an toàn trong công nghê sinh học PTN cấp đô 34

 Phòng thí nghiệm là nơi thực hành, học tập, nghiên cứu của học sinh, sinh viên,
nhà khoa học. Tuy nhiên, dó cũng là nơi đặc biệt nguy hiểm nếu không tuân thủ
quy tắc an toàn. Ngày nay người ta cố gắng hạn chế sủ dụng hoá chất dộc hại,
nhưng không thể hoàn toàn không sử dụng trong nghiên cứu. Hơn nữa, các
hoá chất mới đang sử dụng trong thực nghiệm chỉ phát hiện ra các tính chất độc
hại nghiêm trọng của nó trong nhiều năm sau đó. Vì vậy, tất cả mọi người bước
vào phòng thí nghiệm phải biết và hiểu hướng dẫn an toàn phòng nghiệm để
đảm bảo an toàn cho chính bản thân va những người khác mình cùng làm việc,
cũng như dảm bảo an toàn môi trường.
 An toan sinh hoc (biosaety) la các biện pháp nhằm phát triên va thưc hi ên nhưng chinh
sách vê quan ly hanh chinh, các quy trinh lam viêc, thiêt kê tên nghi va cung cấp nhưng
trang thiêt bi an toan đê ngăn chăn sư lan truyên các tác nhân sinh hoc cho các nhân
viên lam viêc trong phong thi nghiêm, cho cộng đồng va môi trường sống.
- An toan sinh hoc gồm các biện pháp quan ly an toan trong các hoạt động nghiên cứu
khoa hoc, phát triên công nghệ va khao nghiệm; san xuất, kinh doanh va sử dụng;
nhập khẩu, xuất khẩu, lưu giư va vận chuyên các sinh vật BĐG; san phẩm, hang khóa
có nguồn gốc từ sinh vật BĐG.
- An toan sinh hoc con bao gồm các giai pháp thiêt kê phong thi nghiệm phù hợp,
cung cấp các thiêt bi đam bao an toan cho phong thi nghiệm cũng như quy trinh
hoạt động phong thi nghiệm đúng têu chuẩn.
- An toan sinh hoc phong thi nghiệm gồm thiêt kê phong thi nghiêm với trang thiêt bi
nha xưởng phù hợp, nhấn mạnh việc sử dụng thưc hanh nghiên cứu các tác nhân
sinh hoc đặc biệt la VSV, cách tên hanh, bao quan va quan ly các tác nhân sinh hoc
có nguy cơ đê phong ngừa sư bùng phát không có y đinh trước đối với các tác nhân
gây bệnh va các độc tố hoặc sư phóng thich không chủ y của các tác nhân gây bệnh.

 Tác nhân sinh hoc (bioligical agent): la nhưng VSV (virus, vi khuẩn), tê bao nuôi cấy ho ăc
ky sinh trùng, có hoăc không có sư thay đôi vê di truyên, có thê la nguyên nhân nhiêm
trùng, di ứng, nhiêm đôc hoăc tạo ra sư nguy hiêm cho sức khoe con người
 Nguyên ly an toan sinh hoc:

- Thuật ngư “phong ngừa” được sử dụng mô ta các phương pháp an toan đê kiêm
soát các vật liệu lây nhiêm được nghiên cứu va lưu giư trong môi trường phong thi
nghiệm. mục đich của sư “phong ngừa” la giam thiêu được hạn chê nguy cơ của các
tác nhân nguy hại cho người lam việc trong phong thi nghiệm, nhưng người khác va
môi trường bên ngoai. Người ta chia biện pháp phong ngừa thanh hai loại: phong
ngừa sơ cấp va phong ngừa thứ cấp.
- Phong ngừa sơ cấp: la sư bao vệ người va môi trường trong phong thi nghiệm khoi
tác hại của các tác nhân lây nhiêm. phong ngừa sơ cấp chủ yêu la kỹ thuật thưc hanh
phong thi nghiệm an toan va sử dụng thiêt bi an toan phù hợp. có thê kêt hợp sử
dụng vacxin đê tăng kha năng đê kháng tư bao vệ của người lam việc trong phong
thi nghiệm.
- Phong ngừa thứ cấp: la sư bao vệ môi trường bên ngoiaf phong thi nghiệm khoi sư
bùng phát các vật liệu lây nhiêm, đồng thời la sư kêt hợp giưa thiêt kê nha xưởng,
trang thiêt vi va điêu kiện môi trường lam việc, thưc hanh tốt.
 Tại sao phai thưc hiện an toan sinh hoc?
Mục đich:
- Không đê xay ra sư cố, kiêm soát va loại trừ nguy cơ xay ra sư cố
- Bao vê tnh mạng va sức khoe cho sinh viên, kỹ thuât viên
- Bao vê được san phẩm, kêt qua thi nghiêm
- Bao vê va sử dụng hợp ly tai san của PTN

