DSpace at VNU: Quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức trong tác phẩm “Chống Đuyrinh” và ý nghĩa của nó đối với nhận thức khoa học hiện nay

đại học Quốc gia Hà Nội
Tr-ờng đại học Khoa học xã hội và Nhân văn
=======******=======

Trịnh V-ơng C-ờng

Quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức
trong tác phẩm Chống Đuyrinh và ý nghĩa
của nó đối với nhận thức khoa học hiện Nay
Luận văn Thạc sĩ triết học
Chuyên ngành: Triết học
Mã số

: 60 22 80

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học: PGS.TS. D-ơng Văn Thịnh

Hà Nội, 2008

1


Mục lục
Mở đầu ..................................................................................................... 3
Ch-ơng 1: Quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức
trong tác phẩm Chống Đuyrinh ....................................... 10
1.1 Hoàn cảnh ra đời, nội dung cơ bản và ý nghĩa của tác phẩm
Chống Đuyrinh của Ph.Ăngghen ........................................................ 10
1.2 Nội dung quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức .................. 17
1.2.1 Quan niệm về nguồn gốc, bản chất của nhận thức ................. 17
1.2.2 Quan niệm về biện chứng của quá trình nhận thức .................. 23

1.2.3 Quan niệm về chân lý và tiêu chuẩn của chân lý ..................... 30
Ch-ơng 2: Đặc điểm của nhận thức khoa học hiện nay
và ý nghĩa quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức
đối với nhận thức khoa học hiện nay ............................... 40
2.1 Đặc điểm của nhận thức khoa học hiện nay ................................ 40
2.1.1 Tinh thần cách mạng của khoa học.......................................... 40
2.1.2 Về phong cách t- duy của khoa học ........................................ 46
2.1.3 Quan niệm về sự phát triển các lý thuyết khoa học ................. 55
2.2 ý nghĩa quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức đối với nhận
thức khoa học hiện nay ............................................................................. 69
2.2.1 Luận giải tính biện chứng của cuộc cách mạng trong khoa học tự
nhiên ............................................................................................................ 69
2.2.2 Luận giải vai trò của ph-ơng pháp luận duy vật biện chứng đối với
sự phát triển của lý thuyết khoa học ............................................................ 79
Kết luận ................................................................................................ 90
Tài liệu tham khảo ........................................................................ 92

2


mở đầu
1.Lý do chọn đề tài
Chống Đuyrinh là một tác phẩm có vị trí quan trọng trong hệ thống
tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác. ở đó, thiên tài của Ph.Ăngghen - cùng
với C.Mác là những ng-ời sáng lập chủ nghĩa cộng sản khoa học - thể hiện
không chỉ ở chỗ đã đập tan, quét sạch tận gốc rễ toàn bộ hệ thống triết học của
Đuyrinh, một mớ hẩu lốn chiết trung chủ nghĩa gồm những hệ thống siêu hình
khác nhau mà ông ta rêu rao nh- một thứ ph-ơng pháp t- duy mới, thực chất
là những bài vở của kẻ bán rong hệ t- t-ởng t- sản trong phong trào công
nhân. Hơn thế, do yêu cầu và mục đích của việc viết tác phẩm, thiên bút chiến

trở thành sự trình bày có hệ thống về ph-ơng pháp biện chứng và thế giới quan
cộng sản mà chính C.Mác và Ph.Ăngghen làm đại biểu.
Với tài nghệ bút chiến bậc thầy, đứng trên quan điểm của chủ nghĩa duy
vật biện chứng để khái quát những thành tựu của khoa học tự nhiên và khoa
học xã hội đ-ơng thời, Ph.Ăngghen đã trình bày khá toàn diện nh-ng không
dàn trải mà tập trung vào những vấn đề cốt lõi của chủ nghĩa duy vật biện
chứng; bảo vệ nguyên tắc tính đảng trong triết học; thể hiện một cách sâu sắc
quan điểm duy vật biện chứng trong việc giải quyết vấn đề cơ bản của triết
học; không chỉ luận chứng rõ ràng mà còn đ-a ra những định nghĩa kinh điển
về vận động của vật chất; về phép biện chứng; các quy luật và các cặp phạm
trù; đồng thời phát triển một cách chính diện quan điểm của chủ nghĩa Mác về
những vấn đề có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc.
Trong thời đại của khoa học và công nghệ hiện nay, sự phát triển với
tốc độ ch-a từng thấy của nhiều ngành khoa học đã và đang làm nảy sinh
những khái niệm, phạm trù, quan niệm và ph-ơng pháp nghiên cứu hết sức
mới mẻ và có tính chất cách mạng thực sự. Sự phát triển nh- vũ bão của khoa
học cũng đang đặt ra hàng loạt vấn đề ảnh h-ởng đến những hoạt động rất
khác nhau của đời sống xã hội, đến việc áp dụng những thành tựu khoa học ấy

