Thu nhập của viên chức và chất lượng cung ứng dịch vụ y tế tại bệnh viên nhân dân Gia định giai đoạn 2010 2015 (Khóa luận tốt nghiệp)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM
KHOA TÀI CHÍNH CƠNG

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đề tài:

THU NHẬP CỦA VIÊN CHỨC VÀ CHẤT LƯỢNG
CUNG ỨNG DỊCH VỤ Y TẾ TẠI BỆNH VIỆN NHÂN
DÂN GIA ĐỊNH GIAI ĐOẠN 2010 – 2015

Giảng viên hướng dẫn

: TS. Nguyễn Thị Huyền

Sinh viên thực hiện

: Hồng Thu Thảo

Lớp

: NN06

Khóa

: 37

TP.HCM - 2015

LỜI CẢM ƠN

Đề tài khóa luận này sẽ khơng thể hồn thành nếu thiếu sự hỗ trợ nhiệt tình của
các thầy cơ khoa Tài chính cơng, trường Đại học Kinh tế TP.HCM và tất cả các
anh chị trong phòng Tài chính – Kế tốn của BVND Gia Định
Tơi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Huyền, giảng viên trực tiếp
hướng dẫn tôi thực hiện đề tài này. Cơ đã tận tình hướng dẫn và hỗ trợ từ những
giai đoạn bắt đầu vào thực hiện đề tài cho tới lúc hồn thành. Những góp ý đó
thực sự bổ ích để tơi có thể hồn thiện đề tài khóa luận của mình một cách tốt
nhất.
Đối với đơn vị thực tập, tôi xin chân thành cảm ơn ban giám đốc và tồn thể các
anh chị trong phịng Tài chính – Kế tốn đã tạo điều kiện cho tơi được tiếp cận,
học hỏi những kinh nghiệm quý báu về lĩnh vực tài chính, kế tốn trong đơn vị
sự nghiệp y tế cũng như giải đáp mọi thắc mắc trong quá trình nghiên cứu đề tài.


NHẬN XÉT CỦA ĐƠN VỊ THỰC TẬP
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU............................................................................................................................ i
CHƯƠNG 1: THU NHẬP CỦA VIÊN CHỨC, NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG VÀ CHẤT
LƯỢNG CUNG ỨNG DỊCH VỤ TẠI BỆNH VIỆN CÔNG LẬP....................................... 1
1.1.Tổng quan lý thuyết về khu vực công ............................................................................... 1
1.1.1.Khái niệm khu vực công .................................................................................................... 1
1.1.2. Đặc điểm và phạm vi hoạt động của khu vực công .......................................................... 1
1.1.3. Các tổ chức thuộc khu vực công ....................................................................................... 1
1.1.4. Các sản phẩm và dịch vụ của các tổ chức thuộc khu vực công ....................................... 1
1.1.5. Khái niệm đơn vị công ...................................................................................................... 2
1.1.6. Đặc điểm và phạm vi hoạt động của đơn vị công ............................................................ 2
1.1.7. Đơn vị sự nghiệp y tế công lập ......................................................................................... 2
1.2.Tiền lương ........................................................................................................................... 3
1.2.1.Khái niệm về tiền lương ..................................................................................................... 3
1.2.2. Bản chất của tiền lương .................................................................................................... 4
1.2.3. Chức năng của tiền lương ................................................................................................ 4
1.3.Các khoản thu nhập khác ngoài lương ............................................................................. 7
1.3.1.Khái niệm và bản chất các khoản thu nhập khác ngồi lương ......................................... 7
1.3.2.Vai trị của các khoản thu nhập khác ngoài lương ............................................................ 8
1.4.Hệ thống thang lương, bảng lương tại bệnh viện công lập ............................................. 9
1.5.Năng suất lao động và mối quan hệ giữa thu nhập với năng suất lao động .................. 9

1.5.1.Khái niệm .......................................................................................................................... 9
1.5.2.Ý nghĩa của tăng năng suất lao động .............................................................................. 10
1.5.3.Mối quan hệ giữa thu nhập với năng suất lao động ........................................................ 12
1.6.Chất lượng dịch vụ và mối quan hệ giữa NSLĐ với chất lượng dịch vụ ..................... 14
1.6.1.Khái niệm chất lượng dịch vụ .......................................................................................... 14
1.6.2.Mối quan hệ giữa NSLĐ với chất lượng dịch vụ ............................................................. 15
CHƯƠNG 2: THU NHẬP CỦA VIÊN CHỨC VÀ CHẤT LƯỢNG CUNG ỨNG DỊCH
VỤ TẠI BỆNH VIỆN NHÂN DÂN GIA ĐỊNH GIAI ĐOẠN 2010 – 2015....................... 17
2.1. Giới thiệu về bệnh viện nhân dân Gia Định .................................................................. 17
2.1.1. Giới thiệu chung về bệnh viện nhân dân Gia Định ........................................................ 17
2.1.2. Qui mô giường bệnh và số lượng viên chức tại BV ........................................................ 18
2.2. Thực trạng chính sách thu nhập tại BVND Gia Định trong giai đoạn 2010 – 2015 .. 18
2.3. Thực trạng chất lượng cung ứng dịch vụ tại BVND Gia Định trong giai đoạn 20102015 .......................................................................................................................................... 23