 Người lam việc trong PTN luôn phai đối mặt với nguy cơ bi lây nhiêm tác nhân gây
bệnh. Trên thê giới, rất nhiêu trường hợp mắc bệnh truyên nhiêm liên quan đên việc
không đam bao an toan sinh hoc trong PTN đã được ghi nhận.
Các tác nhân nguy hại trong PTN
- VSV gây bênh: virus, vi khuẩn, vi nấm, ricketsia, ky sinh trùng
- Vât sắc nhon: manh vơ thủy tnh,…
- Hóa chất: dung môi, axit hưu cơ,….
- Tia xạ: chất phóng xạ,….

 Các nguy hiêm luôn têm ẩn trong PTN:


- Nhiêm nhiêm virut, vi khuẩn gây bệnh, gây ung thư. Ngoai nhưng virut ma chúng ta
đã biêt thi con vô số virut, vi khuẩn lạ gây nguy hại cho cơ thê.
- Ngộ độc hóa chất, bong hóa chất… têp xúc với hóa chất độc hay ta phóng xạ ma
không có sử dụng các biện pháp an toan đúng đắn thi sẽ dê gây ung thư va tử vong.
- Cháy nô
Bảng: phân bố các trường hợp lây nhiễm có triệu chứng và tử vong liên quan đến
PTN theo các giai đoạn
Bảng: Đường lây bệnh truyền nhiễm liên quan đến PTN
 Vây PTN ATSH la như thê nao?
- Gồm các phong thi nghiệm nghiên cứu của các trường đại hoc, các viện nghiên cứu
lien quan đên các tác nhân sinh hoc nguy hại, cơ nghiên cứu va triên khia công nghệ
thuộc các cơ sở san xuất va các phong khám bệnh, chuẩn đoán bệnh, các cơ sở y tê,
bệnh viện…
- PTN phai đam bao các điêu kiên ATSH phù hợp với từng cấp đô
- Trang thiêt bi an toan trong phong thi nghiệm gồm tủ cấy an toan sinh hoc, các dụng
cụ thi nghiệm (binh thủy tnh, ống nghiệm…), các đồ chứa va giư mẫu vật…, trang
thiêt bi phai đam bao kin, vô trùng va được thiêt kê phù hợp nhằm loại bo hoặc
giam thiêu nguy cơ lây nhiêm hoặc phát tán các vật liệu sinh hoc nguy hại trong
phong thi nghiệm hoặc ra môi trường.
- Phong thi nghiệm cần được thiêt kê tạo nên nhiêu rao chắn thứ cấp đê phong ngừa
các tác nhân gây bệnh thất thoát ra môi trường khi có sư cố hoặc quá trinh nghiên
cứu tạo nên các bụi sương nhiêm khuẩn.
- Thứ bậc vê cấp độ an toan sinh hoc có thê dưa trên phối hợp các đối tượng, công cụ
ngăn chặn trang thiêt bi, phương pháp tên hanh khi lam việc với các tác nhân.
- Các cấp độ được thiêt kê tăng dần trật tư, mức độ bao vệ được cung cấp cho nhân
viên, môi trường, va cộng đồng