3


vì sự tiến bộ xã hội cũng nh- sự phát triển của bản thân khoa học trong t-ơng
lai. Để có đ-ợc sự nhìn nhận đúng đắn và giải quyết một cách hợp lý những
vấn đề do sự phát triển của khoa học hiện đại đặt ra - thực tiễn lịch sử phát
triển của khoa học kể từ khi chủ nghĩa Mác xuất hiện đã chỉ rõ - nhất thiết
phải đứng trên lập tr-ờng thế giới quan và ph-ơng pháp luận của chủ nghĩa
Mác - Lênin mà cơ sở nền tảng của nó là triết học duy vật biện chứng. Hơn
nữa, một dân tộc muốn đứng vững trên đỉnh cao khoa học - nh- Ph.Ăngghen
đã khẳng định - không thể không có t- duy lý luận. Song t- duy lý luận chỉ là

một đặc tính bẩm sinh dưới dạng khả năng mà thôi, nên năng lực ấy cần phải
đ-ợc phát triển hoàn thiện và để hoàn thiện nó thì cho đến nay, không có
một cách nào khác hơn là nghiên cứu toàn bộ triết học thời trước42, 478.
Học tập, nghiên cứu, ứng dụng và phát triển di sản lý luận vô giá của
nhà kinh điển mácxít vĩ đại Ph.Ăngghen thực tế đã trở thành yêu cầu, đòi hỏi
cần thiết và th-ờng xuyên cho hoạt động nhận thức, cải tạo thực tiễn một cách
khoa học và bài bản. Việc làm rõ chức năng, vai trò ph-ơng pháp luận của
triết học Mác- Lênin nói chung, lý luận nhận thức của chủ nghĩa Mác nói
riêng nhằm luận chứng cho cơ sở ph-ơng pháp nghiên cứu cũng nh- kiến giải
những thành tựu của khoa học tự nhiên hiện đại thiết nghĩ là bổ ích và cần
thiết. Cũng để góp phần nhỏ bé có tác dụng tham khảo đối với những ng-ời
mới học tập - nghiên cứu về triết học, tác giả đã chọn đề tài: Quan niệm của
Ph.Ăngghen về nhận thức trong tác phẩm Chống Đuyrinh và ý nghĩa của nó
đối với nhận thức khoa học hiện nay làm đề tài luận văn thạc sĩ.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Mặc dù Chống Đuyrinh là tác phẩm mang tính chất bút chiến, song
đã trình bày toàn diện và sinh động một cách có hệ thống t-ơng đối đầy đủ thế
giới quan cộng sản khoa học. Đặc biệt là Ph.Ăngghen đã phát triển một cách
tài tình về những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng chứa đựng
trong phần nội dung triết học của tác phẩm. Nghiên cứu và học tập toàn bộ nội
dung tác phẩm nói chung và phần triết học nói riêng là một công việc quan

4


trọng và cần thiết trong hoạt động lý luận cũng nh- trong hoạt động cải tạo
thực tiễn hiện nay.
Trên thực tế, tác phẩm Chống Đuyrinh đã trở thành đối tượng nghiên
cứu của nhiều công trình khoa học ở những cấp độ và quy mô khác nhau.
Những công trình ấy, ở ph-ơng diện nhất định, đã đóng góp nhiều thành quả

đáng kể, mang lại lợi ích thiết thực cũng nh- hàm chứa nhiều giá trị nhận thức
khoa học sâu sắc.
Tr-ớc hết, có thể khẳng định do tính thời sự không hề cũ của các quan
điểm đ-ợc các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác Lênin đề xuất, nên việc cần phải
quay lại tìm hiểu kỹ hơn, có hệ thống hơn những quan điểm này là một sự cần
thiết và có ý nghĩa thực tiễn to lớn. Nổi bật trong các công trình nghiên cứu về
tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác trong thời gian gần đây là công trình
Vấn đề triết học trong tác phẩm của C.Mác Ph.Ăngghen, V.I.Lênin (Doãn
Chính và Đinh Ngọc Thạch đồng chủ biên), Nxb Chính trị quốc gia, 2008.
Công trình tập trung nghiên cứu, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cốt lõi
thông qua việc khảo sát các tác phẩm và bài viết t-ơng đối tiêu biểu của các
nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác. Luận văn này sẽ kế thừa nhiều kết quả
nghiên cứu từ công trình trên.
Cũng nhằm h-ớng tới nghiên cứu di sản chủ nghĩa Mác thông qua các
tác phẩm quan trọng, một công trình khác cũng có giá trị trong thời gian gần
đây là công trình Giới thiệu kinh điển triết học Mác Lênin của tập thể giảng
viên Khoa triết học, Tr-ờng Đại học Khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội,
Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2007. Công trình tập trung làm rõ những nội
dung cơ bản, giá trị thực tiễn và khoa học nổi bật của các tác phẩm kinh điển
trên cơ sở sắp xếp theo trình tự thời gian, tiến trình lịch sử triết học của chủ
nghĩa Mác, qua đó cho thấy ý nghĩa của triết học mácxít trong lịch sử cũng
nh- của chủ nghĩa Mác đối với nhận thức, thực tiễn hiện thời.
Bên cạnh các công trình đi sâu nghiên cứu di sản kinh điển, có thể kể
tới một số công trình đề cập ít nhiều đến nội dung các tác phẩm chủ yếu của

5


các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác nh-: Triết học Mác, trích trong bộ Lịch sử
triết học của Viện hàn lâm khoa học Liên Xô, Nxb Sự Thật, Hà Nội, 1963.

