dac diem tam ly cua hoc sinh yeu kem, ca biet, hs gioi,nang khieu

NGUYN VN LU Lấ M DUNG

MODULE TH

3
ĐặC ĐIểM TÂM Lí
CủA HọC SINH YếU KéM,
HọC SINH Cá BIệT,
HọC SINH GiỏI
Và HọC SINH NĂNG KHIếU

C IM TwM L CA HC SINH YU KM, HC SINH Cs BIT, HC SINH GII Vr N}NG KHIU |

133


A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN
— B c Ti u h c t n n móng cho h th ng giáo d c ph thông. Lu t Giáo
d c 2008 ã xác nh: “Giáo d c ti u h c nh m giúp h c sinh hình thành
nh ng c s ban u cho s phát tri n úng n và lâu dài v o c, trí
tu , th ch t, th m m và các k n ng c b n h c sinh ti p t c h c
trung h c c s ”.
— Giáo viên là ng i góp ph n quy t nh trong vi c m b o ch t l ng
giáo d c. S hi u bi t nh ng c i m tâm lí c a h c sinh ti u h c giúp
nhà giáo d c có ph ng pháp giáo d c hi u qu cho t ng l a tu i nh t
nh và cho t ng em trên c s v n d ng nh ng hi u bi t này vào vi c
d y h c và giáo d c h c sinh.
— i v i giáo viên ti u h c, có nghi p v s ph m t t, m i ng i c n
n m v ng khoa h c tâm lí nh m làm ch quá trình h c t p và rèn luy n
tr thành ng i giáo viên có ngh v ng vàng.

B. MỤC TIÊU
Sau khi k t thúc t h c t p/t p hu n module, h c viên có k n ng tìm
hi u, phân tích c i m tâm lí h c sinh cá bi t, h c sinh y u kém, h c
sinh gi i và n ng khi u v n d ng trong d y h c, giáo d c phù h p i
t ng h c sinh, th hi n nh ng v n sau:
1. VỀ NHẬN THỨC

— H c viên PHÁT BI U c c i m tâm lí h c sinh cá bi t, h c sinh y u
kém, h c sinh gi i và n ng khi u v n d ng trong d y h c, giáo d c
phù h p i t ng h c sinh.
— H c viên K
c nguyên t c, quy trình chung và nh ng i u ki n c n
thi t trong vi c t ch c tìm hi u tâm lí h c sinh.

2. VỀ KĨ NĂNG

— H c viên S D NG c m t s ph ng pháp, k thu t n gi n, NG
D NG vào tìm hi u c i m tâm lí c a h c sinh cá bi t, h c sinh y u
kém, h c sinh gi i và n ng khi u.

134

|

MODULE TH 3


— B c uT
A RA c các cách th c riêng, phù h p tìm hi u c
i m tâm lí h c sinh cá bi t, h c sinh y u kém, h c sinh gi i và n ng

khi u m c nh t nh.
3. VỀ THÁI ĐỘ

— H c viên có thái KHÁCH QUAN, KHOA H C, TH N TR NG i v i
vi c tìm hi u, ánh giá c i m tâm lí h c sinh.
— H c viên có ý th c T RÈN LUY N th ng xuyên nâng cao trình k
n ng tìm hi u, phân tích c i m tâm lí h c sinh c a b n thân.

C. NỘI DUNG

Hoạt động 1

XÁC ĐỊNH ĐẶC ĐIỂM TÂM LÍ CỦA HỌC SINH HỌC KÉM

I. MỤC TIÊU

— Xác nh c c i m tâm lí c a h c sinh h c kém.
— Liên h
c v i th c ti n h c sinh nhà tr ng ti u h c hi n nay.
— Xác nh c nh ng khó kh n c a h c sinh h c kém các k n ng c
b n ( c, vi t, làm toán).
II. THÔNG TIN CƠ BẢN

H c sinh h c kém là h c sinh có k t qu không t chu n t i thi u ã
c Nhà n c quy nh.
H c sinh ti u h c h c kém có k t qu h c t p t lo i y u, i m h c t p
môn Toán và Ti ng Vi t d i trung bình.
D a trên ch s chính là l c h c, c ng thêm c xu h ng nhân cách c a
h c sinh, ph m vi ng c c a h c sinh, có th phân lo i h c sinh h c
kém làm 3 ki u chính:

— L c h c th p, k t h p v i thái d ng tính i v i vi c h c t p và duy
trì c c ng v c a m t h c sinh.
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

135


— Ho t ng t duy có ch t l ng cao, k t h p v i thái âm tính i v i vi c
h c và s ánh m t m t ph n hay hoàn toàn c ng v c a ng i h c sinh.
— L c h c th p, k t h p v i thái âm tính i v i vi c h c và s ánh m t
m t ph n hay hoàn toàn c ng v c a ng i h c sinh.
H c kém bi u hi n d i nhi u d ng khác nhau: h c kém m t ho c
nhi u môn, h c kém trong t ng th i kì, l u ban, b h c, thi tr t.
H c sinh h c kém có bi u hi n
— S ch m ti n chung và h i h t trong h c t p.
— H c kém t ng ph n nh ng t ng i dai d ng và kém ch y u nh ng
b môn c b n.
— H c kém trong t ng th i kì.
— N m khái ni m h i h t, n ng v nh ng nét n i b t có tính ch t ch
quan, m t s khái ni m b thu h p ho c quá m r ng.
— Nh m l n khái ni m ho c không v n d ng c khái ni m.
— Lòng t tin, ý chí h c t p gi m sút.
— Nhân cách b t n th t d n n suy gi m n ng l c l nh h i tri th c.
— Thi u s m m d o trong t duy.
— V n ki n th c nghèo nàn.
— Khó hình thành c các ph m ch t trí tu nh các b n.
— Ghi nh ch m và không b n v ng.
— L h ng trong các ki n th c làm c n tr s l nh h i tài li u m i.
— Th ng.
— Có t ý th c nghèo nàn.

