,...) cùng khdng ed sy bién chuyén rÒ rèi (bang 4). Hiéu qua khiém Idn
trong boat ddng chàn nudi cùa càe già dình xuàt phàt lù nhièu nguyén nhàn, trong
dd, tinh hình djeh bénh xuàt hién lièn tyc trong nhùng nàm trd lai day là mdt trong
nhùng ly do co bàn.
568


SINH KÉ VA PHÀT TRIÉN BEN VCfNG

Bang 5: Tinh hình djeh bénh trong chàn nudi cùa mot so bàn ngnòi Khàng
ó Chièng Bom, Thuàn Chàu, So-n La (nàm 2009).
Don vi tinh: con
STT

Ghét djeh

Ghét rét

Càe bàn
Tràu

Bò

De

Lgn

Ola càm

1

Bàn Co

5/28

3/42

2/6

17/53

247/342

2

NàTàm

7/21

6/35

4/11

22/45

212/289

3

it Gang

9/19

6/39

5/9

19/48

147/256

4

Tóng

21/68

15/106

11/26

58/146

606/887

Nguón: UBND xà Chièng Bóm, 2009.
Nhùng rùi ro ve thdi lièi va djeh bénh dà gay ra nhùng khd khan khdng nhd
cho boat ddng chàn nudi. Qua so liéu thu thàp cùa 3 bàn (Co, Nà Tarn, It Gang), dgt
rét dàm, rét hai nàm 2009 dà làm thiét hai khà Idn dén sd lugng dàn già sue, trong

dd, tràu: 21/68 con, ehiém 30%), bd: 15/106 con, ehiém 13,8% va de: 11/26 con,
ehiém 42%; luong ty, tinh hình djeh bénh cùng làm suy giàm dàng ké sd lugng dàn
lgn: 58/146 con, ehiém 39% va già càm: 606/887 con, ehiém 75%o (bang 5). Ben
canh gidng truyén thdng, càe loai vài nudi khàe (nhim, làm,...) duge dua vào ehàn
nuòi nhàm tao ra nhùng san phàm hàng boa, nhung hiéu qua dem lai cùng rat han
che. Co thè khàng djnh, qua trình chuyén dói giòng eày tròng, vài nuòi ó Chièng
Bóm màc dù dà duge trién khai nhiéu nàm nhung hién nay, vàn ehua tìm ra duge
nhùng eày, con co Igi thè cùa vùng.
Thi truàng tiéu thu nòng san khòng òn dình. Di dói vói viéc mó ròng thj
Irudng, viéc phàt trién càe loai san phàm hàng boa cùa ngudi Khàng d xà Chièng
Bdm dà bude dàu xuàt hién. Theo chù truòng cùa Nhà nude, ngudi dàn dà phàt
trién càe loai cày thuang phàm, tuy nhién, ndng san làm ra cdn manh mùn, già trj
hàng boa thàp va chù yéu là bàn càe san phàm thò. Do Ihiéu thj truòng tiéu thy òn
djnh va khà nàng che bién nén nguy co rùi ro cao, ngudi dàn ehua thyc sy yèn làm
trong viéc md rdng va dàu tu san xuàt. Màng tre bài dd, eà phé, man, ma,... khi ed
thj truòng tiéu thy dà fich cyc md rdng dién tich, dén nàm rdt già, tham ehi khdng
eó chd liéu thu, ngudi dàn hoang mang khdng bièt nén trdng tièp bay nén bd. Anh
Ld Vàn Chièng (trudng bàn HÓn) cho bièt, tu nàm 2004, theo chù truòng chuyén
dòi giòng cày tròng cùa càp trèn, hon 30 ho ngudi Khàng trong xà da chuyén mdt
phàn dién tich canh tàc cày san trèn nuong dà bj bae màu sang tròng màng tre bài
dò. Tuy nhién, mot phàn do ky thuàt chàm sòc khòng dal yéu càu, dem lai san phàm
569


VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÒC TÉ LÀN THlT TlT
thu hoach vói chat lugng kém, mot phàn khàe do già thj trudng cùa loai màng này
cùng sul giàm nhièu so vdi mày nàm trude day nén vàn de tiéu thu gap rat nhiéu
khd khan. Vi khdng dal duge hiéu qua nhu mong dgi, ngudi dàn khdng cdn tin
tudng vào md hình này nùa, da sd càe hd dà huy dién tich màng de quay lai trdng
san nhu trude day...

2.2. Sinh ké va su phàt trién ben virng xà hgi
Ngày nay, khi dành già sy ben vùng ve mài xà boi, ngudi la Ihudng xem xét
ve càe khia canh nhu giàm ty le ho nghèo, khdng cdn hd ddi, thu hep khoàng càch
ve mùc sdng giùa càe dàn toc, giùa càe vùng; chàm lo xày dyng con ngudi trong
càe Imh vyc nhu giào dye, y tè; giàm té nan xà hgi,... Nhung trude mài, ddi vdi càe
dàn tde dàc bièt khd khan d nude la, trong dd ed ngudi Khàng Ibi xoà ddi giàm
nghèo duge eoi là nhiém vy trgng làm. Theo sd liéu cùa UBND xà Chièng Bdm, thu
nhàp hình quàn dàu ngudi trèn toàn xà nàm 2010 dà tàng gap 2 làn so vdi nàm
1993. Tuy nhién, vàn cdn nhiéu vàn de dang dal ra cho phàt trién ben vùng ve mal
xà boi, ed mdi lién quan mal thiét dén hiéu qua sinh ké cùa tde ngudi Khàng hién
nay nhu:
Ty le ho nghèo cao. Chièng Bdm là mot xa vùng III, vùng dàc biet khd khan
cùa huyén Thuàn Chàu. So vdi càe dàn toc khàe trèn dja bàn xà, ty le hd nghèo cùa
ngudi Khàng thàp hon ngudi Hmdng, Kha Mù va cao hon ngudi Thài. Bình quàn
thu nhàp dàu ngudi thàp, chi dal 2,5 triéu ddng/ngudi/nàm.
Bang 6: Tinh hình dói nghèo a 8 bàn ngiròi Khàng ó Ghiéng Bóm, nàm 2010
STT

Tén bàn

Ty le ( %)

1

Bàn Liu

34/52

65,3

2

Bàn Co

30/53

56,3

3

Bàn HÓn

29/51

52,8

4

Bàn Pogng

25/47

53,2

5

Bàn Tlm A

20/33

60,6

6

Bàn Tlm B

14/28

50,0

7

It Cang

16/24

72,2

8

Nà Tarn

30/53

57,1

198/341

58,4

Tóng
Nguón: UBND xà Chièng Bdm, 2011.