Công trình tiếp cận các tác phẩm và những luận điểm đã trở thành kinh điển
trên bình diện tổng thể, xem xét chúng trong bối cảnh, tiến trình lịch sử cụ
thể, qua đó thấy đ-ợc sự tiếp nối, kế thừa và phát triển trong những giai đoạn
lịch sử khác nhau.
Một công trình khác là C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin: Về mối quan hệ
giữa triết học và khoa học tự nhiên, dịch giả Nguyễn Văn Nghĩa, Nxb Khoa
học xã hội, Hà Nội, 1973. Công trình tập trung vào những luận điểm chính
của các tác giả kinh điển của chủ nghĩa Mác Lênin về mối quan quan hệ
giữa triết học và khoa học tự nhiên, đặc biệt là các quy luật của phép biện
chứng đ-ợc chọn từ góc độ biểu hiện của chúng trong khoa học tự nhiên. Do
vậy, đây là tài liệu tham khảo khá gần gũi với luận văn của tác giả.
Đề cập đến mối quan hệ giữa triết học và khoa học tự nhiên, không thể
không nhắc tới công trình Vai trò ph-ơng pháp luận triết học Mác Lênin đối
với sự phát triển của khoa học tự nhiên, Nguyễn Duy Thông chủ biên, Nxb
Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977. Công trình tập trung phân tích vai trò ph-ơng
pháp luận của triết học Mác Lênin đối với sự phát triển của khoa học tự
nhiên, đồng thời đặt vấn đề về đánh giá ph-ơng pháp khái quát của khoa học
hiện đại cũng nh- vạch ra mối quan hệ của chúng với phép biện chứng duy
vật. Vấn đề này đến nay vẫn còn giữa nguyên tính thời sự nóng hổi.
Bên cạnh đó, có thể kể tới công trình Triết học và các khoa học cụ thể,
do Viện triết học biên soạn và giới thiệu, Nxb Khoa học xã hội, 1972. Công
trình tập trung nhiều bài viết sâu sắc của các nhà nghiên cứu tên tuổi xoay
quanh vấn đề mối quan hệ giữa triết học và các khoa học cụ thể, đặc biệt là
vấn đề về chức năng ph-ơng pháp luận của triết học đối với các khoa học cụ
thể.
Ngoài ra, cũng có thể kể đến một công trình ra mắt ch-a lâu bàn về vấn
đề này: Khoa học cơ bản thế kỷ XX đối với một số vấn đề lớn của triết học, tác

6

giả Lê Văn Giang, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000. Công trình đem lại
một cách nhìn t-ơng đối toàn diện về những thành tựu của khoa học cơ bản
thế kỷ XX; và đặc biệt là mối quan hệ t-ơng hỗ giữa khoa học cơ bản và triết
học. Qua đó khẳng định vai trò nền tảng của triết học Mác Lênin, điều này
ngày càng đ-ợc chứng minh bằng những thành tựu khoa học.
Đề cập đến khoa học hiện đại, đặc biệt là những vấn đề về nhận thức
khoa học hiện đại đang đặt ra, có thể kể đến một công trình nhận đ-ợc khá
nhiều sự quan tâm của đông đảo cộng đồng khoa học: Cấu trúc của các cuộc
cách mạng khoa học của Thomas S. Kuhn, dịch giả Nguyễn Quang A, Nxb
Tri thức, Hà Nội, 2005. Đây là công trình về triết học khoa học có nhiều giá
trị, phân tích cấu trúc của các cuộc cách mạng khoa học, về cộng đồng khoa
học cũng nh- sự phát triển khoa học đang phổ biến trong giới khoa học hiện
nay.
Bên cạnh đó có thể kể tới tác phẩm Đạo của Vật lý của Fritjof Karpa,
dịch giả Nguyễn T-ờng Bách, Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh, 2007. Tác
giả đ-a ra một cái nhìn tổng thể về những thành tựu của vật lý học, về những
vấn đề lớn hiện nay khiến vật lý d-ờng nh- đang bị chôn chân trong một cuộc
khủng hoảng về nhận thức luận. Thông qua sự trình bày một cách cặn kẽ,
khúc chiết các vấn đề vật lý, tác phẩm này đồng thời đề cập đến những mẫu
hình mới trong tư duy khoa học hiện nay với các tiêu chí cụ thể. Chính vì
vậy, Đạo của vật lý có ý nghĩa ở khía cạnh giúp chúng tôi tiếp cận với những
đặc điểm của t- duy khoa học hiện đại trong tính thời sự của nó.
Trên đây là những công trình cơ bản có ảnh h-ởng đến luận văn của tác
giả. Nhìn chung, các công trình đó, ở những ph-ơng diện khác nhau đều có
đóng góp nhất định cho việc nghiên cứu di sản t- t-ởng của các nhà sáng lập
chủ nghĩa Mác trong bối cảnh khoa học hiện nay, song không có công trình
nào đề cập đến hệ thống quan niệm về nhận thức trong tác phẩm chống
Đuyrinh của Ph.Ăngghen nh- một đối t-ợng nghiên cứu chủ đạo.