— Chú ý kém.
— Thi u các k n ng xã h i.
H c sinh h c kém có nh ng c i m chung nh t là:
— Ch m phát tri n v m t tri th c, không t c m c yêu c u c a các
môn h c trong nh ng i u ki n bình th ng.
136

|

MODULE TH 3


— Các m t khác c a s phát tri n nhân cách có th không khác ho c khác
so v i h c sinh cùng l a tu i, cùng l p.
— N u không có nh ng bi n pháp giáo d c c bi t, h c sinh h c kém khó
có th t c m c tiêu giáo d c mà xã h i ra.
III. CÁCH TIẾN HÀNH

— T nghiên c u v n b n và tài li u tham kh o.
— Quan sát h c sinh trong th c t .
— Trao i nhóm.
IV. ĐÁNH GIÁ

— Phân tích c i m tâm lí c a h c sinh h c kém.
— Mô t nh ng khó kh n tâm lí trong ho t ng h c t p c a h c sinh
h c kém.
— Mô t nh ng bi u hi n c a h c sinh h c kém c, vi t và làm toán.
V. THÔNG TIN PHẢN HỒI

*

c i m tâm lí c a h c sinh

c kém

(dyslexia) là m t trong nh ng d ng chung nh t
c a các ch ng khó kh n trong h c t p. Ch ng khó c c c tr ng
b ng nh ng khó kh n trong vi c di n t ho c ti p nh n ngôn ng nói
ho c vi t. Có th phân thành ba lo i:
+ Khó c phát tri n (developmental dyslexia) là i u ki n ho c là tình
tr ng thi u n ng h c t p gây ra khó kh n cho c và vi t.
+ Khó c hình nh (visual dyslexia) còn c g i là ch ng khó c b
m t (surface dyslexia) và c dùng ch m t d ng r i lo n c ó
khó kh n ch y u x y ra v i trí nh hình nh, phân bi t hình nh, s p
x p hình nh, nhìn t trái qua ph i, trong vi c nh n di n nhanh hình
dáng các t .
+ Khó c thính giác ho c ch ng khó c ng âm (auditory dyslexia ho c
phonological dyslexia). Ch ng khó c âm thanh l i nói có khó kh n ch
y u x y ra trong vi c phân bi t các âm thanh phát ra, trong vi c k t h p
— Khó kh n trong t p

c

´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

137


âm, ghi nh thông tin theo chu i và s p x p thông tin nghe, c ng nh
khó kh n trong phát tri n ý th c v ng âm.

Nh ng bi u hi n c a khó kh n v
tr ng ti u h c hi n nay

c c a h c sinh h c kém trong nhà

— Thêm, b t t , thay t , c ng c.
— B hàng, b ch khi c, không nh n ra ch .
— Không nhìn th y m t t hay m t hình n u hình y gi a nh ng hình
khác, hay trên b ng có nhi u hình, t khác.
— Khó kh n trong mã hoá t — ánh v n. Ví d , tr có th c m-u-ô-i-ngã,
nh ng không nói mu i c. Nh ng n u nghe nói, ho c nghe c t y,
tr có th nói/ c theo.
— c ch m.
— Thi u ý th c v âm thanh c th hi n trong các t , v tr t t âm ho c
chu i âm ti t. Phát âm không chu n, phát âm sai.
— Ng t ngh không úng ch , hay c sai khi g p t khó.
— Nh n di n chu i các s kém, chu i các con ch trong các t m t cách
khó kh n khi c và vi t, c bi t là nh ng ch có c u t o các ch t ng
t nh ng ng c h ng. Ví d : b — d, ng — nh, ang — gan…
— Khó kh n trong vi c c hi u: th ng ch tr l i c nh ng câu h i òi
h i tìm chi ti t c th m t. Nhi u khi ph i nghe l p l i câu h i nhi u l n
m i tr l i c.
— Khó kh n trong vi c di n t ý d i hình th c vi t và hình th c nói.
— Ngôn ng nói th ng th hi n ng c ng , trì hoãn.
— L n l n v ph ng h ng trong không gian hay th i gian (trái và ph i,
trên và d i, hôm qua và ngày mai…).
— Di n gi i l i ngôn ng nghe c th ng không chính xác và không
y .
Ngoài nh ng c i m v ngôn ng v a nêu trên, tr khó c có nh ng
bi u hi n v tâm lí nh :

138

|

MODULE TH 3


— Có th có v sáng s a, thông minh, n nói l u loát, tuy nhiên trình
c vi t và chính t th p h n nhóm trung bình.
— Có trí thông minh trung bình ho c trên trung bình nh ng thành tích h c
t p kém.
— Có th có kh n ng ngôn ng , nh ng s r t kém trong các bài ki m
tra vi t.
— D b m i ng i gán cho là l i bi ng, câm (r t ít nói chuy n v i ng i
khác, ch nói khi ã r t thân quen), u, kh , không c g ng, hay có v n
v c x.
— Có th c m th y th ng, d xúc ng và hay b c b i v vi c c hay
ki m tra trong l p.
— Có th c g ng che gi u nh ng nh c i m c a mình trong vi c c
b ng nh ng th thu t.
— Có th có tài n ng trong các l nh v c ngh thu t, âm nh c, k ch ngh ,
thi t k , buôn bán kinh doanh.
— Khó t p trung chú ý trong h c t p. Ch ng h n, có v nh th ng “m
màng”, d dàng l c h ng và duy trì s chú ý m t cách khó kh n.
* c i m tâm lí c a h c sinh vi t kém
Khó kh n trong t p vi t (dysgraphia) là tình tr ng khi m khuy t trong
h c t p liên quan n v n khó kh n trong cách th hi n nh ng suy
ngh b ng ch vi t và hình t ng. Nói chung, nó th ng ch n kh
n ng vi t tay nghèo nàn c a tr .
Tr có khó kh n trong t p vi t th ng có m t chu i các v n . Các

nghiên c u ch ra r ng nh ng v n th ng xu t hi n bao g m
nh n th c (ch cái/ ch s , vi t ng c các t , vi t kí t ra ngoài
vùng, vi t ch nh ) d ng nh liên quan tr c ti p n quá trình x lí
thông tin tu n t / t l . Các h c sinh này th ng có khó kh n trong
khi vi t v m t dãy các kí t ho c các t . K t qu là h c sinh c n
ch m rãi vi t úng, r t khó kh n v i “c ch ” vi t ( ánh v n…).
Chúng d ng nh l n l n các kí t và s trong công th c. Các h c
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