2.4. Sự tăng trưởng trong thu nhập và khối lượng công việc viên chức của BVND Gia
Định trong giai đoạn 2010 – 2015 .......................................................................................... 24
2.5. Tác động thu nhập của viên chức đến chất lượng cung ứng dịch vụ thông qua NSLĐ
tại BVND Gia Định. ................................................................................................................ 30
2.6. Những vấn đề cần cải thiện............................................................................................. 33
CHƯƠNG 3: KIẾN NGHỊ VÀ KẾT LUẬN TRONG VẤN ĐỀ THU NHẬP CỦA VIÊN
CHỨC VÀ CHẤT LƯỢNG DỊCH VỤ TẠI BVND GIA ĐỊNH ........................................ 34
3.1. Những kiến nghị trong vấn đề thu nhập của Viên chức và chất lượng dịch vụ tại
BVND Gia Định ...................................................................................................................... 34
3.2. Kết luận ............................................................................................................................ 38
PHỤ LỤC A: BẢNG LƯƠNG CHUYÊN MÔN, NGHIỆP VỤ ĐỐI VỚI CÁN BỘ,
VIÊN CHỨC TRONG CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CỦA NHÀ NƯỚC (Ban hành kèm
theo Nghị định số 204/2004/NĐ-CP ngày 14/12/2004 của Chính phủ) ................................. A
PHỤ LỤC B: ĐỐI TƯỢNG ÁP DỤNG CỦA BẢNG LƯƠNG TRONG PHỤ LỤC A .... E
PHỤ LỤC C: BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT ....................................................................... H

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT

BV

Bệnh viện

BVND

Bệnh viện Nhân Dân

CPI

Chỉ số giá tiêu dùng

NSNN

Ngân sách Nhà nước

NSLĐ

Năng suất lao động

TP.HCM

Thành phố Hồ Chí Minh

UBND

Ủy ban Nhân Dân


DANH MỤC BẢNG BIỂU, ĐỒ THỊ
Bảng 1. Phụ cấp độc hại ........................................................................................................... 21
Bảng 2. Mức phụ cấp theo từng mức độ phẫu thuật ................................................................. 21
Bảng 3. Mức phụ cấp trực theo QĐ – 73 năm 2011 của TTg Chính phủ................................. 22
Bảng 4. Mức phụ cấp đặc thù ngành theo QĐ 56 của Thủ tướng Chính phủ .......................... 22
Bảng 5: Thay đổi mức lương tối thiểu chung từ năm 2010 – 2015 .......................................... 24
Bảng 8. Lạm phát của cả nước trong giai đoạn 2010 – 2014 ................................................... 25


DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 1. Số lượng giường bệnh và số lượt khám chữa bệnh của bệnh nhân tại BVND Gia Định
giai đoạn 2010 – 2014 .............................................................................................................. 27
Hình 2. Thủ tục đăng ký nhập viện .......................................................................................... 28
Hình 3. Thủ tục đăng ký khám chữa bệnh ................................................................................ 29
Hình 4. Thơng tin nội quy phịng khoa..................................................................................... 29
Hình 5. Cảm nhận của người dân khi nghe Bác sĩ giải thích về bệnh, chẩn đoán, phương pháp
điều trị ....................................................................................................................................... 30


i

LỜI NÓI ĐẦU
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Tiền lương, là một bộ phận của sản phẩm xã hội biểu hiện bằng tiền được trả
cho người lao động dựa trên năng suất và hiệu quả công việc của mọi người
dùng để bù đắp lại hao phí lao động của họ và nó là một vấn đề thiết thực đối
với viên chức. Tiền lương nếu được quy định một cách đúng đắn, là yếu tố kích

thích sản xuất mạnh mẽ, người lao động ra sức sản xuất và làm việc, nâng cao
trình độ tay nghề, cải tiến kỹ thuật nhằm nâng cao NSLĐ. Ngoài tiền lương là
yếu tố cơ bản, thu nhập của viên chức trong đơn vị sự nghiệp y tế còn có các
khoản thu nhập tăng thêm, các chế độ khác (các khoản ngoài lương).
Ngày 10/11/2014, tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội thơng qua nghị quyết về dự tốn
NSNN năm 2015, trong đó có nội dung dành 11 nghìn tỷ đồng để tăng lương
cho các đối tượng hưu trí, trợ cấp ưu đãi cho người có cơng và tiền lương đối
với cán bộ công chức, viên chức, lực lượng vũ trang có thu nhập thấp (hệ số
lương từ 2,34 trở xuống). Theo lộ trình cải cách lương, giai đoạn 2015 – 2016
tiền lương phải đảm bảo mức sống tối thiểu, nhưng do tình hình kinh tế khó
khăn, NSNN bị co lại, nên lộ trình phải giãn ra. Theo đánh giá chung, tiền lương
ở Việt Nam hiện nay mới chỉ đáp ứng được 60% mức sống tối thiểu, ngoài ra
mức lương ở khu vực nhà nước chỉ bằng 70% so với khu vực tư nhân. BVND
Gia Định là BV đa khoa loại 1 trực thuộc Sở Y tế TP.HCM, đã được UBND
TP.HCM giao quyền tự chủ tài chính. Như vậy, với bản nghị quyết được thơng
qua thì quỹ lương hiện nay của BV ít nhiều cũng sẽ thay đổi. Theo khảo sát xếp
hạng 143 thành phố đắt đỏ nhất thế giới của Tập đồn Mercer, TP.HCM đứng vị
trí thứ 2 chỉ sau Thủ đơ Hà Nội, có chi phí sinh hoạt đắt đỏ nhất Việt Nam. Theo
Cục thống kê TP.HCM, CPI của cả năm 2014 tăng 1,65%, tuy nhiên, bình quân
năm 2014 so với bình quân năm 2013 tăng ở mức 4,13%. Đây là những con số
hết sức đáng lo ngại, đặc biệt là trong bối cảnh NSNN eo hẹp, nợ cơng tích lũy
ngày càng cao. Mặc dù CPI các tháng cuối năm 2014 có dấu hiệu khả quan, tuy


ii

nhiên vẫn tiềm ẩn rủi ro tăng giá. Lương tăng chậm, trong khi giá cả các mặt
hàng thiết yếu ngày càng tăng, điều này ít nhiều sẽ ảnh hưởng đến chất lượng
cuộc sống từ đó ảnh hưởng đến NSLĐ và chất lượng cung ứng dịch vụ và của
BV.Với hai tác động như trên, nhưng với thời gian hạn chế, cũng như thiếu sót

các cơng cụ hỗ trợ cần thiết, do vậy, mục tiêu cơ bản của đề tài này chỉ xem xét
tác động của thu nhập đến chất lượng cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh tại đơn
vị sự nghiệp y tế
Với những lý do ở trên, em chọn đề tài: “THU NHẬP CỦA VIÊN CHỨC VÀ
CHẤT LƯỢNG CUNG ỨNG DỊCH VỤ Y TẾ TẠI BỆNH VIỆN NHÂN
DÂN GIA ĐỊNH GIAI ĐOẠN 2010 - 2015” cho khóa luận tốt nghiệp của
mình.
MỤC TIÊU THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
-