 Bang: quy trinh đánh giá nguy cơ

 BẢNg :nguyên tắc đánh giá nguy cơ:


tác nhân sinh hoc lây nhiêm được chia thanh 4 nhóm rủi ro tùy theo tnh chất, kha
năng gây bệnh va mức độ nguy hại của chúng. Dưa trên cơ sở phân loại các nhóm rủi
ro, người ta đã xây dưng têu chuẩn các cấp an toan sinh hoc khác nhau (có 4 cấp độ
an toan sinh hoc),.
 Bang: Khi xây dưng các phong thi nghiệm ATSH cần chú y tnh đặc trưng của phong thi
nghiệm va cấp độ an toan sinh hoc cần thiêt đê lưa chon thiêt kê, trang thiêt bi phong
thi nghiệm phù hợp, nhằm đam bao an toan cao nhất trong quá trinh nghiên cứu va sử
dụng phong thi nghiệm. Phong thi nghiệm an toan sinh hoc cơ sở la các phong thi
nghiệm an toan sinh hoc cấp độ 1 va cấp độ 2. Phong thi nghiệm an toan sinh hoc mức
ngăn chặn la các phong thi nghiệm an toan sinh hoc cấp độ 3. Va phong thi nghiệm an
toan sinh hoc phong ngừa cao nhất la an toan sinh hoc cấp độ 4.
 Thê nao la phong TN ATSH

•
•
•

ATSH trong PTN : la tâp hợp các biên pháp đê đam bao an toan vê măt sinh hoc gồm:
Các nguyên tắc thưc hanh
Thiêt kê va các trang thiêt bi PTN
Quan ly va giám sát
 Đê giam hay loại trừ nguy cơ lây nhiêm cho người lam vi êc trong PTN, cho c ông
đồng va môi trường

 Định nghĩa

Phong thi nghiệm an toan sinh hoc cấp độ 3 – phong thi nghiệm kiêm soát, được
thiêt kê khi lam việc với nhóm vi sinh vật nguy hiêm 3 va với 1 thê tch lớn hay
nồng độ cao của các vi sinh vật nhóm nguy hiêm 2, nguy hiêm nô binh áp suất. An
toan sinh hoc cấp độ 3 đoi hoi sư tăng cường nhưng hoạt động bao vệ va nâng
cao chương trinh an toan hơn các phong thi nghiệm cơ ban.


 Các tác nhân sinh học được nghiên cứu và làm việc trong phòng thí nghiệm
cấp độ 3
- Các nha khoa hoc sử dụng phong thi nghiệm an toan sinh hoc cấp độ 3 đê lam
việc với các vi sinh vật gây bệnh nghiêm trong, chẳng hạn như bệnh dich hạch
(Yersinia pests), bệnh lao (Mycobacterium tuberculosis), sốt phát ban (Ricketsia
prowazekii) hoặc sốt Rocky Mountain spoted (Ricketsia ricketsii). Va ca một số
loại virus cúm đủ điêu kiện lam việc trong phong thi nghiệm an toan sinh hoc cấp
độ 3, trong đó có dich cúm gia cầm H5N1 va virus cúm năm 1918.
 Quy tắc thực hành:
Áp dụng tất ca các nguyên tắc thưc hanh phong thi nghiệm cấp 1, 2. Va được bô
sung thêm 1 số điêm cơ ban sau:
- Biêu tượng va dấu hiệu canh báo quốc tê vê nguy hiêm sinh hoc (BIOHAZARD)
được gắn trên cửa ra vao phong thi nghiệm đê nhận biêt mức độ an toan sinh
hoc va tên người giám sát phong thi nghiệm.
- Quần áo bao hộ trong phong thi nghiệm phai la loại có phần cứng ở phia trước
được quấn áo choang xung quanh, mũ đội đầu va giay, dép riêng, việc dùng áo
khoác có cai khuy trước trong phong thi nghiệm la không phù hợp, có thê ống tay
áo không đủ che phủ hêt cánh tay. Quần áo bao hộ trong phong thi nghiệm
không được mặc ra ngoai phong thi nghiệm va nó phai được khử trùng trước khi
giặt.
- Thao tác của tất ca các vật có nguy cơ lây nhiêm cần phai được xử li trong tủ an
toan sinh hoc hay thiêt bi an toan khác.
- Thiêt bi bao vệ đường hô hấp có thê cần thiêt cho một vai hoạt động thi nghiệm

hoặc lam việc với các mầm bệnh từ các loai động vật.
- Chỉ nhưng người có trách nhiệm mới được phép ra vao khu vưc lam việc.
- Luôn đóng cửa phong thi nghiệm.
- Không cho phép trẻ em vao khu vưc lam việc.
- Chỉ có nhưng người có trách nhiệm đặc biệt mới được ra vao khu vưc nuôi động
vật thi nghiệm.
- Chỉ đưa vao nhưng động vật cancho công việc của phong thi nghiệm.
 Bảo hộ cá nhân:


- Phai mặc quần áo bao hộ. Không được mặc quần áo boa hộ ra ngoai, quần áo
bao hộ phai được khử trùng đúng cách
- Không được mang giay dép, hở mũi trong phong thi nghiệm. Luôn đeo kinh bao
hộ hoặc mặt nạ
- Nhân viên phai rửa tay trước khi lam thi nghiệm va trước khi ra khoi phong thi
nghiệm
- Cấm đê đồ ăn hay thức uống, dung mỹ phẩm trong khu vưc lam thi nghiệm
- Không đê lẫn quần áo bao hộ với quần áo ngoai đường
Quy trình thực hành:
Không hút pipet bằng miệng
Không ngậm vật gi trong miệng,không dùng nước bot dán nhãn
Moi thao tác phai thưc hiện đúng phương pháp
Hạn chê dùng bơm têm, kim têm ngoại trừ mục đich hút dich, têm truyên động
vật
- Các thao tác có nguy cơ tạo khi dung, lây nhiêm cần thưc hiện trong tủ cấy ÁTSH
- Say ra sư cố cần báo cáo với quan ly PTN, khắc phục sư cố ghi lại bằng văn ban
- Dụng cụ, chất thai phai được khử nhiêm trước khi thai bo hoặc tái sử dụng

-

Khu vực làm việc của phòng thí nghiệm:
Phong thi nghiệm cần phai ngăn nắp,sạch sẽ va chỉ đê nhưng gi cần thiêt cho
công việc.
Vao cuối mỗi ngay lam việc, các mặt ban, ghê phai được khử nhiêm sau khi lam
đô các vật liệu nguy hiêm.
Tất ca các vật liệu, vật phẩm va môi trường nuôi cấy nhiêm trùng phai được khử
trùng trước khi thai bo hoặc rửa sạch đê sử dụng lại.
Đóng gói va vân chuyên phai tuân theo quy đinh quốc gia va/hoặc quốc tê.
Khi mờ cửa sô cần phai có lưới chống côn trùng


-

 Quản lý an toàn sinh học:


- Trách nhiệm của trường phong thi nghiệm la bao đam xây dưng va thông qua kê
hoạch quan ly an toan sinh hoc va tai liệu vê lam việc hoặc vê an toan.
- Giám sát viên phong thi nghiệm phai bao đam việc tập huấn thường xuyên vê an
toan phong thi nghiệm.
- Nhân viên cần phai hiêu rõ vê nhưng nguy hiêm đặc biệt va phai đoc các tai liệu
vê lam việc hoặc vê an toan va tuân thủ theo các thao tác va quy trinh chuẩn.
Giám sát viên phong thi nghiệm phai bao đam tất ca nhân viên nam được quy
đinh nay. Trong phong thi nghiệm luôn sẵn có các tai liệu vê quy trinh lam việc va
kỹ thuật an toan.
- Cần phai có chương trinh kiêm soát các loai gặm nhấm va côn trùng.
- Cần phai khám sức khoe, giám sát va điêu tri cho tất ca nhân viên trong trường
hợp cần thiêt. Cần lưu giư lại sô khám sức khoe va bệnh án.