7


Dựa trên những nguồn tài liệu về triết học mácxít, kế thừa các công
trình nghiên cứu đã đ-ợc công bố, thông qua lựa chọn đề tài luận văn tác giả
cố gắng tìm hiểu, đi sâu và trình bày có hệ thống quan niệm về nhận thức của
Ph.Ăngghen trong tác phẩm Chống Đuyrinh và ý nghĩa của nó đối với nhận
thức khoa học hiện nay.
Mặc dù cùng với bộ T- Bản của C.Mác, phải đến tác phẩm Biện
chứng của tự nhiên thì toàn bộ sợi dây biện chứng xuyên suốt thế giới quan
cộng sản khoa học mới đ-ợc gắn kết và hoàn thiện, song với hệ thống quan
điểm duy vật đ-ợc trình bày và luận giải một cách khoa học, đặc biệt là quan
niệm về nhận thức trên lập tr-ờng của chủ nghĩa duy vật biện chứng - trong
bối cảnh khoa học hiện đại phát triển với tốc độ không ngừng, ngày càng có
ảnh h-ởng to lớn đến nhiều mặt của đời sống xã hội và đặt ra hàng loạt vấn đề
liên quan nh- nhiệm vụ, ph-ơng pháp nghiên cứu cũng nh- việc ứng dụng các
thành tựu của nó - cũng đủ để nhân loại tiến bộ nhắc đến tác phẩm Chống
Đuyrinh nh- một kho tàng hàm chứa một đỉnh thế giới quan khoa học và
cách mạng.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích: Nghiên cứu quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức trong
tác phẩm Chống Đuyrinh từ đó làm rõ ý nghĩa ph-ơng pháp luận của quan
niệm đó đối với nhận thức khoa học trong giai đoạn hiện nay.
Nhiệm vụ: để đạt đ-ợc mục đích trên, luận văn tập trung giải quyết
những nhiệm vụ sau:
- Nghiên cứu, phân tích những luận điểm của Ph.Ăngghen, làm rõ quan
niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức trong tác phẩm Chống Đuyrinh.
- Khái quát đặc điểm của nhận thức khoa học trong giai đoạn hiện nay.
- Phân tích ý nghĩa ph-ơng pháp luận quan niệm của Ph.Ăngghen về
nhận thức đối với nhận thức khoa học trong giai đoạn hiện nay.

4. Đối t-ợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối t-ợng nghiên cứu của đề tài: Quan niệm nhận thức của triết học Mác
Lênin và ý nghĩa của nó đối với việc nhận thức khoa học hiện nay.

8


- Phạm vi nghiên cứu của đề tài: Quan niệm về nhận thức trong tác phẩm
Chống Đuyrinh và ý nghĩa của quan niệm đó đối với nhận thức khoa học
nói chung hiện nay.
5 Cơ sở lý luận và ph-ơng pháp nghiên cứu
- Cơ sở lý luận: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử là
cơ sở lý luận của luận văn
- Ph-ơng pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng chủ yếu ph-ơng pháp kết hợp
phân tích và tổng hợp, so sánh; khái quát hoá và trừu t-ợng hoá dựa trên văn
bản trích từ tác phẩm Chống Đuyrinh của Ph.Ăngghen và các tài liệu thực tế
về tình hình phát triển khoa học hiện nay.
6. Những đóng góp của luận văn
- Trình bày một cách hệ thống quan niệm về nhận thức của Ph.Ăngghen đ-ợc
đề cập trong tác phẩm Chống Đuyrinh.
- Luận giải những nội dung và đóng góp của quan niệm về nhận thức của
Ph.Ăngghen đối với nhận thức khoa học hiện nay.
7. ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn:
- ý nghĩa lý luận: Làm rõ vai trò của triết học Mác Lênin, đặc biệt là vai trò
của lý luận nhận thức duy vật biện chứng đối với sự phát triển của khoa học tự
nhiên giai đoạn hiện nay.
- ý nghĩa thực tiễn: Luận văn góp phần dùng làm tài liệu tham khảo cho sinh
viên, những ng-ời quan tâm tìm hiểu về mối quan hệ giữa triết học và khoa
học tự nhiên.
8. Kết cấu luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, Nội dung luận văn
đ-ợc kết cấu thành hai ch-ơng, bốn tiết.