139


sinh này th ng làm các bài t p r t ch m và không k p suy ngh v
nh ng gì chúng vi t.
Nh ng bi u hi n c a khó kh n trong t p vi t c a h c sinh h c kém trong
nhà tr ng ti u h c hi n nay

—
—
—
—

Không vi t theo m t h ng nh t nh.
Ch ngu ch ngo c, xiêu v o.
Không cách t , cách hàng.
Không vi t chính t
c n u bên ngoài n, có ngh a là không phân bi t
c âm thanh n n và âm thanh ph .
Thêm, b t ch , thay t , vi t ng c.
Vi t và gi i các phép tính không theo c t, theo hàng.

Chép l i úng, nh ng nghe và vi t l i thì sai.
Tr l i úng, nh ng vi t câu tr l i thì sai.
Ch m câu ng u nhiên (ho c không có). L i ánh v n ( ôi khi m t t
c
ánh v n khác nhau); s o ng c; phát âm g n úng; s thi u âm; l i
trong các h u t chung. Thi u k n ng và r i lo n trong cú pháp. S không
th hi n c các câu h i. R i lo n trong ánh s và ánh s ng c.
Nh m l n ch in và ch vi t tay, ch in và ch th ng, ho c kích c
không úng, ho c ch in nghiêng, ch th ng ng.
C m bút khó kh n, không úng quy nh.
T nói chuy n trong khi vi t ho c nhìn ch m chú vào tay vi t.
H n ch trong vi c dùng các bi n pháp tu t , thi u t
vi t t p làm
v n, ý s sài, câu l ng c ng.
Lúng túng khi vi t k t bài m r ng và k t bài không m r ng.

—
—
—
—
—

—
—
—
—
—
*

c i m tâm lí c a h c sinh làm toán kém

Khó kh n trong tính toán (dyscalculia) có nhi u d ng khác nhau, m i

d ng kéo theo d ng c tr ng c a v n
nhi m v toán h c.
140

|

MODULE TH 3

trong vi c gi i quy t nh ng


H c sinh có khó kh n trong tính toán c n kho ng th i gian dài th c
hi n ngay c nh ng nhi m v tính toán n gi n... Các em v n còn s
d ng các ngón tay ngay c trong các l p l n. Nh ng khó kh n d ng này
c g i là nh ng khó kh n t ng. Ngoài ra, nh ng khó kh n ngôn
ng có th t th hi n trong nh ng khó kh n hi u các s nh nh ng khái
ni m, tr hi u bi t gi i h n v các s ho c các hình t ng s .
Hình d ng khác c a khó kh n trong tính toán bao g m nh ng khó kh n
l p k ho ch mà h ng nh ng sai l m c a tr n vi c th c hi n hi u
qu các phép toán. ây tr có khó kh n trong th hi n chi n l c gi i
bài toán s h c, ho c gi i úng bài toán; khó kh n trong vi c suy ngh
logic c ng nh th c hi n các phép toán.
Nh ng bi u hi n c a khó kh n trong làm toán c a h c sinh h c kém
trong nhà tr ng Ti u h c hi n nay

— Ch n không úng th t th c hi n các phép tính trong bi u th c.
— B sót s 0 khi th c hi n phép chia các s t nhiên.
— S d ng không úng quy t c l y m t s tr i m t t ng hay l y m t s

tr i m t hi u.
— S d ng không úng quy t c rút g n phân s .
— Không nh chính xác “thu t gi i” các d ng bài t p.
— Không xét h t các tr ng h p c a bài toán, c bi t các “bài toán m ”.
— Không có bi u t ng tr c quan úng v i t ng.
— Ch n không úng các phép toán khi gi i các bài toán b ng l i.
— o hay d ng không úng các góc t th c o góc.
— Th c hi n vi c d ch d u ph y không úng khi làm các phép tính trên các
s th p phân.
— Trình bày không úng l p lu n và ch ng minh.
— Nh m l n kí hi u n v dài, di n tích, th tích…
— Nh m l n các khái ni m: nhi u h n — ít h n, tr c — sau, trên — d i,
hôm qua — hôm nay, 2 ti ng — n a gi …
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

141


— Thu c b ng c u ch ng nh ng s d ng sai.
— Nh n ra th t s trong dãy s , nh ng n u s ng m t mình thì không
bi t th t .
— Nh m l n các s 69 — 96, 63 — 36, 17 — 71…
— Tính trên máy tính c, nh ng không áp d ng vào th c t cu c s ng.
— Không hi u các khái ni m “mang sang” trong toán c ng và “m n” trong
toán tr .

Hoạt động 2
XÁC ĐỊNH ĐẶC ĐIỂM TÂM LÍ CỦA HỌC SINH CÁ BIỆT
I. MỤC TIÊU

— Xác nh c c i m tâm lí c a h c sinh cá bi t.
— Liên h
c v i th c ti n h c sinh nhà tr ng ti u h c hi n nay.
— Xác nh c nh ng bi u hi n c a h c sinh cá bi t trong l p.
II. THÔNG TIN CƠ BẢN

H c sinh cá bi t là nh ng h c sinh ch a ngoan, có nh ng hành vi không
mong i c l p l i th ng xuyên và tr thành h th ng, th hi n b i
thái , hành vi không phù h p v i giá tr , n i quy, truy n th ng c a t p
th , không th c hi n tròn b n ph n và trách nhi m c a ng i h c sinh,
ho c thi u v n hoá, o c trong quan h ng x v i m i ng i, m c dù
ã c giáo viên, gia ình quan tâm ch d n, giáo d c.
H c sinh cá bi t th ng có nh ng bi u hi n ph bi n sau:
— H c sinh có nh ng thay i khác l trong thái , cách c x : tr nên
lãnh m, không chan hoà, không mu n hoà ng, cáu k nh, xúc ph m
ng i khác, th m chí gây g .
— Không quan tâm, h ng thú v i tr ng h c và vi c h c, h c sa sút, th m
chí là b h c.
— Thi u t tin vào b n thân. Không tin c y ng i khác.
142

|

MODULE TH 3


— Th ng xuyên vi ph m n i quy c a l p, tr ng.
— C thu hút s chú ý c a ng i khác b ng nh ng hành vi nh phá phách,
vô l , n c p, nói d i…
— Hay ánh p b n, hay n trong l p h c, b h c, tr n h c ch i game.