Nghiên cứu thực trạng hạch toán thu nhập của viên chức tại BVND Gia

Định để hiểu sâu hơn về lý thuyết và có cái nhìn thực tế hơn về kế tốn tiền
lương, các khoản trích theo lương và thu nhập của viên chức. Mối quan hệ giữa
thu nhập và chất lượng cung ứng dịch vụ trong đơn vị sự nghiệp y tế công lập.
-

Sự khác biệt giữa thu nhập trung bình của các đối tượng lao động khác

nhau trong BV.
-

Giải thích thực trạng hiện nay là chất lượng cung cấp dịch vụ khám chữa

bệnh mặc dù đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng do nhu cầu xã hội quá lớn
nên vẫn chưa đáp ứng được hết nhu cầu của người dân.
-

Đưa ra các phương hướng giải quyết cho vấn đề thu nhập hiện nay tại

BVND Gia Định, để từ những thay đổi đó có thể thay đổi chất lượng cung ứng
dịch vụ theo chiều hướng tích cực hơn. Người dân cũng có thể hiểu và thông
cảm cho các vấn đề nan giải của BV, hay nói cách khác là tìm ra góc nhìn chung
giữa BV và người dân và giữa cán bộ viên chức với BV.


iii

Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
-

Nắm bắt được thực trạng thu nhập của viên chức tại các đơn vị sự nghiệp

y tế hiện nay, thơng qua tình hình thực tế tại BVND Gia Định.
-

Đưa ra lý giải khách quan để giải thích lý do các đơn vị sự nghiệp y tế -

cụ thể ở đây là BVND Gia Định – chưa đáp ứng được hết các nhu cầu khám
chữa bệnh của người dân.
-

Đưa ra các giải pháp cụ thể về vấn đề thu nhập của Viên chức hiện nay tại

BV, cụ thể hơn, thông qua các giải pháp này mong muốn của đề tài là chất lượng
cung ứng dịch vụ của BV sẽ thay đổi theo chiều hướng tích cực hơn. Vấn đề dặt
ra hiện nay là làm sao đội ngũ y bác sĩ tại BV cơng nói chung và BVND Gia
định nói riêng gắn bó với cơng việc, không đi ra các cơ sở y tế tư nhân với một
mức thù lao hấp dẫn hơn các cơ sở y tế cơng lập.
QUY TRÌNH THỰC HIỆN ĐỀ TÀI

Bước 1. Giới thiệu cơ sở lý thuyết chung về thu nhập (tiền lương, các chế độ,
thu nhập tăng thêm, tiền làm thêm giờ…), chính sách thu nhập tại các đơn vị sự
nghiệp y tế qua giai đoạn 2010 – 2015 và mối quan hệ giữa chất lượng cung ứng
dịch vụ với thu nhập.
Bước 2. Giới thiệu tổng quan về BVND Gia Định, chính sách thu nhập của BV
thơng qua quy chế chi tiêu nội bộ và các chính sách của nhà nước.
Bước 3. Thu thập dữ liệu về thu nhập và lạm phát, nguồn thu, đặc điểm của từng
đối tượng lao động tại BV. Xử lý dữ liệu, mô tả đặc điểm và mối liên hệ giữa
chúng, sau đó phân tích và giải thích ứng với mục tiêu cụ thể của đề tài. Cuối
cùng đưa ra kết luận và giải pháp.
DỮ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP
-

Nguồn dữ liệu: Dữ liệu từ các trang web, Bộ Y tế, Sở Y tế, Tổng cục

Thống kê. Bên cạnh đó, dữ liệu từ Phịng Tài chính – kế toán của BVND Gia
Định và phiếu khảo sát.


iv

-

Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp sử dụng là thống kê mơ tả, phân

tích, so sánh, đánh giá, giải thích, diễn dịch và quy nạp. Với công cụ sử dụng là
phần mềm Excel.
BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI
CHƯƠNG 1: Khu vực công, đơn vị dịch vụ công, thu nhập viên chức, NSLĐ và
chất lượng cung ứng dịch vụ của BV công lập.

CHƯƠNG 2: Thu nhập của viên chức và chất lương cung ứng dịch vụ y tế tại
BVND Gia Định giai đoạn 2010-2015.
CHƯƠNG 3: Những kiến nghị về thu nhập viên chức và chất lượng dịch vụ tại
BVND Gia Định và các kết luận chung.


1

CHƯƠNG 1: THU NHẬP CỦA VIÊN CHỨC, NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG
VÀ CHẤT LƯỢNG CUNG ỨNG DỊCH VỤ TẠI BỆNH VIỆN CƠNG LẬP

1.1.

Tổng quan lý thuyết về khu vực cơng

1.1.1. Khái niệm khu vực công
Khu vực công là khu vực do nhà nước làm chủ sở hữu, nhà nước đầu tư vốn
hoặc một phần do tư nhân đầu tư vốn và được nhà nước quản lí nhằm tạo ra các
sản phẩm và dịch vụ phục vụ các nhu cầu phát triển chung, thiết yếu của nhà
nước và xã hội.
1.1.2. Đặc điểm và phạm vi hoạt động của khu vực công
-

Khu vực cơng phụ thuộc vào định hướng chính trị của nhà nước.

-

Chịu sự chi phối của nhà nước.

-

Chủ yếu do nhà nước đầu tư.