570

So ho nghèo


SINH KÉ VA PHÀT TRIÉN BEN VCTNO

Theo bào cào cùa UBND xà, ty le ho nghèo là ngudi Khàng nàm 2008 là 60%,
nàm 2009 là 63%) va dén nàm 2010 là 58%'. Nhu vày, sd liéu trèn cho thày, ty le hd
nghèo khdng ed xu hudng dn djnh, tàng giàm thài Ihudng qua càe nàm. Diéu này dà
phàn ành mot thyc trang là, ty le hd càn nghèo hién nay d ngudi Khàng khà phd bién,
khi gap phài nhijng rùi ro Ibi tinh trang nghèo lai de dàng tài hién va già tàng. Nhàn
xét ve finh hình dói nghèo cùa ngudi Khàng d Chièng Bdm, dng Ludng Vàn Hac,
Phd Chù Ijeh xà nhàn djnh.- "Rat it ho ed tich luy lù thu nhàp hàng nàm. Trong sd càe
ho khà Ibi da phàn cùng chi nàm giàp ranh phia trèn chuàn nghèo, khi chuàn nghèo
tàng lén mot chùt hoàe khi ed nhùng bién ed xày ra nhu thdi tièt bài thuàn, trugt già
ndng san, dm dau, bénh tal,... lai de dàng rai vào cành nghèo ddi" .
Tinh trang thlèu viéc làm va chat lugng nguón nhàn lue thàp
Trong cdng cude cài thién sinh ké, ngudn lyc con ngudi ludn duge dal lén
hàng dàu va ed y ngbla quyét djnh ddi vdi càe ngudn lyc khàe. Nhung ngudn lyc
này d ngudi Khàng Chièng Bdm dang thè hién rd nhiing yéu kém. Chat lugng
nguón lao ddng con nhiéu han che eà ve thè lyc, trình do chuyén mdn ky thuàt làn
tàc phong lao ddng ndng nghiep. Xét ve trình do hgc vàn, kél qua diéu tra cho thày,
ty le chù ho ehua di hgc cdn khà Idn. Trong sd dà di hgc Ibi bau nhu khdng ed trình
dò trung hgc phd thdng ma da sd chi là tiéu hgc. Ty le lao ddng dà qua dào tao chi
cò2,\%(bàng7).
Bang 7: Thóng ké trình dg hgc van cùa chù hg

(qua khào sàt ó 2 bàn ngu-òi Khàng ó Ghiéng Bóm, Thuàn Ghàu, Son La)
Dan vi tinh: %
STT

Tén bàn

Dà di hgc

Ghira di hgc
Tiéu hgc

Trung hgc
ca sa

Trung hgc
phó thóng

1

Pogng

38,2

40,7

21,1

0

2

HÓn

45,5

45,4

9,1

0

Nguón: Kél qua diéu tra lai xà Chièng Bdm, 2010.

l, 2. l^Iy ban nhàn dàn xà Chièng Bòm (2010), Bào cào Dành già tinh hình, kit qua thuc hién
chucmg trình, muc tiéu Quóc già giàm nghèo va ehinh sàch an sinh xà hgi trén dia bàn xà
Chièng Bdm giai dogn 2006 - 2010. (Bàn dành mày).
571


VIÉT NAM HÒC - KY YÉU HÓI THÀO QUÒC TÉ LÀN THÙ^ TU

Sy han che ve chat lugng ngudn lao ddng duge thè hién khà rò trong viéc su
dung ngudn vdn tài ehinh. Nd dal ra khdng chi ddi vdi ngudi dàn ma ngay cà càe
càn bd thuge he thdng ehinh trj co sd, mdt ddi ngù ed vai trd quan trgng va quyét
djnh rat Idn trong viéc dàm bào sy thành cdng cùa càe chuong trình xoà ddi giàm
nghèo. Viéc lya ehgn, bình xét hd nghèo chù yéu duge thyc hién ó càp thón bàn vói
sy tham già cùa càe lành dao dja phuong, dòi ngù càn bò con rat nhièu bài càp ve
nàng lyc, trình dò. Vi vày, bau qua cùa nò là nguón vón fin dung nhiéu khi khòng
dén duge dùng dòi tugng càn duge ho trg. Thyc té cho thày, khòng Ihiéu nhùng ho
khòng su nguón vón vay vào muc dich phàt trién san xuàt. Vói càch làm này, vò