9


Ch-ơng 1:
Quan niệm của Ph.Ăngghen về nhận thức
trong tác phẩm Chống Đuyrinh
1.1 Hoàn cảnh ra đời, nội dung cơ bản và ý nghĩa của tác phẩm
Chống Đuyrinh của Ph.Ăngghen
Tác phẩm Chống Đuyrinh, còn có tên Ông Oighen Đuyrinh đảo lộn
khoa học được Ph.Ănghen viết trong khoảng thời gian từ tháng 5 năm 1876
đến tháng 7 năm 1878. Ban đầu, tác phẩm này đ-ợc đăng thành từng phần trên
báo Tiến lên của Cơ quan Trung ương Đảng công nhân Dân chủ Xã hội
Đức ở Lai-pxích, đến đầu năm 1878 đ-ợc xuất bản thành sách riêng, nh-ng
ngay sau đó đã bị cấm không đ-ợc l-u hành. Tác phẩm Chống Đuyrinh ra
đời trong bối cảnh lịch sử chính trị, xã hội n-ớc Đức những năm 70 của thế kỷ
XIX với những đặc điểm nổi bật d-ới đây.
Phong trào đấu tranh của công nhân phát triển mạnh đ-a đến việc hình
thành Đảng dân chủ Xã hội Đức để lãnh đạo cuộc đấu tranh của công nhân.
Tuy nhiên, chủ nghĩa cơ hội mà đại diện là Látxan đã phá hoại phong trào từ
bên trong. Látxan tự x-ng là học trò của Mác, nh-ng khi tuyên truyền vận
động công chúng ông ta không đi quá việc lập những hội sản xuất do nhà
n-ớc trợ cấp, nghĩa là ông ta chỉ muốn h-ớng phong trào công nhân theo chủ
nghĩa cải l-ơng.
Năm 1875, Oighen Đuyrinh (1833-1921), giáo s- cơ học tr-ờng Đại
học Béclin, xuất hiện trên sân khấu triết học với tuyên bố về những khám phá
mới của mình, đã gây sự chú ý từ các nhà hoạt động chính trị và hoạt động
khoa học. Nhà t- t-ởng đại diện cho chủ nghĩa xã hội tiểu t- sản phản động đã

viết một loạt bài báo thể hiện những quan điểm sai lầm của ông ta về triết học,
kinh tế chính trị học và chủ nghĩa xã hội. Đặc biệt, trong ba cuốn sách đ-ợc
xuất bản là Bài giảng về triết học, Bài giảng về kinh tế chính trị và kinh tế
xã hội, Lịch sử phê phán của khoa kinh tế chính trị và kinh tế xã hội,

10


Đuyrinh tự tuyên bố là ng-ời gắn bó với chủ nghĩa xã hội và công kích thậm
tệ chủ nghĩa Mác. Ông ta đem đối lập học thuyết về bình đẳng, công lý trừu
t-ợng với lý luận về cách mạng xã hội, phản bác hoặc làm lệch nội dung của
chủ nghĩa duy vật biện chứng, đ-a ra quan đểm có tính phê phán về chân lý.
Thực chất những quan điểm triết học của Đuyrinh là sự pha trộn một cách
chiết trung chủ nghĩa duy vật tầm th-ờng, chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa
thực chứng. Cách tiếp cận nh- thế đối với các vấn đề triết học, kinh tế, chủ
nghĩa xã hội gây nên tác hại không nhỏ cho quá trình củng cố và phát triển
chủ nghĩa Mác sau những năm 60-70. Vậy mà nhiều ng-ời, ngay cả một số
lãnh tụ của phong trào công nhân nh- Bêben lại đánh giá cao những cuốn sách
của Đuyrinh, coi đó là những tác phẩm hay nhất sau bộ t- bản của C.Mác. Họ
còn có ý định phổ biến rộng rãi những cuốn sách đó cho công nhân, thay thế
chủ nghĩa Mác bằng chủ nghĩa xã hội theo ph-ơng án chiết trung chính trị.
Điều đó thật nguy hiểm cho phong trào công nhân, làm cho nội bộ Đảng dân
chủ Xã hội Đức lúc đó còn non trẻ có thể bị chia rẽ, không thống nhất về tt-ởng, phong trào công nhân sẽ mất ph-ơng h-ớng. Tr-ớc tình hình đó một số
ng-ời bạn của C.Mác và Ph.Ăngghen đã đề nghị các ông viết bài phê phán học
thuyết của Đuyrinh trên tờ Tiến lên. Để ngăn chặn khuynh h-ớng sai lầm,
chia rẽ trong Đảng và bảo vệ chủ nghĩa Mác, Ph.Ăngghen đã tạm gác việc viết
tác phẩm Biện chứng của tự nhiên để thực hiện nhiệm vụ này.
Còn một điểm nữa là nhận thức của công nhân về tình hình kinh tế,
chính trị, xã hội, về chủ nghĩa xã hội còn rất ấu trĩ. Tr-ớc sự phát triển mạnh
mẽ của chủ nghĩa t- bản từ nửa sau thế kỷ XIX, trong lực l-ợng công nhân,

mà một bộ phận của nó lấy chủ nghĩa Mác làm lý luận nền tảng, đã diễn ra
quá trình nhận thức lại về nội dung của chủ nghĩa Mác, trong đó có cả những
vấn đề về thế giới quan, ph-ơng pháp luận, đặc biệt là ph-ơng pháp luận đấu
tranh cách mạng; các học thuyết xét lại và cơ hội sau Công xã Pari bắt đầu
đ-a ra những giải thích mới về chủ nghĩa Mác, mà thực chất là xa rời các luận
điểm cơ bản của nó, chủ tr-ơng dung hoà với trật tự xã hội hiện tại, hoặc tìm