— Có nh ng hành vi ch ng i vô l i v i giáo viên.
— Có nh ng hành ng kì qu c, khi n cho l p h c luôn trong tr ng thái
b t n.
— Có thái xem th ng b n bè, th y cô...
— Th ng xuyên nói t c...
— Th ng xuyên không tham gia vào các ho t ng h c t p c a l p.
xác nh c n i dung và bi n pháp giáo d c h c sinh cá bi t, giáo
viên c n tìm hi u nguyên nhân, m c ích c a hi n t ng này:
— Các nguyên nhân:
+ Nguyên nhân do y u t sinh h c.
+ Nguyên nhân do y u t tâm lí.
+ Nguyên nhân do môi tr ng xã h i.
— M c ích:
+ Thu hút s chú ý.
+ Th hi n quy n l c.
+ Tr a.
+ Th hi n s không thích h p.
+ Suy ngh không h p lí.
III. CÁCH TIẾN HÀNH

— T nghiên c u v n b n và tài li u tham kh o.
— Quan sát h c sinh trong th c t .
— Trao i nhóm.
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

143


IV. ĐÁNH GIÁ

— Phân tích

c i m tâm lí c a h c sinh cá bi t.
— Mô t các bi u hi n trong h c t p c a h c sinh cá bi t.
— Trình bày và phân tích nh ng nguyên nhân gây ra nh ng hành vi không
mong i h c sinh cá bi t.
V. THÔNG TIN PHẢN HỒI

— N m v ng n i dung c b n c c p ph n thông tin c b n.
— V n d ng vào th c t tìm hi u c i m tâm lí c a h c sinh cá bi t và t
ch c các bi n pháp giáo d c h c sinh cá bi t l p, tr ng ti u h c.
— M t s công c giúp giáo viên tìm hi u c i m tâm lí c a h c sinh cá bi t:
Ví d 1: Tìm hi u m c
hành vi o c c a h c sinh ti u h c theo
nh n xét c a cha m .
Cách ti n hành: ngh cha m h c sinh tr l i vào b n t khai sau ây:
1. Trong gia ình h c sinh có vâng l i và th c hi n công vi c không?
a. Không bao gi .
b. R t ít khi.
c. Th ng hay.
d. Luôn luôn.
2. Hành vi c a h c sinh khi nhà:
a. Th ng xuyên t ra h n láo, có hành vi x u.
b. Hay b c l hành vi x u, không quan tâm n nh n xét.
c. Bao gi c ng ngh ch ng m nh ng có s a ch a khi cha m r n e.
d. Luôn luôn t t, nghe l i.
3. V tính nh y c m và lòng v tha i v i cha m , h hàng:
a. Th ng xuyên h n láo, thô b o.
b. Hay t ra thô l , ích k , nh n tâm.
144

|

MODULE TH 3


c. Không ph i bao gi c ng quan tâm, t t b ng.
d. Nhân h u, quan tâm, t t b ng.
4. V s ch m ch lao ng:
a. R t l i, l ng tránh vi c nhà.
b. Hay l ng tránh vi c nhà, ch làm khi có yêu c u.
c. Không ph i bao gi c ng giúp ng i khác, ch làm khi có ki m tra,
ôn c.
d. a thích công vi c trong gia ình, giúp ng i l n.
5. V
c khiêm t n:
a. R t kiêu c ng, khoác lác, t cao.
b. Hay t ra t ph , khoe khoang.
c. Th nh tho ng t ra kiêu c ng.
d. Bao gi c ng t ra khiêm t n.
6. Tr em có phê bình ng i khác không?
a. Ch ng phê bình ai, ch l a theo ý ki n m i ng i.
b. Ít phát bi u ý ki n riêng c a mình, ít phê bình ng i khác.
c. Phê bình nh ng không ph i bao gi c ng úng và h p lí.
d. Bi t phê bình ng i khác úng lúc và úng ch .
7. V t phê bình:
a. D ph n ng khi ng i khác nh n xét.
b. Không ti p thu phê bình, nh n xét c a ng i khác.
c. Không ch u s a ch a khi ng i khác phê bình ho c u n n n.
d. Bi t t nh n thi u sót, có chú ý s a ch a.

8. V h c t p nhà:
a. Không ch u khó h c bài, làm bài, t ý không mu n h c.
b. Thi u tinh th n trách nhi m v i bài làm v nhà.
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

145


c. Không lo l ng n vi c h c bài nhà.
d. T nguy n và có trách nhi m v i bài làm nhà.
9. Thái
i v i ho t ng xã h i:
a. Không a thích ho t ng xã h i, không hoàn thành công vi c xã h i.
b. Thi u tinh th n trách nhi m v i công vi c c a l p, c a t p th , b m
ph i ôn c.
c. Th ng xuyên không mu n tham gia công vi c l p, t p th .
d. T nguy n tham gia công vi c l p, t p th v nhà thích thú k l i công
vi c ã làm.
10. Thái
i v i l p h c, v i tr ng:
a. Không thích h c l p ó, có ý ngh không t t v l p, v tr ng.
b. Th v i công vi c c a l p, c a tr ng.
c. Thích l p, thích tr ng nh ng ít tham gia ho t ng do l p, tr ng
t ch c.
d. Thích l p, tr ng, có d p làm vi c t t cho l p và tr ng.
Cách x lí:

Nh n c các b n tr l i c a cha m , giáo viên t ng k t l i, tính i m
cho t ng em t c a = 1 i m, b = 2 i m, c = 3 i m, d = 4 i m. L y
t ng s chia cho 10 (10 câu h i).