hình chung dà va dang Irò thành nguy co day mot so hg làn sàu hon vào vòng nghèo
dói. Dòi vói ngudi dàn, vdi sy han che ve trình dò, vàn de ùng dung càe lién bò
khoa hgc ky thuàt trong san xuàl cùng gap nhiéu tró ngai. Mac dù dà qua càe lóp tàp
huàn tròng càe loai eày, con eó già trj hàng boa nhung khi trién khai Irén thye té,
hiéu qua mang lai khòng duge nhu mong dgi. Co thè nói, sy han che ve trình dò
ehinh là mot trong nhùng nguyén nhàn co bàn dà dàn dén sy khòng thành còng cùa
mot so chuong trình chuyén dòi co càu cày tròng, vài nuòi.
Ben canh dò, mot bò phàn Idn ngudi dàn, trong dd ed eà càn bd, dàng vién cdn
ed tu tudng trdng chd vào ehinh sàch hd trg cùa Nhà nude, ehua thye sy chù ddng
trong viéc khai thàe càe Igi thè, tièm nàng ve dàt dai, mdi trudng, ngudn lyc dàu tu
cùa Nhà nuóc de chuyén dòi ca càu cày tròng, vai nuòi nhàm tàng già trj thu nhàp
lù san xuàt, nàng cao ddi sdng. Mdt sd trudng bàn ngudi Khàng cho biél, tinh trang
chung là khi bình xét ve diéu kién kinh té cùa càe ho trong bàn Ibi bau hél nhùng hg
da thoàt nghèo nhung lai khòng muòn ra kliói nhóm ho nghèo de tiép tue duge nhàn
sy ho trg. Trén thyc té, mot so ehinh sàch bò trg cùa Nhà nuóc dà eó nhùng dóng
góp tich cyc trong viéc cài thién dói song kinh té, song xét ó mot góc dò khàe, nò
dang làm giàm di tinh chù dóng, ty lyc ty cudng cùa ngudi dàn.
2.3. Sinh ké va su phàt trién ben virng vàn hoà
Càe tàc già Emily Aschultz - Robert H.Lavenda khi nghièn cùu ve phirong
thùe muu sinh dà khdng tàch rdi hai nhàn td "vàn hoà" va "sinh ké". Vdi mot mdi
truòng sdng nhàt djnh, bang tài nguyén va bang ngudn nhàn lyc, con ngudi dà sang
tao ra nhùng phuong thùe muu sinh thich ùng de tòn lai va phàt trién. Cài càch ma
con ngudi su dung ngudn tài nguyén nhu thè nào là do vàn hda quy djnh nén. Va vi
vày, tàc già khàng djnh "phuong thùe con ngudi dùng de kiém sdng là do vàn hoà
quy djnh".
Trong xu thè toàn càu hoà va bòi nhàp quóc té manh me nhu hién nay thi phàt
trién vàn hoà dang duge xem là mot nói dung quan trgng cùa phàt trién ben vùng.
"Vàn hoà va truyén thóng dóng vai trò rdt to làn, tham chi trong nhùng diéu kién
572

SINH KE VA PHAT TRIÉN BEN VCTNG

nhàt dinh, dóng vai tró quyét dinh su phàt trién nói chung va phàt trién ben vùng
nói rléng,...'". Trén thyc té, vàn hoà va sinh ké vón eó mói quan he bién ehùng, ành
huóng làn nhau. Ò bài ky dàn toc nào, nén vàn hoà truyén thóng bao gió cùng ehùa
dyng nhùng yéu tò eó thè tàc dòng eà tich cyc va tiéu cyc lai qua trình phàt trién
kinh tè - xà bòi. Vói sinh ké, vàn hoà eó thè là dòng lyc nhung cùng eó thè là rào
càn trén con dudng phàt trién. Tuong ty, sinh ké ed thè tàc ddng trd lai ddi vdi vàn
hoà. Sinh ké cùa mdt dàn tde ed thè ành huóng tich cyc dén sy phàt trién va bào lón
càe già tri vàn hoà nèu nò phàt trién ben vùng. Nguge lai, vói nén kinh tè nghèo
nàn, lae bau, khòng eó tinh ben vùng thi nén vàn hoà bj dòng hoà, mai mot,.... luòn
là nguy co tièm àn.
Trai qua qua trình sinh lón, ngudi Khàng d Chièng Bdm cùng dà tich luy va
hgc bòi duge nhùng tri thùe va kinh nghiém quy bau trong càe boat dòng muu sinh,
làm phong phù vón vàn bòa toc ngudi. Rat nhiéu tri thùe dja phuong ed ành hudng
tich cyc ddi vdi sinh ké dà duge ehùng minh trén thyc tè nhu tri thùe trong tròng
trgt (he thdng ndng Ijch, y thùe bào ve rùng dàu ngudn, bào ve ngudn nude, ky
thuàt luàn canh, da canh, xen canh,....); tri thùe trong chàn nudi (lya ehgn gidng,
nguòn thùe àn,...); tri thùe trong nghé thù còng (lya ehgn nguón nguyén liéu, ky
thuàt che bién, bào quàn san phàm,....).
Nhùng bién dòi trong sinh ké trong thói ky hién nay là mot nguyén nhàn quan
trgng dàn dén sy don giàn hoà dói song tàm linh. Khi cày lùa nuong dàn bién mài
Ibi càe le thùe trong canh tàc nuong rày (le tra hai, le com mói,...) cùng bj mai mot
theo. Mot so nghi le vón duge lién hành trong canh tàc cày lùa nuong nay duge
chuyén sang cày lùa nuóc nhung giàm dàn già trj va sy linh thiéng. Nhùng sinh boat
vàn hoà truyén thóng vón là co so gàn kél giùa càe thành vién trong còng dòng nay
da mài dàn co so kinh té va khòng gian xà bòi de tiép tue lón lai. Sy mai mot càe
yéu tò vàn hoà truyén thóng trong khi nhùng yéu tò vàn hoà hién dai ehua kjp àn
sau, bàm ré dang làm cho dói song tinh thàn cùa ngudi Khàng d day khdng trành

khdi sy don diéu va hyt hàng.
Nén kinh té thj trudng cùng là mot trong nhùng nguyén nhàn dàn dén sy mai
mdt càe nghé thù cdng truyén thdng. Cdng viéc trdng bdng, dèi vài vdn phùe tap,
Idn nhiéu thdi gian, còng sue, trong khi dò, càe san phàm bàn san xuàt hién ngày
càng nhiéu vói già cà hgp ly. Vi vày, nghé del khòng con vai trò quan trgng dòi vói
phii nù Khàng nhu truóe day, nhàt là dòi vói lóp tré. Hàu nhu càe loai trang phye
hién nay cùa hg duge mua san ngoài chg vói màu ma da dang, dep mài. Càe san
phàm del cùa phu nù Khàng bay già chi là nhùng chiéc khan pléu de chuàn bj cho
con gài mang ve nhà ehdng va nhùng tàm vài tràng, phdng khi già dình ed lang.
Nghé dan làt truyén thdng vàn duge ngudi Khàng d Chièng Bdm duy tri dén làn
ngày nay nhung quy mó khòng con phó bién nhu truóe day.
573