-

Mục tiêu của khu vực công là phục vụ mục tiêu chung của xã hội, không

nhằm mục tiêu lợi nhuận kinh tế.
Khu vực công hoạt động trong quản lý nhà nước, thực hiện chức năng cai trị.
Trong hoạt động sản xuất và cung cấp các loại hàng hóa và dịch vụ, thực hiện
chức năng xã hội và chức năng phục vụ.
1.1.3. Các tổ chức thuộc khu vực công
-

Tổ chức cơng trong lĩnh vục hành chính nhà nước

-

Tổ chức cơng trong lĩnh vực sự nghiệp: Giáo dục, chăm sóc sức khỏe,

hoạt động văn hóa thơng tin, khoa học cơng nghệ, thể dục thể thao…
-

Tổ chức công trong lĩnh vực cơng ích: Giao thơng cơng cộng, cung cấp

điện, nước sạch, vệ sinh môi trường, thủy lợi…
1.1.4. Các sản phẩm và dịch vụ của các tổ chức thuộc khu vực công
-

Đối với lĩnh vực hành chính nhà nước: Hệ thống pháp luật, các chính sách

của các tổ chức xã hơi, trợ cấp xã hội…
-

Đối với lĩnh vực sự nghiệp: Hệ thống trường học, bệnh viện, các trung

tâm văn hóa, thể thao…


2

-

Đối với lĩnh vực cơng ích: Hệ thống giao thơng công cộng, hệ thống điện

quốc gia, hệ thống cung cấp nước sạch…
1.1.5. Khái niệm đơn vị công
Đơn vị công là những đơn vị do Nhà nước thành lập thực hiện chức năng quản lí
Nhà nước trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa – xã hội, an ninh quốc
phịng (đơn vị hành chính) cũng như hoạt động cung ứng các dịch vụ công cho
xã hội (đơn vị sự nghiệp).
1.1.6. Đặc điểm và phạm vi hoạt động của đơn vị công
-

Là những đơn vị không trực tiếp sản xuất vật chất.

-

Hoạt động mang tính chất phục vụ, khơng vì mục đích lợi nhuận, vì mục

tiêu hoạt động của khu vực công là phục vụ cộng đồng.
-

Phạm vi hoạt động rộng, đa dạng và phong phú.

-

Hoạt động của các đơn vị công chứa đựng nhiều yếu tố xã hội, liên quan

đến nhiều chính sách, chế độ.
-

Nguồn tài chính đảm bảo hoạt động các đơn vị công chủ yếu do ngân sách

nhà nước tài trợ.
1.1.7. Đơn vị sự nghiệp y tế công lập
“Đơn vị sự nghiệp y tế công lập” là tổ chức do cơ quan nhà nước có thẩm quyền
thành lập và quản lý theo quy định của pháp luật, có tư cách pháp nhân, con dấu,
tài khoản và tổ chức bộ máy kế toán theo quy định của pháp luật về kế toán để
thực hiện nhiệm vụ cung cấp dịch vụ công hoặc phục vụ quản lý nhà nước trong
các lĩnh vực chuyên môn y tế như: Y tế dự phòng; khám bệnh, chữa bệnh; điều
dưỡng và phục hồi chức năng; giám định y khoa, pháp y, pháp y tâm thần; y
dược cổ truyền; kiểm nghiệm dược, mỹ phẩm, trang thiết bị y tế; an toàn vệ sinh
thực phẩm; dân số - kế hoạch hóa gia đình; sức khỏe sinh sản; truyền thông giáo
dục sức khỏe (sau đây gọi tắt là đơn vị sự nghiệp y tế).


3

1.2.

Tiền lương

1.2.1. Khái niệm về tiền lương
Tiền lương là một phạm trù kinh tế, là kết quả quan trọng của sự phân phối của
cải trong xã hội. Theo tổ chức lao động Quốc tế (ILO), tiền lương là sự trả cơng
hoặc thu nhập có thể biểu hiện bằng tiền và được ấn định bằng thoả thuận giữa
người sử dụng lao động và người lao động, hoặc bằng pháp luật, pháp quy
Quốc gia, do người sử dụng lao động phải trả cho người lao động theo hợp
đồng lao động cho một công việc đã thực hiện hay sẽ phải thực hiện, hoặc
những dịch vụ đã làm hoặc sẽ phải làm. Tuy nhiên, trên thực tế, khái niệm và cơ
cấu tiền lương rất đa dạng ở các nước trên thế giới. Điều đó cho thấy sự phức
tạp về tiền lương thể hiện ngay trong quan điểm triết lý về tiền lương.
Tại Việt Nam, trong nền kinh tế thị trường hàng hoá sức lao động thì tiền lương
là giá cả của sức lao động. Tiền lương, trước hết là số tiền người sử dụng lao
động trả cho người lao động, đó là quan hệ kinh tế về tiền lương. Mặt khác, do
tính chất đặc biệt của loại hàng hoá sức lao động mà tiền lương không chỉ thuần
tuý là vấn đề kinh tế mà còn là một vấn đề xã hội rất quan trọng, liên quan đến
đời sống trật tự xã hội.
Trong điều kiện kinh tế hàng hoá nhiều thành phần như ở nước ta hiện nay,
phạm trù tiền lương được thể hiện cụ thể trong từng thành phần và khu vực kinh
tế:
-

Đối với thành phần kinh tế Nhà Nước và khu vực hành chính sự nghiệp:

Tiền lương là số tiền mà các doanh nghiệp Nhà Nước, các cơ quan tổ chức của
Nhà Nước trả cho người lao động theo cơ chế và chính sách của Nhà Nước và
được thể hiện trong hệ thống thang bảng lương do Nhà nước quy định.
-

Đối với các thành phần kinh tế ngoài khu vực Nhà Nước: Tiền lương chịu

sự tác động, chi phối rất lớn của thị trường sức lao động. Tiền lương trong khu
vực này dù vẫn trong khn khổ pháp luật và theo chính sách của Nhà Nước
nhưng là những giao dịch trực tiếp giữa người sử dụng lao động và người lao
động.


