DSpace at VNU: Sự cần thiết của việc đưa địa danh học Việt Nam vào trong chương trình đào tạo Việt Nam học

s u CÀN THIÉT CÙA VIÉC OU A DjA DANH HOC VIÈT NAM
VÀO TRONG CHUONG TRÌNH DÀO TAO VIÈT NAM HOC
Phgm Due Duang
Phgm Vàn Lam*

1. Oàt vàn de
Viél Nam hgc là mot bò mòn khoa hgc lièn ngành, xuyèn ngành va da ngành,
nghièn cùu ve cài thyc thè vón dugc chùng la ggi bing lèn ggi ma cho din nay dà
dal dugc sy thóng nhit tuomg dèi giùa càc nhà nghièn cùu là "Viél Nam". D I giài ma
cài thyc thè dugc ggi là "Viél Nam" ly, càc nhà Viél Nam hgc phài cùng lue su
dung, vàn dung, làn dung, khai thàc va Iham chilu càc tu liéu nghièn cùu, phuang
phàp nghièn cùu va kèt qua nghièn cùu Ihuòc vi nhilu bò mòn khàc nhau dudi
nhùng gdc nhìn va càch tièp càn khàc nhau.
D I gdp phin nghièn cùu va phàl triln Viél Nam hgc, bài vili này hudng dén
viéc di xuàt mot hudng lilp càn, mot loai tu liéu nghièn cùu. Dò là hudng lilp càn
cùa dja danh hgc. cu thè là dja danh hgc Viél Nam; dd là nguèn tu liéu dja danh, cu
thè, liéu biéu va Iryc tièp là nguèn tu liéu dja danh Viél Nam. De làm rd dugc mèi
qiian he, lièn he tll ylu va màc djnh giùa Viél Nam hgc va dja danh hgc Viél Nam,
gifra ddi lugng nghièn cùu là Viél Nam vdi dja danh va dja danh Viét Nam, bài vilt
này ed nhiém vii di tìm càu Irà Idi cho càu hdi "dja danh hgc bay dùng han va cu thè
han là dia danh hgc Viél Nam ed lièn quan va cln thilt nhu thi nào vdi ngành Viét
Nam hgc?", tu dd di din di xult "dua mdn dja danh hgc Viét Nam vào Irong chuang
Irình dao tao Viét Nam hgc", di dén ggi y vi nhùng nói dung chinh ed linh djnh hudng
ve mdn dia danh hgc Viét Nam trong khung chuang Irình dào tao Vi^t Nam hgc'.
2. Mòi lién quan giùa dja danh hoc va Viét Nam hgc
Bài cu mot thyc thè nào trong thè gidi thyc lai, khi dà dugc con ngudi nhàn
thùc. nhàn dién, dèu dugc con ngudi ggi lèn, dal lèn Iheo càch này bay càch khàc
* Ciào su. Tièn sT, Hòi Khoa hoc nghièn cùu Dòng Nam À.
** Thac sT. Vièn Ngòn ngìr hoc.
1. De chiiàii hj cho cóng viéc này, trong nhùng nàm qua chùng tói dà còng bó mot sé bài viét
va mot chuyèn khào ve dja danh hoc, hièn nay chùng tòi dà soan giào trình Nhùp mòn dia

danh hgc va dia danh hgc Vici Nam. va dang chuàn bi còng bó.
59


VIÌ:T NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THIT TLT

tuy theo tìmg muc dich, dya trén nhùng quy udc nhIt dinh d trong lùng hoàn cani
va khdng gian sinh lèn cy thè. Nhu elu dal tén, ggi tén là mot nhu càu thudng Iryc,
tlt yéu va quan trgng cùa con ngudi. Mgi sy vài, hièn lugng, qua Irình, linh chat c3
trong thè gidi noi con ngudi sinh tén dèu ed tén ggi riéng cùa mình, de con ngudi co
thè nhàn di?n dugc chùng vdi tu càch là mot cài gì dd dgc làp.
Tén dlt, tén nùi, tén rùng, tén bién, tén song, tén suéi, tén dudng phé, tén làng,
tén xdm, thàm chi cà tén ggi càc hành tinh ben ngoài trai dal,... là nhùng dja danh.
Mot dja danh, xét ve mài lògich hgc, tucmg duong vdi mdt khài niém; xél ve mài
ngdn ngù hgc, dugc clu tao tu nhùng don vj tuomg duong vdi tu (ching han nhir
ngù ce dinh, va ddi khi là cà mdt eym tu djnh danh, mot càu djnh danh nàng ve linh
md tà). Dja danh chinh là nhùng tu, cym tu dugc su dyng de chi, de ggi tén càc dèi
lugng, khdng gian dja ly, càc dàc trung dia hinh, dja vài nào dd, theo dd, ed làe dung
khu bi?t, djnh vi chinh nhùng dèi lugng, khdng gian dja ly, nhùng dàc trung dia
hình, dja vài xung quanh, mòi trudng xung quanh. Ndi don giàn hom, dja danh chinh
là tén ggi dugc àp dyng cho mot dèi tugng, khòng gian dia ly, bay mot dàc trung
dia hinh, dja v^t nào dò, co tàc dyng khu bi?t nd vdi nhùng cài xung quanh va xàc
dinh dia dilm tèn lai cùa nd trong mdi trudng. Bién Dàng, quàn dào Hoàng Sii,
Truàng Sa. day Truàng San, song Hèng, song Me Kòng/Cóng, thành Co Loa, nùi
Hùng, Thàng Long, Ha Ngi, Hàm Tu, Chuang Duang, Vàn Lang, Àu Lgc, Vgn Xuàii,
Dai Cè Viét, Dai Vi$t, Dai Ngu, Dgi Nam. Vi^t Nam,... chinh là nhùng dja danh.
Ngành khoa hgc nghièn cùu ve nhùng tén ggi nhu thè này dugc ggi là dia danh hgc.
Tin hi?u dja danh, trén d^i thè, ed tinh vd doàn khdng hoàn toàn, ndi khàc là
ed tinh ly do. Tinh ly do này nàm d phuang thùc dinh danh, càch ggi tén sy v^t.
Dan lgc khàc nhau, ngdn ngù khàc nhau thi phuang thùc dinh danh cùng khàc nhau.