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÒC TÉ LÀN THÙ TU
Cùng vi cuòc song muu sinh, sau mot thói gian dai khai thàe mot càch iriél de
càe nguòn Igi lù rùng, nguòi Khàng Chièng Bòm hién nay dang mài dàn nhùng tri
thùe, hiéu bièt ve he sinh thài rùng dà duge tich luy qua bao thè he. Nhùng phutmg
thuòe quy lù càe loai eày rùng dùng de ehùa bénh khòng con duge luu truyén va di
dàn vào quén làng trong dói song toc ngudi. Vàn hoà cùng là mdt nguòn lyc trong
phàt trién sinh ké ben vùng, nhung thyc té cho thày, sy phàt trién kinh té ngudi
Khàng ó Chièng Bòm hién nay ehua làn dung duge nguòn lyc này. Cùng nhu linh
trang chung trén cà nuóc, viéc khai thàe nhùng yéu tò vàn hoà, tri thùe dja phuong
cho phàt trién kinh té ben vinig ó ngudi Khàng ehua duge chù y nhiéu, ehua tìm ra
nhùng già! phàp nhàm ùng dung nhùng tri thùe dja phuong ed già trj tich cyc trong
viéc hd trg phàt trién sinh ké. Sy Ihiéu quan tàm va ké thùa nhùng tri thùe dia
phuong cùng là mot trong nhùng ly do dàn dén hiéu qua cùa qua trình chuyén ddi
co càu kinh té cùng nhu co càu eày trdng, vài nudi d Chièng Bòm khòng duge nhu
mong dgi.
Cùng ehinh nén kinh tè hàng hoà va thj truòng là nguyén nhàn rat quan trgng

làm mài di nhùng tri thùe dja phuong trong canh tàc nòng nghiep. Khi hién nay,
hàu hél nguói nòng dàn Khàng ó Chièng Bòm dà àp dung càe loai giòng lùa,
ngò,... mói trong canh tàc de dem lai nhùng san phàm hàng hoà, mang lai lai
nhuàn cao thi cùng là lue càe tri thùe lién quan dén càe loai cày tròng bàn dja dang
dàn bj quén làng. Càe loai giòng cày tròng mai hién nay màc dù cho nàng suàt cao
vugt Iròi nhung cùng hòc lo nhùng han che so vói giòng dja phuong nhu chat
lugng, khà nàng thich nghi kém hon, chi phi dàu tu lón hon va de Ihoài hoà sau
vài nàm canh tàc.
Nhu vày, nhihig nàm vùa qua, sy tàc dòng cùa nhùng nhàn tò mdi trong kinh
té dang làm cho nhùng yéu td vàn hoà truyén thdng cùa ngudi Khàng d Chièng
Bdm khdng con giù nguyén già trj. Phàt trién kinh té khdng thè khdng chù trgng idi
sy phàt trién ben vùng ve mal vàn hoà.
2.4. Sinh ké va su phàt trién ben vùng mòi truòng
Hién nay, bào ve tài nguyén mdi trudng là mdt vàn de ed tinh toàn càu va nd
khdng chi lién quan Irye tiép dén sy sdng cdn cùa mot qudc già ma cùa toàn nhàn
loai. Khi xem xét sy phàt trién ben vùng ve mdi trudng d vùng dàn toc va mién nùi
nude la, mdt sd muc tiéu duge de ra nhu day nhanh lién do tròng rùng, chòng xói
mòn, bào ve càe khu rùng dàc dung, han che ò nhiém mòi truòng dàt, nuóc, giù gin
da dang sinh hgc,...
Trong truyén thóng, nguói Khàng ó Chièng Bòm da som eó y thùe bào ve tài
nguyén rùng, thè hién ó mot so tàp lyc va kiéng ky trong càe boat dòng muu sinh.
574


SINH KE VA PHÀT TRIÉN BEN VCTNO

duge luu truyén qua nhiéu thè he. Tu nhùng diéu kién dja hình, khi hàu va dal dai
cùa dja phuong, hg dà tao nén bò nòng cu mang linh luong thich, nhùng giòng cày
trdng va mdt he thdng ndng Ijeh chat che, phù hgp vdi diéu kién mdi trudng cùa dja
phuong. Thye té dà cho thày, nén ndng nghiep trdng trgt cùa hg dà làn dung duge