4

1.2.2. Bản chất của tiền lương
Cùng với sự chuyển đổi của nền kinh tế, quan niệm về tiền lương có những thay
đổi:
-

Trong nền kinh tế tư bản chủ nghĩa, Các Mác chỉ rõ, tiền lương là giá cả

sức lao động, biểu hiện ra bên ngoài như giá cả lao động.
-

Trong nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, tiền lương được định nghĩa là

một phần thu nhập quốc dân biểu hiện dưới hình thức tiền tệ, được nhà nước
phân phối một cách có kế hoạch cho cơng nhân viên căn cứ vào số lượng và chất
lượng lao động mà họ cống hiến.
-

Trong nền kinh tế thị trường, tiền lương được hiểu là số lượng tiền tệ mà

người sử dụng lao động trả cho người lao động theo giá trị sức lao động mà họ
hao phí trên cơ sở thoả thuận (theo hợp đồng lao động).
Như vậy, trong cơ chế thị trường với sự hoạt động của thị trường sức lao sức lao
động trở thành hàng hóa, loại hàng hóa đặc biệt. Giá cả sức lao động chính là
tiền lương, tiền công. Từ những khái niệm và nhận thức về tiền lương nêu trên
có thể rút ra được là về bản chất, tiền lương trong cơ chế thị trường bao gồm 3
trụ cột:
-

Tiền lương là giá cả sức lao động, hay biểu hiện bằng tiền của giá trị lao

động mà người sử dụng lao động trả cho người lao động.
-

Tiền lương phụ thuộc vào quan hệ cung – cầu lao động trên thị trường lao

động, nhưng không được trả thấp hơn mức lương tối thiểu đủ sống do luật pháp
quy định.
-

Tiền lương được xác định thông qua cơ chế thỏa thuận giữa các bên trong

quan hệ lao động.
1.2.3. Chức năng của tiền lương
Trong bất cứ một doanh nghiệp nào, tiền lương thực hiện hai chức năng sau đây:
- Về phương diện xã hội:
Trong mọi chế độ xã hội, tiền lương thực hiện chức năng kinh tế cơ bản của nó
là đảm bảo tái sản xuất sức lao động cho xã hội. Nhà nước phải định mức lương

5

tối thiểu; mức lương tối thiểu phải đảm bảo nuôi sống gia đình và bản thân
người lao động. Mức lương tối thiểu là nền tảng cho chính sách tiền lương và
việc trả lương của các doanh nghiệp, bởi vậy nó phải được thể chế bằng pháp
luật buộc mọi doanh nghiệp khi sử dụng lao động phải thực hiện. Mức lương tối
thiểu được ấn định theo giá linh hoạt, đảm bảo cho người lao động làm việc đơn
giản nhất trong điều kiện lao động bình thường bù đắp sức lao động giản đơn và
một phần tích luỹ tái sản xuất sức lao động mở rộng, mức lương tối thiểu làm
căn cứ để tính các mức lương cho các loại lao động khác. Mức lương cơ bản
khác: Được xác định trên cơ sở mức giá hàng vật phẩm tiêu dùng trong từng
trường hợp một, bởi vậy khi giá cả có biến động, đặc biệt khi tốc độ lạm phát
cao, phải điều chỉnh tiền lương phù hợp để đảm bảo đời sống của người lao
động.
- Về phương diện kinh tế:
Tiền lương là một địn bẩy kinh tế có tác dụng kích thích lợi ích vật chất đối với
người lao động làm cho họ vì lợi ích vật chất của bản thân và gia đình mình mà
lao động một cách tích cực với chất lượng kết quả ngày càng cao.
Để trở thành đòn bẩy kinh tế, việc trả lương phải gắn liền với kết quả lao động,
tổ chức tiền lương phải nhằm khuyến khích người lao động nâng cao năng suất,
chất lượng và hiệu quả lao động. Làm nhiều hưởng nhiều, làm ít hưởng ít, không
làm không hưởng. Bội số của tiền lương phải phản ánh đúng sự khác biệt trong
tiền lương giữa loại lao động có trình độ thấp nhất và cao nhất được hình thành
trong quá trình lao động.
Với chức năng cơ bản nói trên, vai trị của tiền lương được biểu hiện:
- Về mặt kinh tế
Tiền lương đóng vai trị đặc biệt quan trọng, quyết định trong việc ổn định và
phát triển kinh tế gia đình. Nếu tiền khơng đủ trang trải, mức sống của người
lao động bị giảm sút, họ phải kiếm thêm việc làm ngồi doanh nghiệp như vậy
có thể làm ảnh hưởng kết quả làm việc tại doanh nghiệp. Ngược lại nếu tiền