Cùng là dja danh trong cùng mgt ngdn ngù cùa mot chù thè toc ngudi nhàt djnh nào
dd, nhimg d vào càc thdi ky Ijch su khàc nhau, d càc vùng khàc nhau, phuang thùc
djnh danh, do dd là, tén ggi cùng ed thè khàc nhau. Ò nude la, con sdng Hdng là
con sdng ed thè minb chùng cho dièu này, con sdng này ed kboàng 50 tèn ggi khàc
nhau, vi dy nhu Hèng Ha, Nhi Ha, Hèng Thuy, Diép Du, Tày Nhì, Nguyèn. Hoti,
Le Xà, Quy Hóa, Tày Dgg, Vàn Lang, Me Linh, Thuy Ài, Xich Dàng,... Mèi mdt tèn
ggi này dèu phàn ành mdt dàc trung dja hình, dàc trung thuy vàn, hình thè, luu
lugng nude, dd chày,... riéng. Tèn ggi con sdng Me Kóng/Còng, va rdi cà Cini Long
là nhùng lèn ggi dugc ngudi Viél Viél hda va vàn ly hda (qua chù Hàn. càch dgc
Hàn - Viét) tu lèn ggi Me Khoòng, Króòng.
Trong dja danh, linh ly do này Ihudc ve thdi dilm nd xult hièn; Ihudc ve chù
nhàn nhàn thùc vi dèi lugng, khòng gian dja ly dugc djnh danh; Ihuòc ve chinh
nhùng dàc trung nei Iròi cùa dèi lugng, khòng gian dia ly dugc djnh danh. Chùng la
60


s u CÀN THIÉT CÙA VIÉC DLTA DIA DANH HOC VIÉT NAM.

ggi chùa Mot Còt là vi chùa dugc xày dyng trén mot còl. Chùng la co tèn ggi dèo
Pha Din/Phg Din là vi dèo này dugc chù thè cùa nò là cu dàn Tày Tbài hình dung
nò nhu noi tièp xùc giùa trdi [Pha/Phg) va dlt (Din)... Dja danh Ijch su ma ngudi
Viét chùng la ggi là ihung lùng Miràng Thanh, ddi Him Lam chIng qua là sy Viét
hda tén ggi Muàng Then vdi nghTa là Muàng Trai va Hin Lam vdi nghla là Dà
Xaiih cùa ngudi Tày Thài ma thdi. Càc tèn ggi sdng Hèng, sdng Huang, sdng Lam,
dai Truàng San, Ha Nói. Kinh Bàc, Mièn Bàc, Mièn Trung, Hàng Bgc, Hàng Bài,
Hàng Bè, Hàng Bò, Hàng Bang, Hàng Buèm, Hàng Bùn, Hàng Bùt,... là nhùng lèn
ggi dugc hinh thành cùng theo càch nhu vày.
Mèi dja danh dèu gàn chat vdi nhùng chù thè nhll djnh d nhùng thdi dilm
nhàt dinh, tuomg ùng vdi nò là mot Ijch su, vàn hóa, lòn giào, tin ngudng, ngòn ngù.
Idi tu duy, nàng lyc tri nhàn, nhàn thùc, làm thài, làm ly, y thùc chù Ibi, mòi trudng

sinh thài, cudc sdng, boat dòng san xult, boat dòng giao djch vdi Ihl gidi ben ngoài.
Qua tén chùa Tran Quòc, la biéu dugc nhu clu va udc muén bào ve sy trudng tén
cùa dàn toc, quòc già. Qua tén ggi he Hoàn Kièm, la biéu dugc phIn nào Ijch su va
udc vgng cùa dàn toc. Xua chùng la ggi thành Ha Nói là Thàng Long là vi lèn ggi
dd gin vdi hinh ành "róng bay lèn trdi cùa Ly Thài TÓ". Ò nude ta, blu nhu dja
danh Ijch su - xà bòi - vàn hóa, dia danh cu trù,... nào cùng co hai loai tén ggi, tén
Nòin va tén chù; dilu này phàn ành sy song tén, canh tranh lan nhau, bó sung cho
nhau cùa hai he hình nhàn thùc: bàc hgc va dàn gian. Hièn nay, d nhièu dja phuang
trén cà nude, hàng loat nhùng tén xóm, ngò, dudng phé nhu Doàn Két, Hóa Binh,
Thóng Nhàt, Thanh Nièn, Càch Mgng Thàng Tàm,... xult hi?n phàn ành nhu clu,
udc mudn, y thùc he, nhàn sinh quan va thè gidi quan cùa con ngudi hi?n dai.
Dia danh, ndi theo kiéu khào ed hgc, là vàt hda thach, là mdt loai di chi ed tàc
dyng ghi lai (va ddi vdi chùng ta là lai bién lai) il nhièu nhùng bién cè ed trong Ijch
su dàn toc. Vi vày ma, qua nghièn cùu dia danh, ta sé biét dugc phIn nào Ijch su
cùa mdt vùng, mot qudc già, mot dàn toc, biét dugc nhùng mèi quan h^ trén cà hai
phuang dién eòi nguòn va tièp xùc cùa chù thè tao ra d4a danh ma ta dang nghièn
ci'm vdi nhùng chù thè dja danh khàc. biét dugc il nhièu càc qua Irình lgc ngudi dà
dien ra trong khdng gian va qua thdi gian. Chàng han d Hda Binh, cà ben lèn
mmmg nói lièng là Bi, Vang, Thàng, Dòng dèu bit nguèn tu tiéng Tày Thài. Trén
60% dàn sd Hda Binh là ngudi Mudng, nhung lai ed trén 60% dja danh Hda Binh
lai ed gdc Tày Thài. Day chinh là kèt qua cùa sy tièp xùc, giao luu va ành hudng
cùa vàn hda Tày Thài vdi vàn hóa Mudng'. Tuy thè, càn phài chù Ihich ring, nhùng
kèt luàn ve dja danh co lièn quan ve nhàn chùng hgc, dàn toc hgc, (...) khòng phài
I. Pham Due Duang, Pham Vàn Lam..., Tu dién dia danh lich sii. vàn hóa, du lich vd thircmg
mgi Hda Binh. Nxb. Vàn hóa thóng tin, Uà Nói, 2007.