M c bi u hi n các hành vi o c mu n kh o sát:
T 1 n 1,4: Không th hi n.
T 1,5 n 2,4: Th hi n y u.
T 2,5 n 3,4: Có th hi n nh ng m nh t.
T 3,5 n 4: Th hi n rõ.
Ví d 2: S d ng thang ánh giá m c hi u ng dành cho giáo viên
(TRS) ánh giá h c sinh ti u h c c a mình và b c u có nh n xét s b
v m c hi u ng c a các em.
146

|

MODULE TH 3


Thang đánh giá mức độ hiếu động của trẻ dành cho thầy cô giáo (TRS)
M c
TT

Bi u hi n

Không

R t
Có
Nhi u
nhi u
ít

1 Ng ngu y không yên

2 Trong tr ng h p nên yên l ng thì l i làm n.
3 Yêu c u ph i c l p t c th a mãn
4
ng tác s sàng (vô l )
n y, làm nh ng hành vi không th
5 Nóng
d li u c
6 R t m n c m v i s phê bình c a ng i khác
7 D phân tâm, không t p trung chú ý
8 Gây tr ng i cho b n bè cùng l a
9 Hay m m ng
10 B u môi và nóng gi n
11 Tình c m thay i r t nhanh
12 Thích cãi nhau
13 Có th nghe l i theo uy quy n
14 Ng i không yên m t ch
15 D h ng ph n, kích ng
16 òi h i quá áng s chú ý c a th y cô giáo
17 Không ti p thu vì t p th
18 D b nh ng a tr khác lãnh o
19 Thi u ý th c c nh tranh công b ng, h p lí
20 Thi u n ng l c lãnh o, ch huy
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

147


M c
TT

21
22
23
24
25
26
27
28

Bi u hi n

Không

R t
Có
Nhi u
nhi u
ít

Không hoàn thành công vi c
Tính tr con
Hay l i cho ng i khác
Không th hoà h p v i ng i khác
Không h p tác v i b n cùng l p
R t d n n chí
Không h p tác v i th y cô
H c t p khó kh n
Thang ánh giá g m có 28 bi u hi n, chia làm 4 nhóm chính: Ph m
h nh, hi u ng, kh n ng t p trung chú ý kém, b c ng.
Cách tính i m: v i 4 thang:

— Không = 0 i m.
— Có ít = 1 i m.
— Nhi u = 2 i m.
— R t nhi u = 3 i m.

Hoạt động 3

XÁC ĐỊNH ĐẶC ĐIỂM TÂM LÍ CỦA HỌC SINH GIỎI VÀ HỌC SINH
NĂNG KHIẾU

I. MỤC TIÊU

— Xác nh c c i m tâm lí c a h c sinh gi i, h c sinh n ng khi u.
— Liên h
c v i th c ti n h c sinh nhà tr ng ti u h c hi n nay.
— Xác nh c nh ng bi u hi n c a h c sinh gi i, h c sinh n ng khi u
trong l p.
148

|

MODULE TH 3


II. THÔNG TIN CƠ BẢN

H c sinh gi i, h c sinh n ng khi u là nh ng h c sinh hoàn thành công
vi c m t cách d dàng, khi n m i ng i ph i kinh ng c.
N ng khi u là t ch t v n có làm c s cho n ng l c mà d i tác ng
c a môi tr ng, c a luy n t p s

c phát tri n ho c không.
N ng khi u là d u hi u phát tri n s m tr em m t tài n ng nào ó khi
tr ch a c ti p xúc m t cách có h th ng trong l nh v c ho t ng
t ng ng.
N ng khi u b c l ra nhi u khía c nh, nh : t c v t tr i trong vi c
hoàn thành m t nhi m v c th so v i tr ng trang l a, thành tích
xu t s c trong m t l nh v c nh t nh, thiên h ng ho t ng mãnh li t
ho c s sáng t o trong ho t ng m t l nh v c nào ó.
“Tr có n ng khi u và tài n ng là nh ng a tr
c phát hi n b i
nh ng ng i có trình chuyên môn v i nh ng kh n ng n i tr i. ây là
nh ng a tr òi h i c n c h c t p trong các ch ng trình giáo d c
c bi t và/ho c các d ch v n m ngoài các ch ng trình mà thông
th ng c cung c p b i ch ng trình h c th ng xuyên th c hi n
óng góp cho chính mình và xã h i” (Marland, 1972).
Trên th gi i ã có nhi u b tr c nghi m (test) phát hi n n ng khi u,
nh ng không ph i là ph ng pháp duy nh t, vì mu n tìm c tr có t
ch t ph i ti n hành “ o” nó c p quá trình ch không ph i c n c vào
k t qu phép th , c n ph i thông qua ho t ng mà các em là ch th .
i ng giáo viên ti u h c có kh n ng r t to l n, vì là ng i ti p xúc h ng
ngày v i tr , t ch c cho các em ho t ng và ánh giá ho t ng c a các
em. Giáo viên có vai trò quan tr ng trong vi c phát hi n và b i d ng n ng
khi u. Vì h c sinh có n ng khi u có th tr thành tài n ng n u các em g p
c giáo viên bi t cách d y d và ng i th y ó xu t hi n úng lúc.
* D u hi u nh n bi t tr có n ng khi u
ã có nhi u công trình nghiên c u vi c xác nh tiêu chí nh n di n ra tr
có n ng khi u trên th gi i hi n nay. Sau ây là m t s tiêu chí c b n
nh n di n n ng khi u theo tài li u c a i h c Osnabrücken — c:
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

