DSpace at VNU: Ăn mừng sao chẳng thấy "ăn"

Xuân Ất Mùi

2015

n mừng sao chẳng thấy “ăn”

B

ạn Đặng Văn Lộc, ở xã Tân Trường, huyện
Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương có hỏi: “Sau khi
xem trận cầu đinh của bảng D tại World Cup
2014 giữa đội Anh và đội Ý (sáng 15-6-2014), tơi đọc
trên báo Dân Trí online thấy có bài “Bác sĩ Tuyển Anh
nhập viện do ăn mừng q khích”, viết về việc Gary
Lewin - bác sĩ vật lí trị liệu của Đội tuyển Anh - đã
bị thương phải nhập viện vì hứng chí chạy ra khỏi
băng ghế huấn luyện để reo mừng và khơng may bị
ngã. Tơi khơng hiểu sao người viết lại dùng từ “ăn
mừng” để chỉ hành động này. Và trong nhiều trường
hợp tương tự khác, khi ghi được bàn thắng, các cầu
thủ cũng xồi người trên sân hay cởi phăng áo “ăn
mừng”. Tơi nghĩ họ chỉ “mừng” chứ đâu có “ăn” gì?
Mà cũng chẳng có cái gì ở đó mà ăn? Theo tơi, việc
dùng từ như vậy là khơng đúng?”.
Bạn Đặng Văn Lộc đã có một thắc mắc mang tính
“phát hiện” về từ này. Nếu tra cứu mấy cuốn Từ điển
tiếng Việt xuất bản gần đây nhất (Viện Ngơn ngữ học,

80

Bản tin Đại học Quốc gia Hà Nội

PGS.TS PHẠM VĂN TÌNH
NXB Từ điển Bách khoa, 2010; Trung tâm Từ điển
học, NXB Đà Nẵng, 2012), ta đều thấy từ ăn mừng
được giải nghĩa là “ăn uống, vui chơi nhân dịp có
việc vui mừng”. Việc ai đó đón một sự kiện, ghi nhận
thành tích, thành quả hay chiến cơng đặc biệt (thi
đạt giải cao, có nhà mới, trúng số độc đắc…) bằng
việc tổ chức ăn mừng để khao thưởng mọi người vẫn
thường hay xảy ra. Lúc đó người ta sẽ chuẩn bị tiệc
mừng (cỗ bàn, rượu bia, bánh trái, hoa quả,…) và dĩ
nhiên là có “ăn” (ăn để mừng sự kiện). Đằng này,
cầu thủ ghi bàn vào lưới cũng lại “ăn mừng” như ai.
Nhưng họ lấy cái gì mà ăn? Vả lại, đang trong trận
đấu, giữa sân cỏ thì muốn ăn cũng chẳng được.
Tuy nhiên, đây chính là vấn đề mà các nhà từ điển
phải cân nhắc, suy nghĩ thêm.
Từ ăn trong tiếng Việt thì ai cũng rõ. Nghĩa chính,
nghĩa khởi điểm của “ăn” là “tự cho vào cơ thể thức
ni sống”. Chẳng hạn: người ăn cơm, trâu bò ăn
cỏ, chim chóc ăn sâu bọ… Nhưng khi “ăn” kết hợp

với những từ khác thì xuất hiện một sự hòa kết ngữ
nghĩa “bất bình đẳng” (nghĩa chung của tổ hợp
khơng phải là phép cộng đơn thuần của nghĩa hai
từ trên cộng lại). Ví dụ:
Ăn chia: Chia phần (giữa những người, những
bên cùng tham gia một cơng việc nào đó) - như vậy,
“chia” mới là nghĩa chính.
Ăn chơi: Tiêu khiển bằng các thú vui vật chất và

tinh thần - “chơi” là nghĩa chính.
Ăn học: Việc học hành - “học” là nghĩa chính.
Ăn mặc: Việc mặc, trang phục - “mặc” là nghĩa
chính.
Ăn tiêu: Việc chi tiêu trong đời sống hàng ngày “tiêu” là nghĩa chính.
Ăn trộm: Trộm cắp, lấy của người khác một cách
lén lút - “trộm” là nghĩa chính.
Như vậy, nghĩa của các tổ hợp hai âm tiết trên
khơng nằm ở từ “ăn” (vốn đứng trước) mà lại
nghiêng về thành tố đứng sau (chia, chơi, học, mặc,
tiêu…). Vơ hình trung, nghĩa của từ “ăn” trong các
kết hợp trên bị mờ đi, thậm chí gần như mất hẳn.
Các từ này trong sử dụng đã mang một sắc thái mới,

chỉ nghĩa khái qt chứ khơng chỉ một hành động
cụ thể nữa (ăn hay chia, chơi, mặc…).
Cũng như vậy, tổ hợp “ăn mừng” cũng dần dần
biến đổi làm lệch nghĩa. Khi nói “ăn mừng” thường
là ta nghĩ tới 2 hướng nghĩa: 1. Tổ chức việc ăn
uống cho vui vẻ; 2. Biểu hiện sự mừng rỡ bất ngờ
trước một sự kiện có hiệu ứng tích cực (thành tích,
điều may mắn…). Giờ đây, trong thể thao, người
ta thường hay dùng tổ hợp “ăn mừng” để chỉ vận
động viên (hay những người liên quan, như huấn
luyện viên, thành viên trong đồn, người hâm mộ)
reo vui, bắt tay, ơm hơn nhau mỗi khi lập chiến cơng
(như ghi bàn váo lưới đối phương, thắng trong một
trận đấu đối kháng căng thẳng chẳng hạn). Người
ta có thể tổ chức “ăn” sau đó cho đúng nghĩa “ăn
mừng” thường thấy. Nhưng “ăn mừng” trên sân,

tại sàn thi đấu thì chẳng có gì để ăn (mà cũng khơng
nên làm thế).
Như vậy, từ “ăn mừng” cần phải được các nhà
từ điển "cấp” thêm một nét nghĩa nữa (ngồi nét
nghĩa đã có), là: “có cử chỉ biểu lộ sự vui mừng sau
khi lập được thành tích (hay nhận được một tin
mừng) nào đó, tạo nên sự hưng phấn cao độ”.

Số 286+ 287 - 2015

81