61


VI$T N A M

HQC - KY YÉU HOI T H À O QUÓC TÉ LÀN THÙ TU

là nhùng két luàn Iryc tièp dugc rùt ra lù nghièn cùu dja danh, nò chi co linh chat b(5
trg, tham chièu ma tbòi.
Tu duy là mot vln de co linh chll nhàn loai, vàn hóa va ngòn ngù lai là nhùng
cài co tinh dàn toc. Tuy vày, chùng vàn co nhùng mòi lièn he tal djnh va thudng
iryc vdi nhau. Nhùng phé ni?m ve màt tu duy lai ed thè dugc thè hièn, biéu hiém
mdt càch khàc nhau trong càc ngdn ngù khàc nhau. Càc quéc già, càc dàn toc C(ó
iruyèn Ihéng vàn hóa khàc nhau, tlt yéu cùng dugc thè bién khàc nhau trong nhùng
ngòn ngù khàc nhau. Chinh vi thè ma co nhà nghièn cùu dà nói ràng: "Trong ngiù
nghTa cùa mèi ngòn ngù ly nhièn dèu hàm chùa mot càch nhìn thè giói cùa còng
dèng bàn ngù dò dèi vdi càc sy vài, hi?n tugng xung quanh hg". Nghièn cùu dja
danh, nhu thè, sé cho ta nhièu két luàn cà trén phuang dién phé quàl, cà trén phucmg
di?n dàc thù, dàc hùu ve mài nhàn hgc ngdn ngù dugc rùt ra.
Mèi ngòn ngù phàn chia thyc té khàch quan theo mot càch rìèng cùa mình. d.o
dò, ma tao ra dugc nhùng càch nhìn nhàn rìéng, vén co trudc bién thyc khàch quan,
rèi sau dd thiét làp nén nhùng khài nigm rìéng cùa mình, va duong nhièn, cài này
cùng dugc thè hign trong càc khài nigm dja danh, ma cy thè là qua càch djnh danih
dia danh. Mèi loai ylu té léng loai cùa dja danh là mot làp bop nhùng khài niém cfd
nhùng diém nhll djnh giéng nhau tuomg ùng vdi mot linh vyc cùa thyc tè va là ktèt
qua cùa sy chia d t thyc té khàch quan theo càch rìéng, vén ed cùa tìmg ngdn ngùr.
Mèi loai này dugc càc tu khàc nhau (vi dy nhu: càc tu làng, thòn, xóm, muàng, barn,
dgi....; dinh. dén, chùa,...; dèi, nùi. rimg. song, suoi, ao. ho. truòng, hong, dòng....)
phù lèn, llp dly, va mèi tu ùng vdi mgt khài nigm. Ngdn ngù, cy Ibi hom là djia
danh, theo nhu càch nhìn ngdn ngù hgc nhàn hgc, là mgt lyc lugng trung gian giura
con ngudi va sy nh$n thùc cùa con ngudi trudc thi gidi xung quanh. Nd là thè giéJi
ngdn ngù. Thi gidi trung gian này, qua làng kinh nh^n thùc cùa càc chù Ibi khàic
nhau, cùa càc ngdn ngù khàc nhau, cùa càc dàn tgc khàc nhau là khàc nhau. Thié
gidi này là mot cài gì dd ed tinh lièn thién, lièn nghiém, chù khdng phài làiu

nghiém, vdi con ngudi, con ngudi khdng sàng tao ra nd bIng chinh nhàn thùc cùia
mình. Thi gidi trung gian ngdn ngù dugc àp dal cho tll cà càc qua trình nhàn tiùrc
cùa con ngudi. Con ngudi ehi ed Ibi nhàn thùc dugc Ibi gidi xung quanh mình lieJO
kilu riéng, va duang nhièn cùng dugc Ibi bién trong dja danh, ma ngdn ngù cìua
mình ed Ibi ed khà nàng ehuyln lai. Càc ngdn ngù trén Ibi gidi khàc nhau phàn inih
cài nhìn vi Ibi gioì cùa càc dàn lgc cùng khàc nhau. Ngdn ngù là hình thùc. Vàin
hda là nói dung. Khdng ed hai ngdn ngù hoàn toàn giòng nhau dai dién cho hai hitèn
thyc xà bòi khàc nhau d nhilu noi trén Ihl gidi, su khàc biét dirng Igi à tén ggi Ibiàc
nhau, trong dd duang nhièn ed trong càc tin hiéu dja danh. Vi thè ma nèu "làn he^o
càc dia danh, màc dù vd ngù àm dà bi biln dang di rll nhièu, ngù nghìa dà bi miài