149


— Ngôn ng phát tri n cao h n so v i tr cùng l a: v n t l n di n t t t.
— c nhi u và có kh n ng c sách không dành cho l a tu i. Ví nh
tr h c l p 1 có th c trôi ch y, vi t chính t t t t v ng khó c a
sách l p trên.
— Luôn mu n t gi i quy t công vi c riêng và d dàng t t i k t qu cao.
— Không b ng lòng v i k t qu và nh p i u làm vi c, mu n t t i s
hoàn h o.
— Quan tâm t i nhi u v n c a ng i l n: tôn giáo, kinh t , chính tr , l ch
s , gi i tính/ không ch p nh n quy n uy, có tinh th n phê phán.
— Có xu h ng tìm b n ngang b ng n ng l c, th ng là h n tu i.
— Tinh th n trách nhi m cao, không mu n b ng m i giá có s ng thu n.
III. CÁCH TIẾN HÀNH

— T nghiên c u v n b n và tài li u tham kh o.
— Quan sát h c sinh trong th c t .
— Trao i nhóm.
IV. ĐÁNH GIÁ

— Phân tích c i m tâm lí c a h c sinh gi i, h c sinh n ng khi u.
— Nh ng bi u hi n trong h c t p c a h c sinh gi i, h c sinh n ng khi u?
V. THÔNG TIN PHẢN HỒI

H c sinh gi i là nh ng h c sinh t k t qu h c t p m c cao so v i
chu n quy nh, là nh ng h c sinh có n ng khi u cao trong m t ho c
nhi u l nh v c nào ó.
H c sinh n ng khi u chính là nh ng h c sinh có nh ng t ch t b m
sinh, di truy n, có n ng khi u cao trong m t l nh v c nào ó, dù ch a

c giáo d c, ào t o.

M t s c i m tâm lí c a h c sinh gi i, h c sinh n ng khi u

— Có ý th c rõ r t i v i vi c h c t p. Say mê h c t p, thái c a các em
i v i các môn h c tr nên có l a ch n h n, có h ng thú v i m t môn
h c nào ó.
150

|

MODULE TH 3


—

—
—
—

—
—
—

—
—
—
—
—

i v i h c sinh gi i, h c sinh n ng khi u, ho t ng h c t p c thúc
y m nh m nh t b i ng c nh n th c (còn g i là ng c hoàn thi n
tri th c). Ho t ng h c t p c thúc y b i ng c này là t i u theo
quan i m s ph m. Lo i ng c này còn c g i là ng c bên trong
theo cách g i c a A.V. Pêtrôpxki, ngh a là các em có lòng khao khát m
r ng tri th c, mong mu n có nhi u hi u bi t, say mê v i b n thân quá
trình gi i quy t các nhi m v h c t p c a môn Toán…
Có ch s thông minh (IQ cao), nh n th c nhanh bi u hi n t c t duy,
t c v n d ng nhanh khi gi i quy t các bài t p m i l , không quen thu c...
Có n ng l c t p trung trí tu cao v i c ng l n trong m t th i gian dài
(3 — 4 ti ng ng h liên t c).
Có n ng l c t h c cao. Bi t t duy c l p, t phát hi n và gi i quy t v n
và c bi t là ánh giá c v n ã gi i quy t. Các em ít khi v a
lòng v i nh ng l i gi i bình th ng mà có khuynh h ng tìm tòi l i gi i
m i m , c áo, ng n g n (l i gi i p).
Có n ng l c khái quát hoá cao. Các em th ng có khuynh h ng mu n
i t i nh ng bài t ng quát h n.
Có cá tính rõ r t. ây là m t trong nh ng i u ki n c a s sáng t o.
R t t tin (th m chí n m c làm cho ng i khác ngh là các em quá t
tin, kiêu ng o) n ng l c trí tu c a b n thân trong vi c gi i quy t các
nhi m v h c toán và có quy t tâm cao v t qua nh ng khó kh n, th
thách khi ph i i m t v i nhi m v khó.
Liên t c cho th y s tò mò trí tu ; yêu c u t câu h i.
Có m t lo t m i quan tâm, th ng v m t lo i tri th c, bày t m t ho c
nhi u m i quan tâm sâu s c.
Có s v t tr i rõ r t trong ngôn t c v s l ng và ch t l ng, là s
quan tâm n tính tinh t c a t ng và nh ng ng d ng c a chúng.
Say mê c và h p thu nh ng cu n sách t t v t xa l a tu i c a mình.
Ti p thu bài nhanh và d dàng và ghi nh nh ng gì ã c h c, nh
l i nh ng thông tin quan tr ng, khái ni m và nguyên t c, d dàng

th u hi u.
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

151


— Hi u bi t v các v n v s h c òi h i ph i có s suy lu n c n th n
và d dàng n m l y các khái ni m toán h c.
— Sáng t o ho c bi u hi n trí t ng t ng trong nh ng th nh âm nh c,
ngh thu t, múa, k ch, cho th y nh y c m và tinh t trong nh p i u,
chuy n ng, i u khi n c th .
— Duy trì s t p trung trong m t th i gian dài và cho th y n ng l c v t
tr i, tính c l p trong công vi c c a l p.
— Thi t l p tiêu chu n cao m t cách th c t cho b n thân là quan tr ng
trong vi c ánh giá b n thân và i u ch nh nh ng n l c riêng c a mình.
— Cho th y sáng ki n và tính c áo trong công vi c trí tu , cho th y s
linh ho t trong suy ngh và xem xét v n t nhi u quan i m.
— Nh n nh sâu s c và ph n ng nhanh v i nh ng ý t ng m i.
— Th hi n s ch ng ch c và kh n ng giao ti p v i ng i l n m t cách
tr ng thành. T ra h ng thú và hân hoan tr c th thách trí tu , cho
th y m t s ho t bát và s hài h c tinh t .