11


kiếm một c-ơng lĩnh chính trị dựa trên sự thoả hiệp giai cấp nhân danh tiến bộ
xã hội và văn minh. Sự ấu trĩ về nhận thức còn thể hiện ở chỗ họ ch-a phân
biệt đ-ợc đâu là thực sự khoa học, đâu là phản khoa học, thích đưa ra những
lời rỗng tuyếch khoa tr-ơng và tiến cử những kẻ lên mặt huênh hoang về một
khoa học mà họ thực ra chưa học được cái gì cả. Chính sự hạn chế về nhận
thức nh- thế nên hệ thống các quan điểm sai lầm của Đuyrinh càng dễ đ-ợc
chấp nhận. Do vậy, việc phê phán Đuyrinh càng trở nên cấp bách.
Đó là những đòi hỏi khách quan đối với sự ra đời tác phẩm Chống
Đuyrinh. Có thể nói tác phẩm này là kết quả trực tiếp của cuộc đấu tranh tt-ởng trong nội bộ Đảng dân chủ Xã hội Đức, chống lại quan điểm sai lầm
của Đuyrinh, bảo vệ và phát triển quan điểm khoa học của chủ nghĩa Mác [42,
15 - 19].

Cùng với tác phẩm Tuyên ngôn của Đảng cộng sản và một số tác
phẩm khác của C.Mác và Ph.Ăngghen, tác phẩm Chống Đuyrinh đ-ợc xem
là tác phẩm gối đầu giường của những người cộng sản. ở tác phẩm này,
trong khi bóc trần bản chất cơ hội của Đuyrinh, Ph.Ăngghen đã trình bày một
cách rõ ràng và có hệ thống những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác gồm
cả ba bộ phận cấu thành là triết học, kinh tế chính trị học, chủ nghĩa xã hội
khoa học, từ đó bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác, chống lại những quan
điểm sai lầm của chủ nghĩa duy tâm, duy vật siêu hình hòng xuyên tạc chủ

nghĩa Mác. Mục đích chính của tác phẩm là tiếp tục làm rõ vai trò lịch sử toàn
thế giới của giai cấp vô sản, tức là làm rõ ba vấn đề lớn: Một là, chủ nghĩa xã
hội là gì? Trên ph-ơng diện lý luận thì phải vạch ra những nét đại thể của nó.
Triết học, kinh tế chính trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học đều chỉ ra xu h-ớng
tất yếu của sự phát triển xã hội sẽ đ-a đến sự ra đời của xã hội xã hội chủ
nghĩa, thay thế cho chủ nghĩa t- bản; Hai là, lực l-ợng nào có khả năng xây
dựng đ-ợc chủ nghĩa xã hội? Theo C.Mác và Ph.Ăngghen đó là giai cấp vô
sản, là giai cấp công nhân công nghiệp. Điều này đang là vấn đề cấp bách và

12


Tài liệu tham khảo
1. Phan Thanh Anh (2007): Những phát hiện khoa học nổi tiếng, tập 1,
Nxb Hà Nội
2. Phùng Văn Bộ (chủ biên) (2001): Một số vấn đề về ph-ơng pháp giảng
dạy và nghiên cứu triết học, Nxb Giáo dục, Hà Nội
3. Frịtjof Carpa (2007): Đạo của vật lý, dịch giả Nguyễn T-ờng Bách,
Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh
4. M. Chambers, B. Hanawalt, (2004): Lịch sử văn minh ph-ơng Tây, dịch
giả L-u Văn Hy, Nguyễn Đức Phú, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội
5. Doãn Chính (chủ biên) (2002): Lịch Sử triết học, Nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội
6. Doãn Chính và Đinh Ngọc Thạch (đồng chủ biên) (2008): Vấn đề triết
học trong tác phẩm của C.Mác Ph.Ăngghen, V.I. Lênin, Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội
7. Nguyễn Trọng Chuẩn (chủ biên) (1998): Quan niệm của Hêghen về bản
chất của triết học, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội
8. Nguyễn Trọng Chuẩn - Đặng Hữu Toàn (Chủ biên) (2000): Sức sống
của một tác phẩm triết học, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội

9. Chủ nghĩa duy vật biện chứng: Lý luận và vận dụng (1985), Nxb Sách
Giáo khoa Mác Lênin, Hà Nội
10.Chủ nghĩa duy vật biện chứng (2005), Nxb khoa học xã hội, Hà Nội
11.V.P. Cudomin (1986): Nguyên lý tính hệ thống trong lý luận và ph-ơng
pháp luận của C.Mác, Nxb Sự thật, Hà Nội
12.Nguyễn Đình Cửu (2006): Tìm hiểu triết học tự nhiên, Nxb Hà Nội
13.Phạm Nh- C-ơng (chủ biên) (1982): Triết học và cuộc đấu tranh ý thức
hệ: Về một số trào l-u triết học t- sản hiện đại, Nxb Thông tin lý luận,
Hà Nội