62


SU" CÀN THIÉT CÙA VIÉC DLTA DjA DANH HOC VIÉT NAM...

boàc dugc giài thich theo tu nguyèn dàn gian, chùng la vàn ed thè dyng lai dja bàn
cu trù va nhùng diém tu cu làu ddi cùa càc toc ngudi. Vi du, nèu càn cu vào càc dja
danh trén mièn Bàc Viét Nam. tu Nhà Nam (lièng Tày ed nghTa là "ed nude") dén
lùng Dinh Bang (lièng Lày co nghTa là "cày bang"), song Dudng (lièng Tày là
song Ldn), thành Cd Loa là thành trén sdng Cd Lo (lèn ggi theo lièng Tày),... Ibi
la ed thè già thiét ràng, xung quanh vjnh Ha Noi xua là dia bàn cu trù cùa ngudi
Lày ed..."'.
Dia danh hgc là mdt bò mòn ngòn ngù hgc chuyèn nghièn cùu ve nguòn góc,
ngù nghTa. càu tao. su bién dòi, su lan loà, phàn bò cùa dia danh. Dja danh hgc là
mot bò mòn trong danh hgc, nàm trong long bò mòn lù vyng hgc, vi ràng cài dòi
lugng nghièn cùu cùa dia danh hgc chinh là càc lù ngù (dugc su dung de ggi lèn,
dal tèn). Muc dich cuòi cùng va tói Ihugng cùa dja danh hgc là phài tìm ra lai lich
cùa dia danh, càc dàc diém ngù àm, ngù phàp, ngù nghTa cùa dja danh, sy bién dòi
cùa dja danh, sy phàn bò, lan loà cùa dja danh, do dò, khòng thè su dung duy nhàt

mot phuang phàp, thù phàp nghièn cùu dugc. Nhà nghièn cùu dja danh phài dòng
thdi su dung nhièu loai tri thùc, phuang phàp ed lièn quan tu nhièu bd mdn khoa
hgc chinh danh khàc nhau de giài quyèl ve cùng mdt vàn de.
Tin biéu dja danh cùng chinh là tin biéu ngdn ngù. Là mdt loai danh lù riéng,
do dd, dja danh ed quan he, gin chat chinh càc ddi tugng ma nd ggi tèn, chi ra.
Da phàn chùng dugc càu tao lù nhùng danh lù. Dja danh thudng là két qua cùa
mdt qua trình lya chgn ed ly do, nò chiù sy quy djnh cùa hàng loat càc yéu td ed
lién quan, vi dy nhu càc dàc trung vàn hda, trì nhàn, bàn thè ngdn ngù, dièu kién
ly nhièn. chinh trj,... Qua trình hinh thành va bién dèi cùa dja danh chju sy ehi
phói dàc biét cùa cà càc ylu té ngòn ngù lan nhùng yéu tò ngoài ngòn ngù. Càc
nhàn té ngòn ngù là càc quy tic biln dèi ve ngù àm, ngù nghTa, càc quy tic ve
tièp xùc, giao Ihoa ngòn ngù, vay mugn ngòn ngù, Ijch su ngòn ngù,... Càc nhàn
lo ngoài ngòn ngù là càc nhàn tò chièn tranh, bénh tal, di dàn, dòi khài, khòng
khi va dòng co chinh trj cùa nhà càm quyèn, kè thóng trj,... Do dò, viéc xem xét
dja danh phài là mot sy xem xét co tinh chat long hgp, lién ngành, da ngành. Vi
thè ma co thè nói dja danh hgc là mot bó mòn khoa hgc co tinh chat lién ngành,
da ngành, su dung nhièu phuang phàp, thao tàc nghièn cùu, kèt qua nghièn cùu
cùa nhièu ngành khoa hgc khàc nhau, nhu lich su, dàn toc hgc, dja ly hgc, vàn
bòa hgc,...
Thi du nhu ngành bàn dò hgc. Co le, nhùng ngudi làp bàn dd là nhùng khàch
hàng "liéu thu" chù yéu càc dja danh. Bdi vi, mgi còng doan cùa viéc làp bàn dò dèu
. Pham Due Duang, Tir vàn hóa dàn vàn hóa hgc, Nxb. Khoa hoc xà hòi. Ha Nói, 2002.
63


VI|T NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU
càn phài xù ly càc dja danh, nghTa là su dyng càc dja danh chuàn - cài vón là két
qua cùa qua trình chuàn hóa dja danh. "Khi chùng la co nhùng bàn ve, nhùng dò
hình, nhùng hinh ành, thi cài bàn dò cùa chùng ta cùng vàn chua co "linh ngudi",
chà co chùt lién quan nào cà Idi con ngudi, chi cho dén khi, chùng la làm giàu Ihéin