Hoạt động 4
XÁC ĐỊNH CÁC NGUYÊN TẮC, CÁC BƯỚC, CÁC ĐIỀU KIỆN VÀ CÁC
MẶT CẦN TÌM HIỂU ĐẶC ĐIỂM TÂM LÍ Ở HỌC SINH CÁ BIỆT, HỌC
SINH KÉM, HỌC SINH GIỎI VÀ NĂNG KHIẾU
I. MỤC TIÊU

— Xác nh c các nguyên t c chung trong tìm hi u tâm lí h c sinh;
— Xác nh c các b c t ch c tìm hi u tâm lí h c sinh m t cách

phù h p;
— Xác nh c các m t phát tri n tâm lí c n tìm hi u h c sinh cá bi t,
h c sinh kém, h c sinh gi i và n ng khi u;
— Xác nh c các i u ki n c n thi t tìm hi u h c sinh phù h p
l a tu i.
152

|

MODULE TH 3


II. THÔNG TIN

* Các nguyên t c chung trong tìm hi u tâm lí h c sinh
— Hi n t ng tâm lí không th
c o c m t cách tr c ti p nh ng có
th ánh giá gián ti p thông qua các s n ph m ho t ng và các m i
quan h giao ti p. i v i l a tu i h c sinh trung h c, ó là ho t ng
h c t p, các ho t ng chung khác c a h c sinh, giao ti p c a h c
sinh v i ng i l n (trong gia ình, nhà tr ng, ngoài xã h i) và v i
b n cùng l a. i u này th hi n nguyên t c gián ti p, khách quan, xã
h i — l ch s trong nghiên c u tâm lí h c. Các nguyên t c này c n
c quán tri t trong t ch c tìm hi u tâm lí h c sinh
m b o thu
c t li u m t cách tin c y nh t. Ngoài ra, t phía giáo viên ch
nhi m c n tránh s nh ki n, nóng v i i v i h c sinh.
— Vi c t ch c tìm hi u tâm lí h c sinh c n tuân th các b c: xác
nh m c ích; th i gian; ph m vi; cách th c; i u ki n tìm hi u;
h ng ph i h p x lí thông tin; h ng l u tr , khai thác thông tin

v h c sinh.
— N i dung tìm hi u tùy theo m c ích và bám vào c u trúc nhân cách
h c sinh.
* Giáo viên ph i làm nh ng gì tìm hi u tâm lí h c sinh?
— Tr c h t, GV c n xác nh rõ các th i i m tìm hi u h c sinh và m c
ích c a vi c tìm hi u h c sinh t ng th i i m khác nhau trong su t
n m h c có thái và s chu n b phù h p, hi u qu (Tìm hi u
h c sinh vào nh ng th i i m nào trong n m h c? Tìm hi u t t c h c
sinh trong l p hay ch t p trung vào m t s em? Tìm hi u v các em
ó làm gì? Ph c v cho cái gì?...). Có th xem ây nh là vi c l p k
ho ch t ng th cho c n m h c v vi c tìm hi u h c sinh, th hi n
tính ch ng c a GV.
— GVCN xác nh ph m vi c n tìm hi u và các ngu n thông tin c n thu
th p, hay xác nh các i t ng cung c p thông tin áng tin c y (Tìm
hi u cái gì c th h c sinh? Ai là ng i cung c p thông tin áng tin c y
và phù h p nh t?).
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

153


— GVCN xác nh các cách th c, ph ng ti n, công c c n s d ng thu
th p thông tin (Tìm hi u b ng nh ng cách tr c ti p hay gián ti p? S
d ng ph ng ti n/công c gì l y thông tin?).
— GVCN xác nh cách th c x lí, phân tích các thông tin thu c. N u c n
thi t, có th yêu c u s h tr ph i h p c a các nhà chuyên môn v tâm
lí giáo d c.
— GVCN c n lên k ho ch c th , h p lí thu th p c y thông tin
nh t t ng th i i m v h c sinh v i th i gian ng n nh t, m b o
t t c h c sinh c ti p c n, tìm hi u trong cùng th i i m. i u này

r t quan tr ng có th hi u úng v h c sinh vì nh trên ã c p,
l a tu i này ng tr “Quy lu t v tính m t cân i t m th i” và “Quy lu t
v tính không ng u” trong s phát tri n.
— Chu n b y các i u ki n c n thi t ti n hành tìm hi u h c sinh
m b o m t cách khách quan, chính xác nh t có th . Trong tr ng h p
khó kh n/h n ch v th i gian, GVCN có th ph i h p/yêu c u s h tr
v i/c a các giáo viên b môn khác cùng d y l p mình ang làm ch
nhi m ho c ph i h p v i nhà tâm lí h c ng n u trong tr ng có
phòng tâm lí h c ng. Theo kinh nghi m thì ây là cách hi u qu mà
các GVCN nên th c hi n.
— Ti n hành x lí, phân tích thông tin v h c sinh, có s ph i h p v i các
giáo viên khác, v i gia ình h c sinh, v i các nhà chuyên môn v tâm lí
giáo d c khi th y c n thi t.
— T ch c l u tr thông tin v h c sinh sao cho an toàn, bí m t (v i nh ng
thông tin c n thi t), nh ng có th khai thác, c p nh t d dàng, thu n ti n
khi c n.
* Giáo viên c n thu th p thông tin âu/thông qua ngu n nào?
Tâm lí là hi n t ng tinh th n, vì th không th “cân, ong, o, m”
tr c ti p nh i v i các hi n t ng v t ch t. Nh ng tâm lí con ng i
c b c l trong quá trình ho t ng và giao ti p, vì th , có th ánh
giá tâm lí con ng i m t cách gián ti p thông qua suy ngh , tình c m,
hành vi c a h . Nhân cách con ng i c bi u hi n c p cá nhân —
154