lương trả cho người lao động lớn hơn hoặc bằng mức lương tối thiểu thì sẽ tạo


6

cho người lao động yên tâm, phấn khởi làm việc, dồn hết khả năng và sức lực
của mình cho cơng việc vì lợi ích chung và lợi ích riêng, có như vậy dân mới
giàu, nước mới mạnh.
- Về mặt chính trị xã hội
Có thể nói tiền lương là một nhân tố quan trọng tác động mạnh mẽ nhất, nếu như
tiền lương không gắn chặt với chất lượng, hiệu quả công tác, khơng theo giá trị
sức lao động thì tiền lương khơng đủ đảm bảo để sản xuất, thậm chí tái sản xuất
giản đơn sức lao động không đủ để khuyến khích nâng cao trình độ nghiệp vụ,
trình độ tay nghề. Vì vậy, tiền lương phải đảm bảo các yếu tố cấu thành để đảm
bảo nguồn thu nhập, là nguồn sống chủ yếu của người lao động và gia đình họ,
là điều kiện để người lao động hưởng lương hoà nhập vào thị trường lao động xã
hội. Để sử dụng đòn bẩy tiền lương đối với người lao động đòi hỏi công tác tiền
lương trong doanh nghiệp phải đặc biệt coi trọng.
Tổ chức tiền lương trong doanh nghiệp được công bằng và hợp lý sẽ tạo ra hồ
khí cởi mở giữa những người lao động, hình thành khối đồn kết thống nhất,
trên dưới một lịng, một ý chí vì sự nghiệp phát triển và vì lợi ích bản thân người
lao động. Chính vì vậy mà người lao động tích cực làm việc bằng cả lịng nhiệt
tình, hăng say và họ có quyền tự hào về mức lương họ đạt được.
Ngược lại, khi công tác tổ chức tiền lương trong doanh nghiệp thiếu tính cơng
bằng và hợp lý thì khơng những sẽ sinh ra những mâu thuẫn nội bộ thậm chí khá
gay gắt giữa người lao động với nhau, giữa những người lao động với cấp quản
trị, cấp lãnh đạo doanh nghiệp, có lúc cịn có thể dẫn đến sự phá hoại ngầm dẫn
đến sự lãng phí to lớn trong sản xuất. Vì vậy, với nhà quản trị doanh nghiệp, một
trong những công việc cần được quan tâm hàng đầu là phải theo dõi đầy đủ công
tác tiền lương, thường xuyên lắng nghe và phát hiện kịp thời những ý kiến bất

đồng hoặc những mâu thuẫn có khả năng xuất hiện trong phân phối tiền lương,
tiền thưởng của người lao động qua đó có sự điều chỉnh thoả đáng, hợp lý.
Tóm lại, trong đời sống xã hội, trong doanh nghiệp, tiền lương đóng vai trị đặc
biệt quan trọng, nó khơng chỉ đảm bảo cho đời sống của người lao động, tái sản


7

xuất sức lao động mà cịn là một cơng cụ để quản lý doanh nghiệp, là đòn bẩy
kinh tế hiệu lực. Tuy nhiên, chỉ trên cơ sở áp dụng đúng đắn chế độ tiền lương,
đảm bảo các nguyên tắc của nó thì mới phát huy được mặt tích cực và ngược lại
sẽ làm ảnh hưởng xấu đến toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp.
1.3.

Các khoản thu nhập khác ngoài lương

1.3.1. Khái niệm và bản chất các khoản thu nhập khác ngồi lương
Ở nước ta hiện nay cịn có sự phân biệt các yếu tố trong tổng thu nhập của người
lao động từ công việc: Tiền lương (lương cơ bản), các khoản phụ cấp theo
lương, phụ cấp và phúc lợi. (thu nhập tăng thêm ngồi lương)
Điều đó có nghĩa là bên cạnh tiền lương, người lao động cịn có các khoản thu
nhập khác như tiền thưởng, tiền lãi cổ phần do lao động đóng góp, tiền phụ cấp
các loại, bảo hiểm xã hội, tiền trợ cấp xã hội, an sinh xã hội, phúc lợi xã hội.
Về bản chất, các khoản thu nhập ngoài lương này là các khoản tiền bổ sung vào
tiền lương nhằm quán triệt hơn nguyên tắc phân phối thu nhập của người lao
động và nhằm khuyến khích người lao động nâng cao năng suất, chất lượng sản
phẩm và tiết kiệm nguyên, vật liệu trong quá trình sản xuất. Cùng với tiền
lương, các khoản thu nhập ngồi lương góp phần thỏa mãn nhu cầu vật chất cho
người lao động và phân định rõ chất lượng công việc của người lao động đóng
góp cho cơng ty hoặc tổ chức.

Thu nhập ngoài lương của người lao động chia thành hai loại. Loại thứ nhất là
thu nhập từ tiền thưởng, tiền lãi cổ phần đóng góp…, khoản tiền này người lao
động trực tiếp nhận từ công ty. Số tiền này phụ thuộc vào tình hình sản xuất,
kinh doanh của cơng ty cũng như thành tích lao động của người lao động. Loại
thứ hai là các khoản tiền như tiền bảo hiểm xã hội, tiền trợ cấp thất nghiệp…,
đây là các khoản thu nhập ngồi lương khơng mang tính trực tiếp và tức thì. Các
khoản này người lao động khơng được nhận trực tiếp từ doanh nghiệp. Cụ thể
hơn, thay vì phải đóng phí để được tham gia vào hệ thống an sinh xã hội của nhà
nước thì người lao động được doanh nghiệp đứng ra đóng một phần hoặc tồn
bộ số tiền bảo hiểm xã hội hay trợ cấp thất nghiệp… đó cho đơn vị có liên quan.


8

Chính vì vậy, nó cũng được xem là thu nhập khác ngồi lương của người lao
động.
1.3.2. Vai trị của các khoản thu nhập khác ngoài lương
Thứ nhất, các khoản thu nhập ngồi lương góp phần thực hiện đầy đủ hơn
ngun tắc phân phối theo lao động vì nó phản ánh nguyên tắc cơ bản của phân
phối lao động.
Thứ hai, nó là đòn bẩy để phát triển kinh tế. Bởi lẽ, việc thực hiện đầy đủ các
hình thức và chế độ thu nhập ngoài lương thể hiện sự đãi ngộ thỏa đáng của
cơng ty với người lao động vì vậy sẽ khuyến khích họ trong cơng việc. Khi mà
tất cả các doanh nghiệp cùng nâng cao sản xuất, kinh tế của quốc gia sẽ phát
triển.
Thứ ba, các khoản thu nhập khác ngoài lương thúc đẩy người lao động thực
hiện tốt mục tiêu của doanh nghiệp đề ra. Khi xây dựng phương án thưởng, phạt
doanh nghiệp có thể đề ra các mục tiêu phát triển cơng ty để lao động có động
lực làm việc, phấn đấu hoàn thành.
Thứ tư, các khoản thu nhập khác ngoài lương mà cụ thể là từ hệ thống an sinh xã