tàm bàn dd ày bang nhùng cài tén dja ly, thi dièu thiéu sdì kia mdi dugc khàc phyc"
(Maolfabhail, 1992). Cdng vige xù ly càc dia danh ddi hdi ngudi làp bàn dd khòng
chi co nhùmg kién thùc chuyèn sàu ve bàn dò, ma con phài co cà kién thùc chuyèn
sàu ve ngòn ngù hgc. Nèu nhu, còng viéc lap bàn dò dugc tièn hành chi bang mgt
ngòn ngù tbòi Ibi, còng viéc thàm dinh co tinh chat chuyèn sàu ve ngòn ngù hgc
cùng chi càn dìmg lai d nén làng ngù hgc ve tiéng me de cùa chinh ngudi làp bàn dò
ma thòi. Song, trong trudng hgp cùa nhùng qudc già song ngù bay da ngù. Ibi cài
nln làng rdng va sàu ve ngdn ngù hgc là càn thiét, va ed linh chat quyèl djnh ddi vdi
quy trình va kèt qua xù ly dja danh. Tri thùc, phuang phàp cùa càc bd mdn này sé là
nhùng bè trg cln thiét, ddi khi là chù dao cho vige tìm hiéu ngudn gdc, y nghTa,
dién bién cùa dia danh.
Ò day, nhìn d mgt chièu khàc, xin luu y mgt dièu ma nhièu nhà nghièn cùu il
quan tàm, dd là vai trd cùa càc bàn de. Càc bàn dò, thyc té, co vai Irò rat quan trgng
trong nghièn cùu dja danh, bdi le, mgt bàn de thudng cung cip cho ta mgt he Ihdng
thóng tin hai chièu: mot ngudi nào dd ed thè trd ngdn tay cùa anh ta lèn mot vj trì
xàc djnh cùa bàn de va hdi: "Loai dàc trung dja hinh nào dugc djnh vi d day?", anh
ta sé nhàn dugc mgt càu tra Idi (nèu anh ta hiéu dugc hét thày ngdn ngù bàn dd): "Ò
day là lo^i dàc trung dja hình X"; ngugc ì^i, anh ta cùng ed thè hdi: "Mgt dàc Inmg
dia hinh xàc djnh X sé dugc djnh vi d dàu?" bay "Sy phàn bè ve mài khdng gian
cùa dàc trung dia hình X dugc thè bi^n ra sao?", va duong nhién anh ta cùng ed thè
nh^n dugc mgt càu tra Idi, dai khài ring: "Nd nàm/nd phàn bè d càc diém a, b, e, d,
nào dd". Nèu khòng chù y dén dièu này Ibi ta dà mài di mot loai tu liéu "Iryc quan
sinh dòng" ve sy phàn bè dja danh, ve sy lién quan giùa dja hình, dja thè, dja vài va
dja danh,... Dièu này dàc bi?t co y nghTa khi nghièn cùu lim hiéu ve dja danh ly
nhién, ve sy thè bién càc dàc trung xà hgi trong dja danh,...
Vi dja danh hgc ra ddi trong Idng khoa hgc ngdn ngù hgc, do dd, phuang phàp
co bàn chù dao cùa nd phài là càc phucmg phàp, thù phàp cùa ngdn ngù hgc, trong
dd càc phuang phàp, thù phàp cùa ngdn ngù hgc so sành Ijch su, ngdn ngù hgc dién
dà, ngdn ngù hgc dja ly, phuang ngù hgc phài là nhùng phuang phàp, thù phàp
chinh yéu. Vige so sành dèi chièu de tìm ra càc hình thùc ngù àm gdc cùa dja danh

là cln thilt va quan trgng. Trudng hgp càc lèn ggi k 'róng. kòn/còn/gòn (song Sài
Còn/sòng Sài Gòn), Coroong, rong, khèng, khòòng, kòng, cóòng. kiang, giong,...,
là mot vi du diln hình. Làm dugc dièu này thi mdi biét dugc ngù nghTa cùa dia danh
64


s u CÀN THIÉT CÙA VIÉC DL/A DIA DANH HOC VIÉT NAM..

là g. qua trình bién àm bièn nghTa cua dja danh ra sao. Bdi le, cùng mot ddi lugng
tron' thyc lai ed thè dugc nhièu bò mòn khoa hgc nghièn cùu. song càc bò mòn
khoi hgc này tu phàn biét dugc vdi nhau là nhò nhiém vy nghièn cùu, theo dò, là
phumg phàp nghièn cùu. Nhiém vu nghièn cùu sé già djnh phuang phàp nghièn
cùu va ngugc lai, phuang phàp nghièn cùu sé già dinh kèt qua nghièn cùu. Dja
duni co thè dugc nhà su hgc quan làm, nhà dàn toc hgc quan tàm, nhà bàn dò hgc
quai làm..., nhung sy quan làm ày dugc giài quyèl theo nhùng nhiém vy khàc nhau,
vù orge thyc bién nhd càc phuang phàp khàc nhau, cho nén, sé thu dugc nhùng két
quàkhàc nhau. De viéc nghièn cùu dja danh thu dugc dùng cài kèt qua chinh danh
ma Ija danh hgc dà nèu ra trong nhiém vy nghièn cùu cùa mình, thi cùng càn ed
nhùig phuang phàp chinh danh chù dao de nghièn cùu. Phuang phàp này khdng thè
là di gì khàc ngoài nhùng phuang phàp dugc su dyng trong ngdn ngù hgc, vi nhu
phumg phàp so sành Ijch su (thao tàc phyc nguyèn), so sành ddi chièu...
Ndi ring phài su dyng càc kèt qua, phuang phàp nghièn cùu lù nhièu bd mdn
khoi hgc chinh danh khàc nhau, khòng co nghTa là phù nhàn, loai bó nhùng kién
thùc nhùng kinh nghiém, nhùng càch ly giài d trong dàn gian. Ò chd này, nhùng
kilt thùc, nhùng ly giài, nhùng kinh nghiém ed trong vàn hgc dàn gian, lù nguyèn
hgc dàn gian,... phài dugc làn dyng mdt càch triél de. Chàng han càu Iha: Muàng
Thath, Hong Cùm, Him Lam/Hoa ma lai tràng vuàn cam lai vàng, theo phàn lich
cùa nhà Iha ng, hai càu Iha màu myc vùa kinh dién vùa hièn dai này ed rat nhiéu
màu trong dò co màu thanh, hàng, lam. Nhà tha này dàu biét ring nhùng àm liét
thath, hòng, lam vdn là sy Vi^t hda càc tu trong tiéng Thài ma thòi. Tuy nhièn, dù