13


14.Nguyễn Tiến Dũng (2006): Lịch sử triết học ph-ơng Tây, Nxb Tổng
hợp, Thành phố Hồ Chí Minh
15.Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội (2007): Giới thiệu kinh
điển triết học Mác Lênin, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội
16.V-ơng Tấn Đạt chủ biên (2000): 50 câu hỏi chọn lọc và trả lời môn
triết học, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội
17.Duarơken Đrêhơ (1983): Chủ nghĩa xét lại về triết học: Những nguồn
gốc, luận cứ và chức năng trong cuộc đấu tranh giai cấp trên lĩnh vực
t- t-ởng, Nxb Sự thật, Hà Nội
18.Domnique Folscheid, (2003): Các triết thuyết lớn, dịch giả Huyền
Giang, Nxb thế giới, Hà Nội
19.Lê Văn Giang (2000): Khoa học cơ bản thế kỷ XX đối với một số vấn đề
lớn của triết học, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội
20.Trần Văn Giàu (1988): Triết học và t- t-ởng, Nxb Thành phố Hồ Chí
Minh
21.Nguyễn Hào Hải (2001): Một số học thuyết triết học ph-ơng Tây hiện
đại, Nxb Văn hoá thông tin, Hà Nội

22.G.W.F.Hêghen (2008): Bách khoa toàn th- các khoa học triết học I
Khoa Logic, Nxb Tri thức, Hà Nội
23.Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (1994), Lịch sử triết học, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội
24.Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (1997): Triết học Mác-Lênin
ch-ơng trình cao cấp, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội
25.Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (1997): Triết học Mác-Lênin
ch-ơng trình cao cấp, tập 2, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội
26.Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (1997): Triết học Mác-Lênin
ch-ơng trình cao cấp, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội

14


27.Ted Hondrich (chủ biên) (2002): Hành trình cùng triết học, dịch giả
L-u Hy Văn, Nxb Văn hoá Thông tin, Hà Nội
28.Nguyễn Cảnh Hồ (2000): Một số vấn đề triết học của vật lý học, Nxb
Khoa học xã hội và nhân văn, Hà Nội
29.Hội đồng lý luận Trung -ơng chỉ đạo biên soạn (2002): Giáo trình triết
học Mác Lênin, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội
30.Đỗ Minh Hợp, Nguyễn Thanh, Nguyễn Anh Tuấn (2006): Đại c-ơng
lịch sử triết học ph-ơng tây, Nxb Tổng hợp, Thành phố Hồ Chí Minh
31.Nguyễn Tấn Hùng: Những quan niệm khác nhau trong lịch sử triết học
về bản chất, con đ-ờng nhận thức và tiêu chuẩn của chân lý, Tạp chí
triết học, số 3 năm 2006.
32.J.Huxley, J.Bronowski, G.Barry (2004): T- t-ởng loài ng-ời qua các
thời đại, dịch giả Đinh Công Thành, Võ Thái Hoà, Nxb Văn hoá Thông
tin, Hà Nội
33.Hữu H-ng: Về sự sống trong vũ trụ - một số quan điểm và giả thuyết
khoa học, Tạp chí triết học, số 3 năm 1991

34.Jullien, Francois (2003): Minh triết ph-ơng đông và triết học ph-ơng
tây: Hay thể tạng khác của triết học, dịch giả Nguyên Ngọc, Nxb Đà
Nẵng
35.Thomas S.Kuhn (2005): Cấu trúc của các cuộc cách mạng khoa học,
dịch giả Nguyễn Quang A, Nxb Tri thức, Hà Nôi
36.Phạm Minh Lăng (2003): Những chủ đề cơ bản của triết học ph-ơng
Tây, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội
37.V.I.Lênin (2005): Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, t. 18
38.V.I.Lênin (2006): Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, t.29
39.Trang Phúc Linh (chủ biên) (2003): Lịch sử chủ nghĩa Mác, Nxb Chính
trị quốc gia, Hà Nội

15


40.Bryan Magee (2003): Những câu chuyện triết học, dịch giả Huỳnh Phan
Anh, Mai Sơn, Nxb Thống kê, Hà Nội
41.C.Mác Ph.Ăngghen - V.I.Lênin (1973): Về mối quan hệ giữa triết học
và khoa học tự nhiên, Nxb khoa học xã hội, Hà Nội
42.C.Mác Ph.Ăngghen (1994): Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà
Nội, t. 20
43.C.Mác Ph.Ăngghen (1995): Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà
Nội, t. 21
44.Đặng Nguyên Minh (2007): Triết học thế giới nên biết, Nxb Lao động
xã hội, Hà Nội
45.Nguyễn Văn Nghĩa (1979): Tìm hiểu chủ nghĩa duy vật biện chứng,
Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội
46.Lê Tôn Nghiêm (2000): Lịch sử triết học Tây ph-ơng, tập 1, Nxb Thành
phố Hồ Chí Minh
47.Lê Tôn Nghiêm (2000): Lịch sử triết học Tây ph-ơng, tập 2, Nxb Thành