nhùng diéu kién uu dai cùa thién nhién, ddng thdi cùng dù sue ehdng ehju sy khàe
nghiél do thién nhién mang lai.
Do dàn sd it, dja bàn canh tàc rdng nén chu ky bd hoà nuong kéo dai 7 - 8
nàm, dù thdi gian de rùng khdi phye lai, khdng ành hudng nghiém trgng tdi mdi
truòng. Trong qua trình tìm dàt phàt nuong, luàl tyc khdng cho phép ehgn d nhùng
khu rùng dàu ngudn (klàu bua bo) bay rùng già (klàu dùng), bdi day là noi phàt
sinh ngudh nude, noi ed nhiéu cày to lày gd dyng nhà, khai thàe nguyén liéu dan
làt... Ky thuàt xen canh, luàn canh lùa, ngd, san vdi càe loai dàu, dd, lae, vùng,...
trong truyén thdng da thè hién nhùng tri thùe cùa ngudi Khàng trong viéc bào ve va
tao ngudn dinh dudng cho nhùng mành nuong dang bj bae màu.
Trong khi canh tàc nuong rày td ra ngày càng kém hiéu qua do dién tich bj thu
hep va sy suy giàm ve chat lugng dal Ibi hình thùe canh tàc rudng bàc Ihang dà thè
hién duge sy uu viét cùa nd trong vàn de djnh canh djnh cu va bào ve indi trudng.
Viéc khai phà va tao dyng nén nhùng thùa rudng bae thang chay ngang quanh sudn
nùi, sudn ddi theo dudng ddng mùc dà làm nén nhùng tàc ddng tich cyc trong bào
ve dd màu cùa dàt, ehdng lai qua trình bj rùa trdi, xói mòn.
Trong chàn nuòi, lù vide lya ehgn càe loai giòng dén càch thùe chàn Ihà va
chàm sóc,... déu dya vào khà nàng thich nghi vói mói trudng ty nhién. Trong boat
ddng thù cdng già dình, hg bièt lya ehgn va làn dung nhùng ngudn nguyén liéu san
co tu ty nhién, tao nén nhùng san phàm phù hgp vdi diéu kién dja hình, khi bau va
dàp ùng nhu càu sinh boat già dình. Mdt sd quy uóc cùa bàn làng trong boat ddng
khai thàe càe ngudn Igi san ed trong thién nhién cùng thè hién tinh tich cyc trong
vàn de bào ve mdi truòng. Theo luàl tue, khi ed ngudi eó tinh khai thàe rùng dàu
ngudn Ibi ngudi dd se phài ngp phat mot gap ha, lày mdt eày làm nhà phài dén dù 3
cày (ed thè quy ra lién hoàe thdc ngp vào quy chung cho eà bàn). Ngoài ra, trong
thdi gian dd, tràu bd trong bàn chét djeh bay mùa màng thàt thu thi ngudi vi pham
con phài lo sàm sua càe le vài de td ehùc mot le cùng càu an cho eà dàn bàn. Trude
day, ngudi Khàng cùng ed y thùe cao trong viéc bào ve càe ngudn làm thd san quy.
Trong quy ude d càe bàn (Pogng, Hdn,...), ngudi ta quy djnh rd, nghiém càm khai
thàe ò nhùng tràng rùng ed loai eày quy hiém va càn thiét cho cude sdng hàng ngày

nhu thò lo (lày gd làm nhà), cày mày bàn (nguyén liéu dan làt), cày màng, eày tram
vàng,... khi ehùng cdn dang trong giai doan sinh truàng.
575


VIÉT NAM HÒC - KY YÉU HÓI THÀO QUÒC TÉ LÀN THÙ^ TU
Tuy nhién, y thùe bào ve ngudn tài nguyén thién nhién cùa ngudi Khàng hién
nay dang ed chièu hudng suy giàm trude sue ép cùa vàn de ddi nghèo va sy già làng
dàn sd. Phàn Idn dién tich rùng d day, trong dd ed rùng dàc dyng (rùng già) dà nàm
trong sy quàn ly cùa Nhà nude. Dién tich rudng nude khdng dàng ké, nhu càu luang
thyc tàng nhanh, sy phàt trién kinh té hàng hoà,... dà thùe day tinh trang phà rùng,
khai hoang de chuyén dàn dal làm nghiep sang dàt ndng nghiep. Phàn lón dién tich
dàt dai ó Chièng Bòm eó dò dóc cao, lugng mua tàp trung theo mùa, dò che phù
giàm cùng vói he thóng canh tàc ehua hgp ly nén finh trang rùa Iròi là bau qua
khòng thè trành khòi. Hg buóc phài canh tàc trèn nhùng vùng dal khòng thich hgp,
càe sudn ddi bj xdi mdn, thdi gian bd hoà bj rùt ngàn dàn dà càng day nhanh sy bae
màu cùa dal. Vdi ty le hd ddi nghèo ehiém Idi 58%, tinh trang xàm hai lai nguyén
va mdi trudng noi hg sinh sdng vàn dang tiép dién hàng ngày.
Dién tich cày lùa nuong ngày càng bj thu hep va dén thdi dièm này dà gàn nhu
khdng Idn lai trong co càu cày trdng. Khi trd thành loai eày hàng hoà, ed già trén fin
trudng va dàn ehiém uu thè trong canh tàc nuong rày Ihay cho cày lùa, cày ngd da
duge md rdng dién tich mot càch ào al. Chi sau vài ha nàm, dal dai bj Ihoài hoà mot
càch nhanh ehóng va trong diéu kién dò, eày ngò ehi cho nàng suàt cao khi co dièu
kién su dung phàn bón. Nhung trèn thyc tè, da so hg nghèo ehi tàn dung dò màu ty
nhién de tròng trgt. Khòng eó thdi gian bd hoà, dal nuong duge khai thàe va tàn
dung mot càch triet de cdng vdi che dd ddc canh nhùng nam gàn day dà dàn dén sy
suy giàm chat lugng dàt va nang suàt cày tròng. Mdt khào sàt ve nàng suàt ngò cùa
mot so hg già dình ó bàn Hòn cho thày, trén cùng mot mành nuong (cùng ky fiiuàt
chàm sóc va diéu kién khi bau), nàm dàu canh tàc, nàng suàt dal khoàng 85 t^/lia
(100%), nàm tiép theo giàm xuòng khoàng 65 ta/ha (76%) va nàm thù ba, tiép tue

giàm xuòng chi con khoàng 40 la/ha (47%). Kél qua này da bào dòng cho ehùng ta
thày ve dò bae màu, thoài hoà nhanh do tinh trang rùa Iròi, xói mòn cùa dal.
Khi nàng suàt ngò giàm manh do chat lugng dal khòng con dàm. bào cho cày
ngò phàt trién thi da phàn dién tich tròng ngò lai phài chuyén sang tròng san. Tuy
nhién, hình thùe dòc canh cày san, khòng bón phàn (dàc biet là phàn hùu co) nén
nàng suàt san cùng dang giàm di rò rei qua mòi vu canh tàc. Ben canh dò, finh trang
lam dung phàn bón hoà chat, thuòe bào ve thye vài cùa ngudi dàn cùng dang làm
cho dàt bj thoài hoà nhanh ehdng, trong dd, lai Ihiéu nhùng bién phàp bào ve hùu
hiéu, gay nén nhùng tàc ddng xàu dén chat lugng mdi trudng. Màc dù dà duge tàp
huàn, nhung do han che ve trình dd nén viéc àp dung hàm lugng phàn bdn hoà hgc
trén dién tich canh tàc cày trdng khòng hgp ly, Ihiéu linh toàn va phàn lón dya trén
càm tinh. Diéu này khòng chi làm thiét hai ve sue khoé, nguòn lyc tài ehinh, nang
suàt cày tròng ma con gay ành huóng tiéu cyc tói vàn de mòi truòng (dàt dai, nguòn
576