Kiêm tra chất lượng va cấp giấy chứng nhận phong thi nghiệm an toan:

 Nguyên tắc chung:
Các phong thi nghiệm an toan sinh hoc cũng như các cơ sở nghiên cứu sinh y
hoc va kháng chưa bệnh phai được thiêt kê đam bao mức độ an toan thich hợp
cho con người, cộng đồng va môi trường xung quanh. Các phong thi nghiệm phai
đam bao có thê giám sát va hạn chê sư bùng phát các dich bệnh, sư lây lan bệnh
tất trong cộng đồng. do đó, tất ca các phong thi nghiệm nghiên cứu sinh y hoc va
điêu tri phai được kiêm tra chất lượng va cấp giấy chứng nhận an toan hằng năm.
Một phong thi nghiệm được cấp giấy chứng nhận an toan sinh hoc phai đam
bao các điêu kiện sau:


- Phong thi nghiệm phai đam bao sư kiêm soát va thưc hiện tốt các kỹ thuật
phù hợp với chức năng của phong thi nghiệm.
- Phong thi nghiệm được bố tri ở các vi tri thich hợp va được kiêm soát hanh
chinh theo kê hoạch đã được phê duyệt ban đầu.
- Có các thiêt bi bao vệ cá nhân phù hợp với các nhiệm vụ thưc hiện.
- Hệ thống khử trùng chất thai va khử trùng vật liệu đam bao thưc hiện đúng
quy trinh kiêm soát chất thai phù hợp.
- Có các quy trinh thưc hiện an toan phong thi nghiệm như an toan cháy nô,
an toan điện, an toan chất độc hại…
Quy trinh kiêm tra chất lượng va cấp giấy chứng nhận an toan cho phong thi
nghiệm khác với quy trinh cấp phép cho sư hoạt động của phong thi nghiệm.
kiêm tra chất lượng va cấp giấy chứng nhận phong thi nghiệm an toan la kêt qua
kiêm tra đánh giá có hệ thống tất ca quá trinh hoạt động đặc thù va quá trinh
thưc hiện an toan phong thi nghiệm (kiêm soát kỹ thuật, các thiêt bi bao hộ va
kiêm soát hanh chinh). Giấy chứng nhận chất lượng va giấy chứng nhận phong thi
nghiệm đam bao an toan được cấp trên cơ sở các têu chuẩn quốc gia, quốc tê đã
được quy đinh. Giấy chứng nhận chất lượng va phong thi nghiệm an toan được
cấp bởi các tô chức, cá nhân có thẩm quyên được nha nước chỉ đinh. Quá trinh
kiêm toán, kiêm tra hoặc thanh tra liên quan đên quá trinh cấp giấy chứng nhận

chất lượng được thưc hiện bởi các cơ quan, tô chức có chuyên môn thich hợp.
các nha chuyên môn vệ sinh an toan hoặc an toan sinh hoc đã được tập huấn, có
thê hướng dẫn các hoạt động cấp giấy chứng nhận phong thi nghiệm. tuy nhiên,
đê giấy chứng nhận chất lượng va phong thi nghiệm an toan có giá tri cao, có thê
xem xét mời hoặc yêu cầu được mời một số tô chức quốc tê có uy tn tham gia
đánh giá.
Kêt qua kiêm tra, khao sát va thanh tra phai được thong báo va thao luận với
nhân viên va ban quan ly phong thi nghiệm. phong thi nghiệm được cấp giấy
chứng nhận an toan va đưa vao hoạt động, nêu con các tồn tại phai được khắc
phục thoa đáng trong nhưng thời hạn nhất đinh.
Cấp giấy chứng nhận với phong thi nghiệm an toan sinh hoc cấp độ 4 yêu cầu
sư thẩm đinh chặt chẽ có tnh quốc tê. do vậy, có thê lien hệ với chương trinh an
toan sinh hoc của WHO đê có các thông tn chi têt.
 Mẫu phiêu kiêm tra chất lượng phong thi nghiệm an toan sinh hoc


Mẫu phiêu kiêm tra chất lượng phong thi nghiệm an toan sinh hoc thiêt lập
theo chương trinh an toan sinh hoc của tô chức y tê thê giới.
Mỗi loại phong thi nghiệm ở các cấp độ an toan khác nhau, có các dạng mẫu
phiêu kiêm tra khác nhau. Các phong thi nghiệm an toan sinh hoc dưa trên các
nguyên tắc chung va tnh đặc trưng của phong thi nghiệm, đê lưa chon va thiêt kê
va sử dụng loại phiêu kiêm tra an toan sinh hoc có các thong số thich hợp.