nhà tha này hilu sai, nhung càch hiéu sai này cùng cho ta mgt góc nhìn, mot lo^i
Ihòig tin "ngoai dao" vi dja danh, thàm chi cho la mot bài hgc ve nghièn cùu
djalanh.
Trong dja danh hgc, dya trén hudng nghièn cùu, tinh chat lièn ngành cùa còng
vi^c nghièn cùu, ngudi la thudng chia ra càc bd phàn nhd nhu ngdn ngù dja danh
hgc dja ly dja danh hgc, Ijch su dja danh hgc, ddi chièu dja danh hgc,... Ngdn
ngùdja danh hgc chù y nhiéu dén nhùng dién tièn ve mài ngdn ngù cùa dja danh,
djcdièm càu tao ngdn ngù cùa dja danh, ngù nghTa cùa dja danh, càc md hình
càu tao cùa dja danh, dja ly,...; dja danh hgc chù y nhièu dén sy phàn bd ve dja
dani, sy lièn quan giùa sy phàn bò cùa dja danh dòi vdi càc vùng. càc ddi tugng
khdig gian dja ly,...; Ijch su dja danh hgc chù y nhièu dén càc qua trình hình
Ihàih dia danh, sy phàl Irièn cùa dia danh, sy phàn bd cùa dja danh ed lièn quan
din càc toc ngudi, ddi chièu dja danh hgc nghièng ve sy ddi sành de tìm ra
nhùig net tuong dòng va dj biét giùa he ihdng dja danh cùa toc ngudi này, dàn
toc lày. dal nude này vdi toc ngudi khàc, dàn lgc khàc, dal nude khàc, tini hiéu
65


VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQÌ THÀO QUÓC TÉ LÀN THIJ TU

tinh chat nhàn hgc trong dja danh,... Nhu vày, rd ràng là de ed thè giài quyèl
dugc triél de nhùng vàn de dugc dal ra trong qua trình nghièn cùu dja danh,
ngoài viéc nàm vùng càc phuang phàp, thù phàp ed tinh chat nén làng trong
khoa hgc luàn vdn dugc su dung trong nhiéu bd mdn khoa hgc bài luàn là khoa
hgc ly Ihuyél bay ùng dyng, co bàn bay khdng co bàn, vi nhu phuang phàp tdng
hgp, quy nap, phàn lich, loai suy, thdng kè,... nhà dja danh hgc cdn phài am hiéu
sàu sàc Ijch su, vàn hda, ldn giào, phong lyc, làp quàn cùa dja bàn ma mình
nghièn cùu, dja hình, dja mao noi mình nghièn cùu, va dàc biét là phài nàm vùng
nhùng vàn de ngù àm, ngù phàp, lù vyng va càc quy luàl bién ddi cùa nhùng
ngòn ngù trong dja bàn nghièn cùu.

Dja danh nào cùng vày, ngay lù buoi dàu mdi hinh thành, nd vùa chju sy quy
djnh cùa nhùng yéu td ngdn ngù, vùa chju sy quy djnh cùa nhùng yéu td phi ngón
ngù, vùa chju sy quy djnh cùa nhùng yéu td Ihudc ve xà bòi, vùa chju sy quy djnh
cùa nhiìng yéu td khdng thudc ve xà hgi (vi du nhu ddng dal, nùi lùa), cho nén, nd
mang chùa trong mình nhiéu loai thdng tin kfiàc nhau ve nhirng vàn de khàc nhau.
Qua thdi gian, theo sy vàn ddng cùa Ijch su, ngày càng ed thèm nhiéu nhùng yéu td
khàc nhau tàc ddng dén nd, bài kè dd là ly nhién hay xà hgi, cho nén, trong dja danh
ngày càng ed nhiéu nhùng Idp lang thdng tin khàc nhau cùng trù ngy. Viéc nghièn
cùu dja danh là phài giài ma, bdc tàch tal cà nhùng Idp lang thdng tin ed thè ed này
nhu: dja ly, Ijch su, xà bòi, ldn giào, ngdn ngù, dàn lgc... d nhùng giai doan khàc
nhau. Do dò, vdi tùng Idp lang thdng tin mgt gàn vdi lùng ITnh vyc mgt dèu ctj thè
ed nhùng già trj riéng, ddng gdp riéng cùa nd.
Vi phài su dung nhièu tri thùc, phuang phàp bài ngudn lù nhièu bd mdn khàc
nhau, do dd, nhihig két qua, két luàn cùa viéc nghièn cùu dja danh ed thè ed già trj
bd trg, tham chièu lo ldn. Tùng mài kèt qua, kèt luàn cùa nd dèu ed lièn quan dén
chinh nhùng tri thùc, phuomg phàp cùa nhùng bd mdn ma nd dà su dyng, ed thè góp
phàn làm sàng td nhùng vàn de ma bàn Ihàn nhùng khoa hgc ày giài quyèl chua ih àt
triél de, thiéu sue Ihuyél phyc. Chàng han, mudn hiéu dugc ve mdi quan he eòi
ngudn, quan he tièp xùc giùa nhùng cu dàn Nam À ve mài ngdn ngù - vàn hda vdi
nhau. Ibi nhà khoa hgc khdng thè su dyng duy nhàt mdt tri thùc, mot phumig phàp
nghièn cùu cùa mdt bd mdn khoa hgc don le nào. ma phài ed dàu vào lù niicu
ngudn, trong dd phài ed dja danh hgc. Dja danh chinh là nhùng vài chùng dàc biét
quan trgng trong nghièn cùu ve dàn lgc, Ijch su, vàn hda va ngdn ngù. Nhùng dia canh
thè hièn càc don vj cu trù, hành chinh, vàn hda,... chinh là nhùng vi dy hùnghòn
nhàt ve dièu này. DT nhièn, khòng phài bièn co Ijch su. dàn toc, vàn hóa nào tùng
dugc dia danh ghi lai, dugc phàn ành trong dia danh. Dja danh chinh là nhùn^ "di
chi khào co hgc" khòng nàm trong long dal, bién hùu vdi tu càch là nhùng bang chrng.
66