hội (bao gồm các khoản trợ cấp thất nghiệp, ốm đau, thai sản, bảo hiểm
xã hội,...) giúp người lao động n tâm cơng tác, nhờ đó mà NSLĐ sẽ ổn định
và tăng lên. Bởi lẽ, người lao động biết rằng, cuộc sống của họ được bảo đảm
khỏi những rủi ro thông qua hệ thống an sinh xã hội mà doanh nghiệp đang đóng
phí chi trả cho người lao động để họ được tham gia vào hệ thống. Hệ thống an
sinh xã hội sẽ góp phần thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập khi người lao
động bị ốm đau, mất việc làm, mất khả năng lao động hoặc chết.
Hệ thống an sinh xã hội đáp ứng những nhu cầu thiết thực nhất của con người và
góp phần ổn định đời sống người lao động. Trong đời sống xã hội, con người
luôn phải đối mặt với những rủi ro, đặc biệt là những rủi ro từ cơ chế thị trường
và các rủi ro từ thiên nhiên như thiên tai, mất mùa, dịch bệnh... Để phòng ngừa,
khắc phục các rủi ro này, con người có nhu cầu được đáp ứng về mặt an sinh xã
hội. Hệ thống an sinh xã hội càng tỏ rõ vai trị của mình khi nền kinh tế, xã hội


9

phát triển, nhu cầu về an sinh xã hội cũng tăng lên và đa dạng hơn như: nhu cầu
về bảo hiểm xã hội, an toàn việc làm và tiền lương đủ sống; nhu cầu tiếp cận các
dịch vụ xã hội cơ bản (y tế, giáo dục, nước sạch, kế hoạch hóa gia đình...); nhu
cầu trợ giúp thường xun đối với các đối tượng yếu thế (người già cô đơn,
không nơi nương tựa, trẻ em có hồn cảnh đặc biệt khó khăn, người tàn tật,...);
nhu cầu cứu trợ đột xuất như đau ốm, mất mùa, thiên tai... Chính bởi vậy, an
sinh xã hội góp phần bảo đảm an tồn, ổn định cho toàn bộ nền kinh tế, xã hội.
1.4.

Hệ thống thang lương, bảng lương tại bệnh viện công lập

Hệ thống thang lương, bảng lương của viên chức trong đơn vị sự nghiệp y tế
công lập được quy định cụ thể trong Nghị định 204 năm 2004 của Chính Phủ

(Phụ lục A, Phụ lục B).
Trong đó:
-

Viên chức loại A3 hệ số lương được chia làm 6 bậc, nhóm 1 từ 6.2 đến

8.0, nhóm 2 từ 5.75 đến 7.55.
-

Viên chức loại A2 chia làm 8 bậc nhóm 1 từ 4.4 đến 6.78, nhóm 2 từ 4

đến 6.38.
-

Viên chức loại A1 chia làm 9 bậc từ 2.34 đến 4.98.

-

Viên chức loại A0 chia làm 10 bậc từ 2.1 đến 4.98.

-

Viên chức loại B và loại C chia làm 12 bậc.

1.5.

Năng suất lao động và mối quan hệ giữa thu nhập với năng suất lao

động
1.5.1. Khái niệm

Năng suất lao động (NSLĐ) là chỉ tiêu về hiệu quả hữu ích của hoạt động có
mục đích của con người trong quá trình sản xuất.
Mức tăng NSLĐ được xác định bằng số lượng sản phẩm sản xuất ra trong một
đơn vị thời gian hoặc lượng thời gian lao động hao phí để sản xuất ra một đơn vị
sản phẩm.
Hao phí lao động để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm gồm hai thành phần: Lao
động sống và lao động quá khứ. Lao động sống là lao động trực tiếp tiêu hoa


10

trong quá trình sản xuất ra sản phẩm. Lao động quá khứ là phần lao động tiêu
hao từ trước để làm ra nguyên vật liệu và công cụ, nhà xưởng dùng cho q trình
sản xuất ra sản phẩm đó.
NSLĐ cá nhân chỉ liên quan đến lao động sống, tăng NSLĐ cá nhân là hạ thấp
hao phí lao động sống. NSLĐ xã hội liên quan đến cả lao động sống và lao động
quá khứ, tăng NSLĐ xã hội là hạ thấp cả chi phí lao động sống và hao phí lao
động quá khứ.
1.5.2. Ý nghĩa của tăng năng suất lao động
Tăng NSLĐ là quá trình tăng năng lực sản xuất của lao động, tăng hiệu quả sử
dụng lao động sống. Thực chất đây là quá trình tiết kiệm lao động sống trong
việc sản xuất sản phẩm dịch vụ, từ đó chi phí cho lao động trong sản xuất sản
phẩm dịch vụ được giảm xuống, đồng nghĩa với việc lợi nhuận từ việc bán sản
phẩm đó tăng lên. Tuy nhiên vấn đề đặt ra ở đây là giảm chi phí cho lao động
sống nhưng chất lượng dịch vụ cung cấp cho khách hàng khơng bị giảm sút.
Việc tăng NSLĐ có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với mọi doanh nghiệp, đối với
ngành và đối với người lao động.
Ý nghĩa đối với doanh nghiệp kinh doanh sản phấm dịch vụ, tăng NSLĐ đồng
nghĩa với việc tăng lợi nhuận và tăng hiệu quả kinh tế. Mối quan tâm lớn nhất và
quan trọng hàng đầu cua mối doanh nghiệp là lợi nhuận, do đó họ sẽ thực hiện

mọi biện pháp để có thế tăng NSLĐ đến mức tối đa.
Ý nghĩa đối với ngành, việc tăng NSLĐ làm cho khả năng tái sản xuất được tăng
lên từ đó quy mơ nghành cũng tăng cao. Khi quy mơ ngành tăng lên thì vị thế và
đóng góp của ngành cho nền kinh tế cũng được cải thiện.
Ý nghĩa đổi với người lao động, tăng NSLĐ có nghĩa là lượng giái trị mà người
lao động tạo ra tăng lên từ đó thu nhập của họ cũng tăng lên, các lợi ích vật chất
khác của họ cũng cao hơn. NSLĐ tăng làm cho việc kinh doanh của doanh
nghiệp có xu hướng mở rộng về quy mô và tăng cao về chất lượng, từ đó điều
kiện làm việc của người lao động sẽ được nâng cao.
Theo cách tính NSLĐ bằng chỉ tiêu giá trị:


11

W = D/R với R = (R.1/2+R-2+R3+- • -+R-12/2)
Trong đó:
W: NSLĐ
D: Tổng doanh thu
R: Số lao động bình quân
Để NSLĐ tăng khi xảy ra các trường hợp sau:
Trường hợp 1: Doanh thu tăng và số lao động bình qn khơng đổi. Do chi phí
khơng đối nên doanh nghiệp có lợi nhuận tuy nhiên quy mơ của doanh nghiệp
khơng tăng vì thế đó khơng phải lựa chọn tối ưu để doanh nghiệp phát triển.
Trường hợp 2: Doanh thu không đổi và số lao động bình qn giảm. Do chi phí
giảm vì lượng lao động giảm nhưng quy mô của doanh nghiệp lại giảm vì thế
đây khơng phải là sự lựa tốt chọn để có thể phát triển doanh nghiệp
Trường hợp 3: Doanh thu tăng và số lao động bình quân giảm trường hợp này
doanh nghiệp có lợi nhuận cao nhất, do doanh thu tăng lên và chi phí cho lao
động giảm, tuy nhiên số lao dộng bình quân giảm tức là quy mô kinh doanh của
doanh nghiệp giảm, điều này là khơng có lợi.

Trường hợp 4: Doanh thu và sổ lao động bình qn đều giảm, nhưng doanh thu
giàm ít hơn so với mức của chi phí tiết kiệm được từ việc giảm lao động. Ở đây
doanh nghiệp vẫn có lợi nhuận tuy nhiên cả doanh thu lẫn quy mô hoạt động đều
giảm so với trước. Điều này hồn tồn khơng có lợi.
Trường hợp 5: Doanh thu và số lượng lao động đều tăng, nhưng doanh thu tăng
nhiều hơn mức chi phí tăng lên do có thêm lao động. Lúc này doanh nghiệp có
lợi nhuận do doanh thu cao hơn chí phí, mặt khác quy mơ của doanh nghiệp
cũng tăng lên do thuê thêm lao động. Đây chính là lựa chọn tối ưu của doanh
nghiệp để phát triển kinh doanh theo cả chiều sâu và chiều rộng.
Bên cạnh cách tính NSLĐ như trên thì tại đơn vị sự nghiệp NSLĐ cịn được xem
xét dựa trên vị trí và mức độ hồn thành công việc theo bảng mô tả công việc
được quy định tại Thông tư 14 năm 2012 của Bộ nội vụ, theo thông tư này các
công việc sẽ được Mô tả về nội dung, quy trình, thủ tục và thời gian hoàn thành


12

từng cơng việc tại từng vị trí việc làm, Kết quả (sản phẩm), khối lượng cơng
việc của vị trí việc làm, Điều kiện làm việc (trang thiết bị, phần mềm quản lý,
phương tiện, môi trường làm việc,...). tất cả đều được quy định một cách rõ ràng
và chặt chẽ nhằm xác định năng lực của viên chức trong các công việc, kết quả
công việc cũng được đánh giá công bằng và khách quan hơn. Việc nhìn nhận
đúng năng lực và xác định đúng NSLĐ giúp viên chức có động lực làm việc,
đây cũng là một phần cơ sở để xếp loại viên chức để chi trả thu nhập tăng thêm
cũng như các khoản thưởng và phúc lợi được công bằng và minh bạch.
1.5.3. Mối quan hệ giữa thu nhập với năng suất lao động
Giữa thu nhập và NSLĐ có một điểm gắn kết như sợi dây ràng buộc, đó là quá
trình lao động. Quá trình lao động gồm nhiều hoạt động lao động, sử dụng sức
lao động để tạo ra NSLĐ làm ra sản phẩm. Quá trình lao động đã làm hao phí
sức lao động của người lao động để tạo ra sản phẩn nên người lao động phải

được nhận một khoản tiền để bù đắp lại lượng lao động đã hao phí trong q
trình lao động, đó là tiền lương. Đây chính là phần NLĐ được hưởng sau khi đã
sử dụng sức lao động của mình để tạo ra NSLĐ nhằm tạo ra sản phẩm. Cụ thể
hơn, NSLĐ là một yếu tố của quá trình động, là thước đo của việc sử dụng sức
lao động. Lao động sản xuất ra của cải vật chất, còn tiền lương và thu nhập là
giá cả trả cho sức lao động đã bỏ ra để làm ra của cải vật chất đó. Như vậy, NLĐ
sử dụng sức lao động để làm ra sản phẩm và họ được hưởng một lượng tiền gọi
là tiền lương tương ứng với sức lao động họ đã bỏ ra. Thực chất, mối quan hệ
giữa thu nhập và NSLĐ là mối quan hệ giữa làm và hưởng.
Ngoài ra, trong mối quan hệ này, tốc độ tăng của thu nhập thấp hơn tốc độ tăng
của NSLĐ. Thực tế cho thấy tốc độ tăng NSLĐ lớn hơn tốc độ tăng thu nhập
bình quân. Tức là lượng vật chất làm được thêm phải nhiều hơn phần được
hưởng thêm do một số nguyên nhân sau:
Do yêu cầu tăng cường năng lực cạnh tranh. Trong nền kinh tế thị trường, giá
thành một sản phẩm dịch vụ phải thấp và sản phẩm dịch vụ đó phải chất lượng
mới có thể tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Tiền lương là một chi