phố Hồ Chí Minh
48.Lê Tôn Nghiêm (2000): Lịch sử triết học Tây ph-ơng, tập 3, Nxb Thành
phố Hồ Chí Minh
49.Vũ D-ơng Ninh (chủ biên) (2001): Lịch sử thế giới cận đại, Nxb Giáo
dục, Hà Nội
50.V-ơng Đức Phong, Ngô Hiểu Minh (2003): Thập đại tùng th- 10 nhà
t- t-ởng lớn trên thế giới, dịch giả Phong Đảo, Nxb Văn hoá Thông tin,
Hà Nội
51.Trần Văn Phòng, D-ơng Minh Đức (2003): Lịch sử triết học Ph-ơng
Tây tr-ớc Mác, Nxb Đại học s- phạm Hà Nội
52.A.E.Phurơman (1980): Quan niệm biện chứng và sự phát triển trong
sinh học hiện đại, dịch giả Trần Bá Hoành, Nxb Giáo dục, Hà Nội

16


53.A.Pôlicarốp: Những vấn đề triết học của các lý thuyết vật lý hiện đại,
Tạp chí Nghiên cứu quốc tế, số 54, tháng 7 - 8 năm 1966. Dẫn theo:
Nguyễn Duy Thông (chủ biên) (1977): Vai trò của ph-ơng pháp luận
triết học Mác Lênin đối với sự phát triển của khoa học tự nhiên, Nxb
Khoa học xã hội, Hà Nội, tr. 84
54.A.Quinton, H.J.Blackham (2004): T- t-ởng loài ng-ời qua các thời đại,
dịch giả Đinh Công Thành, Võ Thái Hoà, Nxb Văn hoá thông tin, Hà
Nội
55.Nguyễn Đăng Quang (chủ biên) (1984): Câu hỏi và bài tập triết học:
Chủ nghĩa duy vật biện chứng, Nxb Sách giáo khoa Mác Lênin, Hà
Nội
56.Nguyễn Đăng Quang (2005): Bài tập thực hành triết học Mác Lênin,
Nxb Giáo Dục, Hà Nội
57.Trần Viết Quang: Vai trò của các nguyên tắc, phạm trù lôgic biện

chứng đối với việc rèn luyện năng lực t- duy biện chứng, Tạp chí triết
học, số 12 năm 2006
58. Lê Văn Quang: Vai trò của triết học Mác Lênin trong đổi mới t- duy
lý luận ở Việt Nam hiện nay, Tạp chí triết học, số 8 năm 2006
59. Nguyễn Duy Quý (1998): Nhận thức thế giới vi mô, Nxb Khoa học xã
hội, Hà Nội
60. A.P.Septulin (1987): Ph-ơng pháp nhận thức biện chứng, Nxb Sách
giáo khoa Mác Lênin, Hà Nội
61. J.Stalin (1974): Chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật
lịch sử, Nxb Sự thật, Hà Nội
62. Lê Doãn Tá (1996): Triết học mácxít quá trình hình thành và phát
triển: Giai đoạn C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin, Nxb Chính trị quốc
gia, Hà Nội.

17


63.Nguyễn Văn Tân (1993): Một số vấn đề về nhận thức khoa học, Nxb
Đại học s- phạm Hà Nội
64. Lê Hữu Tầng: Triết học có thể đóng vai trò gì trong cuộc sống, Tạp chí
triết học, số 6 năm 2006
65.Trần Đức Thảo (1991): Vận dụng Triết học Mác Lênin nh- thế nào
cho đúng, Nxb Sự thật, Hà Nội
66.Nguyễn Duy Thông (chủ biên) (1977): Vai trò của ph-ơng pháp luận
triết học Mác Lênin đối với sự phát triển của khoa học tự nhiên, Nxb
khoa học xã hội, Hà Nội
67.Đặng Hữu Toàn: Phép biện chứng duy vật và chức năng ph-ơng pháp
luận của nó đối với sự phát triển của khoa học hiện đại, Tạp chí khoa
học xã hội, số 4 năm 2002
68.Triết học Mác (1963), Nxb Sự thật, Hà Nội

69. Triết học và các khoa học cụ thể (1972): Tập I Triết học và khoa học
tự nhiên, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
70. Triết học và khoa học tự nhiên ( 1972), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội
71.Trịnh Huy Triều (2005): Những bí ẩn trong vũ trụ sâu thẳm, Nxb Trẻ,
Thành phố Hồ Chí Minh
72. Từ điển triết học (1986), NXB Tiến bộ, Matxcơva
73. Nguyễn Anh Tuấn: V.I.Lênin phát triển ph-ơng pháp đi từ trừu t-ợng
đến cụ thể, Tạp chí triết học, số 10 năm 2006
74. Vũ Văn Viên: T- duy lôgic bộ phận hợp thành của t- duy khoa học,
Tạp chí triết học, số 12 năm 2006
75.Hoàng Xuân Việt (2004): L-ợc sử triết học ph-ơng Tây, Nxb Thành
phố Hồ Chí Minh
76. Nguyễn Hữu Vui (chủ biên) (2002): Lịch sử triết học, Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội

18