SINH KÉ VA PHÀT TRIÉN BEN V O N G

nuóc,...). Kél qua diéu tra 20 ho nòng dàn (càe bàn Hòn, Pogng, Il Cang) eó àp
dung bón phàn hoà hgc cho eày tròng cho thày, chi eó 3 hg (15%) thyc hién theo
dùng djnh mùc da duge càn bò khuyén nòng tàp huàn; 4 ho (20%) dà su dung qua
il, dàn dén nàng suàt eày tròng thàp; con lai 13 hg (65%) lai su dung qua nhièu, gap
hai, Ihàm chi gap ba so vói fiéu chuàn quy djnh.
Vdi sy hd trg ve ngudn vòn cùng nhu ky thuàt, càe hình thùe chàn nuòi dang
ngày càng duge mó ròng va phàt trién, song y thùe ve vàn de bào ve mòi truòng
song con ehua duge quan tàm dùng mùc, thè hién qua tàp quàn ehàn Ihà già sue, già
càm. Màc dù da duge luyén truyén, vàn dòng va eó sy ho trg ve vài chat de khuyén
klu'ch nguói dàn làm chuong trai chàn nuòi riéng, nhung da phàn hình thùe làm
chuong duói gàm san vàn ehiém ly le cao. Tàp quàn này rat de gay ra ò nhiém mòi
truàng song va cùng là nguyén nhàn làm già làng càe loai bénh tal, ành huóng dén

sue khoé cùa bàn thàn con nguòi cùng nhu sy phàt trién cùa vài nuòi.
Dòi vói càe nguòn Igi ty nhién, nguói dàn ehi duge phép khai thàe ó nhùng
khu rùng tài sinh, rùng khoanh nuòi bào ve. Tuy nhién, day là nhùng khu rùng
nghèo ve trù lugng càe loai làm thò san. Khai thàe càe san phàm rùng là mot trong
nhùng càch ùng phó vói tinh trang Ihiéu dói luang thyc cùa mot so hg nghèo. Chinh
viéc mó ròng thj truòng dà làm cho tinh hình san bài càe loai dòng vài quy hiém
vàn con fiép dién bòi nhu càu thu mua cùa nhùng nguói duói xuòi. Hg cùng nhàn
bièt duge viéc khai thàe gò, dòng vài rùng quy hiém là boat dòng pham phàp, song
vi muu sinh cho già dình, hg vln lén lùt làm. Ben canh dò, cùng co khòng it ho lam
dung viéc làm nhà de khai thàe gò dem bàn. Khàe vói truóe day, ngudi ta ed thè san
biat càe loài thù con rat nhd hoac thu bài lù rùng nhùng loai eày, cu, qua,... ehua kjp
sinh trudng va phàt trién. Chinh thye trang này dà gay ra nhùng àp lyc khdng nhd
Iror.g viéc bào Idn càe loài ddng thyc vài.
Sy suy thoài mdi trudng ó day duge thè hién qua nhùng bién dòi thàt Ihudng
cùa diéu kién thdi lièi trong nhùng nàm gàn day va dièu này dà ed ành hudng khdng
nhd dén càe boat ddng muu sinh. Ba nàm lién tiép (2007, 2008, 2009), san xuàt
nòng nghiep cùa ngudi Khàng ó Chièng Bòm gap khò khan nghiém trgng khi xày ra
han bàn trén dién ròng, nàng suàt va san lugng giàm Idi 30 - 40%o. Càe hién tugng
bài Igi lù thién nhién (lù cuòn, gió xoày, han bàn,....) cùng dang xuàt hién ngày
càng nhièu ó khu vyc này nhu mot sy cành bào ve thyc trang suy thoài mòi truòng
do qua trình khai thàe Ihiéu kiém soàt cùa con ngudi.
Sy già tàng dàn so, thu hep dién tich rùng, sy suy giàm nhanh ehóng chat
lugng dal va nhùng dién bién thàt thuòng cùa khi bau,.... dà va dang dal ra cho
nguói Khàng ó Chièng Bòm nhùng thàeh thùe to Idn trong boat ddng muu sinh. Da
so càe hd già dình thiéu càe ngudn lyc muu sinh, phài vài lgn vdi càe sinh ké khàe
577