s u CÀN T HIÉT CÙA VIÉC DUA DIA DANH HOC VIÉT NAM...

hiér tugng ddng dai nlurnu lai mang chùa nhièu yéu td thudc ve Ijch dai. Vice giài
ma ;àc dja danh lich su - vàn hóa mhu Co Loa, Phù Liru, Tir Liém, Dgi Cè Viét,
Qiun Gai,... dà mình chùng dièu này.
Nhu thè, viéc nghièn cùu dja danh ed khà nhièu ich Igi, nd cho la biét nhièu
Idp hòng tin khàc nhau ve càc vàn de khàc nhau co trong mot quòc già, mot dàn
toc. Nhung. quan trgng nhàt va trén bèi, phài kbàng djnh ràng, nghièn cùu ve dja
dani giùp cho la co nhièu kèt luàn quan trgng, dù là Iryc tièp hay giàn tièp, ve càc
vànié Ijch su ngòn ngù, dàn toc va vàn hóa.
Tu nhùng dièu trình bay d trén. dén day ed thè di dén mdt kèt luàn vln tal nhu
thè lày. Mot mài, mdi mot dja danh là mdt "di chi khào ed" khdng nim trong Idng
dal, nd luu giù, phàn ành va cho chùng la biét, Iryc tièp hoàc giàn tièp. nhilu thdng
tin tung thyc, quy bau va quan trgng nhièu ITnh vyc khàc nhau, nhu Ijch su, dàn
lgc,vàn hda, ngdn ngù, tu ludng, xà bòi, ly nhièn,...; mài khàc. viéc nghièn cùu,
giài ma mot dia danh nào dò càn thiét phài su dyng va tham chilu cùng lue càc kit
qua va phuang phàp nghièn cùu cùa nhiéu ngành khoa hgc khàc nhau, nhu ngòn
ngùhgc, dàn tgc hgc, dja ly hgc, su hgc,.... Nhu vày, xél d khia canh này, dja danh
Vie! Nam se là mgt ngudn tu liéu quan trgng va càn thilt, phong phù va da dién,
truni thyc va khàch quan de giài ma. nhàn dang, va ly giài cài thyc Ibi dugc ggi là
"Vici Nam"; dja danh hgc Viét Nam sé là mot càch tièp càn ed linh thyc chùng cao,
làn iyng va su dyng dugc két qua va phuang phàp nghièn cùu cùa nhilu ngành
khot hgc hùu quan de giài ma, nhàfi d^ng, va ly giài cài thyc thi dugc ggi là
"Viit Nam". Day là nhùng ly do chù yéu va quan trgng, xél ve mài tu liéu khoa
hgc va phuang phàp luàn khoa hgc. de dua mdn dja danh hgc Viét Nam vào
troni chuang trình dào tao Viét Nam hgc. Ben canh dd, viéc giàng day mdn dja
dani hgc Viél Nam sé dem lai nhiéu kìi ich ve mài thyc lién, nhu: giùp cho cdng
viéc chuàn hda dja danh - mdt còng viéc rat phùc lap va bue thiét trong xà bòi da
ngù nhu xà bòi ta bién nay - dugc thyc bién tòt han; cung càp tu liéu cà thò làn
linh cho mot so ngành khoa hgc khàc nhu ngành bàn dò, dja ly,... Day là nhùng

ly d) ve mài thyc lién de dua mòn dja danh hgc Viét Nam vào trong chuang trình
dào ao Viél Nam hgc.
3. Nhùng nói dung chinh cùa dia danh hgc
Nhu vay, de co thè phàl buy tòi da nhùng dòng góp cùa dja danh hgc Viél
Nan cho Viét Nam hgc, theo chùng tòi. khi dua mòn dja danh hgc Viél Nam vào
troni khung chuang trình dào tao Viét Nam hgc, nhùng nói dung dudi day phài là
nhùig nói dung chinh càn dugc nói dén:
- Nhùp mòn dja danh hgc: dòi tutmg va phuang phàp tièp càn.
67