|

MODULE TH 3


trong m i quan h v i chính b n thân; c p nhóm — trong m i

quan h liên nhân cách (v i b n bè cùng tu i, gia ình, giáo viên…);
c p xã h i — trong m i quan h v i các quy t c, chu n m c chung
c a xã h i. Quá trình hình thành nhân cách là quá trình cá nhân ch u
s tác ng t các môi tr ng giáo d c khác nhau: gia ình, nhà
tr ng, xã h i bên ngoài, ng th i là quá trình cá nhân ho t ng
tích c c chi m l nh n n v n hoá xã h i — l ch s , trong ó, ho t
ng c a cá nhân có ý ngh a quy t nh. i u này có th cho phép xác
nh l nh v c c n tìm hi u hi u v tâm lí h c sinh nói riêng, con
ng i nói chung. M t cách c th , ó là:
— Tìm hi u v hoàn c nh gia ình hi n t i c a h c sinh và môi tr ng
trong ó h c sinh c sinh ra và l n lên;
— Tìm hi u v b n thân h c sinh v i y các khía c nh trong s phát
tri n v m t tâm lí, th ch t c a các em; nh ng mâu thu n n y sinh
(s c kho , thói quen; tính khí; nh h ng giá tr — nh ng i u mà các
em cho là quan tr ng; kì v ng/mong mu n; quan ni m v vi c h c
t p; cách th c suy ngh v h c t p/cu c s ng; các m i quan tâm/h ng
thú th ng xuyên; n ng khi u/s tr ng/s o n; kh n ng t p trung;
xu h ng nhân cách; quan ni m v cái chung và cái riêng; cách nhìn
nh n v các m i quan h ng i — ng i…). Giáo viên ch nhi m c n
hi u c nh ng suy ngh , ni m tin ch a úng d n n hành vi tiêu
c c c a h c sinh t v n, làm thay i nh ng nh n th c và ni m tin
sai l ch c a h c sinh, giúp các em thay i hành vi, ng th i c ng
c n n m c nh ng nhu c u, mong mu n tích c c c a h c sinh
khích l các em.
— Tìm hi u các nhóm b n c a h c sinh, trong ó có môi tr ng l p h c mà
giáo viên ang làm ch nhi m.
* Giáo viên tìm hi u h c sinh b ng cách nào/nh th nào? M t s g i ý.

Có nhi u cách làm khác nhau thu th p thông tin tìm hi u h c sinh,
ch ng h n d i ây là m t s cách:

— Nghiên c u các t li u/h s v h c sinh ã có t tr c;
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

155


— S d ng các phi u tr ng c u ý ki n do GVCN t so n th o ho c tham
kh o có s n t các ngu n khác nhau;
— S d ng các tr c nghi m n gi n có s n (test chú ý, trí nh , IQ, CQ, EQ…);
— Trò chuy n v i h c sinh tr c và sau bu i h c;
— Cùng tham gia vào các ho t ng v i h c sinh ;
— T ch c cho h c sinh vi t bài lu n theo ch t do;
— Yêu c u h c sinh vi t nh ng nh n xét t c th i v gi h c/bu i h c;
— Ch p nh, ghi hình; quan sát tr c ti p ho c t xa;
— S d ng m t s k thu t phân tích nhóm;
— Tìm hi u v h c sinh thông qua các i t ng khác (cha m , giáo viên b
môn, cán b i…).
III. CÁCH TIẾN HÀNH

— T nghiên c u v n b n và tài li u tham kh o.
— Quan sát h c sinh trong th c t .
— Trao i nhóm.
IV. ĐÁNH GIÁ

— N m v ng các nguyên t c chung trong tìm hi u tâm lí h c sinh.
— N m c các b c t ch c tìm hi u tâm lí h c sinh m t cách phù h p.
— V n d ng các cách th c tìm hi u c i m tâm lí c a h c sinh cá bi t,
h c sinh kém, h c sinh gi i và n ng khi u trong th c t .
V. THÔNG TIN PHẢN HỒI

D i ây s gi i thi u m t s cách th c c th các giáo viên tham kh o:
Tr c khi i sâu vào tìm hi u t ng h c sinh, giáo viên c n n m c m t
cách y v m t s c i m tâm lí — xã h i chung c a l p h c do
mình làm ch nhi m. Các thông tin v l p h c s giúp giáo viên có c
m t cái nhìn khái quát, song c ng khá c th v h c sinh, t ó s có
nh ng nh h ng sâu sát h n i v i t ng em.
156

|

MODULE TH 3


1. Phiếu đánh giá về đặc điểm tâm lí – xã hội của lớp học có th

—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—

—
—
+
+
+
+

gm

nh ng n i dung sau:
H tên giáo viên ã d y h c sinh t l p d i;
Các t li u giáo d c c a t p th l p;
S thay i các giáo viên ch nhi m l p (n u có);
c i m xã h i c a h c sinh ( a bàn sinh s ng, các m i ti p xúc/
quan h );
c i m ho t ng c a l p h c, nh h ng c a nó n toàn b l p h c;
c i m trình giáo d c c a h c sinh;
Các nhóm nh trong l p h c, nguyên nhân xu t hi n, nh h ng i v i
toàn b l p;
c i m v th c a cá nhân trong l p h c;
V n hoá giao ti p c a h c sinh (trong l p, trong tr ng, trong nhóm);
Các ph ng th c gi i quy t mâu thu n trong t p th ;
Nh ng h c sinh b l u ban và c i m c a các em;
Nh ng h c sinh h c gi i, n ng khi u và c i m c a các em;
S tham gia c a h c sinh vào t p th l p h c;
S tham gia c a cha m h c sinh vào cu c s ng c a t p th h c sinh;
S tham gia c a l p h c vào cu c s ng nhà tr ng;
Nh ng thành tích t c trong quá trình phát tri n c a t p th .
Các “v n ” t n t i trong quá trình phát tri n c a t p th h c sinh:
H c sinh y u/kém trong h c t p;

H c sinh “có v n ” v hành vi;
H c sinh có s c kho kém;
H c sinh “có v n trong giao ti p” v i b n cùng tu i.
Ví d : Có th d a vào m u d i ây phân tích, ánh giá m t n m h c:
´‚C ´I‹M TwM Lš C A H’C SINH YŠU K„M, H’C SINH Cs BIT, H’C SINH GII Vr N}NG KHIŠU |

157