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÓI THÀO QUÒC TÉ LÀN THlf TU

nhau de tdn lai va chinh sy ddi nghèo, sy mong manh cùa nhùng nguòn lyc này dà
ngàn càn hg trong viéc dàu tu d mùc càn thiét nhàm muc dich bào ve mdi trudng
ma hg dang sinh sdng. Mot sinh ké chi duge eoi là ben vùng khi nd ed khà nàng
dàm bào thoà man càe nhu càu sinh tdn cùa con ngudi, lai vùa duy tri va tàng cucmg
càe nguòn lai nguyén thién nhién va mòi trudng. Nén kinh tè ngtrdi Khàng Chièng
Bdm hién nay vàn d mùc kém phàt trién va chinh tinh trang này dà han che dén viéc
su dyng va bào ve ngudn tài nguyén thién nhién.
3. Két luàn
Cd thè ndi, kinh té ludn là trgng tàm cùa vàn de phàt trién va sy thiéu ben
vùng trong càe boat ddng sinh ké se ed làe ddng khdng nhd Idi tal eà càe ITnh vyc
khàe cùa ddi sdng. Quan he giùa sinh ké vdi càe tru cdl cùa phàt trién ben vùng là
mdi quan he bién ehùng va trèn thye té, cdng cude cài thién sinh ké cùa ngudi
Khàng Chièng Bdm hién nay dà khdng trành khdi sy này sinh mdt sd vàn de xà boi
cùng nhu sy xudng càp cùa vàn hoà, mòi trudng. Giùa ehùng ludn ed mdi quan he
bién ehùng chat che, vi vày, ben canh ehién luge phàt trién sinh ké toc ngudi, càn
thyc hién nhùng giài phàp ddng bd cho làt cà càe ITnh vyc cdn lai cùa ddi sdng.
Nhùng vàn de này néu khdng duge giài quyét kjp thdi sé ed tàc ddng liéu cyc dén
tàng trudng kinh té ndi riéng va sy phàt trién ben vùng toc ngudi ndi chung.
Tu nhùng kél qua nghièn cùu trén, bào cào dira ra mdt sd giài phàp, nhàm fim
ra nhùng hudng di phù hgp trong cdng cude cài thién sinh ké theo hudng ben vùng
cùa ngudi Khàng d Chièng Bdm hién nay.
1. Càn trién khai còng tàc quy hogch dàt dai cho càe còng dóng bàn làng cùa
nguòi Khàng. Do dàn sd tàng va sy khai thàe thiéu y thùe trong mot thdi gian dai
nén hién nay, dàt san xuàt d vùng ngudi Khàng Chièng Bdm vùa thiéu, vùa bae
màu, cho san lugng va nàng suàt thàp (nhàt là nuong rày). Tinh trang này dang dal
ra nhùng thàeh thùe trong cdng cude muu sinh, nhàt là ddi vdi nhùng già dình tré.
Két qua diéu tra lai mdt sd bàn ed ty le hd nghèo cao thi vàn de thiéu dàt san xuàt
duge ngudi dàn dua lén hàng dàu trong viéc xàc djnh nguyén nhàn dàn idi finh
trang nghèo ddi. Vi thè, viéc càn làm trong nhùng nàm trude mal là phài trién khai
cdng làe quy hoach dàt, rùng cho tùng bàn làng ngudi Khàng. Day cùng là nguyén

vgng cùa ngudi dàn, càn sy quan tàm giài quyét cùa chinh quyén va càe ngành lién
quan d dia phuong.
2. Càn ed nhùng giài phàp de nàng cao nàng lue vón tal chinh bang viéc thay
dói nhàn thùe trong tàp quàn chi tiéu. Vàn de này ed vai trò rat quan trgng trong
diéu kién nguòn thu lù càe boat dòng sinh ké con yéu. Chi liéu thiéu ké hoach, khà
nàng tich luy thàp là thye trang khòng chi cùa ngudi Khàng ma là cùa phàn lón càe
578


SINH KÉ VA PHÀT TRIÉN BEN V O N G

dàn toc thiéu so ó nuóc ta. Thói quen này dà àn sàu vào nép nghi cùa mòi con nguói
va chinh nò da làm ành huóng khòng nhò tói nguòn lyc lai ehinh trong phàt trién
sinh ké, han che dén viéc dàu tu cho san xuàl va là mot trong nhùng nguyén nhàn
làm cho khòng il ho già dình nguói Khàng roi vào cành ng nàn trién mién.
3. Càn eó nhùng chinh sàch, bién phàp phù hgp nhàm chuyén dói ca càu kinh
tè, ca càu cày tròng, vài nuói. Day là giài phàp vùa truóe mài, vùa làu dai nhàm góp
phàn khàe phye linh trang nàng suàt thàp va suy giàm nguòn tài nguyén dal, rùng
trong boat dòng san xuàt. He cày tròng chù yéu là eày luang thye vói dién tich va
nàng suàt thàp cùng vói quy mó chàn nuòi manh mùn,... là nhùng nguyén nhàn gay
nén linh trang dói nghèo tram trgng ó nguói Khàng hién nay. Cho dù eó àp dung
khoa hgc ky thuàt mai Ihì dal dai va eày tròng hién lai cùng chi dù dàp ùng nhu càu
tu tue luong thye, trong khi mye liéu phàt trién ben vùng sinh ké nòng nghiep ó
vung nguói Khàng nói riéng va ó càe dàn toc mién nùi nói chung phài là nòng
nghiep hàng bòa trén co so ty tue luong thye. Vi thè, càn eó nghièn cùu de dua vào
vùng ngudi Khàng càe loai eày trdng, vài nudi mdi ed khà nàng thich nghi va cho
nàng suàt cao, lù dd, bào dàm de ngudi dàn ed thè vùa ty tue luong thyc vùa ed
nòng san hàng hda, chuyén dàn lù nghèo ddi sang dù àn va làm giàu. De càe chinh
sàch mang tinh khà thi, càn ed sy tìm hiéu va tdn trgng tri thùe dja phuong, phong
tue tàp quàn cùng nhu trình dò nhàn thùe cùa ngudi dàn dja phuong.