VIÈT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THIJ TU^
- Dja danh hgc Viét Nam: càu tao chung cùa dja danh Viél Nam; dja laiih
Viél Nam qua càc vùng dja ly; dja danh Viél Nam qua càc nhóm ngòn ngù; dja laiih
Viél Nam qua càc thdi ky Ijch su; dia danh Vi?t Nam ngi sinh va dja danh Viet >Jam
ngoai sinh,...
- Ùng dyng cùa dja danh hgc Vi^l Nam: viéc xù ly dja danh trong càc igón
ngù chua co chù viél d Viél Nam; viéc chuàn hda dja danh Viél Nam; viéc xày
dyng lù diln dja danh Viél Nam; viéc làp bàn dd dja danh Viét Nam; nhùng v;n de
va già trj Ijch su, dàn lgc, vàn hda, nhàn thùc, ngdn ngù, xà bdi, chinh trj,... co tugc
qua vi?c nghièn cùu dja danh Vi?t Nam;...
Tài lif u tham khào
1. Nguyèn Quang Àn, Viét Nam nhùng thay dai dia danh va dia giài càc don vi hành hinh
1945 -1997, Nxb. VHTT, H., 1997.
2. Nguyèn Vàn Àu, Dia danh Viét Nam, Nxb. GD, H., 1993.
3. Nguyèn Vàn Àu, Mot sé vàn de ve dia danh hgc Viét Nam, Nxb. DHQGHN, H.. 200.
4. M. A. Borodina, Vàn de dia ly ngdn ngù, Vién Ngón ngù hgc, H., 2005.
5. Nguyèn Tài Càn, Mot sa chùng tich ngón ngù, vàn tu, vàn hóa, Nxb. DHQGHN, H.,, 201.
6. Hoàng Thj Chàu, "MÓi lién he ve ngòn ngù cè dai d Dòng Nam À qua mot vài tén sng",
Thóng bào Khoa hgc Vàn hgc - Ngdn ngù, 1964 - 1965, Nxb. KHXH, H., 1996.

7. Trln Tri Dòi, Ngdn ngù vd suphàt trién vàn hóa xà hgi, Nxb. VHTT, H., 2001.
8. Pham Due Duang, Vàn hóa Viét Nam trong bèi cành Dòng Nam À, Nxb. KLIXH, H., DOO.
9. Pham Due Duong, Tu vàn hóa dén vàn hóa hgc, Nxb. KHXH, H., 2002.
10. Pham Due Duang, Pham Vàn Lam,..., Tu dién dia danh lich su, vàn hóa, du lih va
thuang mgi Hóa Binh, Nxb. VHTT, H., 2007.
11. Pham Due Duong, Pham Vàn Lam, Nhàp man dia danh hgc vd dia danh hgc Viét Jam,
(sàp xuàt bàn), 2012.
12. Nguyèn Dugc - Trung Hai, Sè tay dia danh Viét Nam. Nxb. GD, H., 2001.
13. l a Due, Nguèn gèe vd suphàt trién cùa kién trite biéu tugng va ngdn ngù DdnfSan,
Hòi Dàn toc hgc Viét Nam, H., 1999.
14. Condominas Georges, Khdng gian xà hdi vimg Ddng Nam A, Nxb. VII, 1L, 199'9.
15. Evans Grani (cb.), Birc khdm vàn hóa chdu A tiép càn nhàn hgc, Nxb. VLIDT. 11., 301.
16. Naftali Kadmon, Toponymy, the lore. law.s and language of geographieal nmes.
Vantage press, 2000.
68


s u CÀN THIÉT CÙA VIÉC DLTA DIA DANH HOC VIÉT NAM...

17. Le Trung 1 loa. Dia danh a tìùmh pho Ho Chi Minh. Nxb. KHXH, H., 1991.
18. Le Trung Moa, Nguyèn tàc va phmrng phàp nghièn eùu dia danh (dja danh thành phó
Ho Chi Minh), Nxb. KllXll, HCM. 2003.
1'). Vù Ngoc Khành, Ké chuyèn dia danh Viét Nam, Nxb. TN, IL, 2000.
20. Nguyèn Vàn Loan, Khào sài dia danh Ha Tinh, LATS, Dai hgc Vinh, 2012.
21. Tu Ihu Mai, Nghièn ciru dia danh Quàng Tri, LATS., DHKHXH&NV, DHQGHN,
H., 2004.
22. Phan Ngoc, Pham Due Duong, Tiép xùc ngdn ngù à Ddng Nam À, Vién DNA xuàt bàn,
H., 1983.
23. Hoàng Trong Phién, Tu dién edeh dgc dia danh Nhàt Bàn, Nxb. DHQGHN, H., 2004.
24. A. Raimo, Historieal and comparative linguisties, Amsìerrdam, 1989.

25. Danny. D. Steinberg..., Semantics. an tinterdisciplinary reader inphilosophy, linguistics
andpsyehology, Cambridge. 1971.
26. Ha Vàn Tàn, Theo càc dàu ehàn vàn hda co, Nhà xuàt bàn Khoa hgc xà bpi, H., 1997.
27. Pham Tàt Tliàng, Dgc diém làp tén riéng chi nguài (chinh danh trong tiéng Viét), LATS,
VNNH, H., 1996.
28. Duang Thj The - Phan Thi Hoa, 1981, Tén làngxà Viét Nam dàu thè ky XIX thugc càc
tinh tu Nghé linh tra
ra,H\h.Yi\ìXn,n.,\9%\.
29. Bùi Thiét, Dia danh vàn hóa Viét Nam, Nxb. TN, IL, 1999.
30. Bùi Thiét (eh.). Dia danh thành phó Ho Chi Minh, Nxb. TN, H., 1999.
31. Bùi Due Tjnh, Luge khào nguón góc dia danh Nam Bó, Nxb. Vàn Ngh? thành pho
He Chi Minh, 1999.
32. Nguyèn Kién Trudng, Nhùng dàc diém chinh cùa dia danh Hai Phóng (trong vài net
dèi sành vdi dia danh Viét Nam), LATS, DHKHXH&NV, DHQGHN, 1996.
33. Nguyèn Kién Trudng, "De lién din chuàn hóa h? thóng dja danh d Tày Nguyèn", Kyyéu
Hgi thào quóc té Ngón ngù hgc Lién .4, Nxb. KHXH, H., 2005.
34. Dinh Xuàn Vjnh, Sè tay dia danh Viét Nam, Nxb. DHQGHN, H., 2002.

69