4. Càn ed ehinh sàch cu thè, phù hgp va thóa dàng de gàn nguòi dàn vai rùng
va kinh tè rùng, trong dò, chù trong thyc hicn vice giao dàt làm nghiep trcn rìmg
nghèo cho hd già dình de ngudi dàn trdng rùng va phàt trién kinh té rìmg, bd sung
thém vào ngudn thu nhàp. Rìmg vdn là khdng gian sinh tdn quan trgng cùa cu dàn
mién nùi, nén kinh tè mién nùi bj khùng hoàng cùng bàt dàu lù sy khùng hoàng cùa
tài nguyén rùng. Vi vày, de giài quyét tinh trang này d vùng ngudi Khàng Chièng
Bdm, càn phài phye bdi lai ehinh dién tich rùng dà bj mài di bang viéc day manh
phàt trién kinh té rìmg, giùp ngudi dàn khai thàe càe san phàm cùa rùng mot càch
ben vùng. Trong diéu kién hién nay, kinh té rùng khdng ehi de cài thién thu nhàp
ma con ed y nghTa trong viéc bào ve mdi trudng. Tuy nhién, nhùng loai eày rùng
duge trdng khòng eó thj truòng tiéu thu òn djnh, lai eó tinh dai han (trén duói 10
nàm mói duge thu hoach), khòng dàm bào duge nhu càu an ninh luong thyc truóe
mài Ibi càn duge xem xét. Ben canh dò, vàn de giài quyét viéc làm, da dang hoà càe
nguòn thu nhàp de nguói dàn eó thè dàm bào luong thye trong lue ehó dgi nguòn
thu nhàp tu rùng là mot viéc làm càn thiét.
5. Càn tòn trgng nhùng kién thùe dia phuang eó già tri ùng dung cao trong
viéc xày dung càe mó hình phàt trién kinh té ben vùng. Kién thùe dja phuong
Ihudng eó khà nàng thich ùng cao vói mòi truòng ty nhién cùa dja phuang vòn
579


VIÉT NAM HOC - KY YÉU HÒI THÀO QUÒC TÉ LÀN THlT TU

phùc tap va da dang. Thye té ó Chièng Bòm dà cho thày, thiéu sy ké thùa càe tri
thùe dò dà làm cho mot so chuong trình chuyén dòi giòng cày tròng, vài nuòi ó
vùng nguòi Khàng bj han che ve mal hiéu qua. Ghgn Ige nhùng kién thùe dja
phuong eó già trj ùng dung cao két hgp nhùng thành tyu trong khoa hgc ky thuàt
nhàm tao ra còng nghé hién dai, vùa phye vu cho còng cuòc phàt trién kinh té ben
vùng, lai vùa phù hgp vói già trj vàn hoà toc nguòi. Sy két hgp này duge thè hién
trong viéc xày dyng càe mó hình trong san xuàt nòng - làm nghiep, mò hình su

dung, bào ve va quàn ly nguòn tài nguyén thién nhién,...

Tài liéu tham khào
1. Luong Dình Hai (2011), "Phàt trién vàn hoà là nói dung cùa phàt trién ben vùng", Tap
ehi Phàt trién ben vùng vùng. So 1.
2. Koos Neefjes (2003), Mói truòng va sinh ké - Cdc chién lugcphàt trién ben vùng, Nxb.
Chinh trj quóc già.
3. Tran Ngge Ngoan (2008), Phàt trién nóng thón ben vùng - nhùng vdn de ly luàn va kinh
nghiém thè giai, Nxb. Khoa hoc xà bòi.
4. Emily A. Sehultz - Robert H. Lavenda (2001), Nhàn hgc mot quan diém vi linh trgng
nhàn sinh, Nxb. Chinh trj Quóc già.
5. Nguyén Vàn Sùu (2010), "Khung sinh ké ben vùng: Mot eàeh phàn tich toàn dién ve
phàt trién va giàm nghèo", Tap ehi Dan toc hgc, SÓ 2.
6. Nguyén Quang Thài, Ngò Thang Lgi (2007), Phàt trién ben vùng d Viét Nam. Nxb. Lao
dòng - Xà hgi.
7. Nguyén Cao Thinh (2011), Nghièn cùu xày dung mó hình ùng dung mot so giài phàp cài
thién sinh ké, phù hgp vdi vàn hóa truyén thóng cùa càe dàn toc thiéu so tgi Dàk l.àk va
Lai Chàu, Bào càò tóng hgp de tài.
8. Trung tàm Nghièn cùu Tài nguyén va Mdi trudng, Dai hgc Quóc già Ha Noi (1999), Nghiin
cidi phàt trién ben vùng mién nùi Viét Nam, Nxb. Ndng nghiep.
9. Tmng tàm nghièn cùu Tài nguyén va Mdi trudng. Dai hgc Qudc già Ha Ndi (2001 ), Vimg
nùi phia Bàc Viét Nam - Mot so vdn de ve mói truòng vd kinh té - AYI hgi, Nxb. Chinh tri
qudc già.
10. Trung tàm nghièn cùu Tài nguyén va Mòi trudiìg (2002), Dai hoc Qude già Ha Nói,
Phàt trién ben vùng vimg mién nùi Viét Nam -10 nàm nhìn lgi va nhùng vdn de dgt ra,
Nxb. Nòng nghiep.
11. Dào The Tuàn (1984), He sinh thdi nóng nghiep, Nxb. Khoa hgc ky thuàt.
12. Hoàng Xuàn Ty (1999), "Kién thùe bàn dja trong càe du àn phàt trién vùng cao Vièt
Nam: Hièn trang va tiém nàng", in trong: Ky yéu Hgi thào qude già: Nghièn ciru phàt
trién ben vùng mién nùi Viét Nam, Nxb. Ndng nghiep.

580


SINH KÉ VA PHÀT TRIÉN BEN V O N G

13. Uy ban nhàn dàn xà Chièng Bòm (2010), Bào cào Dành già tinh hình, kit qua thuc
hién Chieang trình muc tiéu Quóc già giàm nghèo vd chinh sàch an sinh xà hai trén
dia bàn xà Chièng Bóm giai dogn 2006 - 2010, bàn dành mày.
14. Vién Dàn toc hgc (1996), Nhùng hién dói vi kinh ti - vàn hoà càe tinh mién nùi phia
Bae, Nxb. Khoa hgc xà hgi.
15. Vién Dàn toc hgc - Trung tàm Khoa hge xà hgi va nhàn vàn Quóc già, "Du àn xoà dói
giàm nghèo lai dja phuang" (2000), bài tham luàn lai Hòi thào: Dàn toc thiiu sé vd
giàm nghèo.

581